آیه ۸۳ - سوره آل‌عمران

آیه أَ فَغَيْرَ دينِ اللهِ يَبْغُونَ وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ كَرْهاً وَ إِلَيْهِ يُرْجَعُونَ [83]

آيا آن‌ها [آيينى] غير از آيين خدا مى‌طلبند؟! [آيين او همين اسلام است]؛ و تمام كسانى‌كه در آسمان‌ها و زمين هستند، از روى اختيار يا از روى اجبار، در برابر [فرمانِ] او تسليمند‌؛ و به‌سوى او بازگردانده‌ مى‌شوند.

آیا آن‌ها [آیینی] غیر از آیین خدا می‌طلبند

۱ -۱
(آل‌عمران/ ۸۳)

علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- أَ فَغَیْرَ دِینِ اللهِ یَبْغُونَ قَالَ أَ غَیْرَ هَذَا الَّذِی قُلْتُ لَکُمْ أَنْ تُقِرُّوا بِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ وَصِیِّهِ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) أَفَغَیْرَ دِینِ الله یَبْغُونَ؛ یعنی آیا غیر آنچه برایتان گفتم که اقرار به محمّد (صلی الله علیه و آله) و وصی او (علیه السلام) بیاورید می‌جویید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۶۶۰
بحارالأنوار، ج۹، ص۱۹۱/ القمی، ج۱، ص۱۰۶/ نورالثقلین

[آیین او همین اسلام است]؛ و تمام کسانی که در آسمان‌ها و زمین هستند، از روی اختیار یا از روی اجبار، در برابر [فرمانِ] او تسلیمند؛ و به‌سوی او بازگردانده می‌شوند

۲ -۱
(آل‌عمران/ ۸۳)

الصّادق (علیه السلام)- لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً قَالَ هُوَ تَوْحِیدُهُمْ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.

امام صادق (علیه السلام) ابن‌بکیر از امام صادق (علیه السلام) نقل می‌کند: که ایشان درباره‌ی آیه: وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً؛ منظور از این آیه پذیرش توحید و وحدانیّت خدای عزّوجلّ است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۶۶۰
بحارالأنوار، ج۳، ص۲۴۰/ التوحید، ص۴۶/ نورالثقلین
۲ -۲
(آل‌عمران/ ۸۳)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- أَسْلَمَتِ الْمَلَائِکَهًُْ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْمُؤْمِنُونَ فِی الْأَرْضِ طَوْعاً أَوَّلُهُمْ وَ سَابِقُهُمْ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّهًِْ علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) وَ لِکُلِّ أُمَّهًٍْ سَابِقٌ وَ أَسْلَمَ الْمُنَافِقُونَ کَرْهاً وَ کَانَ علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) أَوَّلَ الْأُمَّهًِْ إِسْلَاماً وَ أَوَّلَهُمْ مِنْ رسول‌الله (صلی الله علیه و آله) لِلْمُشْرِکِینَ قِتَالًا وَ قَاتَلَ مِنْ بَعْدِهِ الْمُنَافِقِینَ وَ مَنْ أَسْلَمَ کَرْهاً.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) ملائکه (علیه السلام) در آسمان‌ها و مؤمنان در زمین از روی اختیار تسلیم شدند. اوّلین و سبقت‌گیرنده‌ی آن‌ها از این امّت، علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است و هر امّتی سبقت‌گیرنده‌ای دارد و منافقان از روی اجبار اسلام آوردند و علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) اوّلین امّت در اسلام‌آوردن و اوّلین آن‌ها همراه رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) در جنگ با مشرکان بود و بعد از رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) با منافقان و کسانی که به اجبار اسلام آوردند جنگید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۶۶۲
بحارالأنوار، ج۳۸، ص۲۲۵/ الأمالی للطوسی، ص۵۰۳
۲ -۳
(آل‌عمران/ ۸۳)

الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَمَّا خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ خَلَقَ بَحْرَیْنِ بَحْراً عَذْباً وَ بَحْراً أُجَاجاً فَخَلَقَ تُرْبَهًَْ آدَمَ (علیه السلام) مِنَ الْبَحْرِ الْعَذْبِ وَ شَنَّ عَلَیْهَا مِنَ الْبَحْرِ الْأُجَاجِ ثُمَّ جَبَّلَ آدَمَ (علیه السلام) فَعَرَکَ عَرْکَ الْأَدِیمِ فَتَرَکَهُ مَا شَاءَ اللَّهُ فَلَمَّا أَرَادَ أَنْ یَنْفُخَ فِیهِ الرُّوحَ أَقَامَهُ شَبَحاً فَقَبَضَ قَبْضَهًًْ مِنْ کَتِفِهِ الْأَیْمَنِ فَخَرَجُوا کَالذَّرِّ فَقَالَ هَؤُلَاءِ إِلَی الْجَنَّهًِْ وَ قَبَضَ قَبْضَهًًْ مِنْ کَتِفِهِ الْأَیْسَرِ وَ قَالَ هَؤُلَاءِ إِلَی النَّارِ فَأَنْطَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَصْحَابَ الْیَمِینِ وَ أَصْحَابَ الْیَسَارِ فَقَالَ أَهْلُ الْیَسَارِ یَا رَبِّ لِمَا خَلَقْتَ لَنَا النَّارَ وَ لَمْ تُبَیِّنْ لَنَا وَ لَمْ تَبْعَثْ إِلَیْنَا رَسُولًا فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُمْ ذَلِکَ لِعِلْمِی بِمَا أَنْتُمْ صَائِرُونَ إِلَیْهِ وَ إِنِّی سَأَبْتَلِیکُمْ فَأَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ النَّارَ فَأُسْعِرَتْ ثُمَّ قَالَ لَهُمْ تَقَحَّمُوا جَمِیعاً فِی النَّارِ فَإِنِّی أَجْعَلُهَا عَلَیْکُمْ بَرْداً وَ سَلَاماً فَقَالُوا یَا رَبِّ إِنَّمَا سَأَلْنَاکَ لِأَیِّ شَیْءٍ جَعَلْتَهَا لَنَا هَرَباً مِنْهَا وَ لَوْ أَمَرْتَ أَصْحَابَ الْیَمِینِ مَا دَخَلُوا فَأَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ النَّارَ فَأُسْعِرَتْ ثُمَّ قَالَ لِأَصْحَابِ الْیَمِینِ تَقَحَّمُوا جَمِیعاً فِی النَّارِ فَتَقَحَّمُوا جَمِیعاً فَکَانَتْ عَلَیْهِمْ بَرْداً وَ سَلَاماً فَقَالَ لَهُمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّکُمْ قَالَ أَصْحَابُ الْیَمِینِ بَلَی طَوْعاً وَ قَالَ أَصْحَابُ الشِّمَالِ بَلَی کَرْهاً فَأَخَذَ مِنْهُمْ جَمِیعاً مِیثَاقَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلَی أَنْفُسِهِمْ قَالَ وَ کَانَ الْحَجَرُ فِی الْجَنَّهًِْ فَأَخْرَجَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَالْتَقَمَ الْمِیثَاقَ مِنَ الْخَلْقِ کُلِّهِمْ فَذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً وَ إِلَیْهِ یُرْجَعُونَ فَلَمَّا أَسْکَنَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ آدَمَ الْجَنَّهًَْ وَ عَصَی أَهْبَطَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْحَجَرَ وَ جَعَلَهُ فِی رُکْنِ بَیْتِهِ وَ أَهْبَطَ آدَمَ (علیه السلام) عَلَی الصَّفَا فَمَکَثَ مَا شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ رَآهُ فِی الْبَیْتِ فَعَرَفَهُ وَ عَرَفَ مِیثَاقَهُ وَ ذَکَرَهُ فَجَاءَ إِلَیْهِ مُسْرِعاً فَأَکَبَّ عَلَیْهِ وَ بَکَی عَلَیْهِ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً تَائِباً مِنْ خَطِیئَتِهِ وَ نَادِماً عَلَی نَقْضِهِ مِیثَاقَهُ قَالَ فَمِنْ أَجْلِ ذَلِکَ أُمِرْتُمْ أَنْ تَقُولُوا إِذَا اسْتَلَمْتُمُ الْحَجَرَ أَمَانَتِی أَدَّیْتُهَا وَ مِیثَاقِی تَعَاهَدْتُهُ لِتَشْهَدَ لِی بِالْمُوَافَاهًِْ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ.

