آیه إِنَّكُمْ وَ ما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللهِ حَصَبُ جَهَنَّمَ أَنْتُمْ لَها وارِدُونَ [98]
به يقين شما و آنچه غيرخدا مى‌پرستيد، هيزم جهنّم خواهيد بود و همگى در آن وارد مى‌شويد.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- جَاءَ فِی الْحَدِیث أَنَّ قَوْماً أَتَوْا رسول الله (صلی الله علیه و آله) فَقَالُوا لَهُ أَ لَسْتَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ لَهُمْ بَلَی قَالُوا لَهُ وَ هَذَا الْقُرْآنُ الَّذِی أَتَیْتَ بِهِ کَلَامُ اللَّهِ قَالَ نَعَمْ قَالُوا فَأَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِهِ إِنَّکُمْ وَ ما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللهِ حَصَبُ جَهَنَّمَ أَنْتُمْ لَها وارِدُونَ إِذَا کَانَ مَعْبُودُهُمْ مَعَهُمْ فِی النَّارِ فَقَدْ عَبَدُوا الْمَسِیحَ (علیه السلام) أَ فَتَقُولُ إِنَّهُ فِی النَّارِ فَقَالَ لَهُمْ رسول الله (صلی الله علیه و آله) إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ أَنْزَلَ الْقُرْآنَ عَلَیَّ بِکَلَامِ الْعَرَبِ وَ الْمُتَعَارَفُ فِی لُغَتِهَا أَنَّ مَا لِمَا لَا یَعْقِلُ وَ مَنْ لِمَنْ یَعْقِلُ وَ الَّذِی یَصْلُحُ لَهُمَا جَمِیعاً فَإِنْ کُنْتُمْ مِنَ الْعَرَبِ فَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ هَذَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی إِنَّکُمْ وَ ما تَعْبُدُونَ یُرِیدُ الْأَصْنَامَ الَّتِی عَبَدُوهَا وَ هِیَ لَا تَعْقِلُ وَ الْمَسِیحُ لَا یَدْخُلُ فِی جُمْلَتِهَا فَإِنَّهُ یَعْقِلُ وَ لَوْ کَانَ قَالَ إِنَّکُمْ وَ مَنْ تَعْبُدُونَ لَدَخَلَ الْمَسِیحُ (علیه السلام) فِی الْجُمْلَهًِْ فَقَالَ الْقَوْمُ صَدَقْتَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله).
پیامبر ( گروهی خدمت پیامبر اکرم (آمده گفتند: «مگر تو پیامبر نیستی»؟ فرمود: «چرا». گفتند: «مگر این قرآن کلام خدا نیست»؟ فرمود: «چرا». گفتند: «اینک توضیح بده در مورد این آیه: إِنَّکُمْ وَ ما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللهِ حَصَبُ جهنّم أَنْتُمْ لَها وارِدُونَ؛ گروهی حضرت مسیح را میپرستند، تو می‌گویی عیسی مسیح هم در جهنّم خواهد بود»؟ پیامبر اکرم (فرمود: «خداوند قرآن را بر من به زبان عرب و حالت متعارف بین آن‌ها در زبانشان در مورد بی‌شعوران و باشعوران نازل نموده؛ اگر شما عرب باشید خود متوجّه می‌شوید در این آیه می‌فرماید: إِنَّکُمْ وَ ما تَعْبُدُونَ که منظور بت‌هاست. و عیسی مسیح (داخل آن‌ها نیست. [چون «ما» در مورد غیر ذوی‌العقول به کار برده میشود] و عیسی (از ذوی‌العقول است اگر گفته بود: إِنَّکُمْ وَ مَنْ تَعْبُدُونَ حضرت مسیح (را نیز می‌گرفت». پس آن‌ها به صحّت فرموده‌ی پیامبر اکرم (اعتراف نمودند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- قَالَ الْجَارُودُ‌بْنُ‌عَمْرٍو الْعَبْدِیُّ وَ سَلَمَهًُْ‌بْنُ‌عَبَّادٍ الْأَزْدِیُ إِنْ کُنْتَ نَبِیَّنَا فَحَدِّثْنَا عَمَّا جِئْنَا نَسْأَلُکَ عَنْهُ فَقَالَ (صلی الله علیه و آله) وَ أَمَّا أَنْتَ یَا سَلَمَهًَْ‌بْنَ‌عَبَّادٍ فَجِئْتَ تَسْأَلُنِی عَنْ عِبَادَهًِْ الْأَوْثَانِ أَمَّا عِبَادَهًُْ الْأَوْثَانِ فَإِنَّ اللَّهَ جَلَّ وَ عَزَّ یَقُولُ إِنَّکُمْ وَ ما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللهِ الْآیَهًَْ.
پیامبر ( جارودبن‌عمرو عبدیّ و سلمۀبن‌عباد ازدی گفتند: «اگر تو پیامبر ما هستی، سؤالاتی را که برای پرسیدن آن نزد تو آمده ایم برای ما بازگو کن». پیامبر (فرمود: «... امّا تو ای سلمهًْ‌بن‌عبّاد! آمده‌ای درباره‌ی پرستش بت‌ها از من سؤال کنی؟ امّا پرستش بت‌ها، پس خدای عزّوجلّ [درباره‌ی آن] می‌فرماید: إِنَّکُمْ وَ ما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللهِ».
الصّادق (علیه السلام)- إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ أَتَی الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ فِی صُورَهًِْ ثَوْرَیْنِ عَبْقَرِیَّیْنِ فَیُقَدَّمَانِ بِهِمَا وَ بِمَنْ یَعْبُدُهُمَا فِی النَّارِ وَ ذَلِکَ أَنَّهُمَا عُبِدَا فَرَضِیَا.
امام صادق ( در روز قیامت خورشید و ماه را چون دو گاو پِِِی‌شده می‌آورند و با هرکه آن‌ها را پرستیده است در دوزخ می‌افکنند، برای آنکه آنان را پرستیدند و به آن خشنود شدند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَأْتِی یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ بِکُلِّ شَیْءٍ یُعْبَدُ مِنْ دُونِهِ، مِنْ شَمْسٍ أَوْ قَمَرٍ أَوْ غَیْرِ ذَلِکَ، ثُمَّ یَسْأَلُ کُلَ إِنْسَانٍ عَمَّا کَانَ یَعْبُدُ، فَیَقُولُ کُلُّ مَنْ عَبَدَ غَیْرَهُ: رَبَّنَا إِنَّا کُنَّا نَعْبُدُهَا لِتُقَرِّبَنَا إِلَیْکَ زُلْفَی. قَالَ: فَیَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لِلْمَلَائِکَهًِْ: اذْهَبُوا بِهِمْ وَ بِمَا کَانُوا یَعْبُدُونَ إِلَی النَّارِ، مَا خَلَا مَنِ اسْتَثْنَیْتُ، فَإِنَّ أُوَلئِکَ عَنْهَا مُبْعَدُونَ.
پیامبر ( خداوند در روز قیامت اشیایی را مثل خورشید و ماه و... که به‌جای او در دنیا مورد پرستش قرار گرفته‌اند، جمع می‌آورد. سپس از هر انسانی، درباره‌ی آنچه می‌پرستیده، سؤال می‌کند و او می‌گوید: «پروردگارا! ما آنان را برای نزدیک‌شدن به تو می‌پرستیدیم. سپس خداوند تبارک‌وتعالی به فرشتگان می‌گوید: «آن‌ها را و هرچه را که می‌پرستیدند ببرید و به آتش اندازید، به‌جز کسانی را که استثناء نمودم. چرا که آنان از آتش دور نگه داشته می‌شوند. (انبیاء/۱۰۱).
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ یَأْتِی بِکُلِّ شَیْءٍ یُعْبَدُ مِنْ دُونِهِ مِنْ شَمْسٍ أَوْ قَمَرٍ أَوْ تِمْثَالٍ أَوْ صُورَهًٍْ فَیُقَالُ اذْهَبُوا بِهِمْ وَ بِمَا کَانُوا یَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِلَی النَّارِ.
امام صادق ( خداوند هرچیزی را که به‌غیر از او پرستش میشود؛ خورشید یا ماه یا مجسّمه یا عکس را می‌آورد، سپس گفته میشود: «آن‌ها و آنچه را که می‌پرستیدند در آتش ببرید».
