آیه ۱۸۰ - سوره آل‌عمران

آیه وَلا يَحْسَبَنَّ الَّذينَ يَبْخَلُونَ بِما آتاهُمُ اللهُ مِنْ فَضْلِهِ هُوَ خَيْراً لَهُمْ بَلْ هُوَ شَرٌّ لَهُمْ سَيُطَوَّقُونَ ما بَخِلُوا بِهِ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ لِلّهِ ميراثُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اللهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبيرٌ [180]

كسانى كه نسبت به آنچه خدا از فضل خويش به آنان داده، بخل مى‌ورزند [و انفاق نمى‌كنند]، گمان نكنند اين كار به سود آنهاست؛ بلكه براى آن‌ها شرّ است؛ به‌زودى در روز قيامت، آنچه نسبت به آن بخل ورزيدند، همانند طوقى به گردنشان افكنده مى‌شود. و ميراث آسمان‌ها و زمين، از آن خداست؛ و خداوند، از آنچه انجام مى‌دهيد، آگاه ‌است.

کسانی که نسبت به آنچه خدا از فضل خویش به آنان داده، بخل می‌ورزند [و انفاق نمی‌کنند]، گمان نکنند این کار به سود آنهاست؛ بلکه برای آن‌ها شرّ است؛ به‌زودی در روز قیامت، آنچه نسبت به آن بخل ورزیدند، همانند طوقی به گردنشان افکنده می‌شود

۱ -۱
(آل‌عمران/ ۱۸۰)

الباقر (علیه السلام)- مَا مِنْ عَبْدٍ مَنَعَ مِنْ زَکَاهًِْ مَالِهِ شَیْئاً إِلَّا جَعَلَ اللَّهُ لَهُ ذَلِکَ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ ثُعْبَاناً مِنْ نَارٍ یُطَوَّقُ فِی عُنُقِهِ یَنْهَشُ مِنْ لَحْمِهِ حَتَّی یَفْرُغَ مِنَ الْحِسَابِ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ سَیُطَوَّقُونَ ما بَخِلُوا بِهِ یَوْمَ الْقِیامَةِ قَالَ مَا بَخِلُوا بِهِ مِنَ الزَّکَاهًِْ.

امام باقر (علیه السلام) هرکس اندکی از زکات مالش را نپردازد خداوند در روز قیامت آن مال را تبدیل به ماری از جنس آتش می‌کند که به دور گردنش حلقه می‌زند و گوشتش را با دندان می‌کَنَد تا به حساب او رسیدگی شود و این معنای آیه‌ی سَیُطَوَّقُونَ مَا بَخِلُواْ بِهِ است؛ یعنی آنچه از زکات که در پرداختش بخل ورزیدند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۸۴۸
الکافی، ج۳، ص۵۰۴/ من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۱۰/ بحارالأنوار، ج۹۳، ص۲۰/ العیاشی، ج۱، ص۲۰۷/ ثواب الأعمال، ص۲۳۴/ عوالی اللآلی، ج۱، ص۳۴۴/ وسایل الشیعهًْ، ج۹، ص۲۲/ مستدرک الوسایل، ج۷، ص۲۰/ نورالثقلین/ البرهان
۱ -۲
(آل‌عمران/ ۱۸۰)

الصّادق (علیه السلام)- مَانِعُ الزَّکَاهًِْ یُطَوَّقُ بِحَیَّهًٍْ قَرْعَاءَ وَ تَأْکُلُ مِنْ دِمَاغِهِ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ سَیُطَوَّقُونَ ما بَخِلُوا بِهِ یَوْمَ الْقِیامَةِ.

