آیه اللهُ الصَّمَدُ [2]
خداوندي است كه همه‌ی نيازمندان قصد او مي‌كنند.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- الصَّمَدُ، أیِ الَّذِی لَا مَدْخَلَ فِیهِ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- خداوند تبارک‌وتعالی، احد و صمدی است که میانی ندارد.
الکاظم (علیه السلام)- عَنْ رَبِیعِ بْن مُسْلٍمٍ قال: سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ (علیه السلام) وَ سُئِلَ عَنِ الصَّمَدِ فَقَالَ الصَّمَدُ الَّذِی لَا جَوْفَ لَهُ.
امام کاظم (علیه السلام)- الصَّمَدُ، آن چیزی است که میانش خالی نیست.
الصّادق (علیه السلام)- عَنِ الْحَلَبِیِّ وَ زُرَارَهًَْ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَحَدٌ صَمَدٌ لَیْسَ لَهُ جَوْف.
الصّادق (علیه السلام)- عَنِ الْحَلَبِیِّ وَ زُرَارَهًَْ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَحَدٌ صَمَدٌ لَیْسَ لَهُ جَوْف.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ دَاوُدَ‌بْنِ‌الْقَاسِمِ الْجَعْفَرِی قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا الصَّمَدُ قَالَ السَّیِّدُ الْمَصْمُودُ إِلَیْهِ فِی الْقَلِیلِ وَ الْکَثِیرِ.
امام باقر (علیه السلام)- داوودبن‌قاسم جعفری گوید: به امام باقر (علیه السلام) عرض کردم: «فدایت شوم! الصَّمَدُ چیست»؟ فرمود: «بزرگی که در [نیازهای] اندک و بسیار به‌سویش رو می آورند».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَال: فَقُلْتُ مَا الصَّمَدُ فَقَالَ الَّذِی لَیْسَ بِمُجَوَّفٍ.
امام صادق (علیه السلام)- محمّدبن‌مسلم گوید: عرض کردم: «الصَّمَدُ چیست»؟ فرمود: «چیزی که تو خالی نیست».
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- الصَّمَدُ السَّیِّدُ الَّذِی یُسْنَدُ إِلَیْهِ الْأَشْیَاءُ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- الصَّمَدُ آقایی است که اشیاء به او اعتماد و تکیه می‌کنند.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ دَاوُدَ‌بْنِ‌الْقَاسِمِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنِ الصَّمَدِ فَقَالَ الَّذِی لَا سُرَّهًَْ لَهُ قُلْتُ فَإِنَّهُمْ یَقُولُونَ إِنَّهُ الَّذِی لَا جَوْفَ لَهُ فَقَالَ کُلُ ذِی جَوْفٍ لَهُ سُرَّهًٌْ.
امام باقر (علیه السلام)- داوودبن‌قاسم گوید: از آن حضرت (علیه السلام) پرسیدم: «معنی الصَّمَدِ چیست»؟ فرمود: «چیزی که عاری از میانه و ناف است». گفتم: «دیگران گویند: چیزی است که درون ندارد». فرمود: «هرچه درون دارد دارای میانه و ناف نیز هست».
الحسین (علیه السلام)- الصَّمَدُ الَّذِی لَا جَوْفَ لَهُ وَ الصَّمَدُ الَّذِی قَدِ انْتَهَی سُؤْدُدُهُ وَ الصَّمَدُ الَّذِی لَا یَأْکُلُ وَ لَا یَشْرَبُ وَ الصَّمَدُ الَّذِی لَا یَنَامُ وَ الصَّمَدُ الدَّائِمُ الَّذِی لَمْ یَزَلْ وَ لَا یَزَالُ.
امام حسین (علیه السلام)- الصَّمَدُ، آن چیزی است که درونش تهی نیست و الصَّمَدُ آن کسی است که سروری اش به نهایت باشد و الصَّمَدُ، آن کسی است که نمی خورد و نمی آشامد و الصَّمَدُ، آن کسی است که نمی خوابد و الصَّمَدُ، دائمی است که همیشه بوده و همیشه هست.
