آیه وَ كُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْناهُ طائِرَهُ فِي عُنُقِهِ وَ نُخْرِجُ لَهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ كِتاباً يَلْقاهُ مَنْشُوراً [13]
و هر انسانى، اعمالش را بر گردنش آويخته‌ايم و روز قيامت، نامه‌ی [اعمالش را] براى او بيرون مى‌آوريم كه آن را در برابر خود، گشوده مى‌بيند.
الصّادقین ( مُحَمَّدِ‌بْنِ‌مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ وَ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (فِی قَوْلِه وَ کُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْناهُ طائِرَهُ فِی عُنُقِهِ قَالَ قَدَّرَهُ الَّذِی قَدَّرَه‌سورهًُْ الإسرَاءُ عَلَیْهِ.
امام صادق و امام باقر (علیها السلام)- محمّدبن‌مسلم گوید: امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) در مورد آیه: وَ کُلَّ إِنسَانٍ أَلْزَمْنَاهُ طَآئِرَهُ فِی عُنُقِهِ، فرمودند: «یعنی سرنوشت و قضاوقدر انسان که خدا برایش مقدّر کرده است».
الباقر ( أَبِی‌الْجَارُودِ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (قَال وَ کُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْناهُ طائِرَهُ فِی عُنُقِهِ یَقُولُ خَیْرُهُ وَ شَرُّهُ مَعَهُ حَیْثُ کَانَ لَا یَسْتَطِیعُ فِرَاقَهُ حَتَّی یُعْطَی کِتَابَهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ بِمَا عَمِلَ.
امام باقر (علیه السلام)- در روایت ابوالجارود آمده است: امام باقر (علیه السلام) فرمود: وَ کُلَّ إِنسَانٍ أَلْزَمْنَاهُ طَآئِرَهُ فِی عُنُقِهِ، یعنی انسان هرکجا باشد خیر و شرّ او همراه اوست و انسان نمی‌تواند از آن جدا شود، تا اینکه روز قیامت نامه‌ی اعمال او را به او بدهند.
الصّادق ( إِنْ کُنْتَ عَاقِلًا فَقَدِّمِ الْعَزِیمَهًَْ الصَّحِیحَهًَْ وَ النِّیَّهًَْ ألصّادقهًَْ فِی حِینِ قَصْدِکَ إِلَی أَیِّ مَکَانٍ أَرَدْتَ ... وَ اجْعَلْ ذَهَابَکَ وَ مَجِیئَکَ فِی طَاعَهًِْ اللَّهِ وَ الْمَشْیِ فِی رِضَاهُ فَإِنَّ حَرَکَاتِکَ کُلَّهَا مَکْتُوبَهًٌْ فِی صَحِیفَتِکَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی یَوْمَ تَشْهَدُ عَلَیْهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَ أَیْدِیهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ بِما کانُوا یَعْمَلُونَ وَ قَالَ اللَّهُ عزّوجلّ وَکُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْناهُ طائِرَهُ فِی عُنُقِهِ.
امام صادق (علیه السلام)- اگر خردمند هستی؛ پیش از رفتن به هرجا عزم درست و نیّت صادق داشته باش و از رفتن بدانچه حذر باید خود را بازدار، رفت و برگشت و مسیر زندگیت در مسیر اطاعت خدا باشد؛ زیرا هر حرکتت در نامه‌ی عملت نوشته می‌شود، خدای تعالی فرموده است: در آن روز زبان‌ها و دست‌ها و پاهایشان برضدّ آن‌ها به اعمالی که مرتکب می‌شدند گواهی می‌دهد! (نور/۲۵) و فرمود: وَ کُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْناهُ طائِرَهُ فِی عُنُقِهِ».