امام صادق (علیه السلام) منع‌کننده از زکات، طوقی از یک مار مادّه‌ی سمی به گردن دارد که مغزش را می‌خورد. خداوند در این باره می‌فرماید: سَیُطَوَّقُونَ مَا بَخِلُواْ بِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۸۴۸
الکافی، ج۳، ص۵۰۵/ من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۱۰/ بحارالأنوار، ج۹۳، ص۲۲/ الأمالی للطوسی، ص۶۹۴/ مجموعهًْ ورام، ج۲، ص۸۵/ وسایل الشیعهًْ، ج۹، ص۲۳/ نورالثقلین/ البرهان
۱ -۳
(آل‌عمران/ ۱۸۰)

الصّادق (علیه السلام)- مَا مِنْ ذِی مَالٍ ذَهَبٍ أَوْ فِضَّهًٍْ یَمْنَعُ زَکَاهًَْ مَالِهِ إِلَّا حَبَسَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ بِقَاعٍ قَرْقَرٍ وَ سَلَّطَ عَلَیْهِ شُجَاعاً أَقْرَعَ یُرِیدُهُ وَ هُوَ یَحِیدُ عَنْهُ فَإِذَا رَأَی أَنَّهُ لَا مَخْلَصَ لَهُ مِنْهُ أَمْکَنَهُ مِنْ یَدِهِ فَقَضِمَهَا کَمَا یُقْضَمُ الْفُجْلُ ثُمَّ یَصِیرُ طَوْقاً فِی عُنُقِهِ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ سَیُطَوَّقُونَ ما بَخِلُوا بِهِ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ مَا مِنْ ذِی مَالٍ إِبِلٍ أَوْ غَنَمٍ أَوْ بَقَرٍ یَمْنَعُ زَکَاهًَْ مَالِهِ إِلَّا حَبَسَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ بِقَاعٍ قَرْقَرٍ یَطَؤُهُ کُلُّ ذَاتِ ظِلْفٍ بِظِلْفِهَا وَ یَنْهَشُهُ کُلُّ ذَاتِ نَابٍ بِنَابِهَا وَ مَا مِنْ ذِی مَالٍ نَخْلٍ أَوْ کَرْمٍ أَوْ زَرْعٍ یَمْنَعُ زَکَاتَهَا إِلَّا طَوَّقَهُ اللَّهُ رَیْعَهًَْ أَرْضِهِ إِلَی سَبْعِ أَرَضِینَ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ.

