آیه ۲۸ - سوره انعام

آیه بَلْ بَدا لَهُمْ ما كانُوا يُخْفُونَ مِنْ قَبْلُ وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ وَ إِنَّهُمْ لَكاذِبُونَ [28]

[آن‌ها پشيمان نيستند] بلكه آنچه [از اعمال و نيات] كه قبلاً پنهان مى‌كردند، در برابر آن‌ها آشكار شده [و به وحشت افتاده‌اند]. و اگر بازگردند، به آنچه كه از آن نهى شده بودند باز مى‌گردند؛ و آن‌ها دروغگويانند.

۱
(انعام/ ۲۸)

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- بَلْ بَدا لَهُمْ ما کانُوا یُخْفُونَ مِنْ قَبْلُ قَالَ مِنْ عَدَاوَهًِْ أَمِیرِالمُؤمِنِینَ (علیه السلام) وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ وَ إِنَّهُمْ لَکاذِبُونَ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- بَلْ بَدَا لَهُم مَّا کَانُواْ یُخْفُونَ مِن قَبْلُ یعنی از دشمنی با امیرالمؤمنین (علیه السلام). وَ لَوْ رُدُّواْ لَعَادُواْ لِمَا نُهُواْ عَنْهُ وَإِنَّهُمْ لَکَاذِبُونَ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۴، ص۳۵۸
بحارالأنوار، ج۳۱، ص۵۱۲/ البرهان/ نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج۳۱، ص۵۱۲
۲
(انعام/ ۲۸)

الرّضا (علیه السلام)- الْحُسَیْنُ بْنُ بَشَّارٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی الرِّضَا (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ أَ یَعْلَمُ اللَّهُ الشَّیْءَ الَّذِی لَمْ یَکُنْ أَنْ لَوْ کَانَ کَیْفَ کَانَ یَکُونُ أَوْ لَا یَعْلَمُ إِلَّا مَا یَکُونُ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی هُوَ الْعَالِمُ بِالْأَشْیَاءِ قَبْلَ کَوْنِ الْأَشْیَاءِ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِنَّا کُنَّا نَسْتَنْسِخُ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ وَ قَالَ لِأَهْلِ النَّارِ وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ وَ إِنَّهُمْ لَکاذِبُونَ فَقَدْ عَلِمَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَنَّهُ لَوْ رَدَّهُمْ لَعَادُوا لِمَا نُهُوا عَنْهُ وَ قَالَ لِلْمَلَائِکَهًِْ لَمَّا قَالُوا أَ تَجْعَلُ فِیها مَنْ یُفْسِدُ فِیها وَ یَسْفِکُ الدِّماءَ وَ نَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِکَ وَ نُقَدِّسُ لَکَ قالَ إِنِّی أَعْلَمُ ما لا تَعْلَمُونَ فَلَمْ یَزَلِ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عِلْمُهُ سَابِقاً لِلْأَشْیَاءِ قَدِیماً قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَهَا فَتَبَارَکَ رَبُّنَا تَعَالَی عُلُوّاً کَبِیراً خَلَقَ الْأَشْیَاءَ وَ عِلْمُهُ بِهَا سَابِقٌ لَهَا کَمَا شَاءَ کَذَلِکَ لَمْ یَزَلْ رَبُّنَا عَلِیماً سَمِیعاً بَصِیراً.