الرّسول ( أَصْبَغَ‌بْنِ‌نُبَاتَهًَْ قَالَ إِنَّ سَلْمَانَ (عَنْهُ قَالَ لِی اذْهَبْ بِی إِلَی الْمَقْبَرَهًِْ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (قَالَ لِی یَا سَلْمَانُ (سَیُکَلِّمُکَ مَیِّتٌ إِذَا دَنَتْ وَفَاتُکَ فَلَمَّا ذَهَبْتُ بِهِ إِلَیْهَا وَ نَادَی الْمَوْتَی أَجَابَهُ وَاحِدٌ مِنْهُمْ فَسَأَلَهُ سَلْمَانُ (عَمَّا رَأَی مِنَ الْمَوْتِ وَ مَا بَعْدَهُ فَأَجَابَهُ بِقِصَصٍ طَوِیلَهًٍْ وَ أَهْوَالٍ جَلِیلَهًٍْ وَرَدَتْ عَلَیْهِ إِلَی أَنْ قَالَ لَمَّا وَدَّعَنِی أَهْلِی وَ أَرَادُوا الِانْصِرَافَ مِنْ قَبْرِی أَخَذْتُ فِی النَّدَمِ فَقُلْتُ یَا لَیْتَنِی کُنْتُ مِنَ الرَّاجِعِینَ فَأَجَابَنِی مُجِیبٌ مِنْ جَانِبِ الْقَبْرِ کَلَّا إِنَّها کَلِمَةٌ هُوَ قائِلُها وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلی یَوْمِ یُبْعَثُونَ فَقُلْتُ لَهُ مَنْ أَنْتَ قَالَ أَنَا مُنَبِّهٌ أَنَا مَلَکٌ وَکَّلَنِی اللَّهُ عزّوجلّ بِجَمِیعِ خَلْقِهِ لِأُنَبِّهَهُمْ بَعْدَ مَمَاتِهِمْ لِیَکْتُبُوا أَعْمَالَهُمْ عَلَی أَنْفُسِهِمْ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ عزّوجلّ ثُمَّ إِنَّهُ جَذَبَنِی وَ أَجْلَسَنِی وَ قَالَ لِی اکْتُبْ عَمَلَکَ فَقُلْتُ إِنِّی لَا أُحْصِیهِ فَقَالَ لِی أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ رَبِّکَ أَحْصاهُ اللهُ وَ نَسُوهُ ثُمَّ قَالَ لِی اکْتُبْ وَ أَنَا أُمْلِی عَلَیْکَ فَقُلْتُ أَیْنَ الْبَیَاضُ فَجَذَبَ جَانِباً مِنْ کَفَنِی فَإِذَا هُوَ وَرَقٌ فَقَالَ هَذِهِ صَحِیفَتُکَ فَقُلْتُ مِنْ أَیْنَ الْقَلَمُ فَقَالَ سَبَّابَتُکَ قُلْتُ مِنْ أَیْنَ الْمِدَادُ قَالَ رِیقُکَ ثُمَّ أَمْلَی عَلَیَّ مَا فَعَلْتُهُ فِی دَارِ الدُّنْیَا فَلَمْ یَبْقَ مِنْ أَعْمَالِی صَغِیرَهًٌْ وَ لَا کَبِیرَهًٌْ إِلَّا أَمْلَاهَا کَمَا قَالَ تَعَالَی وَ یَقُولُونَ یا وَیْلَتَنا ما لِهذَا الْکِتابِ لایُغادِرُ صَغِیرَةً وَ لاکَبِیرَةً إِلَّا أَحْصاها وَ وَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِراً وَ لا یَظْلِمُ رَبُّکَ أَحَداً ثُمَّ إِنَّهُ أَخَذَ الْکِتَابَ وَ خَتَمَهُ بِخَاتَمٍ وَ طَوَّقَهُ فِی عُنُقِی فَخُیِّلَ لِی أَنَّ جِبَالَ الدُّنْیَا جَمِیعاً قَدْ طَوَّقُوهَا فِی عُنُقِی فَقُلْتُ لَهُ یَا مُنَبِّهُ وَ لِمَ تَفْعَلُ بِی کَذَا قَالَ أَ لَمْ تَسْمَعْ قَوْلَ رَبِّکَ وَ کُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْناهُ طائِرَهُ فِی عُنُقِهِ وَ نُخْرِجُ لَهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ کِتاباً یَلْقاهُ مَنْشُوراً* اقْرَأْ کِتابَکَ کَفی بِنَفْسِکَ الْیَوْمَ عَلَیْکَ حَسِیباً فَهَذَا تُخَاطَبُ بِهِ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ یُؤْتَی بِکَ وَ کِتَابُکَ بَیْنَ عَیْنَیْکَ مَنْشُوراً تَشْهَدُ فِیهِ عَلَی نَفْسِکَ ثُمَّ انْصَرَفَ عَنِّی.