الباقر (علیه السلام)- الصَّمَدُ الْقَائِمُ بِنَفْسِهِ الْغَنِیُّ عَنْ غَیْرِهِ وَ قَالَ غَیْرُهُ الصَّمَدُ الْمُتَعَالِی عَنِ الْکَوْنِ وَ الْفَسَادِ وَ الصَّمَدُ الَّذِی لَا یُوصَفُ بِالتَّغَایُرِ.
امام باقر (علیه السلام)- الصَّمَدُ آن است که به‌خودی خود بر پا و از غیرش بی‌پایان است و غیر او گفته است که الصَّمَدُ آن است که از کون و فساد برتری دارد و الصَّمَدُ آن است که به تغایر وصف نمیشود.
الباقر (علیه السلام)- الصَّمَدُ السَّیِّدُ الْمُطَاعُ الَّذِی لَیْسَ فَوْقَهُ آمِرٌ وَ نَاهٍ.
امام باقر (علیه السلام)- الصَّمَدُ، بزرگی است که فرمانش می برند و هیچ امرکننده و نهیکننده ای بالای او نیست.
السجّاد (علیه السلام)- الصَّمَدُ الَّذِی لَا شَرِیکَ لَهُ وَ لَا یَئُودُهُ حِفْظُ شَیْءٍ وَ لَا یَعْزُبُ عَنْهُ شَیْءٌ..
امام سجاد (علیه السلام)- از امام سجاد (علیه السلام) درباره: الصَّمَدُ پرسیدند، ایشان فرمود: «الصَّمَدُ کسی است که هیچ شریکی ندارد و نگاهداری هیچ‌چیز بر او دشوار نیست و هیچ‌چیز از یادش نمی‌رود».
الصَّمَدُ الَّذِی إِذَا أَرَادَ شَیْئاً قَالَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ وَ الصَّمَدُ الَّذِی أَبْدَعَ الْأَشْیَاءَ فَخَلَقَهَا أَضْدَاداً وَ أَشْکَالًا وَ أَزْوَاجاً وَ تَفَرَّدَ بِالْوَحْدَهًِْ بِلَا ضِدٍّ وَ لَا شَکْلٍ وَ لَا مِثْلٍ وَ لَا نِدٍّ
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- وقتی این آیه نازل شد، گفتند: «الصَّمَدُ چیست»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آقایی که در نیازمندی‌ها به او روی آورده میشود».
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ قَالُوا مَا الصَّمَدُ قَالَ (صلی الله علیه و آله) هُوَ السَّیِّدُ الَّذِی یُصْمَدُ إِلَیْهِ فِی الْحَوَائِجِ.
امام حسین (علیه السلام)- امام صادق (علیه السلام) از جدّش نقل کرده است: اهل بصره به امام حسین (علیه السلام) نامه نوشتند و از ایشان درباره‌ی الصَّمَدُ پرسیدند. آن حضرت به آنان نوشت: «خداوند سبحانه و تعالی الصَّمَدُ را تفسیر کرده است». حق تعالی فرمود: اللهُ أَحَدٌ، اللهُ الصَّمَدُ سپس تفسیرش کرد و فرمود: لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ او خداوند صمد است که نه از چیزی و نه در چیزی و نه بر چیزی می‌باشد، او پدیدآورنده و آفریننده‌ی چیزهاست. او با قدرتش سازنده چیزهاست هر آنچه را که با مشیّت خود برای نیستی آفریده، متلاشی می کند و هرآنچه را با علم خود برای برجایی آفریده، برجا می گذارد. پس اوست خداوند صمد که [هرگز] نزاد، و زاده نشد، و برای او هیچ‌گاه شبیه و مانندی نبوده است!
