آیه ۲۲۰ - سوره بقره

امام صادق (علیه السلام) به امام صادق (علیه السلام) گفته‌شد: «ما به خانه‌ی برادرمان می‌رویم که سرپرست یتیمانی است و خادمی نیز برای آن یتیمان نزد آن‌ها است و بر سر سفره‌ی آنان نشسته و از آب آنان می‌نوشیم و خادم آنان نیز به ما خدمت می‌کند و گاهی آنجا نزد برادرمان مقداری غذا می‌خوریم که مقداری از آن، مال خود او و مقداری، از اموال آن یتیمان می‌باشد. حکم آن چیست»؟ حضرت پاسخ داد: «اگر شما با رفتنتان نزد ایشان، سودی به آن‌ها می‌رسانید، هیچ اشکالی ندارد؛ ولی اگر با این کار، ضرری به آن‌ها می‌رسانید، نباید نزد آن‌ها بروید و خدا فرمود: انسان خودش از وضع خود آگاه است و شما، از (نیک و بد) خویش آگاه هستید و نیز خداوند، فرمود: وَإِنْ تُخَالِطُوهمْ فَإِخْوَانُکُمْ وَاللّه یعْلَمُ الْمُفْسِدَ مِنَ الْمُصْلِحِ».

امام صادق (علیه السلام) از ابوصباح کنانی نقل شده است که امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه وَمَن کَانَ فَقِیرًا فَلْیأْکُلْ بِالْمَعْرُوفِ فرمود: «اگر شخصی که از اموال یتیم مراقبت می‌کند از لحاظ معیشت درمضیقه باشد، می‌تواند به قدر متعارف، در مال یتیم تصرف نماید؛ امّا اگر آن مال، ناچیز باشد، نمی‌تواند ذرّه‌ای در آن تصرف کند». راوی می‌گوید: «به حضرت عرض کردم که معنای آیه‌ی: وَإِنْ تُخَالِطُوهمْ فَإِخْوَانُکُمْ چیست»؟ حضرت پاسخ داد: «یعنی از اموال آنان به اندازه‌ی نیاز آنان، و از اموالت به اندازه‌ی نیاز خودت جدا می‌کنی و سپس آن را [باهم مخلوط و یکجا] مصرف می‌نمایی». عرض کردم: «در اینکه برخی یتیمان کوچک‌تر و برخی دیگر بزرگ‌تر هستند و برخی لباس‌های گرانبهاتر از برخی دیگر می‌پوشند و برخی بیشتر از برخی دیگر غذا می‌خورند و اموال آنها، جدا از هم نمی‌باشد، حکم چیست»؟ حضرت پاسخ داد: «باید برای هر یتیمی، لباسی که قیمت آن در شأن اوست در نظر گرفته شود؛ ولی همه‌ی یتیمان را در مورد غذا، یکسان بشمارید؛ چرا که یتیمِ کوچک‌تر پس از مدّت کوتاهی مانند [افراد] بزرگ‌تر خود غذا می‌خورد».

امام صادق (علیه السلام) هنگامی‌که خداوند این آیه را نازل فرمود: آنان که اموال یتیمان را به ستم می‌خورند مانند آن است که آتش می‌خورند و در قیامت به جهنّم خواهند رفت هرکه یتیمی نزد خود داشت او را بیرون کرد و از رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) اجازه این کار را خواستند؛ خدای تبارک‌وتعالی این آیه‌ی را فرستاد: وَ یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْیَتامی ... مِنَ الْمُصْلِحِ و امام صادق (علیه السلام) [در حدیثی دیگر] فرمود: «مشکلی نیست که هم‌خوراک یتیم باشی [با اندازه و مقدار برابر]؛ زیرا خردسال هم گاهی به اندازه‌ی بزرگسال می‌خورد ولی پوشاک برای کوچک و بزرگ به اندازه‌ی نیاز حساب شود [نه برابر]».

امام باقر (علیه السلام) أبوحمزه گفت: ای رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله)! برادرم مُرده و چند یتیم برجای نهاده که [به عنوان ارث] دام دارند؛ چه چیزی از آن دام برای من حلال است؟ آن حضرت فرمود: اگر حوض آبشان را تعمیر کنی و فراریشان را برگردانی و از آن‌ها نگهداری کنی، می‌توانی از شیرشان بنوشی؛ البته نه به قصد فروش شیر آن‌ها و به شرطی که به بچه‌های دام‌ها، زیان نرسانی که خداوند افراد مفسد و افراد اصلاح‌گر را خوب می‌شناسد.

امام صادق (علیه السلام) امام (علیه السلام) فرمود: عیسی پسر موسی از من پرسید: «کسی که قیّم شتر یتیمان است، آیا می‌تواند از آن شتر بهره ببرد»؟ به او پاسخ دادم: «اگر حوض آن شتران را درست و اصلاح کند و دنبال گمشده‌ی آن‌ها برود و به آن شتران [جهت معالجه از بیماری] قطران بمالد (یعنی هنگام بیماری آن‌ها را معالجه کند)، می‌تواند از شیر آن‌ها استفاده کند؛ ولی نباید آن‌ها را چنان بدوشد که حتی قطره‌ای شیر در پستان آن شتران باقی نماند. هم‌چنین نباید [دوشیدن او باعث شود] به بچه شتران، آسیب وارد شود.