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- اصبغ‌بن‌نباته گوید: سلمان (رحمة الله علیه) به من گفت: مرا به گورستان ببر که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرموده است: «ای سلمان! هنگامی‌که مرگت فرا رسد، البتّه مرده‌ای با تو سخن بگوید». و چون او را بُردم و مرده‌ها را صدا زد، یکی جوابش داد، سلمان (رحمة الله علیه) از مرگ و پس از آن از او پرسید و او داستان‌های طولانی و هراس‌های بزرگ که بر او وارد شده بود را جواب داد تا اینکه گفت: «چون خاندانم با من وداع کردند و خواستند از قبر من برگردند، پشیمانی مرا گرفت و گفتم: ای کاش من هم برمی‌گشتم و یکی از گوشه‌ی گور به من پاسخ داد: چنین نیست! این سخنی است که او به زبان می‌گوید [و اگر بازگردد، کارش همچون گذشته است]! و پشت‌سر آنان برزخی است تا روزی که برانگیخته شوند! (مؤمنون/۱۰۰) گفتم: «تو کیستی»؟ گفت: «منبه هستم. فرشته‌ای که خدا مرا به همه‌ی خلقش گماشته تا پس از مرگ آن‌ها را به کردارشان آگاه کنم تا در برابر خدا کارهای خود را بنویسند». سپس مرا کشیده و نشاند و گفت: «کارهایت را بنویس». گفتم: «نمی‌توانم آن‌ها را بشمارم». گفت: «آیا سخن پروردگارت را نشنیده‌ای که فرموده است: اعمالی که خداوند حساب آن را نگه داشته و آن‌ها فراموشش کردند. (مجادله/۶)». سپس گفت: «من برایت می‌گویم و تو بنویس»، گفتم: «کاغذ کجاست»؟ گوشه‌ی کفنم را کشید و کاغذی شد و گفت: «این کاغذ توست»، گفتم: «قلم از کجا بیاورم»؟ گفت: «انگشت سبّابه‌ات». گفتم: «دوات»؟ گفت: «آب دهانت». آنگاه هرچه در دنیا کرده بودم به من دیکته کرد و ریز و درشتی را به‌جا نگذاشت، چنانکه خدا فرماید: می‌گویند: «ای وای بر ما! این چه کتابی است که هیچ عمل کوچک و بزرگی را فرونگذاشته مگر اینکه آن را به شمار آورده است؟! و [این درحالی است که] همه‌ی اعمال خود را حاضر می‌بینند و پروردگارت به هیچ کس ستم نمی‌کند. (کهف/۴۹) سپس نامه را گرفت و مهر نهاد و به گردنم انداخت و گویا همه‌ی کوه‌های جهان را طوق گردن من کردند، گفتم: «ای منبه! چرا با من چنین می‌کنی»؟ گفت: «آیا سخن پروردگارت را نشنیده‌ای که می‌فرماید: وَ کُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْناهُ طائِرَهُ فِی عُنُقِهِ وَ نُخْرِجُ لَهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ کِتاباً یَلْقاهُ مَنْشُوراً، اقْرَأْ کِتابَکَ کَفی بِنَفْسِکَ الْیَوْمَ عَلَیْکَ حَسِیباً؛ و این خطاب در روز قیامت با توست و تو را می‌آرند درحالی‌که نامه‌ات در مقابل چشمت باز است و خودت گواه خودت هستی». سپس از جلوی چشمانم رفت».