امام صادق (علیه السلام) هیچ صاحب طلا و نقره‌ای که زکاتش را نمی‌پردازد نیست مگر آنکه خدای عزّوجلّ روز قیامت او را در مکان بی‌آب و علفی زندانی کند و بر او ماری که از شدّت سمّش موی بر سر ندارد مسلّط گرداند که قصد او کند و او دوری کند امّا وقتی دید که راه گریزی از او ندارد او را همچون ترب درهم می‌شکند و می‌خورد آنگاه همچون طوقی در گردنش می‌افتد و این گفته‌ی خدای عزّوجلّ است: سَیُطَوَّقُونَ ما بَخِلُوا بِهِ یَوْمَ الْقِیامَةِ و هیچ دارنده‌ی گوسفند و شتر و گاوی که زکاتش را نمی‌پردازد نیست مگر آنکه خداوند روز قیامت او را در زمینی خشک زندانی کند که هر سم‌داری با سمّش او را لگدمال کند و هر صاحب دندانی با دندانش او را بگزد و هیچ صاحب نخل یا تاک یا زراعتی که زکاتش را نمی‌پردازد نیست مگر آنکه خداوند قطعه‌ی زمینش را تا هفت زمین دیگر تا روز قیامت به گردنش بیاویزد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۸۴۸
الکافی، ج۳، ص۵۰۵/ من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۹/ بحارالأنوار، ج۹۳، ص۱۶/ ثواب الأعمال، ص۲۳۵/ معانی الأخبار، ص۳۳۵/ وسایل الشیعهًْ، ج۹، ص۲۰/ نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج۷، ص۱۹۶/ المحاسن، ج۱، ص۸۷/ روضهًْ الواعظین، ج۲، ص۳۵۶
۱ -۴
(آل‌عمران/ ۱۸۰)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَا مِنْ ذِی زَکَاهًِْ مَالٍ إِبِلٍ وَ لَا بَقَرٍ وَ لَا غَنَمٍ یَمْنَعُ زَکَاهًَْ مَالِهِ إِلَّا أُقِیمَ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ بِقَاعٍ قَفْرٍ یَنْطَحُهُ کُلُّ ذَاتِ قَرْنٍ بِقَرْنِهَا وَ یَنْهَشُهُ کُلُّ ذَاتِ نَابٍ بِأَنْیَابِهَا وَ یَطَؤُهُ کُلُّ ذَاتِ ظِلْفٍ بِظِلْفِهَا حَتَّی یَفْرُغَ اللَّهُ مِنْ حِسَابِ خَلْقِهِ وَ مَا مِنْ ذِی زَکَاهًِْ مَالٍ نَخْلٍ وَ لَا زَرْعٍ وَ لَا کَرْمٍ یَمْنَعُ زَکَاهًَْ مَالِهِ إِلَّا قُلِّدَتْ أَرْضُهُ فِی سَبْعَهًِْ أَرَضِینَ یُطَوَّقُ بِهَا إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًْ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) هرکس که صاحب شتر و گاو گوسفند باشد و در دادن زکات آن بخل ورزد در روز قیامت در صحرایی خشک و دورافتاده قرار می‌گیرد و آن حیوانی که شاخ دارد با شاخش به او می‌زند و آن حیوانی که دندان دارد او را با دندانش گاز می‌گیرد و آن حیوانی که سُم دارد او را زیر سُم خود لِه می‌کند و این ادامه پیدا می‌کند تا خداوند از حسابرسی خلایق فارغ شود و هرکس که صاحب نخل و کشاورزی و درخت انگور باشد و در دادن زکات آن بخل ورزد در روز قیامت زمین او تا زمین هفتم، (هفت لایه زیر زمین) تا روز قیامت به گردن او آویخته می‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۸۵۰
بحارالأنوار، ج۹۳، ص۸/ البرهان
۱ -۵
(آل‌عمران/ ۱۸۰)

الباقر (علیه السلام)- عَنْ یُوسُفَ الطَّاطَرِیِّ أَنَّهُ سَمِعَ أَبَا جَعْفَرٍ (علیه السلام) یَقُول: الَّذِی یَمْنَعُ الزَّکَاهًَْ یُحَوِّلُ اللَّهُ مَالَهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ شُجَاعاً مِنْ نَارٍ لَهُ ریمتان {زَبِیبَتَانِ} فَیُطَوِّقُهُ إِیَّاهُ ثُمَّ یُقَالُ لَهُ الْزَمْهُ کَمَا لَزِمَکَ فِی الدُّنْیَا وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ سَیُطَوَّقُونَ ما بَخِلُوا بِهِ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ لِلهِ میراثُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اللهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبیر.

امام باقر (علیه السلام) کسی که از دادن زکات امتناع ورزد خداوند در روز قیامت مالَش را به ماری بزرگ از آتش که در زیر گلویش دو تکه گوشت آویزان شده است، تبدیل می‌کند و آن مار به دور گردنش می‌پیچد. پس به او (مار) گفته می‌شود: «او را نگه‌دار همان‌طور که او تو را در دنیا نگه داشت و مراقبت کرد». این موضوع در این آیه آمده است: سَیُطَوَّقُونَ مَا بَخِلُواْ بِهِ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ لِلهِ میراثُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اللهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبیر.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۸۵۰
بحارالأنوار، ج۹۳، ص۸/ العیاشی، ج۱، ص۲۰۸/ مستدرک الوسایل، ج۷، ص۱۹/ البرهان
۱ -۶
(آل‌عمران/ ۱۸۰)

الصّادق (علیه السلام)- مَانِعُ الزَّکَاهًِْ یُطَوَّقُ بِشُجَاعٍ أَقْرَعَ یَأْکُلُ مِنْ لَحْمِهِ وَ هُوَ قَوْلُهُ سَیُطَوَّقُونَ ما بَخِلُوا بِهِ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ لِلهِ میراثُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اللهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبیر.