امام صادق (علیه السلام) وقتی حق‌تعالی آسمان‌ها و زمین را آفرید، دو دریا ایجاد نمود، یکی شیرین و دیگری تلخ، تربت آدم (علیه السلام) را از دریای شیرین آفرید سپس از دریای تلخ بر آن پاشید، بعد آدم (علیه السلام) را از آن آفرید آنگاه آن را همچون پوست مالید سپس رهایش نمود و وقتی خواست در آن روح بدمد او را به‌صورت شبح و تمثالی قرار داد بعد یک مشت از کتف راستش برداشت، بلافاصله اجزاء ریزی همچون مورچه از آن خارج شدند. پس فرمود: «این‌ها اهل بهشت هستند و یک مشت هم از کتف چپش برداشت» و فرمود: «این‌ها اهل جهنّم هستند، بعد حق‌تعالی اصحاب یمین و ذرّاتی که از کتف راست بیرون آمده بودند و اصحاب یسار یعنی ذرّاتی که از کتف چپ خارج گشتند را به سخن درآورد، اصحاب یسار عرضه داشتند: «پروردگارا! چرا آتش را برای ما آفریدی و حق را برای ما روشن نکردی؟ به‌سوی ما رسولی مبعوث نداشتی»؟ خداوند عزّوجلّ به آن‌ها می‌فرماید: «به‌خاطر آنکه می‌دانم شما به‌طرف جهنّم می‌روید اگرچه بعد از بعث رسل و تبیین و روشن‌نمودن واقع باشد و من شما را به‌زودی می‌آزمایم، پس حق‌تعالی به آتش امر فرمود گرم شود، آتش گرم شد و افروخته گردید»، سپس به آن‌ها فرمود: «جمیعاً داخل آتش شوید من آن را برای شما سرد و سالم می‌گردانم». آن‌ها عرضه داشتند: «پروردگارا! ما از تو پرسیدیم چرا برای ما آتش آفریدی و مقصودمان از این سؤال فرار و گریز از آن بود حال ما را امر می‌کنی که در آن داخل شویم، اگر به اصحاب یمین نیز این فرمان را بدهی داخل آن نمی‌شوند، حق عزّوجلّ به آتش امر فرمود گرم شود و افروخته گردد پس از آن به اصحاب یمین فرمان داد که در آتش گداخته داخل شوند و آتش برایشان سرد و سالم می‌گردد، بعد به تمام آن‌ها فرمود: «آیا من پروردگار شما نیستم»؟ اصحاب یمین از روی میل گفتند: «چرا و اصحاب یسار از روی کراهت جواب دادند و گفتند چرا»! پس باری تعالی از جملگی آن‌ها پیمان گرفت و ایشان را بر خودشان شاهد قرار داد. حجرالاسود آن وقت در بهشت بود پس خداوند عزّوجلّ بیرونش آورد و آن میثاق و پیمان خلایق را در خود فروبرد و فرموده‌ی حق تعالی به همین معنا اشاره دارد: وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً وَ إِلَیْهِ یُرْجَعُونَ؛ تمام موجودات در آسمان و زمین خواه و ناخواه مطیع او بوده و رجوعشان به‌سوی اوست و زمانی‌که حق تبارک‌وتعالی حضرت آدم (علیه السلام) را در بهشت ساکن نمود و وی مرتکب لغزش‌گردید، حق تعالی حجر را از بهشت فروفرستاد و آن را در رکنی از ارکان بیت خود قرار داد و جناب آدم (علیه السلام) را از بهشت به زمین روی کوه صفا هبوط داد آدم (علیه السلام) برای مدّت مدیدی آنجا درنگ نمود سپس حجر را در بیت دید آن را شناخت و یاد میثاق و عهدش افتاد از این رو نزد حجر آمد و به‌سرعت خود را به آنجا رسانید و سپس خویش را روی آن افکند و مدّت چهل بامداد گریست و از خطایش توبه نمود و از اینکه عهد را نقض کرده اظهار پشیمانی کرد». سپس امام (علیه السلام) فرمود: «و به‌همین خاطر امر شده‌اید هرگاه حجر را استلام کردید بگویید: أَمَانَتِی أَدَّیْتُهَا وَ مِیثَاقِی تَعَاهَدْتُهُ لِتَشْهَدَ لِی بِالمُوَافَاهًِْ یَوْمَ الْقِیَامَهْ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۶۶۲
بحارالأنوار، ج۵، ص۲۴۵/ علل الشرایع، ج۲، ص۴۲۵
۲ -۴
(آل‌عمران/ ۸۳)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- إِنَّ مَعْنَاهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ بِحَالِهِ النَّاطِقَهًِْ عَنْهُ الدَّالَّهًِْ عَلَیْهِ عِنْدَ أَخْذِ الْمِیثَاقِ عَلَیْهِ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) هر آنچه در آسمان‌ها و زمین است، با حالتی که گویای تسلیم و دلالت‌کننده بر آن است، تسلیم او شدند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۶۶۴
بحرالعرفان، ج۴، ص۴
۲ -۵
(آل‌عمران/ ۸۳)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنْ صَالِحِ بْنِ مِیثَمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً قَالَ ذَلِکَ حِینَ یَقُولُ عَلِیٌّ (علیه السلام) أَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِهَذِهِ الْآیَهًِْ وَ أَقْسَمُوا بِاللهِ جَهْدَ أَیْمانِهِمْ لا یَبْعَثُ اللهُ مَنْ یَمُوتُ بَلی وَعْداً عَلَیْهِ حَقًّا وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لا یَعْلَمُونَ إِلَی قَوْلِهِ کاذِبِینَ.

