آیه ۱۴۸ - سوره اعراف

آیه وَ اتَّخَذَ قَوْمُ مُوسى مِنْ بَعْدِهِ مِنْ حُلِيِّهِمْ عِجْلاً جَسَداً لَهُ خُوارٌ أَ لَمْ يَرَوْا أَنَّهُ لا يُكَلِّمُهُمْ وَ لا يَهْديهِمْ سَبيلاً اتَّخَذُوهُ وَ كانُوا ظالِمينَ [148]

قوم موسى بعد از [رفتن] او [به ميعادگاه الهى]، از زيورهاى خود مجسمه گوساله‌اى ساختند؛ كه صدايى همچون صداى گوساله داشت. آيا آن‌ها نمى‌ديدند كه با آنان سخن نمى‌گويد، و به راه [راست] هدايتشان نمى‌كند؟! آن را [خداى خود] انتخاب كردند، و ستمكار بودند.

آفرینش گوساله

۱
(اعراف/ ۱۴۸)

الرّضا (علیه السلام)- عَنْ فَتْحِ‌بْنِ‌یَزِیدَ الْجُرْجَانِیِّ عَنْ أبِی‌الْحَسَنِ (علیه السلام) قَالَ: جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ غَیْرُ الْخَالِقِ الْجَلِیلِ خَالِقٌ قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَقُولُ فَتَبارَکَ اللهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ فَقَدْ أَخْبَرَ أَنَّ فِی عِبَادِهِ خَالِقِینَ وَ غَیْرَ خَالِقِینَ مِنْهُمْ عِیسَی (علیه السلام) خَلَقَ مِنَ الطِّینِ کَهَیْئَهًِْ الطَّیْرِ بِإِذْنِ اللَّهِ فَنَفَخَ فِیهِ فَصَارَ طَائِراً بِإِذْنِ اللَّهِ وَ السَّامِرِیُّ خَلَقَ لَهُمْ عِجْلًا جَسَداً لَهُ خُوارٌ قُلْتُ إِنَّ عِیسَی (علیه السلام) خَلَقَ مِنَ الطِّینِ طَیْراً دَلِیلًا عَلَی نُبُوَّتِهِ وَ السَّامِرِیَّ خَلَقَ عِجْلًا جَسَداً لِنَقْضِ نُبُوَّهًِْ مُوسَی (علیه السلام) وَ شَاءَ اللَّهُ أَنْ یَکُونَ ذَلِکَ کَذَلِکَ إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْعَجَبُ فَقَالَ وَیْحَکَ یَا فَتْحُ إِنَّ لِلَّهِ إِرَادَتَیْنِ وَ مَشِیَّتَیْنِ إِرَادَهًَْ حَتْمٍ وَ إِرَادَهًَْ عَزْمٍ یَنْهَی وَ هُوَ یَشَاءُ وَ یَأْمُرُ وَ هُوَ لَا یَشَاءُ أَ وَ مَا رَأَیْتَ أَنَّهُ نَهَی آدَمَ وَ زَوْجَتَهُ عَنْ أَنْ یَأْکُلَا مِنَ الشَّجَرَهًِْ وَ هُوَ شَاءَ ذَلِکَ وَ لَوْ لَمْ یَشَأْ لَمْ یَأْکُلَا وَ لَوْ أَکَلَا لَغَلَبَتْ مَشِیَّتُهُمَا مَشِیَّهًَْ اللَّهِ وَ أَمَرَ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) بِذَبْحِ ابْنِهِ إِسْمَاعِیلَ (علیه السلام) وَ شَاءَ أَنْ لَا یَذْبَحَهُ وَ لَوْ لَمْ یَشَأْ أَنْ لَا یَذْبَحَهُ لَغَلَبَتْ مَشِیَّهًُْ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) مَشِیَّهًَْ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ قُلْتُ فَرَّجْتَ عَنِّی فَرَّجَ اللَّهُ عَنْک.