امام صادق (علیه السلام) کسی که در دادن زکات بخل می‌ورزد ماری بزرگ و سمّی به گردن او می‌آویزد که گوشتش را می‌خورد و این همان فرموده خداوند تعالی است در آیه‌ی سَیُطَوَّقُونَ مَا بَخِلُواْ بِهِ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۸۵۰
بحارالأنوار، ج۹۳، ص۸/ العیاشی، ج۱، ص۲۰۸/ مستدرک الوسایل، ج۷، ص۱۹/ البرهان
۱ -۷
(آل‌عمران/ ۱۸۰)

علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- من بخل و لم ینفق ماله فی طاعهًْ الله صار ذلک یوم القیامهًْ طوقا من نار فی عنقه و هو قوله سَیُطَوَّقُونَ ما بَخِلُوا بِهِ یَوْمَ الْقِیامَة.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) هر که بخل ورزد و مالش را در راه اطاعت خداوند انفاق نکند آن مال روز قیامت گردنبندی از آتش بر گردنش می‌شود و آن است سخن خداوند: سَیُطَوَّقُونَ ما بَخِلُوا بِهِ یَوْمَ الْقِیامَة.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۸۵۰
القمی، ج۱، ص۱۲۷
۱ -۸
(آل‌عمران/ ۱۸۰)

الصّادق (علیه السلام)- مَا مِنْ عَبْدٍ یَمْنَعُ دِرْهَماً فِی حَقِّهِ إِلَّا أَنْفَقَ اثْنَیْنِ فِی غَیْرِ حَقِّهِ وَ مَا رَجُلٌ یَمْنَعُ حَقّاً مِنْ مَالِهِ إِلَّا طَوَّقَهُ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ بِهِ حَیَّهًًْ مِنْ نَارٍ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ.

امام صادق (علیه السلام) هرکس یک درهم از حقّ زکات را نپردازد دو درهم در راه ناحقّ تلف خواهد کرد. کسی که زکات فریضه را نپردازد خداوند عزّوجلّ به روز قیامت حلقه‌ی آتشینی چون مار بر گردن او می‌پیچد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۸۵۰
الکافی، ج۳، ص۵۰۴/ نورالثقلین
۱ -۹
(آل‌عمران/ ۱۸۰)

الصّادق (علیه السلام)- مَا مِنْ ذِی زَکَاهًِْ مَالٍ نَخْلٍ أَوْ زَرْعٍ أَوْ کَرْمٍ یَمْنَعُ زَکَاهًَْ مَالِهِ إِلَّا قَلَّدَهُ اللَّهُ تُرْبَهًَْ أَرْضِهِ یُطَوَّقُ بِهَا مِنْ سَبْعِ أَرَضِینَ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ.

امام صادق (علیه السلام) هیچ‌کس نیست که از دادن درهمی در راه حقّ امتناع ورزد مگر آنکه دو برابر آن را به ناحق خرج می‌کند و هیچ‌کس نیست که حقّی را در مال خود منع کند مگر آنکه خداوند آن را روز قیامت به ماری آتشین تبدیل می‌کند و به گردنش می‌افکند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۸۵۰
الکافی، ج۳، ص۵۰۳/ نورالثقلین

و میراث آسمان‌ها و زمین، از آن خداست؛ و خداوند، از آنچه انجام می‌دهید، آگاه است

۲ -۱
(آل‌عمران/ ۱۸۰)