الرّسول ( عَنْ عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌سَلَامٍ أَنَّهُ قَالَ سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ (سَأَلْتُ رَسُولَ‌اللَّهِ (عَنْ أَوَّلِ مَلَکٍ یَدْخُلُ فِی الْقَبْرِ عَلَی الْمَیِّتِ قَبْلَ مُنْکَرٍ وَ نَکِیرٍ قَالَ (یَا ابْنَ سَلَامٍ یَدْخُلُ عَلَی الْمَیِّتِ مَلَکٌ قَبْلَ أَنْ یَدْخُلَ نَکِیرٌ وَ مُنْکَرٌ یَتَلَأْلَأُ وَجْهُهُ کَالشَّمْسِ اسْمُهُ رَوْمَانُ فَیَدْخُلُ عَلَی الْمَیِّتِ فَیُدْخِلُ رُوحَهُ ثُمَّ یُقْعِدُهُ فَیَقُولُ لَهُ اکْتُبْ مَا عَمِلْتَ مِنْ حَسَنَهًٍْ وَ سَیِّئَهًٍْ فَیَقُولُ بِأَیِّ شَیْءٍ أَکْتُبُ أَیْنَ قَلَمِی وَ أَیْنَ دَوَاتِی فَیَقُولُ قَلَمُکَ إِصْبَعُکَ وَ مِدَادُکَ رِیقُکَ اکْتُبْ فَیَقُولُ عَلَی أَیِّ شَیْءٍ أَکْتُبُهُ وَ لَیْسَ مَعِی صَحِیفَهًٌْ قَالَ فَیَمْزِقُ قِطْعَهًًْ مِنْ کَفَنِهِ فَیَقُولُ اکْتُبْ فِیهَا فَیَکْتُبُ مَا عَمِلَ فِی الدُّنْیَا مِنْ حَسَنَهًٍْ فَإِذَا بَلَغَ سَیِّئَهًًْ اسْتَحْیَا مِنْهُ فَیَقُولُ لَهُ الْمَلَکُ یَا خَاطِئُ أَ فَلَا کُنْتَ تَسْتَحْیِی مِنْ خَالِقِکَ حَیْثُ عَمِلْتَهَا فِی الدُّنْیَا وَ الْآنَ تَسْتَحْیِی مِنِّی فَیَکْتُبُ فِیهَا جَمِیعَ حَسَنَاتِهِ وَ سَیِّئَاتِهِ ثُمَّ یَأْمُرُهُ أَنْ یَطْوِیَهُ وَ یَخْتِمَهُ فَیَقُولُ بِأَیِّ شَیْءٍ أَخْتِمُهُ وَ لَیْسَ مَعِی خَاتَمٌ فَیَقُولُ اخْتِمْهَا بِظُفُرِکَ وَ یُعَلِّقُهَا فِی عُنُقِهِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ کَمَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ کُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْناهُ طائِرَهُ فِی عُنُقِهِ الْآیَهًَْ ثُمَّ یَدْخُلُ بَعْدَ ذَلِکَ مُنْکَرٌ وَ نَکِیرٌ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- عبدالله‌بن‌سلام گوید: از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در مورد نخستین فرشته‌ای که پیش از نکیر و منکر در گور به میّت وارد شود، پرسیدم. فرمود: «ای پسر سلام! فرشته‌ای باشد که رویش چون خورشید می‌درخشد به نام رومان است که به قبر می‌آید و مرده را می‌نشاند و به او می‌گوید: «کردار نیک و بد خود را بنویسد». با انگشت خود به‌جای قلم و آب دهن به‌جای مداد بر قطعه‌ای از کفن خود به‌جای کاغذ و کارهای خویش را می‌نویسد. و چون به کار بدش می‌رسد شرم می‌کند، فرشته گوید: «ای خطا کار! در دنیا از خدا شرم نکردی و گناه کردی و اکنون شرم داری». و همه‌ی کار نیک و بد را در آن می‌نویسد و به او دستور می‌دهد آن را در پیچ و مهر بِِِنهد، گوید: «مهر ندارم». آن فرشته گوید: «انگشت بزن». و آن را در گردنش تا روز قیامت می‌اندازد. چنانکه خداوند متعال می‌فرماید: وَ کُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْناهُ طائِرَهُ فِی عُنُقِهِ؛ و هر آدمی نامه اعمالش چسبیده به گردن اوست. سپس منکر و نکیر می‌آیند».
