آیه ۹ - سوره احزاب

امام علی ( همانا هود (به یاری خداوند از دشمنان خویش با باد سخت انتقام گرفت و خداوند متعال در جنگ خندق با طوفان و لشکرهای دیگری که آن‌ها را نمی‌دیدند، پیامبر (را یاری داد. بادی که گرد باد شن و خاک برانگیخت و خداوند متعال خود دراین‌باره می‌فرماید: یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اذْکُرُوا نِعْمَةَ اللهِ عَلَیْکُمْ إِذْ جاءَتْکُمْ جُنُودٌ فَأَرْسَلْنا عَلَیْهِمْ ریحاً وَ جُنُوداً لَمْ تَرَوْها.

علیّ‌بن‌ابراهیم ( این آیه پیرامون احزابی که از قریش و قبیله‌های دیگر عرب بر ضدّ رسول خدا (تشکیل شد، نازل شده است. ... ماجرا از این قرار است که قریش در سال پنجم هجری کنار یکدیگر گرد آمد و به میان قبیله‌های دیگر عرب رفته و از آنان کمک خواستند و آنان را برای جنگ با رسول خدا (برانگیختند. پس ده‌هزار جنگجو تدارک دیده شد و قبیله‌ی کنانه، سلیم و فزاره با آنان بودند. چون رسول خدا (قبیله‌ی بنی‌نضیر [که تیره‌ای از یهود می‌باشند] و از نسل هارون (هستند را از مدینه بیرون راند و آنان به‌سوی خیبر رفتند، رئیس آنان که حییّ‌ّّّبن‌اخطب نام داشت به‌سوی مکّه بیرون رفته و نزد قریش آمده و به آنان گفت: «محمّد، به ما و شما ستم روا داشته است و ما را از مدینه، از دیارمان و اموالمان بیرون رانده است و پسرعموهایمان، بنی‌قَینُقاع را نیز بیرون کرده است. پس در تمام زمین بگردید و هم‌پیمانانتان و دیگران را گرد آورید تا به‌سوی محمّد (حرکت کنیم؛ چراکه از قوم من در یثرب، هفتصد مرد جنگجو که از بنی‌قریظه می‌باشند، باقیمانده است. میان آنان و محمّد (عهد و پیمانی وجود دارد و من، آنان را وادار می‌کنم که پیمان میان خود و محمّد (را بشکنند و در کنار ما بر ضدّ محمّد صف‌آرایی کنند؛ به این شکل، شما از رودررو و آنان از پشت به محمّد هجوم می‌برند». بنی‌قریظه در دو مایلی مدینه بودند و محلّ زندگی آنان بئر مطّلب نام داشت. حییّ‌ّّّبن‌اخطب به همراه قریش، آن قدر میان قبائل عرب دور زد تا توانست از قریش، کنانه، اقرع‌بن‌حابس در میان قومش و عبّاس‌بن‌مرداس در میان بنی‌سلیم، در حدود ده‌هزار جنگجو را گرد آورند. این خبر، به رسول خدا (رسید و با اصحاب که خود هفتصد مرد بودند در این رابطه مشورت نمود. سلمان فارسی (عرض کرد: «ای رسول خدا (! افراد اندک با طولانی‌شدن جنگ تاب مقاومت در برابر افراد بسیار را ندارند». رسول خدا (فرمود: «چه کار کنیم»؟ سلمان (پاسخ داد: «باید خندقی را حفر کنیم تا مانعی میان ما و آن‌ها باشد و به‌این‌وسیله شما می‌توانید با طولانی‌شدن جنگ نیز مانع آن‌ها شوید و آن‌ها نمی‌توانند که از هر سو بر ما هجوم آورند. ما مردم عجم در سرزمین فارس، هنگامی‌که تعداد زیادی از دشمنانمان ناگهان به‌سوی ما هجوم می‌آوردند، خندق‌هایی را حفر می‌کردیم. بنابراین جنگ تنها در مکان‌های مشخص صورت می‌گرفت». در این‌هنگام جبرئیل بر رسول خدا (نازل شد و گفت: «سلمان (رهنمود درستی ارائه داده است». این‌گونه بود که رسول خدا (امر فرمود که از ناحیه‌ی احد تا رائح را، پیموده و اندازه گرفته و در هر بیست یا سی قدم گروهی از مهاجرین و انصار قرار داده شود تا مشغول حفر خندق شوند بنابراین رسول خدا (امر فرمود تا بیل و کلنگ‌ها را بیاورند و رسول خدا (کلنگی را برداشت و خود مشغول کندن خندق در مکانی که برای مهاجرین در نظر گرفته شده بود شد و امیرالمؤمنین (خاک را از درون حفره به بیرون انتقال می‌داد تا اینکه رسول خدا (عرق کرد و بی‌حال و ناتوان شد و فرمود: «زندگانی جز زندگانی آخرت نیست، خدایا! مهاجرین و انصار را ببخش و بیامرز». چون مردم رسول خدا (را مشغول حفر خندق دیدند، بر تلاش خود در کندن، افزودند و خاک‌ها را به‌سرعت به بیرون از خندق انتقال دادند و در روز دوّم، از صبح زود مشغول حفر شدند و رسول خدا (در مسجد فتح نشسته بود، درحالی‌که مهاجرین و انصار مشغول حفر خندق بودند، به صخره‌ای برخوردند که کلنگ‌ها در آن کارگر نبود. پس جابربن‌عبدالله انصاری را به‌دنبال رسول خدا (فرستادند تا ایشان را از این مسئله باخبر سازد. جابر می‌گوید: «به‌سوی مسجد رفتم و دیدم که رسول خدا (در مسجد به پشت دراز کشیده و ردای خود را زیر سرخود قرار داده و سنگی را به شکمش بسته بود». به حضرت عرض کردم: «ای رسول خدا (! به صخره‌ای برخورده‌ایم که کلنگ‌ها در آن کارگر نیست». حضرت پس از شنیدن این جمله برخاست و به‌سرعت نزد آن صخره آمد. سپس یک ظرف آب خواست و با آن صورت و دو ساعد خود را شست و روی سر و پاهای خود مسح کشید. سپس از آن آب نوشید و مقداری از آن آب موجود در دهان خود را بیرون انداخت. پس آب را بر روی آن صخره ریخت و کلنگی را برداشته و با آن ضربه‌ای به آن صخره وارد نمود. سپس برقی زد و ما در نور آن برق، کاخ‌های شام را مشاهده نمودیم. سپس حضرت، ضربه‌ی دیگری وارد نمود و برق دیگری زد و ما در نور آن برق، کاخ‌های مدائن را دیدیم. سپس حضرت، ضربه‌ی دیگری به آن صخره وارد نمود و برق دیگری زد و در آن کاخ‌های یمن بر ما جلوه‌گر شد». رسول خدا (فرمود: «خداوند، این سرزمین‌ها که در آن برق زده بود را بر شما خواهد گشود و شما آن‌ها را فتح خواهید کرد». سپس آن صخره، از هم پاشیده شد چنان‌که دانه‌های شن از یکدیگر پاشیده می‌شود. جابر می‌گوید: «چون مشاهده نمودم که پیامبر (سنگی را بر روی شکم خود قرار داده بود، دانستم که حضرت، گرسنه است. به حضرت عرض کردم: «ای رسول خدا (! آیا میل به غذا دارید»؟ حضرت پاسخ داد: «ای جابر، چه غذایی نزد توست»؟ پاسخ دادم: «یک بز ماده و یک صاع (پیمانه) گندم دارم». حضرت فرمود: «پس برو و آن غذایی که داری را درست کن». نزد همسرم رفته و به او امر کردم که گندم را آرد کند و خود، آن بز را ذبح کرده و پوست کندم و به همسرم گفتم که با آن آرد، نان بپزد و آن بز را پخته و بریان کند. چون از این امور فارغ گشتم، نزد رسول خدا (آمدم و عرض کردم: «ای رسول خدا (! پدر و مادرم فدای شما باد! غذا آماده است. پس با هرکه دوست دارید به خانه‌ی ما بیایید». پیامبر (برخاست و به کنار خندق رفته و سپس فرمود: «ای جماعت مهاجرین و انصار! دعوت جابر را پاسخ گویید و بیایید به منزل او برویم». جابر می‌گوید: «هفتصد مرد درون خندق بودند و همگی از خندق بیرون آمدند، سپس پیامبر (از کنار هریک از مهاجرین و انصار که می‌گذشت به آنان می‌فرمود: دعوت جابر را پاسخ گویید». به خانه رفتم و به همسرم گفتم: «محمّد رسول خدا (شمار زیادی را دعوت کرده است و غذایی که نزد تو موجود است، جوابگوی این همه میهمان نیست». همسرم گفت: «آیا پیامبر (را از مقدار غذایی که نزد ما است، آگاه نساختی»؟ پاسخ دادم: «آری». همسرم گفت: «پیامبر (داناتر است نسبت به تعداد مهمانان‌هایی که دعوت کرده است». رسول خدا (وارد خانه شد و نگاهی به دیگ انداخت و سپس فرمود: «غذا را بکش و باقی بگذار». سپس به تنور نگاهی کرد و سپس فرمود: «نان بیرون بده و باقی بگذار». سپس ظرفی خواست و نان را در آن ترید کرد و از آن آبگوشت کشید و فرمود: «ای جابر! ده تن از میهمانان را نزد من بیاور»! ده تن را نزد حضرت بردم و آن‌ها از آن آبگوشت خوردند تا اینکه سیر سیر شدند و در کاسه‌ی آنان جز آثار انگشتشان چیز دیگری مشاهده نمی‌شد. سپس پیامبر (فرمود: «ای جابر! یک دست بز را برایم بیاور». آن را نزد حضرت آوردم و آن ده تن از آن خوردند سپس حضرت فرمود: «ده تن از میهمانان را نزد من بیاور». ده تن را نزد حضرت بردم و آن‌ها از آن آبگوشت خوردند تا اینکه سیر سیر شدند و در کاسه‌ی آنان جز آثار انگشتشان چیز دیگری مشاهده نمی‌شد. سپس پیامبر (فرمود: «یک دست بز را برایم بیاور. و آن ده تن از آن خوردند و رفتند». سپس حضرت فرمود: «ده تن دیگر را نزد من بیاور». ده تن را نزد حضرت بردم و از آن آبگوشت خوردند تا سیر سیر شدند و در کاسه‌ی آنان جز آثار انگشتشان چیز دیگری مشاهده نمی‌شد. سپس حضرت فرمود: «ای جابر! یک دست بز را برایم بیاور». آن را آوردم و به حضرت عرض کردم: «ای رسول خدا (!، یک بز چند دست دارد»؟ رسول خدا (پاسخ داد: «دو دست». عرض کردم: «سوگند به کسی که تو را به حق، به پیامبری مبعوث کرد، سه دست برایتان آوردم». پیامبر (فرمود: «ای جابر! اگر خاموش می‌ماندی، تمام این میهمانان می‌توانستند از دست آن بز بخورند». سپس فرمود: «ای جابر! ده تن را نزد من بیاور». آن میهمان‌ها را ده تا ده تا نزد حضرت می‌آوردم و آن‌ها می‌خوردند تا آنکه همه از آن آبگوشت خوردند و به خداوند سوگند! برای خود ما نیز از آن غذا به مقداری ماند که غذای چند روز ما را تأمین نمود رسول خدا (آن خندق را حفر نمود و برای آن هشت درب قرار داد و بر روی هر درب، یک مرد از مهاجران و یک مرد از انصار به همراه گروهی که از آن خندق محافظت کنند، قرار داد و قریش به همراه قبایل کنانه، سلیم، هلال روی آورده و در زَغابه اردو زدند. این درحالی بود که رسول خدا (سه روز پیش از ورود قریش، کار حفر خندق را به پایان رسانده بودند و قریش به همراه حییّ‌ّّّبن‌اخطب روی آورد و چون در عقیق اردو زدند، حیی‌بن‌اخطب، در دل شب، نزد بنی‌قریظه که در داخل دژ خود و وفادار به عهد رسول خدا (آمده و درب دژ را کوبید. کعب‌بن‌اسد صدای کوبیدن درب را شنید و به همسر خود گفت: این برادر توست که برای قوم خود نحسی آورده و حال آمده تا برای ما نیز نحسی آورد و ما را هلاک سازد و به ما امر کند تا عهد میان خود و محمّد (را بشکنیم، درحالی‌که محمّد (به ما وفا نموده و حسن (هم جواری خود را به ما نشان داده است. کعب‌بن‌اسد از اتاق خود بیرون آمده و به‌سوی حییّ‌ّّّبن‌اخطب رفت و گفت: «تو کیستی»؟ او پاسخ داد: «من، حییّ‌ّّّبن‌اخطب هستم که عزّت روزگار را برایت آورده‌ام». کعب پاسخ داد: «بلکه ذلّت و خواری روزگار را برایم آورده‌ای». حییّ‌ّّّبن‌اخطب به او گفت: «ای کعب! این قریش است که به همراه فرماندهان و بزرگان خود و با هم پیمانان خود از قبیله‌ی کنانه، در عقیق اردو زده است و این فزاره است که به همراه فرماندهان و بزرگان خود در زغابه اردو زده‌اند و سلیم و دیگر قبایل در دژ بنی‌ذبیان اردو زده‌اند و محمّد (و اصحابش هرگز قادر نیستند از دست این تعداد بسیار جان سالم به در برند. پس درب را بگشا و عهد میان خود و محمّد (را بشکن». کعب پاسخ داد: «در را به روی تو نمی‌گشایم، از همان جایی که آمدی بازگرد». حیی گفت: «تنها دلیل اینکه تو درب را به روی من نمی‌گشایی، قاووت گندمی است که در تنور می‌باشد و بیم آن داری که در خوردن آن با تو سهیم شوم. پس درب را بگشا که من قصد خوردن آن را ندارم و تو از آن در امانی». کعب به او گفت: «خداوند تو را لعنت کند! از دری ظریف بر من وارد شدی». سپس کعب گفت: «درب را به روی او بگشایید. آنان درب را به روی او گشودند». حییّ‌ّّّبن‌اخطب گفت: «ای کعب، وای بر تو! عهد میان خود و محمّد (را بشکن و با نظر من مخالفت نکن؛ زیرا محمّد (هرگز از این تعداد بسیار جان سالم به در نمی‌برد و اگر این فرصت را از دست دهی، دیگر فرصتی مانند این را به دست نخواهی آورد». تمام رؤسای یهود که در داخل دژ بودند مانند: غزال‌بن‌شمول، یاسربن‌قیس، رفاعهًْ‌بن‌زید، زبیربن‌باطا گرد یکدیگر آمدند و کعب به آنان گفت: «چه نظری دارید»؟ آنان پاسخ دادند: «تو مولا و فرمانروای ما هستی و فرمان تو، مورد اطاعت و پذیرش ماست و کسی هستی که حرف آخر را در عهد و پیمان ما می‌زنی. پس اگر عهد میان خود و محمّد (را بشکنی ما نیز آن را می‌شکنیم و اگر بر آن عهد بمانی ما نیز بر آن می‌ایستیم و اگر بیرون روی ما نیز با تو بیرون می‌آییم. زبیربن‌باطا که پیرمردی سالخورده، کارآزموده و نابینا بود»، گفت: «در تورات که خداوند آن را در سفر [کتاب] ما نازل کرده است، خواندم که پیامبری در آخر الزمان مبعوث می‌شود و مکان قیام و دعوت او در مکّه است و به‌سوی مدینه که در این بُحَیره است مهاجرت می‌کند و بر الاغ برهنه سوار می‌شود و عبایی بر تن می‌کند و به خرده‌های نان و دانه‌های ریز خرما اکتفا می‌کند. او همیشه لبخند بر لب دارد و بسیار خنده‌رو و بسیار جنگ‌آور است در چشمانش سرخی هست و مهر نبوّت، میان دو کتف او زده شده است. شمشیر خود را بر دوش خود قرار می‌دهد و از هرکه سر راهش باشد، باکی ندارد. نفوذ و سلطه‌ی او به مناطقی که حتّی اسبان و شتران را یارای پیمودن آن نیست، می‌رسد. پس اگر این پیامبر، محمّد (باشد، اینان (احزاب) و همراهانشان هیچ ترسی در دل او نخواهند انداخت و اگر این کوه‌های سر به فلک کشیده با او درگیر می‌شدند، او بر آن‌ها غلبه پیدا می‌کرد». حیی گفت: «این مرد (محمّد)، آن پیامبر نامبرده شده در تورات نیست؛ زیرا آن پیامبر از بنی‌اسرائیل بود؛ ولی این مرد، از عرب و از نوادگان اسماعیل است و هرگز بنی‌اسرائیل پیرو نوادگان اسماعیل نمی‌باشند؛ زیرا خداوند، همگی آن‌ها را بر دیگر مردم برتری داد و نبوّت و فرمانروایی را در میان آنان قرار داد و ما با موسی (پیمان بسته بودیم که به هیچ پیامبری ایمان نیاوریم، مگر آنکه یک قربانی برای ما بیاورد که شعله‌های آتش، آن را ببلعند و محمّد (نشانه‌ای با خود ندارد و طرفداران خود را با جادو گرد یکدیگر آورده است. حییّ‌ّّّبن‌اخطب می‌خواست به‌وسیله‌ی این سخنان بر آنان غلبه یابد. پس همچنان آنان را از نظرشان منصرف می‌کرد تا آنکه او را اجابت نمودند و نظر او را پذیرفتند. پس حییّ‌ّّّبن‌اخطب به بنی‌قریظه گفت: «آن پیمانی که میان شما و محمّد (نوشته شده را بیاورید». آنان، آن عهدنامه را آوردند و حییّ‌ّّّبن‌اخطب آن را گرفته و پاره‌پاره کرد و گفت: «دیگر همه چیز تمام شده است، خود را مجهّز کنید و آماده‌ی نبرد شوید». این خبر به گوش رسول خدا (رسید و او را بسیار اندوهگین ساخت و هراس در دل اصحاب پیامبر (افتاد. پس رسول خدا (به سعدبن‌مُعاذ و اُسیدبن‌حُضیر که از قبیله‌ی اوس بودند و بنی‌قریظه از هم پیمانان اوس به شمار می‌آمدند، فرمود: «نزد بنی‌قریظه بروید و ببینید که چه کار کرده‌اند. پس اگر آن عهد میان ما و خود را شکسته بودند، به هنگام بازگشت نزد من، هیچ‌کس را باخبر نسازید و تنها مبهم‌وار به من بگویید: «عَضل و القارهًْ». سعدبن‌معاذ و اسیدبن‌حضیر به پشت درب دژ رسیدند و کعب از بالای دژ به آن دو نگریست و به سعد و رسول خدا (دشنام داد». سعد به او گفت: به خداوند سوگند! قریش می‌گریزند و رسول خدا (دژ تو را به محاصره درخواهد آورد و تو را به ذلّت و خواری خواهد کشاند و گردنت را خواهد زد». سپس سعد و اسید، نزد رسول خدا (بازگشتند و گفتند: «عَضَل و القارهًْ» رسول خدا (فرمود: «آن دو قبیله مورد لعنت قرار گرفتند؛ زیرا ما آنان را به نشکستن پیمان امر فرموده بودیم. دلیل اینکه پیامبر (به سعد و اُسید دستور داد تا در موقع بازگشت مبهم‌وار، نام عَضل و القارهًْ را به زبان بیاورند، این بود که در عهد رسول خدا (قریش، جاسوسانی را گمارده بود تا از رسول خدا (برای آنان خبر برند و عضل و القارهًْ دو قبیله‌ی عرب بودند که اسلام آورند و پس از آن سر باز زدند و هرگاه قبیله‌ای از اسلام سر باز می‌زد آن دو قبیله مثل زده می‌شدند و گفته می‌شد: «عضل و القارهًْ». حیی‌بن‌اخطب نزد ابوسفیان و قریش بازگشت و آنان را از اینکه بنی‌قریظه پیمان میان خود و رسول خدا (را شکستهاند، باخبر ساخت و قریش از این خبر شادمان گشتند. نُعَیم‌بن‌مسعود اشجَعی که سه روز پیش از رسیدن قریش به نزدیکی خندق اسلام آورده بود، در دل شب، نزد رسول خدا (آمد و عرض کرد: «ای رسول خدا! من به خدا ایمان آورده و شما را تصدیق نمودم و ایمان خود را از کُفّار پنهان داشتم؛ پس اگر دستور فرمایید که به یاران شما بپیوندم و شما را در این جنگ یاری کنم، این کار را خواهم کرد و اگر دستور فرمایید که میان یهود و قریش جدایی بیندازم و یهود را وادارم که از یاری قریش دست بردارند و از دژ خود بیرون نیایند، این کار را نیز با جان و دل می‌پذیریم. رسول خدا (پاسخ داد: «میان یهود و قریش جدایی بینداز؛ زیرا به نظر من این کار تو از اینکه خود، به یاری ما بپیوندی و با قریش بجنگی، تأثیرگذارتر است». نعیم به رسول خدا (عرض کرد: «آیا به من این اذن را می‌دهید که درباره‌ی شما هر خبر دروغی را که خواستم بگویم»؟ حضرت پاسخ داد: «هرچه که به ذهنت می‌رسد، بگو». پس نعیم نزد ابوسفیان آمد و به او گفت: «تو از محبّت من نسبت به خودتان آگاه هستی و نصیحت و محبّت من این است که خداوند، شما را بر دشمنتان پیروز سازد. به من خبر رسیده که محمّد (با یهود به توافق رسیده که آنان وارد لشکر شما شوند و سپس به مخالفت با شما برخیزند و محمّد (به آنان وعده داده که اگر این کار را بکنند، دو یار آن‌ها، بنی‌نضیر و بنی‌قَینُقاع که محمّد (آنان را از مدینه بیرون رانده بود را به‌سوی آنان و به مدینه بازگرداند. پس مصلحت نمی‌بینم که از آنان بخواهید تا وارد لشکر شما شوند مگر آنکه گروگان‌هایی از آنان گرفته و به مکّه بفرستید تا از مکر و روگردانی آنان در امان بمانید». ابوسفیان به او گفت: «خداوند، تو را موفّق بدارد و جزای نیک به تو عطا کند! افرادی مانند تو بهترین و هدایت‌کننده‌ترین پندها را به انسان می‌دهند. این درحالی بود که نه ابوسفیان و نه هیچ‌یک از یهود، از اسلام‌آوردن نعیم آگاه نبودند. نعیم پس از ملاقات با ابوسفیان بلافاصله نزد بنی‌قریظه آمد و گفت: «ای کعب! تو از محبّت من نسبت به خودتان آگاهی، به من خبر رسیده که ابوسفیان گفته است: «ما این یهودیان را از دژ خود بیرون می‌آوریم و آنان را در صف اوّل و در تیررس محمّد (قرار می‌دهیم. پس اگر یهود پیروز شوند، آوازه‌ی این پیروزی برای ما باقی می‌ماند نه برای آن‌ها و اگر معلوم شود که بنی‌قریظه برضدّ ما بودند، بدین‌وسیله آنان در خطّ مقدّم جنگ قرار می‌گیرند و نمی‌توانند از پشت سر آسیبی به ما برسانند. پس مصلحت نمی‌بینم که از قریش بخواهید تا وارد لشکر شما شوند، مگر آنکه ده تن از اشراف و بزرگان قریش را در دژ خود به‌عنوان گروگان نگهدارید تا بدین‌وسیله اگر بر محمّد (پیروز نشوند آن عهد و پیمانی که میان خود و محمّد (بسته بودید را به شما بازگردانند؛ زیرا اگر قریش بگریزد و بر محمّد (پیروز نشود، محمّد (با شما وارد جنگ خواهد شد و شما را خواهد کشت. بنی‌قریظه با شنیدن این کلام گفتند: «آفرین بر تو! ما را نصیحتی بس شیوا نمودی. تنها در صورتی از دژمان بیرون می‌رویم که افرادی از قریش را به‌عنوان گروگان در دژ خود نگهداریم». قریش به سمت خندق آمدند و چون نگاه آنان به خندق افتاد، گفتند: «این نیرنگی است که نزد عرب، سابقه نداشته است». برخی به قریش گفتند: «این تدبیر مردی از سرزمین فارس است که یار محمّد (می‌باشد. در این هنگام عَمروبن‌عَبد وَدّ، هُبَیرَهًْ‌بن‌وَهب و ضِراربن‌خطّاب، به خندق رسیدند، درحالی‌که رسول خدا (اصحاب خود را جلوی خویش آرایش می‌داد. آن سه تن فریادی بر سر اسبان خود کشیده و از روی خندق جَسته و به آن سوی خندق که رسول خدا (در آنجا بود، رفتند و تمام یاران رسول خدا (پشت سر رسول خدا (قرار گرفتند و رسول خدا (را پیش انداختند و مردی از مهاجرین که فلانی بود به مرد کنار دست خود که از برادرانش بود، گفت: «آیا این شیطان (عمرو) را نمی‌بینی؟ به خداوند سوگند! هیچ‌کس قادر نیست از دست او جان سالم به در برد. بیایید محمّد (را پیش اندازیم تا با عمرو پیکار کند و ما به قوم خود بپیوندیم». دراین‌هنگام خداوند آیه‌ی: خداوند کسانی که مردم را از جنگ بازمی‌داشتند و کسانی را که به برادران خود می‌گفتند: «به‌سوی ما بیایید [و خود را از معرکه بیرون کشید]» بخوبی می‌شناسد و آن‌ها [مردمی ضعیفند و] جز اندکی پیکار نمی‌کنند!* آن‌ها در همه چیز نسبت به شما بخیلند و هنگامی‌که [لحظات] ترس [و بحرانی] پیش آید، می‌بینی آن‌چنان به تو نگاه می‌کنند، و چشم‌هایشان در حدقه می‌چرخد، که گویی می‌خواهند قالب تهی کنند! امّا وقتی حالت خوف و ترس فرو نشست، زبان‌های تند و خشن خود را با انبوهی از خشم و عصبانیّت بر شما می‌گشایند [و سهم خود را از غنایم مطالبه می‌کنند]! درحالی‌که در آن نیز حریص و بخیلند آن‌ها [هرگز] ایمان نیاورده‌اند، ازاین‌رو خداوند اعمالشان را حبط و نابود کرد و این کار بر خدا آسان است. (احزاب/۱۹۱۸) را بر رسول خدا (نازل کرد. عَمروبن[عبد] وَدّ نیزه‌ی خود را در زمین فرو برد و اطراف آن جولان داده و رجزی می‌خواند و می‌گفت: و لقد بُحِحتُ مِنَ النِّداءِ بِجَمعِکُم: هَل مِن مُبارِز؟ آن‌قدر در میان شما جمله «هَل مِن مُبارِز»؟ [آیا مبارزی در میان هست]؟ را فریاد زدم که صدایم گرفته است. و وقَفتُ إذ جَبُن الشُّجاعُ مَواقفَ القَرنِ المُناجِز و در جایگاه بسیار خطرناک و لرزه‌آوری ایستادم که همه‌ی شجاعان از ایستادن در چنین جایگاهی می‌هراسند. إنّی کذلک لَم أَزَل مُتَسَرِّعاً نَحوَ الهَزاهِز من، این‌گونه هستم و همچنان به‌سوی فتنه‌ها شتابان هستم. إنّ الشَّجاعَةَ فِی الفَتَی و الجُودُ مِن خَیرِ الغَرائِز شجاعت، درون جوانمرد است و بخشش و کرم یکی از بهترین خصلت‌ها است. دراین‌هنگام رسول خدا (برخاست و فرمود: «چه کسی حاضر است با این سگ، پیکار کند»؟ هیچ‌کس دعوت پیامبر (را اجابت نکرد و امیرالمؤمنین (برخاست و به پیامبر (عرض کرد: «ای رسول خدا (! من با او پیکار می‌کنم». رسول خدا (فرمود: «ای علی (! این مرد، عمروبن‌عبد وَدّ، دلاور یَلْیل است». علی (عرض کرد: «من نیز علیّ‌بن‌ابی‌طالب (هستم». رسول خدا (فرمود: «نزدیک من آی». علی (به نزدیکی رسول خدا (رفت و رسول خدا (با دستان خود عمامه را بر سر حضرت علی (بست و شمشیر ذوالفقار را به او داد و فرمود: «برو با این مرد بجنگ». رسول خدا (همچنین فرمود: «خدایا! او را از مقابل، پشت‌سر، راست، چپ، بالا و پایین، در امان نگهدار». امیرالمؤمنین (درحالی‌که با شتاب راه می‌رفت، می‌فرمود: لا تَعجَلَنَّ فَقَد أتا کَ مُجِیبُ صَوتِکَ غَیرُ عاجِزِ شتاب مکن چرا که اجابت‌کننده‌ی ندای تو که مرد توانایی است، به‌سوی تو آمده است. ذُو نِیَّةٍ وَ بَصِیرَةٍ وَ الصِّدقُ مُنجِی کُلَّ فائِزِ او صاحب اراده و بصیرت است و صداقت، نجات‌بخش تمام کامیابان است. إنّی لَأَرجُو أن أُقِیمَ عَلَیکَ نائِحَةَ الجَنائِزِ من امیدوارم که زن نوحه‌گر (بساط عزا) را بر سر جنازه‌ی تو بگمارم. مِن ضَربَةٍ نَجلاءَ یَبقَی صَوتُها بَعدَ الهَزَاهِزِ و این کار را با ضربه‌ای جانکاه که صدایش پس از فتنه‌ها باقی خواهد ماند، انجام خواهم داد. عمرو به علی (گفت: «تو کیستی»؟ علی (پاسخ داد: «من علیّ‌بن‌ابی‌طالب (پسر عموی رسول خدا (و دوست او هستم». عمرو گفت: «به خداوند سوگند! پدرت، دوست و ندیم من بود و من میلی به کشتن تو ندارم. پسر عموی تو با فرستادن تو به‌سوی من در امان نخواهد ماند؛ زیرا من این نیزه‌ام را در تو فرو خواهم برد و تو را با آن از روی زمین بلند می‌کنم و نیمه‌ی جان، میان آسمان و زمین نگاه می‌دارم». امیرالمؤمنین (به او فرمود: «پسرعموی من از این مطالب آگاه بود که اگر تو مرا بکشی، من وارد بهشت و تو وارد جهنّم خواهی شد و اگر من تو را بکشم تو وارد جهنّم خواهی شد، درحالی‌که من در بهشت هستم». عمرو پاسخ داد: «ای علی (! هر دوی آن‌ها (بهشت و جهنّم) ارزانی تو باد که در این صورت تقسیم ناعادلانه‌ای است». علی (فرمود: «ای عمرو! این بحث و جدل را رها کن، من درباره‌ی تو شنیده‌ام که تو به پرده‌ی کعبه، دخیل بسته بودی و می‌گفتی: هرکس که در جنگ، سه خصلت را بر من عرضه دارد و از من بخواهد، یکی از آن‌ها را اجابت کنم. من سه خصلت را بر تو عرضه می‌دارم و یکی از آن‌ها را اجابت کن» عمرو گفت: «ای علی (! آن‌ها را بر من عرضه دار». علی (فرمود: «یکی از آن‌ها این است که به یگانگی خداوند و نبوّت محمّد (شهادت دهی یعنی بگویی: لا إله إلّا الله و محمّد رسول الله». عمرو پاسخ داد: «این کار را از من مخواه و خصلت دوّم را بگو». علی (فرمود: «اینکه بازگردی و این سپاه را از جنگ با رسول خدا (منصرف کنی؛ چراکه اگر او (رسول خدا () در ادّعای خود صادق باشد، شما که از قبیله‌ی او هستید و از چشم او به او نزدیک‌ترید، احترام بیشتری کسب می‌کنید و اگر او، کاذب باشد، دزدان و اوباش عرب نیز برای از پای در آوردن او کافی‌اند». عمرو پاسخ داد: «آیا با این کار، زنان قریش از من سخن نخواهند گفت و شعراء در اشعارشان نخواهند آورد که من ترسیدم و به جنگ پشت نمودم و قومی را که مرا نماینده‌ی خود قرار دادند، تنها گذاردم»؟! علی (فرمود: «خصلت سوّم این است که از اسب خود پایین آیی، چراکه تو سواره و من پیاده هستم، تا با هم پیکار کنیم». عمرو از اسب خود پایین جهید و آن را پی کرد و گفت: «این خصلتی است که گمان نمی‌کنم کسی از عرب مرا به خاطر آن ملامت کند». سپس عمرو پیکار را آغاز نمود و با شمشیر خود ضربه‌ای را بر سر علی (زد. علی (سپر خود را در برابر آن ضربه قرار داد و آن قدر ضربه شدید بود که آن سپر را برید و شمشیر به سر علی (اصابت نمود و ثابت ماند. علی (به عمرو گفت: «ای عمرو! آیا برای تو که دلاور عرب هستی کافی نیست که من خود به پیکار تو آمدم، ولی تو، کسی را به پشتیبانی از خود فراخواندی؟ عمرو دراین‌هنگام، نگاهی به پشت سر خود انداخت و بلافاصله علی (ضربه‌ای را بر دو ساق عمرو فرو آورد و هر دو را قطع نمود». با درگیری آن دو گرد و غباری برخاست و منافقان گفتند: «علیّ‌بن‌ابی‌طالب (کشته شده است». سپس آن گرد و غبار فرو نشست و همه نگاه کردند و ناگهان دیدند که علی (بر سینه‌ی عمروبن‌عبد ودّ نشسته و ریش او را به دست گرفته و می‌خواهد سر از تن او جدا کند. علی (سر از تن عمرو جدا کرد سپس سر او را گرفت و درحالی‌که به خاطر ضربه‌ی عمرو، خون از سرش می‌چکید و شمشیر او نیز خون‌آلود بود، به‌سوی رسول خدا (رفت و درحالی‌که سر عمرو در دست او بود، می‌فرمود: أنا علِیٌّ وَ ابنُ عَبدِ المُطَّلِبِ المَوتُ خَیرٌ لِلفَتَی مِنَ الهَرَبِ من علی و فرزند عبدالمطّلب هستم. مرگ برای جوانمرد بهتر از فرار است. رسول خدا (فرمود: «ای علی (! آیا با خدعه او را به قتل رساندی»؟ علی (پاسخ داد: «آری، ای رسول خدا (! جنگ، سراسر خدعه و نیرنگ است». سپس رسول خدا (زبیر را برای جنگ با هُبَیرَهًْ‌بن‌وَهب فرستاد و زبیر ضربه‌ای را بر سر هُبَیرَه فرود آورد و سر او را شکافت». همچنین رسول خدا (به عمربن‌خطّاب امر فرمود تا با ضِراربن‌خطّاب بجنگد. چون ضِرار به جنگ عمر آمد، عمر خواست تیری را به‌سوی او پرتاب کند. ضرار به عمر گفت: «وای بر تو ای پسر صَهّاک، آیا در مبارزه‌ی تن‌به‌تن، از تیر استفاده می‌کنی؟ به خدا سوگند! اگر به‌سوی من تیر بیندازی، تمام پیش قراولان مکّه را می‌کشم». در این هنگام عمر، شکست خورد و ضرار به‌سوی او رفت و با سر خود به نیزه اشاره کرد و سپس گفت: «ای عمر! آن را نگهدار؛ زیرا من قسم یاد کرده‌ام که هرگاه که توانایی قتل یک قریشی را پیدا کردم، او را به قتل نرسانم. عمر این لطف او را فراموش نکرد و پس از آنکه به خلافت رسید، او را حاکم گردانید. رسول خدا (به مدّت پانزده روز در خندق با آن‌ها جنگید. ابوسفیان به حییّ‌ّّّبن‌اخطب گفت: «وای برتو ای یهودی! پس قوم تو کجاست»؟ حییّ‌بن‌اخطب نزد یهود (بنی‌قریظه) رفت و گفت: «وای بر شما! از دژ بیرون بیایید، چراکه با شروع جنگ پیمان میان شما و محمّد (شکسته شده و الان شما نه هم‌پیمان با قریش و نه هم‌پیمان با محمّد (هستید». کعب گفت: «ما تنها در صورتی از دژ بیرون می‌آییم که قریش ده تن از بزرگان خود را به ما بدهد تا به‌عنوان گروگان در دژ ما باشند تا بدین‌وسیله اگر قریش بر محمّد (پیروز نشد، عهد میان محمّد (و ما را بازگردانند. پس اگر ما برای جنگ بیرون آییم و قریش پس از شکست بگریزد و ما در خانه‌هایمان بمانیم، محمّد (به ما حمله می‌کند و مردان ما را می‌کشد و زنان و فرزندان ما را به اسارت می‌برد؛ ولی اگر بیرون نیاییم شاید محمّد (دوباره عهد میان ما و خود را حفظ کند». حییّ‌بن‌اخطب به کعب گفت: «امید بی‌جایی داری؛ چرا که با شروع جنگ عرب با محمّد (پیمان میان شما و محمّد (شکسته شد و الان شما نه هم‌پیمان با محمّد (و نه هم‌پیمان با قریش هستید». کعب گفت: «این از نحسی و بداقبالی تو می‌باشد؛ چراکه تو پرنده‌ای هستی که فردا به همراه قریش پرواز می‌کنی و ما را در خانه‌هایمان تنها می‌گذاری و محمّد (به ما حمله می‌کند». حییّ‌بن‌کعب گفت: «به خداوند موسی (سوگند می‌خورم که اگر قریش بر محمّد (پیروز نشد، من به همراه تو به دژ برمی‌گردم تا در آنچه بر سر شما می‌آید، سهیم شوم». کعب گفت: «جواب همان است که گفتم. اگر قریش افرادی را به‌عنوان گروگان به ما دهد، از دژ بیرون می‌آییم وگرنه این کار را نمی‌کنیم». حییّ‌بن‌اخطب به‌سوی قریش بازگشت و آنان را از این ماجرا آگاه ساخت. چون حییّ‌ّّّبن‌اخطب گفت که بنی‌قریظه افرادی را به‌عنوان گروگان می‌خواهد، ابوسفیان گفت: «به خداوند سوگند! این اوّلین نیرنگ آنان است». نعیم‌بن‌مسعود، راست گفته بود. ما نیازی به برادران بوزینه و خوک نداریم. چون جنگ بر اصحاب رسول خدا (به طول انجامید، محاصره‌ی آنان تنگ‌تر شد. همچنین در آن موقع هوا، بسیار سرد بود و آنان از گرسنگی نیز رنج می‌بردند و از یهود، بسیار می‌ترسیدند. در آن هنگام بود که منافقین سخنانی را به زبان آوردند که خداوند در قرآن ذکر نموده است و تمام اصحاب رسول خدا (جز تعداد اندکی، منافق شدند. رسول خدا (پیش از این به اصحاب خود گفته بود که احزاب عرب با یکدیگر متّحد می‌شوند و از رو به رو به ما حمله می‌کنند و یهود نیرنگ می‌ورزند و ما باید از پشت سر از آن‌ها بترسیم و آنان تلاش زیادی می‌کنند، ولی سرانجام و عاقبت امر، به نفع من و به ضرر آن‌ها است. چون قریش برای جنگ آمدند و یهود، نیرنگ ورزیده، منافقان گفتند: خدا و پیامبرش جز وعده‌های دروغین به ما نداده‌اند. (احزاب/۱۲) وعده‌ی خدا و رسولش، فریبی بیش نبوده است. گروهی از منافقان خانه‌هایی در اطراف مدینه داشتند. پس به رسول خدا (عرض کردند: «ای رسول خدا (! آیا به ما اجازه می‌دهید به خانه‌هایمان که در اطراف مدینه است بازگردیم؛ چرا که آن خانه‌ها حصارهای پستی دارد و بیم آن داریم که یهود به آن‌ها شبیخون بزنند». گروه دیگری نیز گفتند: «بیایید بگریزیم و سر به بیابان بگذاریم و به اعراب بادیه‌نشین پناهنده شویم؛ چراکه تمام وعده‌های محمّد (پوچ و بیهوده بوده است». رسول خدا (به اصحابش امر فرموده بود که شب هنگام از مدینه محافظت کنند و امیرالمؤمنین (هنگام شب از کل لشکر محافظت می‌کرد. پس اگر کسی از قریش حرکتی انجام می‌داد، امیرالمؤمنین (با او پیکار می‌نمود. همچنین امیرالمؤمنین (از خندق عبور می‌کرد و به نزدیکی قریش می‌رفت تا آن را زیر نظر بگیرد و تمام شب را به تنهایی بیدار می‌ماند و نماز می‌گزارد و به هنگام صبح به پُست خود باز می‌گشت و مسجد امیرالمؤمنین (در آنجا معروف است و هرکسی که می‌داند، به آنجا می‌رود و در آن مسجد نماز می‌خواند و مسافت آن از مسجد فتح تا عقیق بیشتر از فاصله‌ی پرتاب‌کردن یک تیر از کمان است. چون رسول خدا (ترس یاران خود را به خاطر طولانی‌شدن محاصره مشاهده نمود، به‌سوی مسجد فتح که کوهی است که الان مسجد فتح بر روی آن است، رفت و دعا فرمود و با خداوند، پیرامون وعده‌اش راز و نیاز نمود. رسول خدا (در پاره‌ای از آن دعا، عرض کرد: «ای فریادرس دردمندان و ای اجابت‌کننده‌ی دعای درماندگان و ای برطرف‌کننده‌ی اندوه بزرگ! تو مولا و ولیّ من و ولیّ اجداد پیش از من هستی. اندوه، غم و غصّه ما را برطرف کن و شرّ این قوم را با نیرو، توان و قدرت خود رفع ساز». در این هنگام، جبرئیل بر رسول خدا (نازل شد و گفت: «ای محمّد (! خداوند عزّوجلّ سخن و دعای تو را شنیده و مورد اجابت قرار داده است و به دبور (باد) امر فرموده تا به همراه فرشتگان، قریش و احزاب را شکست دهد. خداوند آن باد را به‌سوی قریش فرستاد و آنان شکست خوردند و خیمه‌هایشان کنده شد. دراین‌هنگام جبرئیل نازل شد و پیامبر (را از این موضوع آگاه ساخت. رسول خدا (حذیفهًْ‌بن‌نعمان را که در نزدیکی او بود صدا زد و جوابی نشنید. سپس رسول خدا (بار دیگر حذیفه را صدا زد و دوباره جوابی نشنید. سپس برای بار سوّم او را صدا زد و حذیفه عرض کرد: «بله، ای رسول خدا (»! رسول خدا (فرمود: «تو را صدا می‌زنم و به من جواب نمی‌دهی»؟! حذیفه پاسخ داد: «دلیل آن، ترس، سرما و گرسنگی است». رسول خدا (فرمود: «به درون این قوم (قریش و احزاب) برو و از آنان برایم خبر بیاور و هیچ کاری انجام نده تا آنکه نزد من بازگردی؛ زیرا خداوند مرا آگاه ساخته که بادها را به‌سوی قریش فرستاده و آنان را شکست داده است». حذیفه گفت: «درحالی‌که از سرما می‌لرزیدم به راه افتادم. به خداوند سوگند! به محض اینکه از خندق گذشتم چنان شدم که گویی در حمّام هستم. پس به‌سوی خیمه‌ی بزرگی رفتم و در آنجا آتشی خاموش و روشن می‌شد و متوجّه شدم که ابوسفیان، در آن خیمه است. ابوسفیان خُصْیه‌های خود را بر روی آتش آویزان کرده بود و از شدّت سرما می‌لرزید و می‌گفت: ای جماعت قریش! اگر بخواهیم با آسمانیان به گمان محمّد ( پیکار کنیم، توان پیکار با آنان را نداریم و اگر بخواهیم با زمینیان پیکار کنیم، قادریم بر آن‌ها غلبه کنیم. سپس گفت: «هریک از شما باید به همنشین و کنار دست خود نگاه کند تا جاسوسی از سوی محمّد (نزد ما نباشد». حذیفه می‌گوید: «من شروع کردم و به کسی که در طرف راست من بود گفتم: «تو کیستی»؟ او پاسخ داد: «من عمروبن‌عاص هستم». سپس به کسی که در طرف چپ من بود، گفتم: «تو کیستی»؟ او پاسخ داد: «من، معاویه هستم». و من خود پیشگام شدم تا کسی از آن‌ها از من نپرسد که تو کیستی. سپس ابوسفیان بر شتر خود که بسته شده بود، سوار شد و اگر رسول خدا (به من نمی‌فرمود که هیچ کاری انجام نده تا آنکه نزد من بازگردی، می‌توانستم او را بکشم». سپس ابوسفیان به خالدبن‌ولید گفت: «ای اباسلیمان! چاره‌ای نیست جز آنکه من و تو به مردمان ضعیف و ناتوان رسیدگی کنیم». سپس ابوسفیان به اصحاب خود گفت: «رهسپار شوید که ما عازم هستیم». آن‌ها شکست خوردند و بازگشتند. به هنگام صبح، رسول خدا (به اصحاب خود فرمود: «اینجا را ترک نکنید». چون خورشید طلوع کرد، رسول خدا (با یاران اندک خود که برایش باقی مانده بود، وارد مدینه شدند. ابوفرقد کنانی، تیری را در خندق به‌سمت سعدبن‌معاذ که رحمت خدا بر او باد پرتاب کرده بود و آن تیر، رگ دست سعد را بریده بود و از آن خون می‌رفت. سعد پارگی رگ خود را با دست خود گرفته بود. سپس گفت: «خدایا! اگر از جنگ میان قریش و رسول خدا (مقداری باقی مانده، مرا برای آن زنده بدار؛ زیرا هیچ‌کس بیش از من مشتاق جنگ با قومی که با خداوند و رسولش (مخالفت نمودند، نیست و اگر جنگ میان قریش و رسول خدا (پایان یافته به زندگی‌ام پایان بده و آن را شهادت من قرار بده و تا زمانی‌که از مکر بنی‌قریظه مطمئن نشدم مرا نمیران. پس جلوی خونریزی را گرفت و دست او ورم کرد و رسول خدا (برای او خیمه‌ای در مسجد بر پا کرد و او با رسول خدا (تجدید عهد می‌کرد». خداوند این آیه را نازل کرد: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکُرُوا نِعْمَةَ اللهِ عَلَیْکُمْ إِذْ جَاءتْکُمْ جُنُودٌ فَأَرْسَلْنَا عَلَیْهِمْ رِیحًا وَجُنُودًا لَّمْ تَرَوْهَا وَکَانَ اللهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرًا* إِذْ جَاؤُوکُم مِّن فَوْقِکُمْ وَمِنْ أَسْفَلَ مِنکُمْ منظور، بنی‌قریظه است به هنگامی‌که نیرنگ ورزیدند و اصحاب رسول خدا (از آنان ترسیدند: [به خاطر بیاورید] زمانی را که آن‌ها از طرف بالا و پایین [شهر] بر شما هجوم آوردند [و مدینه را محاصره کردند] و زمانی را که چشم‌ها از شدّت وحشت خیره شده و دل‌ها به گلوگاه رسیده بود، و گمان‌های گوناگون بدی به خدا می‌بردید. آنجا بود که مؤمنان آزمایش شدند و تکان سختی خوردند. و [نیز به خاطر آورید] زمانی را که منافقان و بیماردلان می‌گفتند: «خدا و پیامبرش جز وعده‌های دروغین به ما نداده‌اند». و [نیز به خاطر آورید] زمانی را که گروهی از آن‌ها گفتند: «ای اهل یثرب [ای مردم مدینه]! اینجا جای ماندن شما نیست؛ به خانه‌های خود باز گردید». و گروهی از آنان از پیامبر اجازه [بازگشت] می‌خواستند و می‌گفتند: «خانه‌های ما بی‌حفاظ است». درحالی‌که بی‌حفاظ نبود؛ آن‌ها فقط می‌خواستند [از جنگ] فرار کنند. (احزاب/۱۳۱۰) و منظور از آنان، کسانی هستند که به رسول خدا (عرض کردند: به ما اجازه دهید تا به خانه‌هایمان که در اطراف مدینه است برگردیم؛ زیرا بیم داریم که یهود به آن‌ها حمله کنند. خداوند در شأن آنان این آیه را نازل کرد: «خانه‌های ما بی‌حفاظ است»!، درحالی‌که بی‌حفاظ نبود آن‌ها فقط می‌خواستند [از جنگ] فرار کنند. (احزاب/۱۳).

پیامبر ( ابوطفیل گوید: همانا رسول خدا (در هفت مورد اباسفیان را لعن کرد که در همه‌ی آن‌ها چاره‌ای جز لعن او نداشت. ... چهارمین‌بار، روز خندق بود روزی که ابوسفیان با انبوهی از قریش آمد و خداوند آنان را خشمناک باز گردانید و به چیزی نایل نشدند و خداوند عزّوجلّ دو آیه در سوره‌ی احزاب فرو فرستاد که اباسفیان و یارانش را کفّار نامید و معاویه مشرکی بود دشمن خدا و رسول ... ششمین‌بار روز احزاب بود روزی که ابوسفیان قریش را جمع می‌کرد و عامربن‌طفیل قبیله‌ی هوازن را و عیینهًْ‌بن‌حفص طایفه‌ی غطفان را و قبیله‌های قریظه و نضیر هم وعده‌ی یاریشان داده بودند آن روز رسول خدا (امراء لشکر و نظامیان را لعن کرد. و فرمود: «امّا از نظامیان هرکه ایمان بیاورد لعنت من او را فرا نخواهد گرفت و امّا فرماندهان نه مؤمنی در میانشان هست و نه فرد نجیب و نه رستگار».

پیامبر ( عقبهًْ‌بن‌خالد از امام صادق (روایت می‌کند که فرمود: رسول خدا (به مسجد احزاب آمد و در آنجا نماز خواند در روز احزاب در این مسجد دعا خوانده و فرمود: «ای فریادرس اندوهگینان و ای اجابت‌کننده‌ی دعای بیچارگان و ای پناه‌گاه غمگینان و ای فریادرس یاری خواهندگان غصّه و اندوه من را برطرف کن زیرا حال من و حال یارانم را دیده و از آن مطّلع می‌باشی».

