آیه إِنَّ عِبادي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ إِلاَّ مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْغاوينَ [42]
كه بر‌بندگانم هيچ تسلّطى نخواهى يافت؛ مگر گمراهانى كه از تو پيروى مى‌كنند.
الصّادق (علیه السلام)- عَن عَلِیِّ‌بْنِ‌النُّعْمَانِ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ إِنَّ عِبادِی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطانٌ فَقَالَ لَیْسَ عَلَی هَذِهِ الْعِصَابَهًِْ خَاصَّهًًْ سُلْطَانٌ قُلْتُ وَ کَیْفَ وَ فِیهِمْ مَا فِیهِمْ فَقَالَ لَیْسَ حَیْثُ تَذْهَبُ إِنَّمَا هُوَ لَیْسَ لَکَ سُلْطَانٌ أَنْ یُحَبِّبَ إِلَیْهِمُ الْکُفْرَ وَ یُبْغِضَ إِلَیْهِمُ الْإِیمَانَ.
امام صادق (علیه السلام)- علیّ‌بن‌نعمان از کسی که برایش از امام صادق (علیه السلام) حدیث کرده نقل می‌کند که ایشان درباره‌ی این سخن خداوند إِنَّ عِبَادِی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطَانٌ؛ فرمود: «ابلیس فقط بر شیعیان تسلّط ندارد». عرض کردم: «چگونه چنین چیزی ممکن است و حال آنکه افراد گناهکاری در میان شیعیان هستند»؟ فرمود: «آیه به این معنا که فکر می‌کنی نیست، بلکه به این معناست که تو (ابلیس) نمی‌توانی کفر را در نظر آنان خوب جلوه دهی و ایمان را در نظرشان منفور سازی».
الباقر (علیه السلام)- عَنْ جَابِرٍ (رحمة الله علیه) عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: قُلْتُ: أَ رَأَیْتَ قَوْلَ اللَّهِ إِنَّ عِبادِی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطانٌ مَا تَفْسِیرُ هَذَا قَالَ قَالَ اللَّهُ إِنَّکَ لَا تَمْلِکُ أَنْ تُدْخِلَهُمْ جَنَّهًًْ وَ لَا نَاراً.
امام باقر (علیه السلام)- از جابر نقل شده که گفت: به امام باقر (علیه السلام) عرض کردم: «معنا و تفسیر این سخن خداوند [که می‌فرماید]: إِنَّ عِبَادِی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطَانٌ؛ چیست»؟ حضرت فرمود: «خداوند [به ابلیس] فرموده: «تو نمی‌توانی بندگانم را به بهشت یا جهنّم وارد کنی».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ الْخُزَاعِیِّ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) یَذْکُرُ فِی حَدِیثِ غَدِیرِ خُمٍّ أَنَّهُ لَمَّا قَالَ النبی (صلی الله علیه و آله) لِعَلِیٍّ (علیه السلام) مَا قَالَ وَ أَقَامَهُ لِلنَّاسِ صَرَخَ إِبْلِیسُ صَرْخَهًًْ فَاجْتَمَعَتْ لَهُ الْعَفَارِیتُ فَقَالُوا یَا سَیِّدَنَا مَا هَذِهِ الصَّرْخَهًُْ فَقَالَ وَیْلَکُمْ یَوْمُکُمْ کَیَوْمِ عِیسَی (علیه السلام) وَ اللَّهِ لَأُضِلَّنَّ فِیهِ الْخَلْقَ قَالَ فَنَزَلَ الْقُرْآنُ وَ لَقَدْ صَدَّقَ عَلَیْهِمْ إِبْلِیسُ ظَنَّهُ فَاتَّبَعُوهُ إِلَّا فَرِیقاً مِنَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ صَرَخَ إِبْلِیسُ صَرْخَهًًْ فَرَجَعَتْ إِلَیْهِ الْعَفَارِیتُ فَقَالُوا یَا سَیِّدَنَا مَا هَذِهِ الصَّرْخَهًُْ الْأُخْرَی فَقَالَ وَیْحَکُمْ حَکَی اللَّهُ وَ اللَّهِ کَلَامِی قُرْآناً وَ أَنْزَلَ عَلَیْهِ وَ لَقَدْ صَدَّقَ عَلَیْهِمْ إِبْلِیسُ ظَنَّهُ فَاتَّبَعُوهُ إِلَّا فَرِیقاً مِنَ الْمُؤْمِنِینَ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَی السَّمَاءِ ثُمَّ قَالَ وَ عِزَّتِکَ وَ جَلَالِکَ لَأُلْحِقَنَّ الْفَرِیقَ بِالْجَمِیعِ قَالَ فَقَالَ النبی (صلی الله علیه و آله) بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ. إِنَّ عِبادِی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطانٌ قَالَ صَرَخَ إِبْلِیسُ صَرْخَهًًْ فَرَجَعَتْ إِلَیْهِ الْعَفَارِیتُ فَقَالُوا یَا سَیِّدَنَا مَا هَذِهِ الصَّرْخَهًُْ الثَّالِثَهًُْ قَالَ وَ اللَّهِ مِنْ أَصْحَابِ عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ لَکِنَّ بِعِزَّتِکَ وَ جَلَالِکَ یَا رَبِّ لَأُزَیِّنَنَّ لَهُمُ الْمَعَاصِیَ حَتَّی أُبَغِّضَهُمْ إِلَیْکَ قَالَ فَقَالَ أبوعبدالله (علیه السلام) وَ الَّذِی بَعَثَ بِالْحَقِّ مُحَمَّد (صلی الله علیه و آله) لَلْعَفَارِیتُ وَ الْأَبَالِسَهًُْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ أَکْثَرُ مِنَ الزَّنَابِیرِ عَلَی اللَّحْمِ وَ الْمُؤْمِنُ أَشَدُّ مِنَ الْجَبَلِ وَ الْجَبَلُ یُسْتَقَلُّ مِنْهُ بِالْفَأْسِ فَیُنْحَتُ مِنْهُ وَ الْمُؤْمِنُ لَا یُسْتَقَلُّ عَلَی دِینِهِ.
امام صادق (علیه السلام)- جعفربن‌محمّد خزاعی از پدرش نقل کرده که گفت: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که در مورد داستان غدیر خمّ می‌فرمود: «چون پیامبر (صلی الله علیه و آله) سخنان خویش را درباره‌ی علی (علیه السلام) بیان فرمود و او را پیشوای مسلمانان قرار داد، ابلیس فریاد بلندی کشید که همه‌ی شیاطین سرکش گرد او آمدند و گفتند: «آقای ما! این فریاد بلند برای چه بود»؟ ابلیس گفت: «وای بر شما! امروزِ [برای] شما مانند روز عیسی (علیه السلام) است؛ به خدا قسم که مردم را درباره‌ی علی گمراه خواهم ساخت». پس این‌آیه نازل شد: [آری] به یقین، ابلیس گمان خود را درباره‌ی آن‌ها محقّق ساخت که همگی از او پیروی کردند جز گروه اندکی از مؤمنان. (سبأ/۲۰) ابلیس فریاد بلند [دیگری] کشید و دوباره شیاطین سرکش نزد او بازگشته و گفتند: «آقای ما! این فریاد بلند دیگر برای چه بود»؟ گفت: «وای بر شما! به خدا قسم! خداوند براساس سخن من، این آیه را نازل کرد: وَ لَقَدْ صَدَّقَ عَلَیْهِمْ إِبْلِیسُ ظَنَّهُ فَاتَّبَعُوهُ إِلَّا فَرِیقاً مِنَ المُؤْمِنِینَ؛ سپس سر به آسمان بلند کرده و گفت: «به عزّت و جلالت سوگند! این مؤمنان را نیز به دیگران ملحق سازم». در آن‌هنگام پیامبر (صلی الله علیه و آله) [این‌آیه را تلاوت] فرمود: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ، إِنَّ عِبادِی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطانٌ. [بار دیگر] ابلیس فریاد بلندی کشید و دوباره شیاطین سرکش نزد او بازگشته و گفتند: «آقای ما! این فریاد بلند سوّم برای چه بود»؟ گفت: «به خدا قسم از دست یاران علی بود؛ پروردگارا! به عزّت و جلالت قسم! گناهان را در نظرشان بیارایم تا آنان را دشمن تو سازم». [در ادامه] امام صادق (علیه السلام) فرمود: «سوگند به خدایی که محمّد (صلی الله علیه و آله) را به حقّ مبعوث کرد! شیاطین سرکش و ابلیس‌ها بر سر مؤمنین، بیش از زنبورها بر سر گوشت هستند و مؤمن نیز از کوه سخت‌تر است، [چرا که] با تیشه می‌توانی به کوه نزدیک شده و از آن بتراشی، ولی مؤمن [ذرّه‌ای] از دینش کم نمی‌شود».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌سُلَیْمَانَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ أَبُوبَصِیرٍ وَ قَدْ خَفَرَهُ النَّفَسُ فَلَمَّا أَخَذَ مَجْلِسَهُ قَالَ لَهُ أبوعبدالله (علیه السلام) یَا أَبَا مُحَمَّد مَا هَذَا النَّفَسُ الْعَالِی فَقَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ یَا ابْنَ‌رَسُولِ‌اللَّهِ (علیه السلام) کَبِرَ سِنِّی وَ اقْتَرَبَ أَجَلِی مَعَ أَنَّنِی لَسْتُ أَدْرِی مَا أَرِدُ عَلَیْهِ مِنْ أَمْرِ آخِرَتِی فَقَالَ أبوعبدالله (علیه السلام) یَا أَبَامُحَمَّد أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی یُکْرِمُ الشَّبَابَ مِنْکُم‌أَنْ یُعَذِّبَهُمْ وَ یَسْتَحْیِی مِنَ الْکُهُولِ أَنْ یُحَاسِبَهُم قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ هَذَا لَنَا خَاصَّهًًْ أَمْ لِأَهْلِ التَّوْحِیدِ قَالَ فَقَالَ لَا وَ اللَّهِ إِلَّا لَکُمْ خَاصَّهًًْ دُونَ الْعَالَمِ قَالَ فَهَلْ سَرَرْتُکَ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ زِدْنِی فَقَالَ یَا أَبَامُحَمَّد لَقَدْ ذَکَرَکُمُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ فَقَالَ إِنَّ عِبادِی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطانٌ وَ اللَّهِ مَا أَرَادَ بِهَذَا إِلَّا الْأَئِمَّهًَْ (علیه السلام) وَ شِیعَتَهُمْ.
امام صادق (علیه السلام)- محمّدبن‌سلیمان از پدرش نقل کرده که گفت: «در محضر امام صادق (علیه السلام) بودم که ابوبصیر نفس زنان بر ایشان وارد شد؛ چون در جای خود نشست امام صادق (علیه السلام) به‌او فرمود: «ای ابامحمّد! چرا به این تندی نفس می‌زنی»؟ عرض کرد: «فدایت شوم ای فرزند رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! سنّم بالا رفته، استخوانم باریک گشته و مرگم نزدیک شده است با اینکه نمی‌دانم در آخرت چه وضعی خواهم داشت»؟ ... فرمود: «ای ابامحمّد! مگر نمی‌دانی که خداوند متعال جوانان شما شیعیان را گرامی می‌دارد و از سالخورده‌های شما شرم دارد»؟! ... عرض کردم: «فدایت شوم! آیا این مقام مخصوص ما شیعیان است یا برای همه‌ی یکتاپرستان»؟ فرمود: «نه به خدا سوگند! فقط برای شماست نه همه‌ی مردمان». آیا [با گفتن این‌سخنان] تو را شاد کردم»؟ عرض کردم: «فدایت شوم! بر شادی‌ام بیفزا»! فرمود: «ای ابامحمّد! خداوند شما شیعیان را در قرآن یاد کرده و فرموده: إِنَّ عِبادی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطانٌ؛ به خدا سوگند! منظور او از بندگان [در این آیه] فقط امامان (علیهم السلام) و شیعیانشان است».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ قَالَ قَالَ الصَّادِقُ (علیه السلام) یَا أَبَا مُحَمَّد تَفَرَّقَ النَّاسُ شُعَباً وَ رَجَعْتُمْ أَنْتُمْ إِلَی أَهْلِ بَیْتِ نَبِیِّکُمْ (فَأَرَدْتُمْ مَا أَرَادَ اللَّهُ وَ أَحْبَبْتُمْ مَنْ أَحَبَّ اللَّهُ وَ اخْتَرْتُمْ مَنِ اخْتَارَهُ اللَّهُ فَأَبْشِرُوا وَ اسْتَبْشِرُوا فَأَنْتُمْ وَ اللَّهِ الْمَرْحُومُونَ الْمُتَقَبَّلُ مِنْکُمْ حَسَنَاتُکُمْ الْمُتَجَاوَزُ عَنْ سَیِّئَاتِکُمْ فَهَلْ سَرَرْتُکَ ... فَقُلْتُ نَعَمْ زِدْنِی فَقَالَ لَقَدِ اسْتَثْنَاکُمُ اللَّهُ تَعَالَی عَلَی الشَّیْطَانِ فَقَالَ إِنَّ عِبادِی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطانٌ وَ اللَّهِ مَا عَنَی بِهَذَا غَیْرَکُمْ فَهَلْ سَرَرْتُکَ فَقُلْتُ نَعَم.
امام صادق (علیه السلام)- از ابوبصیر گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: «ای ابامحمّد! مسلمانان گروه‌گروه شدند و شما شیعیان به‌سوی اهل‌بیت پیامبرتان بازگشتید؛ اراده کرده‌اید آنچه را خدا اراده کرده و دوست دارید آنکه را خدا دوست دارد و برگزیدید آنکه را خدا برگزیده است؛ پس [یکدیگر را] بشارت دهید و شادمان باشید که به‌خدا سوگند شما آمرزیدگانی هستید که نیکی‌هایتان از شما پذیرفته شده و از گناهانتان چشم‌پوشی گشته است. آیا تو را شاد کردم»؟ عرض کردم: «آری، بر شادی‌ام بیفزا»! فرمود: «خداوند متعال شما را [از فریب شیطان] استثناء کرده و فرموده: إِنَّ عِبادی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطانٌ؛ به خدا سوگند! منظور او از بندگان [در این آیه] غیر از شما کسی‌دیگر نیست».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنْ سَعِیدِ‌بْنِ‌زَیْدِ‌بْنِ‌أَرْطَاهًَْ قَالَ: لَقِیتُ کُمَیْلَ‌بْنَ‌زِیَادٍ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ فَضْلِ أَمِیر الْمُؤْمِنِینَ علِیّبْنأَبِیطَالِبٍ (علیه السلام) فَقَالَ أَ لَا أُخْبِرُکَ بِوَصِیَّهًٍْ أَوْصَانِی بِهَا یَوْماً هِیَ خَیْرٌ لَکَ مِنَ الدُّنْیَا بِمَا فِیهَا فَقُلْتُ بَلَی فَقَالَ أَوْصَانِی یَوْماً فَقَالَ لِی یَا کُمَیْلُ (رحمة الله علیه) إِنَّ إِبْلِیسَ لَا یَعِدُ عَنْ نَفْسِهِ وَ إِنَّمَا یَعِدُ عَنْ رَبِّهِ لِیَحْمِلَهُمْ عَلَی مَعْصِیَتِهِ فَیُوَرِّطَهُمْ یَا کُمَیْلُ (رحمة الله علیه) إِنَّهُ یَأْتِی لَکَ بِلُطْفِ کَیْدِهِ فَیَأْمُرُکَ بِمَا یَعْلَمُ أَنَّکَ قَدْ أَلِفْتَهُ مِنْ طَاعَهًٍْ لَا تَدَعُهَا فَتُحْسَبُ أَنَّ ذَلِکَ مَلَکٌ کَرِیمٌ وَ إِنَّمَا هُوَ شَیْطَانٌ رَجِیمٌ فَإِذَا سَکَنْتَ إِلَیْهِ وَ اطْمَأْنَنْتَ حَمَلَکَ عَلَی