آیه ۱ - سوره تحریم

آیه يا أَيُّهَا النَّبِيُّ لِمَ تُحَرِّمُ ما أَحَلَّ اللهُ لَكَ تَبْتَغِي مَرْضاتَ أَزْواجِكَ وَ اللهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ [1]

اى پيامبر! چرا چيزى را كه خدا براى تو حلال كرده به خاطر جلب رضايت همسرانت [بر خود] حرام‌مى‌كنى؟! و خداوند آمرزنده و مهربان است.

سبب نزول

۱
(تحریم/ ۱)

الباقر (علیه السلام)- کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَدْ خَلَا بِمَارِیَهًَْ الْقِبْطِیَّهًِْ قَبْلَ أَنْ تَلِدَ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) فَاطَّلَعَتْ عَلَیْهِ عَائِشَهًُْ فَأَمَرَهَا أَنْ تَکْتُمَ ذَلِکَ وَ حَرَّمَهَا عَلَی نَفْسِهِ فَحَدَّثَتْ بِذَلِکَ عَائِشَهًُْ حَفْصَهًَْ فَأَنْزَلَ اللَّهُ یا أَیُّهَا النَّبِیُّ لِمَ تُحَرِّمُ ما أَحَلَّ اللهُ لَکَ إِلَی قَوْلِهِ وَ أَبْکاراً.

امام باقر (علیه السلام)- پیامبر (صلی الله علیه و آله) قبل از ولادت فرزندش ابراهیم با [کنیز خود] ماریه قبطیّه خلوت کرده ‎بود که عایشه از آن آگاه شد. پیامبر (صلی الله علیه و آله) به او دستور داد که آن را مخفی کند [و به‌کسی خبر ندهد] و ماریّه قبطیّه را بر خود حرام کرد. سپس عائشه آن را به حفصه خبر داد و خداوند [این آیات را] نازل فرمود: یا أَیُّهَا النَّبِیُّ لِمَ تُحَرِّمُ ما أَحَلَّ اللهُ لَکَ تَبْتَغِی مَرْضاتَ أَزْواجِکَ وَ اللهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۳۸۰
مستدرک الوسایل، ج۱۶، ص۷۴/ دعایم الإسلام، ج۲، ص۹۸ و دعایم الإسلام، ج۲، ص۲۶۷؛ «بتفاوت»
۲
(تحریم/ ۱)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَن زُرَارَهًْ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ قَالَ لِامْرَأَتِهِ أَنْتِ عَلَیَّ حَرَامٌ فَقَالَ لِی لَوْ کَانَ لِی عَلَیْهِ سُلْطَانٌ لَأَوْجَعْتُ رَأْسَهُ وَ قُلْتُ لَهُ اللَّهُ أَحَلَّهَا لَکَ فَمَا حَرَّمَهَا عَلَیْکَ إِنَّهُ لَمْ یَزِدْ عَلَی أَنْ کَذَبَ فَزَعَمَ أَنَّ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَهُ حَرَامٌ وَ لَا یَدْخُلُ عَلَیْهِ طَلَاقٌ وَ لَا کَفَّارَهًٌْ فَقُلْتُ قَوْلُ اللَّهِ عزّوجلّ یا أَیُّهَا النَّبِیُّ لِمَ تُحَرِّمُ ما أَحَلَّ اللهُ لَکَ فَجَعَلَ فِیهِ الْکَفَّارَهًَْ فَقَالَ إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَیْهِ جَارِیَتَهُ مَارِیَهًَْ وَ حَلَفَ أَنْ لَا یَقْرَبَهَا فَإِنَّمَا جَعَلَ عَلَیْهِ الْکَفَّارَهًَْ فِی الْحَلْفِ وَ لَمْ یَجْعَلْ عَلَیْهِ فِی التَّحْرِیمِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- زراره گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی مردی که به زن خویش بگوید: «تو بر من حرام هستی، پرسیدم». فرمود: «اگر بر وی سلطه‌ای داشته باشم، سر او را می‌کوبم و به او می‌گویم: خداوند وی را بر تو حلال کرده است، حال چه چیزی او را بر تو حرام گردانیده است»؟ همانا او فقط سخن دروغی گفته است، و ادّعا کرده چیزی که خداوند بر وی حلال گردانیده، حرام است. پس طلاق و کفّاره‌دادن بر وی ضرورت ندارد. سپس عرض کردم: «ولی خداوند عزّوجلّ می‌فرماید: یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ لِمَ تُحَرِّمُ مَا أَحَلَّ اللهُ لَکَ کفّاره‌ی آن را واجب گردانید»؟ فرمود: «فقط کنیز قِبطی وی، ماریه را بر وی حرام کرد، و سوگند یادکرد که به وی نزدیک نشود و پیامبر (صلی الله علیه و آله) کفّاره را به خاطر سوگند قسم بر خود واجب دانست، و این کفّاره برای حرام‌کردن نبود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۳۸۲
الکافی، ج۶، ص۱۳۴/ من لایحضره الفقیه، ج۳، ص۵۴۹/ تهذیب الأحکام، ج۸، ص۴۱/ وسایل الشیعهًْ، ج۲۲، ص۳۸/ فقه القرآن، ج۲، ص۲۰۶/ نورالثقلین/ البرهان
۳
(تحریم/ ۱)