الحسین (علیه السلام)- أَنَّ أَهْلَ الْبَصْرَهًِْ کَتَبُوا إِلَی الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) یَسْأَلُونَهُ عَنِ الصَّمَدِ فَکَتَبَ إِلَیْهِمْ ... إِنَّهُ سُبْحَانَهُ قَدْ فَسَّرَ الصَّمَدَ فَقَالَ اللهُ أَحَدٌ اللهُ الصَّمَدُ ثُمَّ فَسَّرَهُ فَقَالَ لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ ... وهُوَ اللهُ الصَّمَدُ الَّذِی لَا مِنْ شَیْءٍ وَ لَا فِی شَیْءٍ وَ لَا عَلَی شَیْءٍ مُبْدِعُ الْأَشْیَاءِ وَ خَالِقُهَا وَ مُنْشِئُ الْأَشْیَاءِ بِقُدْرَتِهِ یَتَلَاشَی مَا خَلَقَ لِلْفَنَاءِ بِمَشِیئَتِهِ وَ یَبْقَی مَا خَلَقَ لِلْبَقَاءِ بِعِلْمِهِ فَذَلِکُمُ اللهُ الصَّمَدُ الَّذِی لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَهًِْ الْکَبِیرُ الْمُتَعالِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ.
الحسین (علیه السلام)- أَنَّ أَهْلَ الْبَصْرَهًِْ کَتَبُوا إِلَی الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) یَسْأَلُونَهُ عَنِ الصَّمَدِ فَکَتَبَ إِلَیْهِمْ ... إِنَّهُ سُبْحَانَهُ قَدْ فَسَّرَ الصَّمَدَ فَقَالَ اللهُ أَحَدٌ اللهُ الصَّمَدُ ثُمَّ فَسَّرَهُ فَقَالَ لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ ... وهُوَ اللهُ الصَّمَدُ الَّذِی لَا مِنْ شَیْءٍ وَ لَا فِی شَیْءٍ وَ لَا عَلَی شَیْءٍ مُبْدِعُ الْأَشْیَاءِ وَ خَالِقُهَا وَ مُنْشِئُ الْأَشْیَاءِ بِقُدْرَتِهِ یَتَلَاشَی مَا خَلَقَ لِلْفَنَاءِ بِمَشِیئَتِهِ وَ یَبْقَی مَا خَلَقَ لِلْبَقَاءِ بِعِلْمِهِ فَذَلِکُمُ اللهُ الصَّمَدُ الَّذِی لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَهًِْ الْکَبِیرُ الْمُتَعالِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ.
الباقر (علیه السلام)- قَدِمَ وَفْدٌ مِنْ فِلَسْطِینَ عَلَی الْبَاقِرِ (علیه السلام) فَسَأَلُوهُ عَنْ مَسَائِلَ فَأَجَابَهُمْ ثُمَّ سَأَلُوهُ عَنِ الصَّمَدِ فَقَالَ تَفْسِیرُهُ فِیهِ الصَّمَدُ خَمْسَهًُْ أَحْرُفٍ فَالْأَلِفُ دَلِیلٌ عَلَی إِنِّیَّتِهِ وَ هُوَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ شَهِدَ اللهُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ وَ ذَلِکَ تَنْبِیهٌ وَ إِشَارَهًٌْ إِلَی الْغَائِبِ عَنْ دَرْکِ الْحَوَاسِّ وَ اللَّامُ دَلِیلٌ عَلَی إِلَهِیَّتِهِ بِأَنَّهُ هُوَ اللَّهُ وَ الْأَلِفُ وَ اللَّامُ مُدْغَمَانِ لَا یَظْهَرَانِ عَلَی اللِّسَانِ وَ لَا یَقَعَانِ فِی السَّمْعِ وَ یَظْهَرَانِ فِی الْکِتَابَهًِْ دَلِیلَانِ عَلَی أَنَّ إِلَهِیَّتَهُ لَطِیفَهًٌْ خَافِیَهًٌْ لَا یُدْرَکُ بِالْحَوَاسِّ وَ لَا یَقَعُ فِی لِسَانِ وَاصِفٍ وَ لَا أُذُنِ سَامِعٍ لِأَنَّ تَفْسِیرَ الْإِلَهِ هُوَ الَّذِی أَلِهَ الْخَلْقُ عَنْ دَرْکِ مَائِیَّتِهِ وَ کَیْفِیَّتِهِ بِحِسٍّ أَوْ بِوَهْمٍ لَا بَلْ هُوَ مُبْدِعُ الْأَوْهَامِ وَ خَالِقُ الْحَوَاسِّ وَ إِنَّمَا یَظْهَرُ ذَلِکَ عِنْدَ الْکِتَابَهًِْ فَهُوَ دَلِیلٌ عَلَی أَنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ أَظْهَرَ رُبُوبِیَّتَهُ فِی إِبْدَاعِ الْخَلْقِ وَ تَرْکِیبِ أَرْوَاحِهِمُ اللَّطِیفَهًِْ فِی أَجْسَادِهِمُ الْکَثِیفَهًِْ فَإِذَا نَظَرَ عَبْدٌ إِلَی نَفْسِهِ لَمْ یَرَ رُوحَهُ کَمَا أَنَّ لَامَ الصَّمَدِ لَا تَتَبَیَّنُ وَ لَا تَدْخُلُ فِی حَاسَّهًٍْ مِنْ حَوَاسِّهِ الْخَمْسِ فَإِذَا نَظَرَ إِلَی الْکِتَابَهًِْ ظَهَرَ لَهُ مَا خَفِیَ وَ لَطُفَ فَمَتَی تَفَکَّرَ الْعَبْدُ فِی مائیهًْ {مَاهِیَّهًِْ} الْبَارِئِ وَ کَیْفِیَّتِهِ أَلِهَ فِیهِ وَ تَحَیَّرَ وَ لَمْ تُحِطْ فِکْرَتُهُ بِشَیْءٍ یَتَصَوَّرُ لَهُ لِأَنَّهُ عَزَّوَجَلَّ خَالِقُ الصُّوَرِ فَإِذَا نَظَرَ إِلَی خَلْقِهِ ثَبَتَ لَهُ أَنَّهُ عَزَّوَجَلَّ خَالِقُهُمْ وَ مُرَکِّبُ أَرْوَاحِهِمْ فِی أَجْسَادِهِمْ وَ أَمَّا الصَّادُ فَدَلِیلٌ عَلَی أَنَّهُ عَزَّوَجَلَّ صَادِقٌ وَ قَوْلُهُ صِدْقٌ وَ کَلَامُهُ صِدْقٌ وَ دَعَا عِبَادَهُ إِلَی اتِّبَاعِ الصِّدْقِ بِالصِّدْقِ وَ وَعَدَ بِالصِّدْقِ دَارَ الصِّدْقِ وَ أَمَّا الْمِیمُ فَدَلِیلٌ عَلَی مُلْکِهِ وَ أَنَّهُ الْمَلِکُ الْحَقُّ لَمْ یَزَلْ وَ لَا یَزَالُ وَ لَا یَزُولُ مُلْکُهُ وَ أَمَّا الدَّالُ فَدَلِیلٌ عَلَی دَوَامِ مُلْکِهِ وَ أَنَّهُ عَزَّوَجَلَّ دَائِمٌ تَعَالَی عَنِ الْکَوْنِ وَ الزَّوَالِ بَلْ هُوَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ مُکَوِّنُ الْکَائِنَاتِ الَّذِی کَانَ بِتَکْوِینِهِ کُلُّ کَائِنٍ ثُمَّ قَالَ (علیه السلام) لَوْ وَجَدْتُ لِعِلْمِیَ الَّذِی آتَانِیَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ حَمَلَهًًْ لَنَشَرْتُ التَّوْحِیدَ وَ الْإِسْلَامَ وَ الْإِیمَانَ وَ الدِّینَ وَ الشَّرَائِعَ مِنَ الصَّمَد.