الصّادق ( سَدِیرٍ الصَّیْرَفِیِّ قَالَ دَخَلْتُ أَنَا وَ الْمُفَضَّلُ‌بْنُ‌عُمَرَ وَ أَبُوبَصِیرٍ وَ أَبَانُ‌بْنُ‌تَغْلِبَ عَلَی مَوْلَانَا أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (... قَال (... إِنِّی نَظَرْتُ فِی کِتَابِ الْجَفْرِ صَبِیحَهًَْ هَذَا الْیَوْمِ وَ هُوَ الْکِتَابُ الْمُشْتَمِلُ عَلَی عِلْمِ الْمَنَایَا وَ الْبَلَایَا وَ الرَّزَایَا وَ عِلْمِ مَا کَانَ وَ مَا یَکُونُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ الَّذِی خَصَّ اللَّهُ تَقَدَّسَ اسْمُهُ بِهِ مُحَمَّداً (وَ الْأَئِمَّهًَْ مِنْ بَعْدِهِ (وَ تَأَمَّلْتُ فِیهِ مَوْلِدَ قَائِمِنَا وَ غِیبَتَهُ وَ إِبْطَاءَهُ وَ طُولَ عُمُرِهِ وَ بَلْوَی الْمُؤْمِنِینَ بِهِ مِنْ بَعْدِهِ فِی ذَلِکَ الزَّمَانِ وَ تَوَلُّدَ الشُّکُوکِ فِی قُلُوبِهِمْ مِنْ طُولِ غَیْبَتِهِ وَ ارْتِدَادَ أَکْثَرِهِمْ عَنْ دِینِهِمْ وَ خَلْعَهُمْ رِبْقَهًَْ الْإِسْلَامِ مِنْ أَعْنَاقِهِمُ الَّتِی قَالَ اللَّهُ تَقَدَّسَ ذِکْرُهُ وَ کُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْناهُ طائِرَهُ فِی عُنُقِهِ یَعْنِی الْوَلَایَهًَْ فَأَخَذَتْنِی الرِّقَّهًُْ وَ اسْتَوْلَتْ عَلَیَّ الْأَحْزَانُ.
امام صادق (علیه السلام)- سدیر صیرفی گوید: من و مفضّل‌بن‌عمر و ابوبصیر و ابان‌بن‌تغلب خدمت امام صادق (علیه السلام) رسیدیم ... امام (علیه السلام) فرمود: «... امروز صبح در کتاب جَفْر می‌نگریستم. این کتاب بر علم مرگ‌ها و بلاها و مصائب و علم گذشته و آینده تا روز قیامت که خداوند متعال به محمّد (صلی الله علیه و آله) و امامان (بعد از او ارزانی داشته است، مشتمل است. در آن کتاب دیدم که نوشته: قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ما متولّد می‌گردد و غیبت می‌نماید. غیبت او طولانی می‌شود و عمرش به‌طول می‌انجامد. در آن زمان اهل ایمان امتحان می‌شوند و به‌واسطه‌ی طول غیبتش شکّ و تردید در دل آن‌ها پدید می‌آید و بیشتر آن‌ها از دین خود برمی‌گردند و رشته‌ی اسلام را از گردن خود بیرون می‌آورند، با اینکه خداوند می‌فرماید: وَ کُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْناهُ طائِرَهُ فِی عُنُقِهِ از مطالعه‌ی این‌ها رقّت گرفتم و اندوه بر دلم مستولی گردید».