امام علی (علیه السلام) صالح‌بن‌میثم گوید: از امام باقر (علیه السلام) «درباره‌ی آیه‌ی: وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً پرسیدم». فرمود: «این هنگامی است که علی (علیه السلام) می‌گوید: من سزاوارترین مردم به این آیه هستم: وَ أَقْسَمُوا بِاللهِ جَهْدَ أَیْمانِهِمْ لا یَبْعَثُ اللهُ مَنْ یَمُوتُ بَلی وَعْداً عَلَیْهِ حَقًّا وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لا یَعْلَمُونَ ... کاذِبِینَ؛ آن‌ها سوگندهای شدید به خدا یاد کردند: «هرگز خداوند کسی را که می‌میرد، برنمی‌انگیزد! آری! این وعده‌ی قطعی خداست که همه‌ی مردگان را برای جزا بازمی‌گرداند ولی بیشتر مردم نمی‌دانند! ... دروغ می‌گفتند»!.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۶۶۴
بحارالأنوار، ج۵۳، ص۵۰/ العیاشی، ج۱، ص۱۸۳/ نورالثقلین
۲ -۶
(آل‌عمران/ ۸۳)

الصّادق (علیه السلام)- عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَال: سَأَلْتُ سَیِّدِیَ الصَّادِقَ (علیه السلام) ... یَا سَیِّدِی وَ مَوْلَایَ وَ الدِّینُ الَّذِی فِی آبَائِهِ إِبْرَاهِیمَ وَ نُوحٍ وَ مُوسَی وَ عِیسَی (علیهم السلام) وَ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) هُوَ الْإِسْلَامُ قَالَ نَعَمْ یَا مُفَضَّلُ هُوَ الْإِسْلَامُ لَا غَیْرُ قُلْتُ یَا مَوْلَایَ أَتَجِدُهُ فِی کِتَابِ اللَّهِ قَالَ نَعَمْ مِنْ أَوَّلِهِ إِلَی آخِرِهِ وَ مِنْهُ هَذِهِ الْآیَهًُْ إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللهِ الْإِسْلامُ وَ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً.