امام باقر (علیه السلام)- وهب قرشی گوید: شنیدم امام صادق (علیه السلام) فرمود: گروهی از اهالی فلسطین خدمت امام باقر (علیه السلام) رسیدند و از ایشان درباره‌ی مسائلی پرسیدند و حضرت (علیه السلام) فرمود: «تفسیر الصَّمَدُ در خود آن است. الصَّمَدُ پنج حرف دارد، الف دلیلی است بر إنّیّت و ذات پایدار او و این کلام خداوند عزّوجلّ است که فرمود: خداوند، [با ایجادِ نظامِ واحدِ جهانِ هستی]، گواهی می‌دهد که معبودی جز او نیست. (آل عمران/۱۸) و این تنبیه و اشاره به غایب از درک حواسّ است. لام دلیلی است بر الهیّت و خداوندی او که اوست خداوند یگانه. الف و لام در هم ادغام شده اند و بر زبان جاری نمی شوند و به گوش نمی رسند، حال آنکه در نوشتن آشکار می شوند، که این دو دلیلی است بر اینکه الهیّت او به لطفش پنهان است و با حواس درک نمیشود و بر زبان هیچ توصیف‌گری نمی نشیند و به گوش هیچ شنونده ای نمی رسد. چراکه تفسیر إله چنین است: او کسی است که آفریدگان از دریافتن چیستی و چگونگی اش، چه با حس و چه با پندار، مألوه و سرگردانند، بلکه او پدیدآورنده‌ی پندارها و آفریننده‌ی حواس است. امّا به هنگام نوشتن آشکار می شوند و این دلیلی است بر اینکه خداوند سبحانه، ربوبیّت خود را در پدیدآوردن آفریدگان و در آمیختن روح های لطیف آنان در بدن های زمخت آنان نمایان ساخت، پس چون بنده ای به خود بنگرد، روح خود را نمی بیند، همچنان که لام در الصمد بیان نمی شود و به هیچ‌یک از حواسّ پنج گانه راه نمی یابد و چون شخص بر نوشته بنگرد، آنچه که پنهان و لطیف شده است برایش آشکار میشود. پس وقتی بنده در چیستی و چگونگی آفریننده بیاندیشد، در آن سرگردان و حیرت زده می شود و اندیشه اش به چیزی نمی رسد که برایش قابل تصوّر باشد؛ چرا که خداوند عزّوجلّ خود آفریننده‌ی صورت هاست، امّا وقتی بنده به آفریدگان او بنگرد، برایش ثابت می شود که او عزّوجلّ آفریننده‌ی آن هاست و روح هایشان را در بدن هایشان در آمیخته است. و امّا صاد، آن دلیلی است بر اینکه خداوند عزّوجلّ صادق و راستگوست و سخنش راست و کلامش راست است و بندگانش را به پیروی راستین از راستی فراخوانده است. و به‌راستی وعده‌ی سرای راستی را داده است. و امّا میم، آن دلیلی است بر ملک و فرمانروایی او و اینکه او فرمانروای حقیقی است که همیشه بوده و هست و خواهد بود. و امّا دال، آن دلیلی است بر دوام و پایداری فرمانروایی او و اینکه او عزّوجلّ دائم و همیشگی است و از بودن و نبودن والاترست؛ بلکه او عزّوجلّ خود به وجود آورنده‌ی کائنات است که هر موجودی به ایجادکردن او وجود دارد. سپس آن حضرت (علیه السلام) فرمود اگر برای علمی که خداوند عزّوجلّ به من داده است، حاملانی می‌یافتم، هرآینه توحید و اسلام و ایمان و دین و قوانین شرع را از دل کلمه الصمد می گستراندم.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- قَالَتْ قُرَیْشٌ لِلنَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) بِمَکَّهًَْ صِفْ لَنَا رَبَّکَ لِنَعْرِفَهُ فَنَعْبُدَهُ، فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَلَی النَّبِیِّ ... اللَّهُ الصَّمَدُ الَّذِی قَدِ انْتَهَی إِلَیْهِ السُّؤْدُدُ وَ الَّذِی یَصْمُدُ أَهْلُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ بِحَوَائِجِهِمْ إِلَیْه.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- قریشیان در مکّه به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) عرض کردند: «پروردگارت را برای ما وصف کن تا او را بشناسیم و این‌گونه آن را بپرستیم». آنگاه خداوند تبارک‌وتعالی بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نازل فرمود: «اللهُ الصَّمَدُ کسی که سروری اش به نهایت است و کسی که آسمانیان و زمینیان در نیازهای خود به‌سوی او روی آورند».