الباقر (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌قَیْسٍ قَالَ قَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ اللَّهُ عزّوجلّ لِنَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) یا أَیُّهَا النَّبِیُّ لِمَ تُحَرِّمُ ما أَحَلَّ اللهُ لَکَ قَدْ فَرَضَ اللَّهُ لَکُمْ تَحِلَّهًَْ أَیْمانِکُمْ فَجَعَلَهَا یَمِیناً وَ کَفَّرَهَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قُلْتُ بِمَا کَفَّرَ قَالَ أَطْعَمَ عَشَرَهًَْ مَسَاکِینَ لِکُلِّ مِسْکِینٍ مُدٌّ قُلْنَا فَمَا حَدُّ الْکِسْوَهًِْ قَالَ ثَوْبٌ یُوَارِی بِهِ عَوْرَتَهُ.

امام باقر (علیه السلام)- محمّدبن‌قیس گوید: امام باقر (علیه السلام) فرمود: خداوند عزّوجلّ به پیامبر خویش (صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ لِمَ تُحَرِّمُ مَا أَحَلَّ اللهُ لَکَ تَبْتَغِی مَرْضَاتَ أَزْوَاجِکَ وَ اللهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ، قَدْ فَرَضَ اللهُ لَکُمْ تَحِلَّةَ أَیْمَانِکُمْ. پس آن را سوگند قرار داد و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) کفّاره‌ی آن را داد». عرض کردم: «با چه چیزی کفّاره داد»؟ فرمود: «ده فقیر را غذا داد؛ برای هر فقیری یک پیمانه». عرض کردم: «اگر کسی بخواهد کفّاره‌ی وی لباس باشد، مقیاس چیست»؟ فرمود: «لباسی که عورت وی را بپوشاند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۳۸۲
الکافی، ج۷، ص۴۵۲/ تهذیب الأحکام، ج۸، ص۲۹۵/ الإستبصار، ج۴، ص۵۱/ وسایل الشیعهًْ، ج۲۲، ص۳۸۰/ نورالثقلین/ البرهان، ج۸۸، ص۱۶
۴
(تحریم/ ۱)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ عَبْدِ‌اللَّهِ‌بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ فِی رَجُلٍ قَالَ امْرَأَتُهُ طَالِقٌ وَ مَمَالِیکُهُ أَحْرَارٌ إِنْ شَرِبْتُ حَرَاماً أَوْ حَلَالًا مِنَ الطِّلَاءِ أَبَداً فَقَالَ أَمَّا الْحَرَامُ فَلَا یَقْرَبْهُ أَبَداً إِنْ حَلَفَ وَ إِنْ لَمْ یَحْلِفْ وَ أَمَّا الطِّلَاءُ فَلَیْسَ لَهُ أَنْ یُحَرِّمَ مَا أَحَلَّ اللَّهُ قَالَ اللَّهُ عزّوجلّ یا أَیُّهَا النَّبِیُّ لِمَ تُحَرِّمُ ما أَحَلَّ اللهُ لَکَ فَلَا یَجُوزُ یَمِینٌ فِی تَحْرِیمِ حَلَالٍ وَ لَا فِی تَحْلِیلِ حَرَامٍ وَ لَا فِی قَطِیعَهًِْ رَحِمٍ.

امام صادق (علیه السلام)- عبدالله‌بن‌سنان گوید: درباره‌ی مردی که سوگند یاد کرده بود: «هر نوشابه‌ای از آب انگور چه حلال باشد و چه حرام اگر نوشیدم، همسرم به‌وسیله‌ی طلاق از من جدا می‌شود و همه‌ی بردگانم آزاد می‌باشند، از امام صادق (علیه السلام) پرسیدند، آن حضرت فرمود: «امّا حرام را هرگز اطراف آن نرود؛ چه سوگند یاد کرده باشد چه نکرده باشد. و امّا آب انگور حلال، چیزی بر او نیست که هرچه را خداوند حلال دانسته او حرام کند، چرا که خداوند به رسولش می‌فرماید: یا أَیُّهَا النَّبِیُّ لِمَ تُحَرِّمُ ما أَحَلَّ اللهُ لَکَ؛ پس روا نباشد سوگند در حرام‌کردن چیز حلال و یا حلال‌کردن چیز حرام و یا به قطع رحم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۳۸۲
من لایحضره الفقیه، ج۳، ص۴۹۷/ وسایل الشیعهًْ، ج۲۲، ص۴۴
۵
(تحریم/ ۱)

