آیه وَلا تَحْسَبَنَّ الَّذينَ قُتِلُوا في سَبيلِ اللهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ [169]
[اى پيامبر]! هرگز گمان مبر كسانى كه در راه خدا كشته شدند، مرده‌اند! بلكه زنده‌اند، و نزد پروردگارشان روزى داده مى‌شوند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- إِخْوَانُکُمْ لِمَا أُصِیبُوا بِأُحُدٍ جُعِلَتْ أَرْوَاحُهُمْ فِی أَجْوَافِ طَیْرٍ خُضْرٍ تَرِدُ أَنْهَارَ الْجَنَّهًِْ فَتَأْکُلُ مِنْ ثِمَارِهَا وَ تَأْوِی إِلَی قَنَادِیلَ مِنْ ذَهَبٍ فِی ظِلِّ الْعَرْشِ فَلَمَّا وَجَدُوا طِیبَ مَطْعَمِهِمْ وَ مَشْرَبِهِمْ وَ رَأَوْا حُسْنَ مُنْقَلَبِهِمْ قَالُوا: لَیْتَ إِخْوَانَنَا یَعْلَمُونَ بِمَا أَکْرَمَنَا اللَّهُ وَ بِمَا نَحْنُ فِیهِ لِئَلَّا یَزْهَدُوا فِی الْجِهَادِ وَ یَکِلُوا عِنْدَ الْحَرْبِ فَقالَ لَهُمُ اللَّهُ تَعَالَی: أَنَا أُبَلِّغُهُمْ عَنْکُمْ، فَأَنْزَلَ: وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) برادران شما وقتی در اُحُد کشته شدند روحشان درون پرنده‌های سبزی قرار داده شد که به رودهای بهشت وارد می‌شود و از میوه‌های آن می‌خورد و در چراغ‌هایی از طلا در سایه‌ی عرش مسکن می‌گزیند و هنگامی‌که خوردنی‌ها و نوشیدنی‌هایشان را دلپذیر یافتند و نیکویی محلّ بازگشتشان را دیدند، گفتند: «ای کاش برادرانمان، اکرامی را که خداوند از ما نمود و آنچه را که ما در آن هستیم، بدانند تا نسبت به جهاد بی‌میلی نشان ندهند و جنگ را کنار نگذارند»، پس خدای تعالی به آن‌ها فرمود: «من از طرف شما به آن‌ها ابلاغ می‌کنم». در نتیجه این آیه را نازل فرمود: وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ.
امیرالمؤمنین (علیه السلام)- ثُمَّ ذَکَرَ السَّیِّدُ (رحمة الله علیه) زِیَارَهًَْ الْوَدَاعِ ... ثُمَّ قَالَ زِیَارَهًٌْ ثَانِیَهًٌْ یُزَارُ بِهَا (علیه السلام): ... السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا امیرالمؤمنین (علیه السلام) ... إِنَّکَ تَسْمَعُ کَلَامِی وَ تَرُدُّ سَلَامِی لِقَوْلِهِ تَعَالَی وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ.
امام علی (علیه السلام) دوّمین زیادتی که امام علی (علیه السلام) با آن زیارت می‌شود: سلام بر تو ای امیرالمؤمنان (علیه السلام)! تو سخن مرا می‌شنوی و جواب سلام مرا می‌دهی؛ چون خداوند متعال [می‌فرماید]: وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ.