الباقر (علیه السلام)- عَنْ جَابِرِ‌بْنِ‌یَزِیدَ الْجُعْفِیِّ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ شَیْءٍ مِنَ التَّوْحِیدِ، فَقَالَ: «إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَتْ أَسْمَاؤُهُ الَّتِی یُدْعی بِهَا، وَ تَعَالی فِی عُلُوِّ کُنْهِهِ وَاحِدٌ تَوَحَّدَ بِالتَّوْحِیدِ فِی تَوَحُّدِهِ، ثُمَّ أَجْرَاهُ عَلی خَلْقِهِ؛ فَهُوَ وَاحِدٌ، صَمَدٌ، قُدُّوسٌ، یَعْبُدُهُ کُلُّ شَیْءٍ، وَ یَصْمُدُ إِلَیْهِ کُلُّ شَیْءٍ، وَ وَسِعَ کُلَّ شَیْءٍ عِلْماً». قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ الْکُلَیْنِی: فَهذَا هُوَ الْمَعْنَی الصَّحِیحُ فِی تَأْوِیلِ الصَّمَدِ، لَامَا ذَهَبَ إِلَیْهِ الْمُشَبِّهَهًُْ أَنَ تَأْوِیلَ الصَّمَدِ: الْمُصْمَتُ الَّذِی لَاجَوْفَ لَهُ؛ لِأَنَّ ذلِکَ لَایَکُونُ إِلَّا مِنْ صِفَهًِْ الْجِسْمِ، وَ اللَّهُ جَلَّ ذِکْرُهُ مُتَعَالٍ عَنْ ذلِکَ، هُوَ أَعْظَمُ وَ أَجَلُّ مِنْ أَنْ تَقَعَ الْأَوْهَامُ عَلی صِفَتِهِ، أَوْ تُدْرِکَ‌کُنْهَ عَظَمَتِهِ، وَ لَوْ کَانَ تَأْوِیلُ الصَّمَدِ فِی صِفَهًِْ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ الْمُصْمَتَ، لَکَانَ مُخَالِفاً لِقَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ: «لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ» لِأَنَّ ذلِکَ مِنْ صِفَهًِْ الْأَجْسَامِ الْمُصْمَتَهًِْ الَّتِی لا أَجْوَافَ لَهَا، مِثْلِ الْحَجَرِ وَ الْحَدِیدِ وَ سَائِرِ الْأَشْیَاءِ الْمُصْمَتَهًِْ الَّتِی لَاأَجْوَافَ لَهَا، تَعَالَی اللَّهُ عَنْ ذلِکَ عُلُوّاً کَبِیرا.
