آیه ۴۴ - سوره الرحمن

امام علی (علیه السلام)- هنگامی‌که علی (علیه السلام) وارد بصره شد احنف‌بن‌قیس او را برای خوردن غذا دعوت کرد و این در هنگامی بود که جنگ جمل تمام شده بود، علی (علیه السلام) فرمود: «ای احنف! اصحاب مرا بگو بیایند». در اینجا گروهی که خشوع داشتند و سر به زیر بودند وارد شدند و مانند مشک‌های کوچک خشک به‌نظر می‌رسیدند. احنف گفت: «یا امیرالمؤمنین (علیه السلام)! این‌ها چرا این‌چنین شده‌اند، آیا این‌ها غذا نخورده‌اند و یا از ترس جنگ به این روز افتاده‌اند»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «نه احنف! این چنین نیست خداوند متعال گروهی را که در دنیا به عبادت و پارسایی گذرانیده‌اند دوست دارد، این جماعت به خاطر معلوماتی که از روز قیامت دارند اینچنین شده‌اند. آن‌ها قبل از اینکه روز قیامت بیاید و اعمال و افعال آدمیان عرضه گردد خود را در عرصات می‌نگرند و چنین تصوّر می‌کنند که اکنون روز قیامت است و کوه‌هایی از آتش آن‌ها را احاطه کرده است و مردم برای عرض اعمال در آنجا حاضر شده‌اند. گویا اکنون نامه‌ی اعمال آن‌ها آشکار شده و مردم از کارهای آن‌ها مطّلع شده‌اند و رسوایی آنان بر همه روشن گردیده است ازاین‌جهت جان آن‌ها می‌خواهد از تن بیرون رود و با بال‌های خوف پرواز کنند و اینک با جوش‌وخروش آماده‌ی حرکت به‌طرف خداوند می‌باشند. آن‌ها مانند کسانی که در شب تاریکی گرفتار و پریشان گشته باشند فریاد و ناله می‌کنند، آن‌ها از ترس مطالبی که از آخرت به‌دست آورده‌اند گریه‌ها دارند آن‌ها با بدن‌های خشک درگذشتند و با دل‌های محزون و چهره‌های گرفته و لب‌های به‌هم چسبیده می‌باشند. آن‌ها را بی‌هوش ملاحظه می‌کنی، آن‌ها را در شب‌ها بیدار و وحشت‌زده می‌نگری، چهره‌ها خاشع و سربه‌زیر و خشکیده هستند، کارهای مخفی و علنی خود را برای رضای خداوند انجام می‌دهند دل‌های آن‌ها از ترس آرامش ندارند. اگر آن‌ها را در هنگام شب ملاحظه کنی در آن هنگام که همه‌ی دیدگان به خواب رفته‌اند و صداها خاموش گشته‌اند و حرکت‌ها ساکت گردیده‌اند، همان‌گونه که پرندگان در لانه‌ها به خواب رفته‌اند سختی‌های روز قیامت آن‌ها را از آرامش و سکون باز داشته است. خداوند متعال می‌فرماید: آیا اهل این آبادی‌ها، از این ایمنند که عذاب ما شبانه به سراغ آن‌ها بیاید درحالی‌که در خواب باشند؟!. (اعراف/۹۷) درحال ترس از خواب بیدار می‌شوند و به طرف مصلّای خود می‌روند، گاهی گریه می‌کنند و گاهی تسبیح می‌گویند و در محراب‌ها گریه می‌کنند و ناله‌ها سر می‌دهند. ای احنف! اگر آن‌ها را مشاهده کنی که در شب‌ها با حالت انحناء برای نماز ایستاده‌اند و اجزاء قرآن را تلاوت می‌کنند، در این هنگام ناله‌ها و فریاد سوزان آن‌ها بلند است، هنگام ناله‌کردن آن‌ها خیال می‌کنی که آتش گلوهای آن‌ها را گرفته است. هنگامی‌که بانگ خود را بلند می‌کنند خیال می‌کنی که سلسله‌های جهنّم