امام صادق (علیه السلام) مفضّل‌بن‌عمر گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: «... ای سرور و مولایم! دینی که در میان پدرانش ابراهیم و نوح و موسی و عیسی و محمّد (علیهم السلام) می‌باشد همان اسلام است»؟ فرمود: «بله ای مفضّل! همان اسلام است نه غیر آن». گفتم: «سرورم! آیا آن را در کتاب خدا می‌یابی»؟ فرمود: «بله از اوّل تا آخرش و از آن جمله این آیه است: دین در نزد خدا، اسلام [و تسلیم‌بودن در برابر حق] است. (آل عمران/۱۹) و سخن خدای تعالی وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۶۶۴
بحارالأنوار، ج۵۳، ص۵
۲ -۷
(آل‌عمران/ ۸۳)

الصّادق (علیه السلام)- رَوَی عَلِیُّ بْنُ عُقْبَهًَْ عَنْ أَبِیهِ عن جعفر (علیه السلام) عن أبیه (علیه السلام) قَال: إِذَا قَامَ الْقَائِمُ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) حَکَمَ بِالْعَدْلِ وَ ارْتَفَعَ فِی أَیَّامِهِ الْجَوْرُ وَ أَمِنَتْ بِهِ السُّبُلُ وَ أَخْرَجَتِ الْأَرْضُ بَرَکَاتِهَا وَ رَدَّ کُلَّ حَقٍّ إِلَی أَهْلِهِ وَ لَمْ یَبْقَ أَهْلُ دِیْنٍ حَتَّی یُظْهِرُوا الْإِسْلَامَ وَ یَعْتَرِفُوا بِالْإِیمَانِ أما سَمِعْتَ اللَّهَ سُبْحَانَهُ یَقُولُ وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً وَ إِلَیْهِ یُرْجَعُونَ.

امام صادق (علیه السلام) علیّ‌بن‌عقبه گوید: هرگاه قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ظهور کند عدل را در میان مردم برقرار می‌سازد و جور و ستم در زمان او برطرف می‌شود و راه‌ها امن می‌گردد در زمان او زمین برکات خود را بیرون می‌کند و قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) هر حق را به اصحابش برمی‌گرداند در ظهور او تمام مردم روی زمین دین اسلام را خواهند پذیرفت و این آیه‌ی شریفه: وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً وَ إِلَیْهِ یُرْجَعُونَ مصداق پیدا خواهد کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۶۶۴
بحارالأنوار، ج۵۲، ص۳۳۸/ الإرشاد، ج۲، ص۳۸۴/ إعلام الوری، ص۴۶۲/ کشف الغمهًْ، ج۲، ص۴۶۵
۲ -۸
(آل‌عمران/ ۸۳)

الکاظم (علیه السلام)- عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاالْحَسَنِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِهِ وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً قَالَ أُنْزِلَتْ فِی الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) إِذَا خَرَجَ بِالْیَهُودِ وَ النَّصَارَی وَ الصَّابِئِینَ وَ الزَّنَادِقَهًِْ وَ أَهْلِ الرِّدَّهًِْ وَ الْکُفَّارِ فِی شَرْقِ الْأَرْضِ وَ غَرْبِهَا فَعَرَضَ عَلَیْهِمُ الْإِسْلَامَ فَمَنْ أَسْلَمَ طَوْعاً أَمَرَهُ بِالصَّلَاهًِْ وَ الزَّکَاهًِْ وَ مَا یُؤْمَرُ بِهِ الْمُسْلِمُ وَ یَجِبُ لِلَّهِ عَلَیْهِ وَ مَنْ لَمْ یُسْلِمْ ضَرَبَ عُنُقَهُ حَتَّی لَا یَبْقَی فِی الْمَشَارِقِ وَ الْمَغَارِبِ أَحَدٌ إِلَّا وَحَّدَ اللَّهَ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ الْخَلْقَ أَکْثَرُ مِنْ ذَلِکَ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ إِذَا أَرَادَ أَمْراً قَلَّلَ الْکَثِیرَ وَ کَثَّرَ الْقَلِیلَ.