امام باقر (علیه السلام)- جابربن‌یزید گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی حقیقت توحید، پرسیدم. فرمود: «به‌راستی خدایی که اسمایش مبارک است و با آن‌ها وی را خوانند و علوّ ذاتش برتر است، یگانه است، در یگانگی و تنهایی او را یگانه شناسند، توحید خود را در خلقش مجری ساخت، اوست یگانه و صمد و قدوس، هرچیز او را پرستد و هرچیز نیازمند اوست و دانش او به همه چیز رسا است. معنی درست صمد همین است نه آنچه مشبّهه گفتند که: خدا جسمی میان پر است زیرا این وصف منحصر به جسم است و خدای جلّ ذکره از آن برتر است، او بزرگتر و والاتر است از اینکه وهم به وصفش رسد یا کنه عظمتش درک شود. و اگر معنی صمد در وصف خدای عزّوجلّ تو پر باشد مخالف قول خدای عزّوجلّ گردد که هیچ‌چیز همانند او نیست. (شوری/۱۱) زیرا این معنی از صفات اجسام است که میان پرند و جوف ندارند چون سنگ و آهن و اجسام میان پر و بی‌جوف دیگر که خداوند بزرگتر از آن است که این‌چنین وصف شود.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- سُئِلَ مُحَمَّدُ‌بْنُ‌الْحَنَفِیَّهًِْ عَنِ الصَّمَدِ فَقَالَ قَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام) تَأْوِیلُ الصَّمَدِ لَا اسْمٌ وَ لَا جِسْمٌ وَ لَا مِثْلٌ وَ لَا شِبْهٌ وَ لَا صُورَهًٌْ وَ لَا تِمْثَالٌ وَ لَا حَدٌّ وَ لَا مَحْدُودٌ وَ لَا مَوْضِعٌ وَ لَا مَکَانٌ وَ لَا کَیْفٌ وَ لَا أَیْنٌ وَ لَا هُنَا وَ لَا ثَمَّهًَْ وَ لَا عَلَاءٌ وَ لَا خَلَاءٌ وَ لَا مَلَأٌ وَ لَا قِیَامٌ وَ لَا قُعُودٌ وَ لَا سُکُونٌ وَ لَا حَرَکَاتٌ وَ لَا ظُلْمَانِیٌّ وَ لَا نُورَانِیٌّ وَ لَا رُوحَانِیٌّ وَ لَا نَفْسَانِیٌّ وَ لَا یَخْلُو مِنْهُ مَوْضِعٌ وَ لَا یَسَعُهُ مَوْضِعٌ وَ لَا عَلَی لَوْنٍ وَ لَا عَلَی خَطَرِ قَلْبٍ وَ لَا عَلَی شَمِّ رَائِحَهًٍْ مَنْفِیٌّ مِنْ هَذِهِ الْأَشْیَاءِ {مَنْفِیٌّ عَنْهُ هَذِهِ الْأَشْیَاءُ}.
امام علی (علیه السلام)- بدان که اگر برای پروردگارت شریکی بود رسولان او به‌سوی تو می‌آمدند و آثار ملک و سلطنت او را می‌دیدی و صفت و فعلش را می‌شناختی. ولی او معبودی واحد است چنانچه خودش وصف فرموده و هیچ‌کس در الوهیّت با او تضاد و محاجّه نکند و او خالق هر چیزی است.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ جَابِرِ‌بْنِ‌یَزِیدَ الْجُعْفِیِّ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ شَیْءٍ مِنَ التَّوْحِیدِ، فَقَالَ: «إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَتْ أَسْمَاؤُهُ الَّتِی یُدْعی بِهَا، وَ تَعَالی فِی عُلُوِّ کُنْهِهِ وَاحِدٌ تَوَحَّدَ بِالتَّوْحِیدِ فِی تَوَحُّدِهِ، ثُمَّ أَجْرَاهُ عَلی خَلْقِهِ؛ فَهُوَ وَاحِدٌ، صَمَدٌ، قُدُّوسٌ، یَعْبُدُهُ کُلُّ شَیْءٍ، وَ یَصْمُدُ إِلَیْهِ کُلُّ شَیْءٍ، وَ وَسِعَ کُلَّ شَیْءٍ عِلْماً». قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ الْکُلَیْنِی: فَهذَا هُوَ الْمَعْنَی الصَّحِیحُ فِی