الکاظم (علیه السلام)- عَلِیُّ‌بْنُ‌جَعْفَرٍ فِی کِتَابِهِ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی‌بْنِ‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَال سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَقُولُ لِامْرَأَتِهِ أَنْتِ عَلَیَّ حَرَامٌ قَالَ هِیَ یَمِینٌ یُکَفِّرُهَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) یا أَیُّهَا النَّبِیُّ لِمَ تُحَرِّمُ ما أَحَلَّ اللهُ لَکَ تَبْتَغِی مَرْضاتَ أَزْواجِکَ وَ اللهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ قَدْ فَرَضَ اللَّهُ لَکُمْ تَحِلَّهًَْ أَیْمانِکُمْ وَ اللَّهُ مَوْلاکُمْ فَجَعَلَهَا یَمِیناً فَکَفَّرَهَا نَبِیُّ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ وَ سَأَلْتُهُ بِمَا یُکَفِّرُ یَمِینَهُ قَالَ إِطْعَامُ عَشَرَهًِْ مَسَاکِینَ فَقُلْتُ کَمْ إِطْعَامُ کُلِّ مِسْکِینٍ فَقَالَ مُدٌّ مُدٌّ.

امام کاظم (علیه السلام)- علیّ‌ّبن‌جعفر از برادرش امام کاظم (علیه السلام) نقل می‌کند و گوید: درباره‌ی این جمله: «مردی به زنش می‌گوید تو بر من حرامی». پرسیدم. فرمود: «این یک نوع قسم است باید کفّاره‌ی آن را بدهد. خداوند به حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: یا أَیُّهَا النَّبِیُّ لِمَ تُحَرِّمُ ما أَحَلَّ اللهُ لَکَ تَبْتَغِی مَرْضاتَ أَزْواجِکَ وَ اللهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ قَدْ فَرَضَ اللهُ لَکُمْ تَحِلَّةَ أَیْمانِکُمْ وَ اللهُ مَوْلاکُمْ این کار را قسم گرفت. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) کفّاره‌ی آن را پرداخت». پرسیدم: «چه مقدار کفّاره‌ی قسم می‌دهد»؟ فرمود: «اطعام ده نفر مسکین». پرسیدم: «به هر مسکینی چقدر غذا باید داد»؟ فرمود: «ده سیر، ده سیر».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۳۸۲
وسایل الشیعهًْ، ج۲۲، ص۴۰/ بحارالأنوار، ج۱۰، ص۲۶۷/ مستدرک الوسایل، ج۱۵، ص۴۱۷؛ «سألته عن الرجل ... لمحمد (ص)» محذوف/ وسایل الشیعهًْ، ج۲۳، ص۲۷۲؛ «بتفاوت لفظی»/ النوادرللأشعری، ص۶۰
۶
(تحریم/ ۱)

الصّادق (علیه السلام)- عَنِ ابْنِ‌سَیَّارٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّه (علیه السلام) عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی یا أَیُّهَا النَّبِیُّ لِمَ تُحَرِّمُ ما أَحَلَّ اللهُ لَکَ ... قَالَ اطَّلَعَتْ عَائِشَهًُْ وَ حَفْصَهًُْ عَلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) وَ هُوَ مَعَ مَارِیَهًَْ فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) وَ اللَّهِ مَا أَقْرَبُهَا فَأَمَرَهُ اللَّهُ أَنْ یُکَفِّرَ عَنْ یَمِینِهِ.

امام صادق (علیه السلام)- ابن‌سیّار از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است که درباره‌ی سخن خداوند متعال: یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ لِمَ تُحَرِّمُ مَا أَحَلَّ اللهُ لَکَ تَبْتَغِی مَرْضَاتَ أَزْوَاجِکَ فرمود: عایشه و حفصه از وجود پیامبر (صلی الله علیه و آله) نزد ماریه باخبر شدند، پس پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «به خدا سوگند! دیگر به وی نزدیک نخواهم شد، و خداوند امر کرد که کفّاره‌ی سوگند قسم خود را بدهد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۳۸۴
بحارالأنوار، ج۲۲، ص۲۳۹/ القمی، ج۲، ص۳۷۵/ البرهان
بیشتر