پیامبر ( جبرئیل بر پیامبر (نازل شد و گفت: «ای محمّد (! خداوند عزّوجلّ دعای تو را مورد اجابت قرار داده است». پس رسول خدا (دو زانو نشست و دستان خود را گشود و اشک از دیدگانش جاری شد. سپس عرض کرد: «سپاسگزارم، سپاسگزارم، چنان‌که به من و اصحابم پناه دادی». جبرئیل گفت: «ای رسول خدا (! خداوند، تو را یاری کرده و بادی را از آسمان دنیا که حامل سنگریزه است و نیز بادی را از آسمان چهارم که حامل سنگ است، به‌سوی آنان فرستاد». حذیفه می‌گوید: «رسول خدا (مرا فرستاد تا از آن‌ها برای ایشان خبر بیاورم. بیرون رفتم و مشاهده کردم که آتش آن قوم (قریش و احزاب) خاموش شده است و لشکر اوّل خداوند، روی آورد که همان باد شدید حامل سنگریزه بود و تمام آتش‌ها را خاموش ساخت و تمام خیمه‌ها را بر زمین افکند تا اینکه سپرهای خود را در برابر سنگریزه‌ها قرار می‌دادند و من، صدای برخورد سنگریزه‌ها با سپرها را می‌شنیدم». در این هنگام لشکر عظیم خداوند، روی آورد و ابوسفیان به‌سوی شتر خود رفت. سپس در میان قریش، فریاد برآورد: «النَّجاهًْ النَّجاهًْ (فرار، فرار)». سپس عُیَیَنهًْ‌بن‌حِصین (رئیس بنی‌فزاره) همین کار را کرد و حارث‌بن‌عَوف (بزرگ بنی‌مره) نیز مانند آن را انجام داد و تمام احزاب رفتند. حذیفه به نزد رسول خدا (بازگشت و او را از آن خبر آگاه ساخت، و خداوند عزّوجلّ این آیه را بر رسول خود (نازل کرد اذْکُرُوا نِعْمَةَ اللهِ عَلَیْکُمْ إِذْ جَاءتْکُمْ جُنُودٌ فَأَرْسَلْنَا عَلَیْهِمْ رِیحًا وَجُنُودًا لَّمْ تَرَوْهَا».

امام صادق ( امام صادق (در تفسیر آیه‌ی شریفه‌ی خداوند [در این میدان]، مؤمنان را از جنگ بی‌نیاز ساخت [و پیروزی را نصیبشان کرد]. (احزاب/۲۵) فرمود: یعنی به‌وسیله‌ی علی‌بن‌ابی‌طالب (و کشتن عمربن‌عبد ودّ. و ابو نعیم اصفهانی در آنچه که در مورد امیرالمؤمنین (نازل شده این روایت را با استناد به سفیان ثوری از مردی از مُرّهًْ از عبدالله روایت کرده است. و گروهی از مفسران گفتند آیه: اذْکُرُوا نِعْمَةَ اللهِ عَلَیْکُمْ إِذْ جاءَتْکُمْ جُنُودٌ در جنگ احزاب در مورد علی (نازل شده است. وقتی که پیامبر (از اجتماع مشرکان باخبر شد با مشورت سلمان (خندق حفر کردند و دستور داد تا کودکان و زنان در پناهگاهها بروند و احزاب (مشرک) مشغول شراب و آواز بودند. مسلمانان میخکوب شده بودند و آن به خاطر جایگاه عمروبن‌عبد ودّ عامری ملقب به عماد العرب بود. او در شمار صد بزرگ ملوک و هزار دلاور صعالیک بود. عمرو برابر با هزار جنگجو بود و در این باره گفته میشد: «عمروبن‌عبد ودّ اوّلین جنگجویی بود که از خندق گذشت و او جنگجوی یَلیَل بود، علت این نامگذاری این است که وقتی همراه سوارانی از قریش آمد و به یلیل رسید و آن وادیای است بنی بکر بر سر راه آن‌ها وارد شدند، به یارانش گفت: بروید، رفتند و مقابل بنی بکر ایستاد و مانع شد که به آنها برسند، و خندق بود. گفت: «وقتی عمرو برای مبارزه داوطلب شد، میگفت: «آیا مبارزی هست»؟ و مسلمانان از او دوری میکردند. نیزهاش را به‌سوی خیمه پیامبر (پرتاب کرد و گفت: «ای محمّد (بیرون بیا». پیامبر (فرمود: «هرکس به مبارزه با او رود بعد از من امامت برای اوست». مردم از آن عقب نشستند. حذیفه گفت: «پیامبر (فرمود: «به من نزدیک شو ای علی (سپس عمامه‌ی بلند خود را از سر برداشت و نُه دور، به دور سرش پیچید و شمشیرش را به او داد و فرمود: به دنبال کار خودت برو».

امام علی ( در روایت است که شخص یهودی از امام علی (در مورد خصوصیات پیامبران سؤال کرد. امام (فرمود: ای برادر یهودی! پنجمین مورد آن این است که قریش و احزابِ عرب گرد هم آمدند و میان یکدیگر عهد و پیمان بستند که از یکدیگر جدا نشوند تا آنکه رسول خدا (را به قتل برسانند و به همراه پیامبر (ما یعنی فرزندان عبدالمطّلب را نیز بکشند. سپس با ساز و برگ خود روی آوردند تا آنکه در کنار مدینه اردو زدند و به پیروزی خود اطمینان داشتند. دراین‌هنگام جبرئیل بر پیامبر (نازل شد و حضرت را از قصد قریش باخبر ساخت و سپس پیامبر (برای خود و یاران خود از مهاجرین و انصار خندقی کند. قریش آمد و در پشت خندق، ما را به محاصره در آورد و خود را مقتدر و ما را ناتوان فرض می‌کرد و بسان رعد و برق می‌غرّید و رسول خدا (نسبت به امر قریش، نزد خداوند دعا فرمود و قریش را به حقّ خویشاوندی و قرابت سوگند داد؛ امّا قریش ابا کردند و تنها بر سرکشی آنان افزوده شد و دلاور آن‌ها در آن روز، دلاور عرب، عمروبن‌عبد ودّ بود و به مانند شتر خشمگین نعره می‌کشید و مبارز می‌طلبید و رجز می‌خواند و گاهی نیزه و گاهی شمشیر خود را می‌چرخاند و هیچ‌کس برای پیکار با او مبادرت نمی‌ورزید و هیچ‌کس میل پیکار با او را نداشت و هیچ تعصّبی، او را بر نمیآشفت (کسی را علیه او نمی‌آشفت) و هیچ بصیرتی در او شوق ایجاد نمی‌کرد. رسول خدا (مرا بلند کرد و با دستان خود، به سر من عمامه بست و این شمشیر خود را به من داد [علی (با دست خود به ذوالفقار اشاره می‌کرد]. پس من به‌سوی عمرو رفتم، درحالی‌که زنان مدینه با چشمانی گریان، به خاطر من در برابر عمروبن‌عبد ودّ دلواپس و نگران بودند. پس خداوند عزّوجلّ او را به دست من، به قتل رساند. این درحالی بود که عرب، تنها او را دلاور خود می‌دانست و او این ضربه را به من زد [علی (با دست خود به فرق سر خود اشاره می‌کرد] سپس خداوند، قریش و عرب را با کشته‌شدن عمرو و زخم و آسیبی که من به آن‌ها رسانده بودم، شکست داد. سپس علی (رو به اصحاب خود کرده و فرمود: «آیا این‌گونه نیست»؟ آن‌ها پاسخ دادند: «آری، ای امیرالمؤمنین (»!

امام علی ( حضرت علی (فرمود: در کندن خندق همراه با پیامبر (بودیم، فاطمه (آمد و پاره‌ی نانی با خود داشت و آن را به پیامبر (داد. پیامبر گفت: «این چیست»؟ گفت: «نانی است که برای حسن و حسین (می‌پختم و پاره‌ای از آن را برای شما آوردم». پیامبر (گفت: «نخستین طعامی است که در ظرف این سه روز وارد دهان پدرت می‌شود».