امام رضا ( فتح‌بن‌یزید جرجانی گوید امام رضا (فرمود: «به‌درستی که خدای تبارک‌وتعالی می‌فرماید: پس بزرگ است خدایی که بهترین آفرینندگان است!. (مومنون/۱۴) پس به حقیقت که خبر داده است که در میان بندگانش آفرینندگان و غیر آفرینندگانی هستند؛ از جمله‌ی ایشان عیسی (است که به فرمان خدا از گل چون هیئت پرنده را آفرید و در آن دمید و به فرمان خدا پرنده گردید که می‌پرید و سامری برای بنی‌اسرائیل گوساله‌ای را آفرید که مجسّمه‌ای بود که صدایی [همچون صدای گوساله] داشت». عرض کردم: «عیسی (از گل پرنده‌ای را آفرید که دلیل بر پیامبریش می‌باشد و سامری گوساله‌ای را آفرید که مجسّمه می‌باشد برای نقض پیامبری موسی (و خدا خواست که آن همچنین باشد؛ به‌درستی که این عجیب است و امری از این عجیب‌تر نمی‌باشد». حضرت فرمود: «وای بر تو ای فتح! به‌درستی که خدا دارای دو اراده و دو مشیّت است؛ یکی اراده‎ی حتمی که به معنی محتوم است یعنی محکم ساخته و واجب گردانیده و به آن حکم فرموده است. و دیگری اراده‌ی عزمی و مراد از آن این است که اراده نمود که شخص مکلّف، افعال خویش را به اختیار خودش به‌جا بیاورد نه به جبر و زور و گاهی به‌وسیله‌ی این اراده از چیزی نهی و منع می‌فرماید و حال آنکه می‌خواهد که انجام شود. و به چیزی امر می‌فرماید و نمی‌خواهد که انجام شود؛ آیا ندیدی و ندانستی که حق‌تعالی آدم (و زن او را نهی فرمود که از آن درخت معهود بخورند و خدا آن را خواسته بود و اگر نمی‌خواست نمی‌خوردند و اگر می‌خوردند مشیّت و خواست ایشان بر خواست خدای تعالی غالب شده بود؛ و ابراهیم را به سر بریدن فرزندش اسماعیل (امر فرمود و می‌خواست که او را سر نبرد و اگر نمی‌خواست که او را سر نبرد خواست ابراهیم (بر خواست خدای عزّوجلّ غالب گردیده بود؛ عرض کردم: «اندوه مرا بردی خدا اندوه تو را ببرد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۵، ص۳۱۴
بحار الأنوار، ج۴، ص۲۹۲/ بحار الأنوار، ج۱۴، ص۲۵۱

گوساله‌پرستی

۱
(اعراف/ ۱۴۸)

الکاظم (علیه السلام)- إِنَّ الَّذِینَ کَانُوا آمَنُوا عَلَی عَهْدِ مُوسَی (علیه السلام) بِعِبَادَهًِْ الْعِجْلِ کَانُوا خَمْسَهًَْ أَنْفُسٍ وَ کَانُوا أَهْلَ بَیْتٍ یَأْکُلُونَ عَلَی خِوَانٍ وَاحِدٍ وَ هُمْ اذینوه وَ أَخُوهُ میذویه وَ ابْنُ أَخِیهِ وَ ابْنَتُهُ وَ امْرَأَتُهُ ... وَ هُمُ الَّذِینَ ذَبَحُوا الْبَقَرَهًَْ الَّتِی أَمَرَ اللَّهُ بِذَبْحِهَا.

امام کاظم ( آنان که قوم موسی (را به گوساله‌پرستی واداشتند پنج‌نفر بودند که همگی از یک خانواده و بر سر یک سفره می‌نشستند؛ آنان اذینوه و برادرش میذویه و پسر برادرش و دخترش و همسرش بودند ... و هم اینان بودند که گاوی را که خداوند دستور کشتنش را داده بود ذبح کردند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۵، ص۳۱۶
المحاسن، ج۲، ص۳۱۸

جسد بی‌جانی که صدای گوساله داشت

۱ -۱
(اعراف/ ۱۴۸)

الصّادق (علیه السلام)- فَقَالَ مُوسَی (علیه السلام) یَا رَبِّ وَ مَنْ أَخَارَ الصَّنَمَ فَقَالَ اللَّهُ أَنَا یَا مُوسَی (علیه السلام) أَخَرْتُهُ فَقَالَ مُوسَی (علیه السلام) إِنْ هِیَ إِلَّا فِتْنَتُکَ تُضِلُّ بِها مَنْ تَشاءُ وَ تَهْدِی مَنْ تَشاءُ.

امام صادق ( موسی (گفت: «پروردگارا، چه کسی بت را به صدا درآورد»؟ خداوند متعال فرمود: «ای موسی (من آن را به صدا درآوردم». موسی (گفت: إِنْ هِیَ إِلَّا فِتْنَتُکَ تُضِلُّ بِها مَنْ تَشاءُ وَ تَهْدِی مَنْ تَشاءُ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۵، ص۳۱۶
بحار الأنوار، ج۱۳، ص۲۲۹/ العیاشی، ج۲، ص۲۹
بیشتر