الصّادق (علیه السلام)- رَفَع هِشَامُ بْنُ عَبْدِالْمَلِکِ بْنِ مَرْوَانَ (رَأْسَه فَقَالَ لِأَبِی (علیه السلام) أَ لَسْنَا بَنُو عَبْدِ مَنَافٍ نَسَبُنَا وَ نَسَبُکُمْ وَاحِدٌ فَقَالَ أَبِی نَحْنُ کَذَلِکَ وَ لَکِنَّ اللَّهَ جَلَّ ثَنَاؤُهُ اخْتَصَّنَا مِنْ مَکْنُونِ سِرِّهِ وَ خَالِصِ عِلْمِهِ بِمَا لَمْ یَخُصَّ أَحَداً بِهِ غَیْرَنَا فَقَالَ أَ لَیْسَ اللَّهُ جَلَّ ثَنَاؤُهُ بَعَثَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) مِنْ شَجَرَهًِْ عَبْدِ مَنَافٍ إِلَی النَّاسِ کَافَّهًًْ أَبْیَضِهَا وَ أَسْوَدِهَا وَ أَحْمَرِهَا مِنْ أَیْنَ وَرِثْتُمْ مَا لَیْسَ لِغَیْرِکُمْ وَ رسول‌الله (صلی الله علیه و آله) مَبْعُوثٌ إِلَی النَّاسِ کَافَّهًًْ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ لِلهِ مِیراثُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ إِلَی آخِرِ الْآیَهًْ فَمِنْ أَیْنَ وَرِثْتُمْ هَذَا الْعِلْمَ وَ لَیْسَ بَعْدَ مُحَمَّدٍ نَبِیٌّ (صلی الله علیه و آله) وَ لَا أَنْتُمْ أَنْبِیَاءُ فَقَالَ مِنْ قَوْلِهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لِنَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) لا تُحَرِّکْ بِهِ لِسانَکَ لِتَعْجَلَ بِهِ الَّذِی لَمْ یُحَرِّکْ بِهِ لِسَانَهُ لِغَیْرِنَا أَمَرَهُ اللَّهُ أَنْ یَخُصَّنَا بِهِ مِنْ دُونِ غَیْرِنَا فَلِذَلِکَ کَانَ نَاجَی أَخَاهُ عَلِیّاً (علیه السلام) مِنْ دُونِ أَصْحَابِهِ.

امام صادق (علیه السلام) هشام‌بن‌عبدالملک‌بن‌مروان سرش را بلند کرد و با پدرم (علیه السلام) چنین گفت: «آیا نسب ما و شما که همگی فرزندان عبد منافیم یکی نیست»؟! پدرم فرمود: «آری، چنین است ولی خداوند حق تعالی ما را از مکنون سرّ خود و خالص علم خویش به فضیلت و شرافت ویژه‌ای اختصاص داد که به دیگری عطا نفرمود». هشام گفت: «آیا چنین نیست که پروردگار محمّد (صلی الله علیه و آله) را از شجره‌ی عبد مناف به‌سوی همگی مردم از سپید و سیاه و سرخ فرستاد؟ پس این میراث که شما می‌گویید از کجا مخصوص شما گردانیده شده است که جز شما دیگری حقّی از آن ندارد؟ حال آنکه پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) بر همه‌ی خلق مبعوث شده است و این همان فرموده‌ی خداست: وَ لِلهِ مِیراثُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ ... پس از کجا و به چه سبب فقط شما این علم را ارث برده‌اید و حال آنکه بعد از محمّد (صلی الله علیه و آله)، پیغمبری مبعوث نگشته است و شما هم که پیغمبر نیستید»؟ پدرم فرمود: «از آنجا خدا ما را مخصوص گردانیده است که به پیغمبر (صلی الله علیه و آله) خود وحی فرمود: لا تُحَرِّکْ بِهِ لِسانَکَ لِتَعْجَلَ بِهِ از طرفی هم به پیامبر (صلی الله علیه و آله) خود فرمان داد که ما را به علم خود مخصوص گرداند و بدین‌سبب پیغمبراکرم (صلی الله علیه و آله)، برادر خود علی (علیه السلام) را جهت آموختن اسراری برگزید که از سایر صحابه مخفی می‌داشت».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۸۵۲
بحارالأنوار، ج۴۶، ص۳۰۸/ الأمان، ص۶۸
بیشتر