السّجّاد (علیه السلام)- رَوَی شَیْخٌ صَدُوقٌ مِنْ مَشَایِخِ بَنِی هَاشِمٍ وَ غَیْرُهُ مِنَ النَّاسِ: أَنَّهُ لَمَّا دَخَلَ عَلِیُّ‌بْنُ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) وَ حَرَمُهُ عَلَی یَزِیدَ لَعَنَهُ اللَّهُ فَقَامَتْ زَیْنَبُ بِنْتُ علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) و قالت ... اللَّهُمَّ خُذْ بِحَقِّنَا وَ انْتَقِمْ مِنْ ظَالِمِنَا وَ أَحْلِلْ غَضَبَکَ بِمَنْ سَفَکَ دِمَاءَنَا وَ نَقَصَ ذِمَامَنَا وَ قَتَلَ حُمَاتَنَا وَ هَتَکَ عَنَّا سُدُولَنَا وَ فَعَلْتَ فَعْلَتَکَ الَّتِی فَعَلْتَ وَ مَا فَرَیْتَ إِلَّا جِلْدَکَ وَ مَا جَزَزْتَ إِلَّا لَحْمَکَ وَ سَتَرِدُ عَلَی رسول‌الله (صلی الله علیه و آله) بِمَا تَحَمَّلْتَ مِنْ ذُرِّیَّتِهِ وَ انْتَهَکْتَ مِنْ حُرْمَتِهِ وَ سَفَکْتَ مِنْ دِمَاءِ عِتْرَتِهِ وَ لُحْمَتِهِ حَیْثُ یَجْمَعُ بِهِ شَمْلَهُمْ وَ یَلُمُّ بِهِ شَعَثَهُمْ وَ یَنْتَقِمُ مِنْ ظَالِمِهِمْ وَ یَأْخُذُ لَهُمْ بِحَقِّهِمْ مِنْ أَعْدَائِهِمْ وَ لَا یَسْتَفِزَّنَّکَ الْفَرَحُ بِقَتْلِهِ وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ فَرِحِینَ بِما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِه.
امام سجّاد (علیه السلام) هنگامی‌که علی‌ّبن‌الحسین (علیه السلام) و حرم او نزد یزید که لعنت خدا بر او باد آمدند ... پس زینب دختر علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) برخاست و فرمود: «... خدایا! حقّ ما را بگیر و از ظلم‌کنندگان بر ما انتقام بگیر و غضب خود را وارد کن بر کسی که خون ما را ریخت و حقّ ما را کم کرد و حمایت‌کننده‌های ما را کشت و پرده‌ی عفت ما را پاره کرد. ای یزید! و سرانجام آن کارت را که نمی‌بایست انجام دهی انجام دادی، و جز پوست خود را نتافتی و جز گوشت خود را نبریدی و به‌زودی به خاطر آنچه از ذرّیّه‌ی رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) به عهده گرفتی و حرمت او را شکستی و خون فرزندان و خویشان او را ریختی نزد رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) می‌آیی؛ زمانی‌که خداوند به‌وسیله‌ی او آن‌ها را دور هم جمع می‌کند و به‌وسیله‌ی او امور آن‌ها را سامان می‌بخشد و از ظلم‌کنندگان بر آن‌ها انتقام می‌گیرد و حقّ آن‌ها را از دشمنانشان می‌گیرد و شادی به خاطر کشتن او تو را از حد خود بیرون نبرد و سرمست و مغرور نکند وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ فَرِحِینَ بِما آتاهُمُ اللهُ مِنْ فَضْلِه.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- إِنَّ الْجِهَادَ أَشْرَفُ الْأَعْمَالِ بَعْدَ الْإِسْلَامِ وَ هُوَ قِوَامُ الدِّینِ وَ الْأَجْرُ فِیهِ عَظِیمٌ مَعَ الْعِزَّهًِْ وَ الْمَنَعَهًِْ وَ هُوَ الْکَرَّهًُْ فِیهِ الْحَسَنَاتُ وَ الْبُشْرَی بِالْجَنَّهًِْ بَعْدَ الشَّهَادَهًِْ وَ بِالرِّزْقِ غَداً عِنْدَ الرَّبِّ وَ الْکَرَامَهًِْ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَلا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللهِ.
امام علی (علیه السلام) جهاد برترین اعمال بعد از مسلمان‌شدن است و آن برپادارنده‌ی دین و پاداش آن بزرگ و همراه با عزّت و بلندمرتبگی است و آن حمله‌کردن به دشمن است. در آن همه‌ی نیکی‌ها است و فردا بعد از شهادت نزد پروردگار بشارت به بهشت و به روزی و شرافت، است. خدای عزّوجلّ می‌فرماید: و لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللهِ ... .