امام کاظم (علیه السلام) ابن‌بکیر گوید: «از امام صادق (علیه السلام) تفسیر این آیه: وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ را پرسیدم». امام (علیه السلام) فرمود: «این آیه درباره‌ی قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) نازل شده هنگامی‌که علیه یهود و نصارا و صابئین و مادی‌ها و برگشتگان از اسلام و کفّار در شرق و غرب کره‌ی زمین قیام می‌کند و اسلام را پیشنهاد می‌نماید. هرکس از روی میل پذیرفت دستور می‌دهد که نماز بخواند و زکات بدهد و آنچه هر مسلمانی مأمور به انجام آن است بر وی نیز واجب می‌کند و هرکس مسلمان نشد گردنش را می‌زند تا آنکه در شرق و غرب عالم یک نفر خدانشناس باقی نماند. عرض کردم: «قربانت گردم! در روی زمین مردم بسیار هستند؛ چطور قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) می‌تواند همه‌ی آن‌ها را مسلمان کند و یا گردن بزند»؟ حضرت فرمود: «هنگامی‌که خداوند چیزی را اراده کند، چیز اندک را زیاد و زیاد را کم می‌گرداند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۶۶۴
بحارالأنوار، ج۵۲، ص۳۴۰/ العیاشی، ج۱، ص۱۸۳/ نورالثقلین
۲ -۹
(آل‌عمران/ ۸۳)

الباقر (علیه السلام)- عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی الْحَلَبِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (علیه السلام): یَکُونُ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَیْبَهًٌْ فِی بَعْضِ هَذِهِ الشِّعَابِ ثُمَّ أَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی نَاحِیَهًِْ ذِی طُوًی‌حَتَّی‌إِذَا کَانَ قَبْلَ خُرُوجِهِ بِلَیْلَتَیْنِ انْتَهَی الْمَوْلَی الَّذِی یَکُونُ بَیْنَ یَدَیْهِ حَتَّی یَلْقَی بَعْضَ أَصْحَابِه ... قَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) لَکَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَیْهِمْ مُصْعِدِینَ مِنْ نَجَفِ الْکُوفَهًِْ ثَلَاثَمِائَهًٍْ وَ بِضْعَهًَْ عَشَرَ رَجُلًا کَأَنَّ قُلُوبَهُمْ زُبَرُ الْحَدِیدِ ... فَیَبْعَثهم (علیه السلام) إِلَی الْآفَاقِ کُلِّهَا فَیَمْسَحُ بَیْنَ أَکْتَافِهِمْ وَ عَلَی صُدُورِهِمْ فَلَا یَتَعَایَوْنَ فِی قَضَاءٍ وَ لَا تَبْقَی أَرْضٌ إِلَّا نُودِیَ فِیهَا شَهَادَهًُْ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) رسول‌الله وَ هُوَ قَوْلُهُ وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً وَ إِلَیْهِ یُرْجَعُونَ وَ لَا یَقْبَلُ صَاحِبُ هَذَا الْأَمْرِ الْجِزْیَهًَْ کَمَا قَبِلَهَا رسول‌الله (صلی الله علیه و آله).

امام باقر (علیه السلام) برای صاحب این امر (امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)) غیبتی در بعضی از این درّه‌ها است سپس با دستش به سمت ذی‌طوی اشاره کرد تا اینکه دو شب قبل از ظهور او دوستی که در حضور و خدمت اوست بیاید و با بعضی از اصحابش دیدار کند. ... امام باقر (علیه السلام) فرمود: «گویا به آن‌ها می‌نگرم که سیصدوده مرد و چندتای دیگرند که از نجف در نزدیکی کوفه بالا می‌روند و قلب‌هایشان مانند تکّه‌های آهن محکم و استوار است. ... حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) آن‌ها را به تمام کرانه‌های دوردست می‌فرستد و میان کتف و سینه‌هایشان را دست می‌کشد؛ پس در هیچ قضاوتی درمانده و ناتوان نمی‌شوند و هیچ زمینی باقی نمی‌ماند مگر اینکه در آن ندا داده می‌شود: «خدایی جز خدای یگانه نیست؛ تنهاست و شریکی ندارد و محمّد (صلی الله علیه و آله) فرستاده‌ی خدا است و این مطلب همان سخن خداوند است: وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً وَ إِلَیْهِ یُرْجَعُونَ و صاحب این امر آن‌گونه که رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) جزیه قبول می‌کرد، جزیه قبول نمی‌کند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۶۶۶
بحارالأنوار، ج۵۲، ص۳۴۳/ العیاشی، ج۲، ص۵۸
۲ -۱۰
(آل‌عمران/ ۸۳)

الصّادق (علیه السلام)- إِذَا قَامَ الْقَائِمُ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) لَا یَبْقَی أَرْضٌ إِلَّا نُودِیَ فِیهَا شَهَادَهًُْ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) رسول‌الله.