را بر گردن آن‌ها افکنده‌اند، إِذاً لَرَأَیْتَ قَوْماً یَمْشُونَ عَلَی الْأَرْضِ هَوْناً. و به مردم نیک بگویید. (بقره/۸۳) هنگامی‌که جاهلان آن‌ها را مخاطب سازند [و سخنان نابخردانه گویند]، به آن‌ها سلام می‌گویند [و با بی‌اعتنایی و بزرگواری می‌گذرند]. (فرقان/۶۳). و هنگامی‌که با لغو و بیهودگی برخورد کنند، بزرگوارانه از آن می‌گذرند. (فرقان/۷۲)». آن‌ها هرگز گرد تهمت‌ها نمی‌روند و زبانشان را از بدگویی مردم حفظ کرده‌اند، گوش‌های خود را از شنیدن سخن‌های بیهوده نگه می‌دارند و دیدگان خود را از نگاه‌کردن به حرام حفظ می‌کنند. آن‌ها همواره متوجّه دارالسّلام هستند، خانه‌ای که هرکس در آن داخل شود در امن‌وامان خواهد بود و از شکّ و تردید و حزن و اندوه مصون خواهند شد. ای احنف! شاید نظر تو در ظاهر این باشد که دنیا را پر از نعمت و خوشی مشاهده می‌کنی ولی در باطن همه‌اش بیماری می‌باشد. دنیا خانه‌ای است پر از نقش و نگار و رواقی است پر از زرق‌وبرق که پرده‌ها بر آن افکنده‌اند و بادها و گرمی‌ها میوه‌های آن را رسانیده‌اند، ولی این خانه با همه‌ی این‌ها جای همیشگی نیست ولی همین دنیا تو را از خانه آخرت باز داشته است. خانه‌ی آخرت که از لؤلؤ سفید ساخته شده و نهرها در آن جاری گردیده و درخت‌ها در آن کاشته شده و میوه‌های آن رسیده و حوریان در آنجا مهیّا گشته است و خداوند دوستان و مطیعان خود را در آن جای داده است. ای احنف! اگر آن‌ها را مشاهده کنی هنگامی‌که بر پیشگاه خداوند حاضر می‌گردند، چگونه بر مرکب‌هایی سوار می‌شوند که کسی مانند آن‌ها را ندیده است، صداهایی از آن مراکب شنیده می‌شود که کسی مانند آن صداها را نشنیده است. ابرهایی بر آن‌ها سایه می‌افکنند و باران‌هایی از مشک و زعفران بر آن‌ها ریزش می‌کنند و فریاد و شیهه‌ی اسب‌های آن‌ها در میان کشتزارهای بهشت بلند می‌باشد، شترهای آن‌ها از میان تپّه‌هایی از زعفران عبور می‌کنند و قدم‌های آن‌ها در میان لؤلؤ و مرجان جای دارند. کارگزاران از آن‌ها استقبال می‌کنند و دسته‌هایی از گل برای آن‌ها می‌آورند و بادی از طرف عرش وزیدن می‌گیرد و بوهای یاسمین بر آن‌ها نثار می‌کند، آن‌ها به‌طرف بهشت می‌روند و رضوان در بهشت را برای آن‌ها باز می‌کند و آن‌ها در آنجا خداوند را سجده می‌کنند. دراین‌هنگام خداوند متعال به آن‌ها خطاب می‌کند: «سرهای خود را بلند کنید که من سختی‌های عبادت را از شما برداشتم و شما را در بهشت رضوان جای دادم». ای احنف! همان‌گونه که در آغاز سخنم به شما گفتم در جامه‌هایی از آتش افکنده خواهید شد و در میان دوزخ درهم خواهید غلتید. در آنجا آبی داغ و جوشان به آن‌ها می‌دهند».

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- معنای آیه [این است که] آن‌ها گاهی با آتش عذاب می‌شوند و [گاهی] از آب سوزانی که بر روی آن‌ها ریخته می‌شود، می‌نوشند. هرگز برای آن‌ها گشایش و رهایی از عذاب نیست.