الباقر (علیه السلام)- رِوَایَهًِْ أَبِی‌الْجَارُودِ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ وَجَدَ مِنْهَا أَهْلُ مَکَّهًَْ وَجْداً شَدِیداً فَدَخَلَ عَلَیْهِمْ عَبْدُ اللَّهِ‌بْنُ‌الزِّبَعْرَی وَ کُفَّارُ قُرَیْشٍ یَخُوضُونَ فِی هَذِهِ الْآیَهًِْ، فَقَالَ ابْنُ الزِّبَعْرَی: أَ مُحَمَّدٌ تَکَلَّمَ بِهَذِهِ الْآیَهًِْ قَالُوا: نَعَمْ، قَالَ ابْنُ الزِّبَعْرَی إِنِ اعْتَرَفَ بِهَا لَأَخْصِمَنَّهُ، فَجُمِعَ بَیْنَهُمَا فَقَالَ:یَا مُحَمَّدُ أَ رَأَیْتَ الْآیَهًَْ الَّتِی قَرَأْتَ آنِفاً أَ فِینَا وَ فِی آلِهَتِنَا أَمْ فِی الْأُمَمِ الْمَاضِیَهًِْ وَ آلِهَتِهِمْ قَالَ (صلی الله علیه و آله): بَلْ فِیکُمْ وَ فِی آلِهَتِکُمْ وَ فِی الْأُمَمِ الْمَاضِیَهًِْ إِلَّا مَنِ اسْتَثْنَی اللَّهُ، فَقَالَ ابْنُ الزِّبَعْرَی خَاصَمْتُکَ وَ اللَّهِ أَ لَسْتَ تُثْنِی عَلَی عِیسَی خَیْراً وَ قَدْ عَرَفْتَ أَنَّ النَّصَارَی یَعْبُدُونَ عِیسَی وَ أُمَّهُ وَ أَنَّ طَائِفَهًًْ مِنَ النَّاسِ یَعْبُدُونَ الْمَلَائِکَهًَْ أَ فَلَیْسَ هَؤُلَاءِ مَعَ الْآلِهَهًِْ فِی النَّارِ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): لَا، فَضَحِکَتْ قُرَیْشٌ وَ ضَحِکَ وَ قَالَتْ قُرَیْشٌ خَصَمَکَ ابْنُ الزِّبَعْرَی فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قُلْتُمُ الْبَاطِلَ أَ مَا قُلْتُ إِلَّا مَنِ اسْتَثْنَی اللَّه.
امام باقر ( در روایت ابوجارود آمده است: هنگامی‌که این آیه نازل شد، اهالی مکّه به خاطر آن به شدّت افسرده شدند. پس عبدالله‌بن‌زبعری نزد آنان آمد و گفت: «آیا محمّد (این آیه را گفته است»؟ آن‌ها گفتند: «آری». او گفت: «اگر خود به این اعتراف نماید با او مجادله میکنم». آن دو در یک‌جا جمع شدند و عبدالله‌بن‌زبعری گفت: «ای محمّد (! آیا این آیه‌ای که خواندی، در مورد ما و خدایان ماست یا در مورد امّت‌های پیشین و خدایان ایشان است»؟ آن حضرت (فرمود: «هم در مورد شما و خدایانتان است و هم در مورد امّت‌های پیشین و خدایان ایشان؛ مگر آنکه را که خداوند استثناء نماید».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- ابْنُ عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) وَ مُجَاهِد قَالَ ابْنُ الزِّبَعْرَی أَمَا وَ اللَّهِ لَوْ وَجَدْتُهُ فِی مَجْلِسٍ لَخَصَمْتُهُ فَسَلُوا مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) أَ کُلُّ مَا یُعْبَدُ مِنْ دُونِ اللَّهِ فِی جَهَنَّمَ مَعَ مَنْ عَبَدَهُ فَنَحْنُ نَعْبُدُ الملائکهًْ وَ الْیَهُودُ تَعْبُدُ عُزَیْراً وَ النَّصَارَی تَعْبُدُ عِیسَی فَأُخْبِرَ النبی (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ یَا وَیْلُ أُمِّهِ أَ مَا عَلِمَ أَنَّ مَا لِمَا لَا یَعْقِلُ وَ مَنْ لِمَنْ یَعْقِلُ فَنَزَلَ إِنَّ الَّذِینَ سَبَقَتْ لَهُمْ الْآیَهًْ.
پیامبر ( ابن‌عبّاس (گوید: هنگامی که پیامبر (بیرون رفت، ابن زبعری گفت: سوگند به خدا اگر در مجلسی با او رویاروی شوم با او مخاصمه می کنم. از محمّد بپرسید: «آیا هر چه غیر از خدا پرستش می شود به همراه کسانی که آن را می پرستند در جهنم اند؟ ما فرشتگان را می پرستیم و یهودیان عزیر (و مسیحیان عیسی (را می پرستند». این خبر به پیامبر (رسید، پس فرمود:»وای بر او (مادرش به عزایش بنشیند) آیا نمی داند که «ما» برای غیر عاقل است و «من» برای عاقل؟ پس آیه: إِنَّ الَّذینَ سَبَقَتْ لَهُمْ مِنَّا الحُسْنی أُولئِکَ عَنْها مُبْعَدُون نازل شد.
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- قَولُهُ حَصَبُ جَهَنَّمَ یَقُولُ یَقذِفُونَ فِیهَا قَذَفاً.
علیّ‌بن‌ابراهیم ( حَصَبُ جهنّم؛ در آن پرتاب می‌شوند.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- وَ مَا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللهِ یَعْنِی الْأَوْثَانَ حَصَبُ جَهَنَّمَ أَیْ وَقُودُهَا.
ابن‌عبّاس ( وَ ما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللهِ یعنی؛ بت‌ها حَصَبُ جَهَنَّم یعنی سوخت آتش جهنّم هستند.