امام صادق (علیه السلام) هنگامی‌که قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ما قیام کرد جایی در روی زمین باقی نمی‌ماند مگر اینکه در آنجا صدای: أشهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رسول الله بلند می‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۶۶۶
بحارالأنوار، ج۵۲، ص۳۴۰/ العیاشی، ج۱، ص۱۸۳/ نورالثقلین
۲ -۱۱
(آل‌عمران/ ۸۳)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- یُنَادِی مُنَادٍ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ مِنْ نَاحِیَهًِْ الْمَشْرِقِ عِنْدَ طُلُوعِ الشَّمْسِ یَا أَهْلَ الْهُدَی اجْتَمِعُوا وَ یُنَادِی مِنْ نَاحِیَهًِْ الْمَغْرِبِ بَعْدَ مَا تَغِیبُ الشَّمْسُ یَا أَهْلَ الْهُدَی اجْتَمِعُوا وَ مِنَ الْغَدِ عِنْدَ الظُّهْرِ بَعْدَ تَکَوُّرِ الشَّمْسِ فَتَکُونُ سَوْدَاءَ مُظْلِمَهًًْ وَ الْیَوْم الثَّالِثَ یُفَرَّقُ بَیْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ بِخُرُوجِ دَابَّهًِْ الْأَرْضِ وَ تُقْبِلُ الرُّومُ إِلَی قَرْیَهًٍْ بِسَاحِلِ الْبَحْرِ عِنْدَ کَهْفِ الْفِتْیَهًِْ وَ یَبْعَثُ‌اللَّهُ الْفِتْیَهًَْ مِنْ کَهْفِهِمْ إِلَیْهِمْ مِنْهُمْ رَجُلٌ یُقَالُ لَهُ مَلِیخَا وَ الْآخَرُ کمسلمینا وَ هُمَا الشَّاهِدَانِ الْمُسْلِمَانِ لِلْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فَیَبْعَثُ أَحَدَ الْفِتْیَهًِْ إِلَی الرُّومِ فَیَرْجِعُ بِغَیْرِ حَاجَهًٍْ وَ یَبْعَثُ بِالْآخَرِ فَیَرْجِعُ بِالْفَتْحِ فَیَوْمَئِذٍ تَأْوِیلُ هَذِهِ الْآیَهًِْ وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْها.

امام علی (علیه السلام) منادی در ماه رمضان از سمت مشرق هنگام طلوع خورشید ندا می‌دهد: «ای اهل هدایت جمع شوید»! و از سمت مغرب پس از غروب خورشید ندا می‌دهد: «ای اهل هدایت جمع شوید»! و فردا هنگام ظهر پس از گرفتن خورشید که سیاه و تاریک می‌شود این ندا را تکرار می‌کند و در روز سوّم با خروج جنبنده‌ی زمین بین حق و باطل فرق نهاده شود و روم به‌سوی شهری که کنار دریا است، نزد غار جوانان (اصحاب کهف) رومی‌آورد و خداوند آن جوانان را از غارشان به‌سوی آن‌ها برمی‌انگیزد. از جمله جوانان مردی است که به او ملیخا گفته می‌شود و دیگری کمسلمینا است و این دو شاهد و تسلیم قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) هستند. یکی از آن دو جوان را به‌سمت روم می‌فرستد و او نمی‌تواند کاری بکند و دیگری را می‌فرستد که فاتحانه برمی‌گردند و آن روز تأویل این آیه است: وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْها.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۶۶۶
بحارالأنوار، ج۵۳، ص۸۵
۲ -۱۲
(آل‌عمران/ ۸۳)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنْ عَبَایَهًَْ الْأَسَدِیِّ: أَنَّهُ سَمِعَ أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) یَقُولُ: وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً وَ إِلَیْهِ یُرْجَعُونَ أَ کَانَ ذَلِکَ بَعْدُ؟ قُلْتُ: نَعَمْ یَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام)، قالَ: کَلاَّ وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ حَتَّی یَدْخُلَ الْمَرأَهًُْ بِمَنْ عَذَّبَ آمِنِینَ لَا یَخَافُ حَیَّهًًْ وَ لَا عَقْرَباً فَمَا سِوَی ذَلِکَ.

