آیه وَ لاتَقْرَبُوا مالَ الْيَتِيمِ إِلّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ حَتّى يَبْلُغَ أَشُدَّهُ وَ أَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كانَ مَسْئُولاً [34]
و به مال يتيم، جز به بهترين طريق نزديك نشويد، تا به سرحدّ بلوغ رسد. و به عهد [خود] وفا كنيد، كه از عهد سؤال مى‌شود.
علی‌بن‌إبراهیم ( وَلاتَقْرَبُوا مالَ الْیَتِیمِ إِلَّا بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ یَعْنِی بِالْمَعْرُوفِ وَ لَا یُسْرَف.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ لاَ تَقْرَبُواْ مَالَ الْیَتِیمِ إِلاَّ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ، یعنی به نیکی و بدون اسراف.
الصّادق ( انْقِطَاعُ یُتْمِ الْیَتِیمِ الِاحْتِلَامُ وَ هُوَ أَشُدُّه.
امام صادق (علیه السلام)- تمام شدن [دورانِ] یتیمی، جُنب‌شدن در خواب [و به سنّ بلوغ رسیدن] است. مراد از رسیدن به حدّ رُشدش، همین است.
الصّادق ( عَنْ عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌سِنَانٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (قَال سَأَلَهُ أَبِی وَ أَنَا حَاضِرٌ عَنِ الْیَتِیمِ مَتَی یَجُوزُ أَمْرُهُ فَقَالَ حِینَ یَبْلُغُ أَشُدَّهُ قُلْتُ وَ مَا أَشُدُّهُ قَالَ الِاحْتِلَامُ قُلْتُ قَدْ یَکُونُ الْغُلَامُ ابْنَ ثَمَانِیَ عَشْرَهًَْ سَنَهًًْ لَا یَحْتَلِمُ أَوْ أَقَلَّ أَوْ أَکْثَرَ قَالَ إِذَا بَلَغَ ثَلَاثَ عَشْرَهًَْ سَنَهًًْ کُتِبَ لَهُ الْحَسَنُ وَ کُتِبَ عَلَیْهِ السَّیِّئُ وَ جَازَ أَمْرُهُ إِلَّا أَنْ یَکُونَ سَفِیهاً أَوْ ضَعِیفا.
امام صادق (علیه السلام)- عبداللَّه‌بن‌سنان گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: نزد پدرم بودم که از پدرم درباره‌ی یتیم سؤال شد: «چه زمانی از حکم یتیم‌بودن خارج می‌شود»؟ فرمود: «وقتی که به بلوغ کامل برسد». پرسیدم: «بلوغ کامل چه زمانی است»؟ فرمود: «وقتی محتلم شود». پرسیدم: «گاهی پسری تا دوازده سالگی و کمتر یا بیشتر از آن محتلم نمی‌شود»؟ فرمود: «هرگاه پسر به سن سیزده سالگی برسد، حسنه و گناه او نوشته می‌شود و از حکم یتیم‌بودن خارج می‌شود، مگر اینکه سفیه یا ضعیف باشد».
الصّادق ( عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُوعَبْدِ اللَّهِ (إِذَا بَلَغَ الْعَبْدُ ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ سَنَهًًْ فَقَدْ بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ إِذَا بَلَغَ أَرْبَعِینَ سَنَهًًْ فَقَدِ انْتَهَی مُنْتَهَاهُ وَ إِذَا بَلَغَ إِحْدَی وَ أَرْبَعِینَ فَهُوَ فِی النُّقْصَانِ وَ یَنْبَغِی لِصَاحِبِ الْخَمْسِینَ أَنْ یَکُونَ کَمَنْ هُوَ فِی النَّزْعِ.
امام صادق (علیه السلام)- ابوبصیر گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: انسان در سنّ سی‌وسه سالگی به بلوغ کامل می‌رسد و وقتی به چهل سالگی برسد به اوج رسیده است. و از چهل و یک سالگی رو به نقصان است و برای پنجاه ساله شایسته است که همانند کسی باشد که درحال جان‌کندن است.
علی‌بن‌إبراهیم ( وَ قَوْلُهُ وَ أَوْفُوا بِالْعَهْدِ یَعْنِی إِذَا عَاهَدْتَ إِنْسَاناً فَأَوْفِ لَهُ إِنَّ الْعَهْدَ کانَ مَسْؤُلًا یَعْنِی یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ أَوْفُواْ بِالْعَهْدِ؛ یعنی اگر با انسانی عهدی بستی به آن عهد وفا کن. إِنَّ الْعَهْدَ کَانَ مَسْؤُولًا؛ یعنی در روز قیامت.
الکاظم ( عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ‌مُوسَی‌بْنِ‌جَعْفَرٍ (عَنْ أَبِیهِ فِی قَوْلِ اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ وَ أَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ کانَ مَسْؤُلًا وَ أَوْفُوا الْکَیْلَ إِذا کِلْتُمْ وَ زِنُوا بِالْقِسْطاسِ الْمُسْتَقِیمِ قَالَ الْعَهْدُ مَا أَخَذَ النَّبِیُّ (عَلَی النَّاسِ فِی مَوَدَّتِنَا وَ طَاعَهًِْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (أَنْ لَا یُخَالِفُوهُ وَ لَا یَتَقَدَّمُوهُ وَ لَا یَقْطَعُوا رَحِمَهُ وَ أَعْلَمَهُمْ أَنَّهُمْ مَسْئُولُونَ عَنْهُ وَ عَنْ کِتَابِ اللَّهِ عزّوجَلَّ.