الْعَظَائِمِ الْمُهْلِکَهًِْ الَّتِی لَا نَجَاهًَْ مَعَهَا یَا کُمَیْلُ (رحمة الله علیه) إِنَّ لَهُ فِخَاخاً یَنْصِبُهَا فَاحْذَرْ أَنْ یُوقِعَکَ فِیهَا یَا کُمَیْلُ (رحمة الله علیه) إِنَّ الْأَرْضَ مَمْلُوَّهًٌْ مِنْ فِخَاخِهِمْ فَلَنْ یَنْجُوَ مِنْهَا إِلَّا مَنْ تَشَبَّثَ بِنَا وَ قَدْ أَعْلَمَکَ اللَّهُ أَنَّهُ لَنْ یَنْجُوَ مِنْهَا إِلَّا عِبَادُهُ وَ عِبَادُهُ أَوْلِیَاؤُنَا یَا کُمَیْلُ (رحمة الله علیه) وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ إِنَّ عِبادِی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطانٌ وَ قَوْلُهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ إِنَّما سُلْطانُهُ عَلَی الَّذِینَ یَتَوَلَّوْنَهُ وَ الَّذِینَ هُمْ بِهِ مُشْرِکُونَ یَا کُمَیْلُ (رحمة الله علیه) انْجُ بِوَلَایَتِنَا مِنْ أَنْ یَشْرَکَکَ فِی مَالِکَ وَ وُلْدِکَ کَمَا أُمِرَ.
امام علی (علیه السلام)- سعیدبن‌زیدبن ارطاه گوید: «کمیل‌بن‌زیاد را دیدم و از او درباره‌ی فضیلت و برتری امیرالمؤمنین علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیها السلام) پرسیدم». کمیل گفت: «آیا می‌خواهی تو را از سفارشی که روزی آن حضرت به من نمود آگاه سازم که آن‌سفارش برای تو از تمامی آنچه در دنیا وجود دارد، بهتر است»؟ گفتم: «آری»! گفت: «روزی حضرت به من سفارش نموده و فرمود: «ای‌کمیل! ابلیس از جانب خودش وعده‌ای نمی‌دهد بلکه از جانب پروردگارش وعده می‌دهد تا بندگان را بر نافرمانی خدا وادار ساخته و در منجلاب گناه گرفتار کند. ای‌کمیل! ابلیس با نیرنگ پنهانش به‌سراغت می‌آید و تو را به [انجام] عبادتی که می‌داند به آن انس گرفته‌ای و رهایش نمی‌کنی، فرمان می‌دهد؛ تو نیز می‌پنداری که او فرشته‌ای بزرگوار است [که تو را به آن‌عبادت فرمان می‌دهد] درحالی‌که او شیطان رانده‌شده [از درگاه خداوند] است. چون به او دلگرم شده و اطمینان پیدا کردی تو را وادار به [انجام] گناهان‌تباه کننده‌ای می‌کند که با آن‌ها رستگاری وجود ندارد. ای‌کمیل! ابلیس دام‌هایی دارد که آن‌ها را [برای فریب انسان‌ها] پهن می‌کند؛ بپرهیز از اینکه تو را در آن‌ها گرفتار سازد. ای‌کمیل! زمین آکنده از دام‌های شیاطین است و هرگز کسی از آن‌ها رهایی نمی‌یابد مگر کسی که به ما چنگ درآویزد؛ ای کمیل! خداوند تو را آگاه ساخته که کسی جز بندگانش از آن دام‌ها رهایی نیابد و بندگان او دوستداران ما هستند؛ همان‌طور که فرموده است: إِنَّ عِبادِی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطانٌ؛ و فرموده: تسلّط او تنها بر کسانی است که او را به سرپرستی خود برگزیده‌اند، و آن‌ها که نسبت به او [خدا] شرک می‌ورزند [و فرمان‌شیطان را به جای فرمان خدا، گردن می‌نهند] (نحل/۱۰۰). ای کمیل! به‌واسطه‌ی ولایت ما، از اینکه ابلیس در مال و فرزندانت شریک شود آن‌چنان که به این کار فرمان یافته (اشاره به آیه‌ی۶۴ از سوره‌ی اسراء) رهایی پیدا کن».