امام علی (علیه السلام) از عبایه اسدی نقل شده است که از علی (علیه السلام) شنیده است که می‌فرماید: «وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً وَ إِلَیْهِ یُرْجَعُون، آیا این امر اتفاق افتاده است»؟ گفتم: «بلی! ای امیرالمؤمنین» فرمود: «نه! چنین نیست. قسم به کسی که جانم در دست اوست، تا آن‌گاه که زن با مرد مجرّدی همراه می‌شود، در حالی که هر دو در امان هستند و از مار و عقرب و مانند آن نیز دیگر ترسی وجود نداشته باشد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۶۶۶
العیاشی، ج۱، ص۱۸۳/ نورالثقلین
۲ -۱۳
(آل‌عمران/ ۸۳)

الباقر (علیه السلام)- عَن صَالِحِ‌بْنِ‌میثَم قَالَ سَأَلْتُ أباجَعْفَر عن قَوْلِ اللهِ تَعالی: وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً قَالَ ذَلِکَ بِهَذِهِ الآیَهًِْ وَأَقْسَمُوا بِاللهِ جَهْدَ أَیْمانِهِمْ لا یَبْعَثُ اللهُ مَنْ یَمُوتُ بَلی وَعْداً عَلَیْهِ حَقًّا وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لا یَعْلَمُونَ لِیُبَیِّنَ لَهُمُ الَّذِی یَخْتَلِفُونَ فِیهِ وَ لِیَعْلَمَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَنَّهُمْ کانُوا کاذِبِینَ.

امام باقر (علیه السلام) از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی این آیه: «وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً سؤال کردم». امام (علیه السلام) فرمود: «واقع‌شدن آن با این آیه است: آن‌ها سوگندهای شدید به خدا یاد کردند که: «هرگز خداوند کسی را که می‌میرد، برنمی‌انگیزد! آری، این وعده‌ی قطعی خداست که همه‌ی مردگان را برای جزا بازمی‌گرداند ولی بیشتر مردم نمی‌دانند! هدف این است که آنچه را در آن اختلاف داشتند، برای آن‌ها روشن سازد و کسانی که منکر شدند، بدانند دروغ می‌گفتند!. (نحل/۳۸۳۹)

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۶۶۸
العیاشی، ج۲، ص۲۵۹

از روی اختیار یا از روی اجبار

۳ -۱
(آل‌عمران/ ۸۳)

الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ مَعْنَاهُ إِکْرَاهُ أَقْوَامٍ عَلَی الْإِسْلَامِ وَ جَاءَ أَقْوَامٌ طائِعِینَ.

امام صادق (علیه السلام) معنای تسلیم‌شدن از روی اختیار یا از روی اجبار این است که بعضی گروه‌ها برای مسلمان‌شدن مجبور می‌شوند و بعضی گروه‌ها از روی اختیار مسلمان می‌شوند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۶۶۸
نورالثقلین
۳ -۲
(آل‌عمران/ ۸۳)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- فَالطَّوْعُ لِأَهْلِ السَّمَاوَاتِ خَاصَّهًًْ وَ أَمَّا أَهْلُ الْأَرْضِ فَمِنْهُمْ مَنْ أَسْلَمَ طَوْعاً وَ مِنْهُمْ مَنِ اسْتَسْلَمَ کَرْهاً أَیْ فَرَقاً مِنَ السَّیْفِ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) از روی اختیار تسلیم‌شدن اختصاص به اهل آسمان دارد ولی گروهی از اهل زمین از روی اختیار مسلمان شدند و گروهی از آن‌ها از روی اجبار و اکراه یعنی از ترس شمشیر تسلیم شدند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۶۶۸
فقه القرآن، ج۲، ص۱۹
۳ -۳
(آل‌عمران/ ۸۳)

الصّادق (علیه السلام)- کَرْهاً أَیْ فَرَقاً مِنَ السَّیْفِ.

امام صادق (علیه السلام) کَرْهاً؛ یعنی دسته‌ای از ترس شمشیر مسلمان شدند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۶۶۸
نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج۹، ص۱۹۱/ القمی، ج۱، ص۱۰۶
بیشتر