امام کاظم (علیه السلام)- از امام کاظم (علیه السلام) روایت است که پدر بزرگوارش درمورد آیه: وَ أَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ کانَ مَسْؤُلًا وَ أَوْفُوا الْکَیْلَ إِذا کِلْتُمْ وَ زِنُوا بِالْقِسْطاسِ الْمسْتَقِیمِ، فرمود: «عهد همان پیمانی است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) از مردم درباره‌ی مودّت ما و اطاعت امیرالمؤمنین (علیه السلام) که با او مخالفت نکنند و او را مقدّم بدارند و رابطه‌ی خویشاوندی‌اش را قطع نکنند، گرفت و به آن‌ها اطّلاع داد که از این امر و هم از کتاب خدا بازخواست خواهند شد».
الرّسول ( مَنْ ظَلَمَ امْرَأَهًًْ مَهْرَهَا فَهُوَ عِنْدَ اللَّهِ زَانٍ یَقُولُ اللَّهُ عزّوجلّ لَهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ عَبْدِی زَوَّجْتُکَ أَمَتِی عَلَی عَهْدِی فَلَمْ تُوفِ بِعَهْدِی وَ ظَلَمْتَ أَمَتِی فَیُؤْخَذُ مِنْ حَسَنَاتِهِ فَیُدْفَعُ إِلَیْهَا بِقَدْرِ حَقِّهَا فَإِذَا لَمْ تَبْقَ لَهُ حَسَنَهًٌْ أُمِرَ بِهِ إِلَی النَّارِ بِنَکْثِهِ لِلْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ کانَ مَسْؤُلًا.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هرکه در مهر زنی ستم کند نزد خداوند زناکار است و روز قیامت خدای عزّوجلّ به او می‌فرماید: «بنده‌ام کنیزم را طبق قرارم به تو تزویج کردم به عهدم وفا نکردی و به او ستم کردی». و از حسناتش می‌گیرد و به او به‌اندازه‌ی حقّش می‌دهد و اگر از حسناتش نماند او را برای عهدشکنی به دوزخ می‌افکند که از عهد بازپرسی شود.
الرّضا ( فِی سَنَهًِْ سَبْعِینَ وَ سِتِّمِائَهًٍْ وَصَلَ مِنْ مَشْهَدِهِ الشَّرِیفِ أَحَدُ قُوَّامِهِ وَ مَعَهُ الْعَهْدُ الَّذِی کَتَبَهُ لَهُ الْمَأْمُونُ بِخَطِّ یَدِهِ وَ بَیْنَ سُطُورِهِ وَ فِی ظَهْرِهِ بِخَطِّ الْإِمَامِ ((کَتَبَ بِیَدِهِ) ... أَنَا عَلِیُّ‌بْنُ‌مُوسَی‌بْنِ‌جَعْفَرٍ (... وَ قَدْ جَعَلْتُ لِلَّهِ عَلَی نَفْسِی إِنِ اسْتَرْعَانِی أَمْرَ الْمُسْلِمِینَ وَ قَلَّدَنِی خِلَافَتَهُ الْعَمَلَ فِیهِمْ عَامَّهًًْ وَ فِی بَنِی‌الْعَبَّاسِ‌بْنِ‌عَبْدِ‌الْمُطَّلِبِ خَاصَّهًًْ بِطَاعَتِهِ وَ طَاعَهًِْ رَسُولِهِ (وَ أَنْ لَا أَسْفِکَ دَماً حَرَاماً وَ لَا أُبِیحَ فَرْجاً وَ لَا مَالًا إِلَّا مَا سَفَکَتْهُ حُدُودُهُ وَ أَبَاحَتْهُ فَرَائِضُهُ وَ أَنْ أَتَخَیَّرَ الْکُفَاهًَْ جُهْدِی وَ طَاقَتِی وَ جَعَلْتُ بِذَلِکَ عَلَی نَفْسِی عَهْداً مُؤَکَّداً یَسْأَلُنِی اللَّهُ عَنْهُ فَإِنَّهُ عزّوجلّ یَقُولُ وَ أَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ کانَ مَسْؤُلًا وَ إِنْ أَحْدَثْتُ أَوْ غَیَّرْتُ أَوْ بَدَّلْتُ کُنْتُ لِلْغِیَرِ مُسْتَحِقّاً وَ لِلنَّکَالِ مُتَعَرِّضاً وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ سَخَطِه.
امام رضا (علیه السلام)- در سال ششصدوهفتاد یکی از خدمتگزاران حرم امام رضا (علیه السلام) آمد که به‌همراه او عهدنامه‌ی مأمون بود که درباره‌ی ولایتعهدی حضرت رضا (علیه السلام) به‌خطّ خود نوشته بود... من علی‌بن‌موسی‌بن‌جعفر هستم ... با خدای خود پیمان بسته‌ام اگر به خلافت رسیدم و قرار شد در میان مردم حکومت کنم در میان تمام مردم مخصوصا بنی‌عبّاس اطاعت از خدا و پیامبرش کنم و خونریزی نکنم و بی‌احترامی به ناموس مردم ننمایم، مگر در مواردی که حدود و مقرّرات خدا اجازه و الزام چنین عملی را نموده باشد. تمام سعی و کوششم را به‌کار برم در انتخاب کسانی‌که لیاقت فرمان‌روایی دارند پیمانی محکم بسته‌ام که خداوند از من بازخواست نماید او می‌فرماید: أَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ کانَ مَسْؤُلًا اگر تغییر و تبدیل بی‌جا دادم مستوجب کیفر و آماده عقوبت باشم به‌خدا پناه می‌برم از خشم او امیدوارم او خود توفیق عنایت فرماید.