الباقر (علیه السلام)- أَتَی رَجُلٌ رسول‌الله (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ إِنِّی رَاغِبٌ نَشِیطٌ فِی الْجِهَادِ قَالَ فَجَاهِدْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَإِنَّکَ إِنْ تُقْتَلْ‌کُنْتَ حَیّاً عِنْدَ اللَّهِ تُرْزَقُ وَ إِنْ مِتَّ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُکَ عَلَی اللَّهِ وَ إِنْ رَجَعْتَ خَرَجْتَ مِنَ الذُّنُوبِ إِلَی اللَّهِ هَذَا تَفْسِیرُ وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللهِ أَمْواتاً.
امام باقر (علیه السلام) مردی نزد رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) آمد و گفت: «من بسیار مایل به جهاد در راه خدا هستم». رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «پس در راه خدا جهاد کن که اگر کشته شوی، زنده هستی و در نزد خدا روزی می‌خوری و اگر بمیری، اجر تو بر عهده‌ی خداست و اگر زنده بازگردی از گناهان خود پاک شده‌ای». این سخن همان تفسیر این آیه است: وَلاَ تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُواْ فِی سَبِیلِ اللهِ أَمْوَاتًا.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) أَنَّهُ قَالَ لِجَابِرٍ (رحمة الله علیه) إِنَّ اللَّهَ لَمْ یُکَلِّمْ أَحَداً إِلَّا مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ وَ کَلَّمَ أَبَاکَ مُوَاجِهاً فَقَالَ لَهُ سَلْنِی أُعْطِکَ قَالَ أَسْأَلُکَ أَنْ تَرُدَّنِی إِلَی الدُّنْیَا حَتَّی أُجَاهِدَ مَرَّهًًْ أُخْرَی فَأُقْتَلَ فَقَالَ أَنَا لَا أَرُدُّ أَحَداً إِلَی الدُّنْیَا سَلْنِی غَیْرَهَا قَالَ أَخْبِرِ الْأَحْیَاءَ بِمَا نَحْنُ فِیهِ مِنَ الثَّوَابِ حَتَّی یَجْتَهِدُوا فِی الْجِهَادِ لَعَلَّهُمْ یُقْتَلُونَ فَیَجِیئُونَ إِلَیْنَا فَقَالَ تَعَالَی أَنَا رَسُولُکَ إِلَی الْمُؤْمِنِینَ فَأَنْزَلَ وَلا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللهِ أَمْواتاً.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) از پیامبر (صلی الله علیه و آله) نقل‌شده است که به جابر (رحمة الله علیه) فرمود: «خداوند با هیچ‌کس سخن نگفته مگر از پشت حجاب ولی با پدر تو رو در رو سخن گفت و به او فرمود: «از من بخواه تا به تو عطا کنم». گفت: «از تو می‌خواهم که مرا به دنیا برگردانی تا بار دیگر جهاد کنم و کشته شوم». خداوند فرمود: «من هیچ‌کس را به دنیا برنمی‌گردانم چیز دیگری غیر از آن از من بخواه». گفت: «زنده‌ها را از پاداشی که ما در آن هستیم آگاه کن تا در جهاد کوشش کنند شاید آن‌ها کشته شوند و به‌سوی ما بیایند». خدای تعالی فرمود: «من فرستاده‌ی تو به‌سوی مؤمنین هستم». در نتیجه این آیه را نازل فرمود: وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللهِ أَمْواتاً.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ أما الرَّدُّ عَلَی مَنْ أَنْکَرَ الثَّوَابَ وَ الْعِقَابَ فِی الدُّنْیَا بَعْدَ الْمَوْتِ قَبْلَ الْقِیَامَهًِْ فَیَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی وَلا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ فَرِحِینَ بِما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ الْآیَهًَْ.