تَأْوِیلِ الصَّمَدِ، لَامَا ذَهَبَ إِلَیْهِ الْمُشَبِّهَهًُْ أَنَ تَأْوِیلَ الصَّمَدِ: الْمُصْمَتُ الَّذِی لَاجَوْفَ لَهُ؛ لِأَنَّ ذلِکَ لَایَکُونُ إِلَّا مِنْ صِفَهًِْ الْجِسْمِ، وَ اللَّهُ جَلَّ ذِکْرُهُ مُتَعَالٍ عَنْ ذلِکَ، هُوَ أَعْظَمُ وَ أَجَلُّ مِنْ أَنْ تَقَعَ الْأَوْهَامُ عَلی صِفَتِهِ، أَوْ تُدْرِکَ‌کُنْهَ عَظَمَتِهِ، وَ لَوْ کَانَ تَأْوِیلُ الصَّمَدِ فِی صِفَهًِْ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ الْمُصْمَتَ، لَکَانَ مُخَالِفاً لِقَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ: «لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ» لِأَنَّ ذلِکَ مِنْ صِفَهًِْ الْأَجْسَامِ الْمُصْمَتَهًِْ الَّتِی لا أَجْوَافَ لَهَا، مِثْلِ الْحَجَرِ وَ الْحَدِیدِ وَ سَائِرِ الْأَشْیَاءِ الْمُصْمَتَهًِْ الَّتِی لَاأَجْوَافَ لَهَا، تَعَالَی اللَّهُ عَنْ ذلِکَ عُلُوّاً کَبِیرا.
امام باقر (علیه السلام)- جابربن‌یزید جعفی گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی توحید پرسیدم، ایشان فرمود: «نام هایی که خداوند متعال که یادش باشکوه و بلند مرتبه باد بدان ها خوانده می شود، مبارک و جاودانه است، او در والایی کُنه خویش برفراز است و یگانه ای است که در یکتا دانستن یگانگی اش تک شد و سپس این یگانگی را بر آفریدگانش جاری ساخت، پس او یگانه‌ی بی‌نیاز قدّوس است که همه چیز را دربر گرفت. این سخن، همان معنای صحیح در تأویل صمد است و نه آنچه تشبیه‌کنندگان پنداشته اند و در تأویل الصَّمَدُ گفته اند: الصَّمَدُ، چیز انبوه به هم فشرده ای است که میانش خالی نیست؛ چرا که این سخن، تنها وصف جسم است و خداوند که یادش باشکوه و بلندمرتبه باد والاتر از این وصف است و او برتر و بزرگ تر از آن است که پندارها به وصف او برسند و ژرفای عظمتش را دریابند. اگر تأویل الصَّمَدُ در صفت خداوند عزّوجلّ، چیز انبوه به هم فشرده باشد، این تأویلی مخالف با کلام خداوند تبارک‌وتعالی است که فرمود: لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ؛ چیزی مانند او نیست. (شوری/۱۱) چراکه این تأویل از جمله صفات اجسام به هم فشرده و تو پُری است که هیچ میانشان خالی نیست. خداوند عزّوجلّ از این وصف، بسیار والاتر است.
الکاظم (علیه السلام)- أَنَ الصَّمَدَ هُوَ السَّیِّدُ الْمَصْمُودُ إِلَیْهِ هُوَ مَعْنًی صَحِیحٌ مُوَافِقٌ لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ: لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ وَ الْمَصْمُودُ إِلَیْهِ: الْمَقْصُودُ فِی اللُّغَهًْ.
امام کاظم (علیه السلام)- امام کاظم (علیه السلام) ملقّب به عالم که خود به سخنش عالم تر است، فرمود: «الصَّمَدُ، همان بزرگ و سَروَری است که به او رو می آورند. و این معنای صحیح و موافق با کلام خداوند عزّوجلّ است که فرمود: چیزی مانند او نیست. (شوری/۱۱) و المصمود الیه (کسی که به‌سویش رو میآورند) در لغت به‌معنای مقصود (قصد شده) است».