آیه ۳۵ - سوره ابراهیم

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ آمِنًا؛ [در اینجا منظور از هَذَا الْبَلَد] مکّه است.

امام صادق (علیه السلام)- ابراهیم خلیل الله (علیه السلام) به درگاه پروردگارش دعا کرد و گفت: رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ آمِناً وَ اجْنُبْنِی وَ بَنِیَّ أَنْ نَعْبُدَ الْأَصْنامَ؛ دعایش پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) را شامل شد و خداوند او را با نبوّت گرامی داشت و دعایش امیرالمؤمنین علیّ‎بن‎ابی‌طالب (علیه السلام) را شامل شد، و خداوند او را به امامت و جانشینی اختصاص داد.

امام صادق (علیه السلام)- زهری گوید: شخصی نزد امام صادق (علیه السلام) آمد و از ایشان درباره‌ی موضوعی سؤال کرد. امام (علیه السلام) به او پاسخی نداد. آن مرد به امام (علیه السلام) گفت: «اگر تو فرزند پدرانت باشی، از نسل بت‌پرستان هستی». امام (علیه السلام) فرمود: «دروغ گفتی! پروردگار متعال به ابراهیم (علیه السلام) دستور داد که اسماعیل (علیه السلام) را در مکّه سکونت دهد، او نیز چنان کرد. ابراهیم (علیه السلام) چنین دعا نمود: رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ آمِنًا وَ اجْنُبْنِی وَ بَنِیَّ أَن نَّعْبُدَ الأَصْنَامَ، طبق این آیه، هیچ‌کدام از فرزندان اسماعیل (علیه السلام) بت‌پرست نبوده‌اند امّا عرب، بت‌پرستیده‌اند. فرزندان اسماعیل (علیه السلام) می‌گفتند: این بت‌ها شفیعان ما نزد خدایند. درست است که با این کلام، به خدا کفر ورزیده‌اند، امّا بت‌ها را نپرستیده‌ند».

امام صادق (علیه السلام)- فردی از امام صادق (علیه السلام) سؤال کرد و گفت: «ای فرزند رسول‎ خدا (صلی الله علیه و آله)! به من از آل محمّد (خبر بده که آن‌ها چه کسانی هستند»؟ فرمود: «آن‌ها فقط اهل بیت پیامبر (هستند». آن شخص گفت: «اهل سنّت گمان می‌کنند که همه‌ی مسلمانان، آل محمّد (صلی الله علیه و آله) هستند». امام صادق (علیه السلام) تبسّم کرد و سپس فرمود: «دروغ گفتند و راست گفتند». سؤال‌کننده عرض کرد: «ای فرزند رسول ‎خدا (صلی الله علیه و آله) اینکه فرمودید: «دروغ گفتند و راست گفتند»، یعنی چه»؟ فرمود: «به یک معنی دروغ گفتند و به یک معنی راست گفتند؛ دروغشان از این جهت است که گفتند: مسلمانانی که خدا را یگانه می‌دانند و پیامبر (صلی الله علیه و آله) را تأیید می‌کنند، از آل محمّد (هستند با اینکه دینشان ناقص است و در آن کوتاهی می‌کنند و راست گفتنشان از این‌جهت که مؤمنان مسلمان از آل محمّد (هستند هرچند نسبتی با آل محمّد (نداشته باشند؛ چون آن‌ها به شرایط قرآن عمل کردند؛ البتّه نه اینکه آن‌ها از آل محمّدی باشند که خداوند پلیدی و گناه را از آن‌ها دور کرده و کاملًا آن‌ها را پاک کرده است، بلکه هرکس به شرایط قرآن عمل کند و از آل محمّد (تبعیّت کند به خاطر دوست‌داشتن آل محمّد (از آن‌هاست، اگرچه نسبتش از محمّد (صلی الله علیه و آله) دور باشد». سؤال‌کننده گفت: «فدایت شوم! آن شرایط چیست که هرکس بر آن محافظت کند و به آن عمل کند چنین نسبتی با آل محمّد (پیدا می‌کند»؟ فرمود: «عمل‌کردن به شرایط قرآن و تبعیّت‌کردن از آل محمّد (صلی الله علیه و آله)، پس هرکس آل محمّد (صلی الله علیه و آله) را دوست داشته باشد و آن‌ها را بر همه‌ی مخلوقات مقدّم کند، همچنان‌که خداوند آن‌ها را بر خویشاوندان رسول‎ خدا (صلی الله علیه و آله) مقدّم داشته، پس او به این معنی از آل محمّد (است و خدا در قرآن چنین حکم کرده است: کسانی که از شما با آنان دوستی کنند، از آن‌ها هستند. (مائده/۵۱) و از زبان ابراهیم (علیه السلام) فرمود: فَمَنْ تَبِعَنِی فَإِنَّهُ مِنِّی وَ مَنْ عَصانِی فَإِنَّکَ غَفُورٌ رَحِیمٌ و همچنین فرمود: «و مرد مؤمنی از آل فرعون که ایمان خود را پنهان می‌داشت گفت: «آیا می‌خواهید مردی را بکشید به خاطر اینکه می‌گوید: پروردگار من اللَّه است». این مرد مؤمن، پسرعموی فرعون بود و خدا به خاطر خویشاوندی نَسَبی او با فرعون، این مرد مؤمن را به فرعون نسبت داده با اینکه در دین و ایمان از فرعون تبعیّت نمی‌کرد و مخالف او بود. پس اگر همه‌ی کسانی که به محمّد (صلی الله علیه و آله) ایمان آورده‌اند از همان آل محمّدی باشند که خداوند در قرآن قصد فرموده، نباید در قرآن، مؤمن آل فرعون را با اینکه در دین مخالف فرعون بود به فرعون نسبت می‌داد.] مثلاً باید می‌فرمود: «مرد مؤمنی از آل موسی (علیه السلام) چنین گفت». چون این مرد به موسی (علیه السلام) ایمان آورده بود. و نباید آیه بگوید «مرد مؤمنی از آل فرعون» و حال آنکه خدای متعال در قرآن چنین نکرد و آن مرد مؤمن را به خاطر نسبتش با فرعون، به فرعون نسبت داد و گفت مرد مؤمنی از آل فرعون. پس این آیه دلالت می‌کند بر اینکه آل یک مرد همان اهل بیت اوست و هرکس از آل محمّد (تبعیّت کند، به خاطر تبعیّتش از آل محمّد (از آنان است؛ به دلیل سخن ابراهیم (علیه السلام) فَمَنْ تَبِعَنِی فَإِنَّهُ مِنِّی وَ مَنْ عَصانِی فَإِنَّکَ غَفُورٌ رَحِیمٌ. سؤال‌کننده پرسید: «به چه دلیل فقط امّت محمّدی که بیان فرمودی، اهل بیت محمّد (صلی الله علیه و آله) است، نه غیر آنان»؟ فرمود: «به دلیل سخن خدای تبارک‌وتعالی که راستگوترین راستگویان است. در قرآن؛ و [نیز به یاد آورید] هنگامی را که ابراهیم و اسماعیل (علیها السلام)، پایه‌های خانه‌ی [کعبه] را بالا می‌بردند، [و می‌گفتند]: «پروردگارا! از ما بپذیر، که تو شنوا و دانایی. پروردگارا! ما را تسلیم فرمان خود قرار ده و از دودمان ما، امّتی که تسلیم فرمانت باشند به وجود آور و طرز عبادتمان را به ما نشان ده و توبه‌ی ما را بپذیر، که تو توبه‌پذیر و مهربانی!. (بقره/۱۲۸۱۲۷). وقتی که خدا دعای ابراهیم و اسماعیل (علیها السلام) را برآورده کرد که در ذرّیّه‌ی آن‌ها امّت مسلمانی قرار دهد و از خود آن امّت پیامبری مبعوث کند که آیاتش را برای آن امّت بخواند و آن‌ها را پاکیزه کند و آن‌ها را کتاب و حکمت بیاموزد، ابراهیم (علیه السلام) به‌دنبال این دعا، دعای دیگری برای ذرّیّه‌ی خود کرد. برای آنان، پاکی از شرک به خدا و پرستش بت‌ها را درخواست کرد تا زعامت ذرّیّه‌اش در میان آن امّت صحیح باشد و آن امّت از غیر ذرّیّه‌ی او تبعیّت نکنند، پس اینگونه دعا کرد: وَ اجْنُبْنِی وَ بَنِیَّ أَنْ نَعْبُدَ الْأَصْنامَ؛ کسانی که درباره‌ی آن‌ها دعا کردم و تو وعده دادی که آن‌ها را امام و امّت مسلمان قرار دهی و رسولی از میانشان برانگیزی، آن‌ها را از عبادت بت‌ها دور کن. رَبِّ إِنَّهُنَّ أَضْلَلْنَ کَثِیراً مِنَ النَّاسِ فَمَنْ تَبِعَنِی فَإِنَّهُ مِنِّی وَ مَنْ عَصانِی فَإِنَّکَ غَفُورٌ رَحِیمٌ. پس آن دعای ابراهیم (علیه السلام) دلالت می‌کند بر اینکه ائمّه (و امّت مسلمانی که محمّد (صلی الله علیه و آله) در میان آن‌ها مبعوث شده است، فقط از ذرّیّه‌ی ابراهیم و اسماعیل (علیها السلام) می‌باشند که در حرم ساکن هستند و از کسانی هستند که هرگز غیر خدا را پرستش نکرده‌اند؛ به دلیل سخن خدا؛ وَ اجْنُبْنِی وَ بَنِیَّ أَنْ نَعْبُدَ الْأَصْنامَ و دلیل بر محلّ سکونت و سرزمین ذرّیّه‌ی ابراهیم (علیه السلام)، این سخن ابراهیم (علیه السلام) است: «رَبَّنا إِنِّی أَسْکَنْتُ مِنْ ذُرِّیَّتِی بِوادٍ غَیْرِ ذِی زَرْعٍ عِنْدَ بَیْتِکَ الْمحَرَّمِ رَبَّنا لِیُقِیمُوا الصَّلاةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِی إِلَیْهِمْ وَ ارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَراتِ لَعَلَّهُمْ یَشْکُرُونَ». نگفت: «[آن‌ها را ساکن ساختم] تا بت‌ها را پرستش کنند»؛ پس این آیه دلالت می‌کند بر اینکه ائمّه (و امّت مسلمانی که ابراهیم (علیه السلام) به‌عنوان ذرّیّه‌ی خود برای آن‌ها دعا کرد، هرگز غیر خدا را پرستش نکرده است. سپس گفت: فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِی إِلَیْهِمْ، پس دعای ابراهیم (علیه السلام) مخصوص ائمّه (و امّتی است که از ذرّیّه‌ی اوست. سپس همچنان‌که برای خود آن‌ها دعا کرد به شیعیانشان هم دعا کرد. پس آن کسانی که مشمول دعای ابراهیم و اسماعیل‌اند، رسول‎ خدا (صلی الله علیه و آله)، علی (علیه السلام)، فاطمه (سلام الله علیها)، حسن، حسین و ائمّه (هستند. و از فرزندان ابراهیم و اسماعیل (علیها السلام) هرکس این‌ها را دوست بدارد و از آن‌ها تبعیّت کند، مشمول دعای ابراهیم و اسماعیل (علیها السلام) می‎شود، چون غیر از رسول‎ خدا (صلی الله علیه و آله)، علی (علیه السلام)، فاطمه (سلام الله علیها)، حسن و حسین (علیها السلام)، تمام فرزندان اسماعیل بت‌ها را پرستش کردند و دعای ابراهیم و اسماعیل (علیها السلام) در حق آن‌هاست و از پیامبر (صلی الله علیه و آله) حدیث روایت شده که فرمود: «من دعای پدرم ابراهیم (علیه السلام) هستم». و هرکس از این امّتی که خدای عزّوجلّ در کتابش توصیف کرد، تبعیّت کند و ولایت آن‌ها را بپذیرد، از آن امّت خواهد بود و هرکس با این امّت مخالفت کند و آن‌ها را برتر از خود نداند، او از امّتی است که محمّد (صلی الله علیه و آله) به‌سوی آن‌ها مبعوث شده است ولی دعوت او را رد کردند». سؤال‌کننده پرسید: «چرا امامت از فرزندان امام حسن (علیه السلام) بیرون رفت و در فرزندان امام حسین (علیه السلام) قرار گرفت»؟ حضرت فرمود: «[دلیل آن] سخن خدای تبارک‌وتعالی است؛ خداوند فقط می‌خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملًا شما را پاک سازد. (احزاب/۳۳) این آیه در مورد پنج نفر نازل شده است و به پاکی آن‌ها از شرک و پرستش بت‌ها و پرستش هرچیزی غیر از خدا، شهادت داده است. اصل این آیه دعای ابراهیم (علیه السلام) است آنجا که می‌گوید: وَ اجْنُبْنِی وَ بَنِیَّ أَنْ نَعْبُدَ الْأَصْنامَ و پنج نفری که آیه‌ی تطهیر در مورد آن‌ها نازل شده، رسول‎ خدا (صلی الله علیه و آله)، علی (علیه السلام)، فاطمه (سلام الله علیها)، حسن و حسین (علیها السلام) هستند و مقصود دعای ابراهیم (علیه السلام) نیز این‌ها هستند».