امام علی (علیه السلام) در ردّ نظر کسی که ثواب و عقاب را در دنیا بعد از مرگ و قبل از قیامت انکار کند؛ آن است که خدای تعالی می‌فرماید: وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ فَرِحِینَ بِما آتاهُمُ اللهُ مِنْ فَضْلِه.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- أَنَا سَیِّدُ الْوَصِیِّین ... وَ أَنَا أُحْیِی أُحْیِی سُنَّهًَْ رسول‌الله (صلی الله علیه و آله) وَ أَنَا أُمِیتُ أُمِیتُ الْبِدْعَهًَْ وَ أَنَا حَیٌّ لَا أَمُوتُ لِقَوْلِهِ تَعَالَی وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ.
امام علی (علیه السلام) من سیّد اوصیاء هستم ... من سنّت پیامبر (صلی الله علیه و آله) را زنده می‌کنم و می‌میرانم. یعنی بدعت را می‌میرانم و من حیّ لا یموت هستم برای اینکه خدا می‌فرماید: وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قَالَ لِیَ الصَّادِقُ (علیه السلام) یَا أَبَا مُحَمَّدٍ إِنَ الْمَیِّتَ عَلَی هَذَا الْأَمْرِ شَهِیدٌ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ إِنْ مَاتَ عَلَی فِرَاشِهِ قَالَ وَ إِنْ مَاتَ عَلَی فِرَاشِهِ فَإِنَّهُ حَیٌّ یُرْزَق.
امام باقر (علیه السلام) ابوبصیر گوید: امام صادق (علیه السلام) به من فرمود: «ای ابومحمّد کسانی که به ولایت و امامت ما درمی‌گذرند شهید می‌باشند، گفتم اگرچه در بسترش هم بمیرد». فرمود: «آری اگرچه در بستر خود درگذرد او زنده است و نزد خداوند روزی می‌خورد».
الصّادق (علیه السلام)- فَلَا یَبْقَی أَحَدٌ مِمَّنْ قَاتَلَنَا وَ ظَلَمَنَا وَ رَضِیَ بِمَا جَرَی عَلَیْنَا إِلَّا قُتِلَ فِی ذَلِکَ الْیَوْم (رجعهًْ) أَلْفَ قَتْلَهًٍْ دُونَ مَنْ قُتِلَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَإِنَّهُ لَا یَذُوقُ الْمَوْتَ وَ هُوَ کَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ فَرِحِینَ بِما آتاهُمُ اللهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ یَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلَّا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُون.
امام صادق (علیه السلام) در آن روز تمام قاتلان و ظالمان به ما و آن‌ها که از آنچه بر سر ما آمده بود، راضی بودند، هزار بار به قتل می‌رسند، نه مثل کشته‌شدن: آن‌ها که در راه خدا شهید می‌شوند زیرا شهیدان در حقیقت نمی‌میرند چنان‌که خدا فرمود: وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ فَرِحِینَ بِما آتاهُمُ اللهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ یَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلَّا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- أَنَّ امیرالمؤمنین (علیه السلام) قَالَ لِأَبِی‌بَکْرٍ یَوْماً لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رسول‌الله (صلی الله علیه و آله) مَاتَ شَهِیداً وَ اللَّهِ لَیَأْتِیَنَّکَ فَأَیْقِنْ إِذَا جَاءَکَ فَإِنَّ الشَّیْطَانَ غَیْرُ مُتَخَیِّلٍ بِهِ فَأَخَذَ عَلِیٌّ بِیَدِ أَبِی‌بَکْرٍ فَأَرَاهُ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ لَهُ یَا أَبَابَکْرٍ آمِنْ بِعَلِیٍّ (علیه السلام).
امام علی (علیه السلام) روزی امیرالمؤمنین (علیه السلام) به ابوبکر فرمود: وَلاَ تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُواْ فِی سَبِیلِ اللهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْیَاء عندَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ. گواهی می‌دهم که محمّد رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله)، شهید از دنیا رفت. به خدا سوگند که او به نزد تو خواهد آمد و چون بیاید به آن یقین پیدا کن چون شیطان نمی‌تواند به او متشبّه شود. سپس علی (علیه السلام) دست ابوبکر را گرفت و پیامبر (صلی الله علیه و آله) را به او نشان داد و پیامبر (صلی الله علیه و آله) به او گفت: «ای ابوبکر! به علی (علیه السلام) ایمان بیاور».