امام رضا (علیه السلام)- حسین‌بن‌بشّار گوید: از امام رضا (علیه السلام) پرسیدم: «آیا خدا می‌داند آن چیزی را که موجود نشده اگر میبود چگونه می‌بود یا نمیداند مگر آنچه را که میباشد»؟ فرمود: «خدای متعال عالم است به چیزها پیش از بودن چیزها. خدای عزّوجلّ فرمود: ما آنچه را انجام می‌دادید می‌نوشتیم!. (جاثیه/۲۹) و از اهل دوزخ خبر داده و فرمود: وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ وَ إِنَّهُمْ لَکاذِبُونَ؛ پس خدای عزّوجلّ دانسته که اگر ایشان را برگرداند هر آینه به سوی آنچه نهی شده‌اند از آن برمی‌گردند. و فرشتگان را جواب و رد فرمود. چون گفتند: آیا کسی را در آن قرار می‌دهی که فساد و خونریزی کند؟! [زیرا موجودات زمینی دیگر، که قبل از این آدم وجود داشتند نیز، به فساد و خونریزی آلوده شدند. اگر هدف از آفرینش این انسان، عبادت است]، ما تسبیح و حمد تو را بجا می‌آوریم، و تو را تقدیس می‌کنیم». پروردگار فرمود: «من حقایقی را می‌دانم که شما نمی‌دانید». (بقره/۳۰). پس خدای عزّوجلّ پیوسته علمش بر چیزها پیشی گرفته و قبل بوده پیش از آنکه آن‌ها را بیافریند. پس پروردگار ما بزرگوار و بسیار بلند مرتبه است. چیزها را آفریده و علمش بر آن‌ها پیشی گرفته چنانکه خواسته است. اینچنین پروردگار ما همیشه دانای شنوای بینا بوده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۴، ص۳۵۸
التوحید، ص۱۳۶/ عیون أخبار الرضا (ع)، ج۱، ص۱۱۸؛ فیه: «لا یعمل» محذوفٌ/ بحارالأنوار، ج۴، ص۷۸؛ فیه: «قال للملایکهًْ ... سمیعا بصیرا» محذوفٌ
۳
(انعام/ ۲۸)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ عُثْمَانَ‌بْنِ‌عِیسَی عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْهُ قَالَ: إِنَّ اللَّهَ قَالَ لِمَاءٍ کُنْ عَذْباً فُرَاتاً أَخْلُقْ مِنْکَ جَنَّتِی وَ أَهْلَ طَاعَتِی وَ قَالَ لِمَاءٍ کُنْ مِلْحاً أُجَاجاً أَخْلُقْ مِنْکَ نَارِی وَ أَهْلَ مَعْصِیَتِی فَأَجْرَی الْمَاءَیْنِ عَلَی الطِّینِ ثُمَّ قَبَضَ قَبْضَهًًْ بِهَذِهِ وَ هِیَ یَمِینٌ فَخَلَقَهُمْ خَلْقاً کَالذَّرِّ ثُمَّ أَشْهَدَهُمْ عَلَی أَنْفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّکُمْ وَ عَلَیْکُمْ طَاعَتِی قَالُوا بَلَی فَقَالَ لِلنَّارِ کُونِی نَاراً فَإِذَا نَارٌ تَأَجَّجُ وَ قَالَ لَهُمْ قَعُوا فِیهَا فَمِنْهُمْ مَنْ أَسْرَعَ وَ مِنْهُمْ مَنْ أَبْطَأَ فِی السَّعْیِ وَ مِنْهُمْ مَنْ لَمْ یَرِمْ مَجْلِسَهُ فَلَمَّا وَجَدُوا حَرَّهَا رَجَعُوا فَلَمْ یَدْخُلْهَا مِنْهُمْ أَحَدٌ ثُمَّ قَبَضَ قَبْضَهًًْ بِهَذِهِ فَخَلَقَهُمْ خَلْقاً مِثْلَ الذَّرِّ مِثْلَ أُولَئِکَ ثُمَّ أَشْهَدَهُمْ عَلَی أَنْفُسِهِمْ مِثْلَ مَا أَشْهَدَ الْآخَرِینَ ثُمَّ قَالَ لَهُمْ قَعُوا فِی هَذِهِ النَّارِ فَمِنْهُمْ مَنْ أَبْطَأَ وَ مِنْهُمْ مَنْ أَسْرَعَ وَ مِنْهُمْ مَنْ مَرَّ بِطَرْفِ الْعَیْنِ فَوَقَعُوا فِیهَا کُلُّهُمْ فَقَالَ اخْرُجُوا مِنْهَا سَالِمِینَ فَخَرَجُوا لَمْ یُصِبْهُمْ شَیْءٌ وَ قَالَ الْآخَرُونَ یَا رَبَّنَا أَقِلْنَا نَفْعَلْ کَمَا فَعَلُوا قَالَ قَدْ أَقَلْتُکُمْ فَمِنْهُمْ مَنْ أَسْرَعَ فِی السَّعْیِ وَ مِنْهُمْ مَنْ أَبْطَأَ وَ مِنْهُمْ مَنْ لَمْ یَرِمْ مَجْلِسَهُ مِثْلَ مَا صنَعُوا فِی الْمَرَّهًِْ الْأُولَی فَذَلِکَ قَوْلُهُ وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ وَ إِنَّهُمْ لَکاذِبُونَ.

امام صادق (علیه السلام)- عثمان‌بن‌عیسی از یکی از شیعیان نقل می‌کند: امام صادق (علیه السلام) فرمود: خداوند به آبی فرمود: «گوارا و شیرین باش که از تو بهشتم و اهل اطاعتم را می‌آفرینم» و به آبی فرمود: «شور و تلخ باش که از تو آتش و اهل معصیتم را می‌آفرینم». سپس آن دو آب را بر گِل جاری ساخت. سپس مشتی با این [دست] و آن دست راست است گرفت و آن‌ها را مانند ذرّه‌هایی آفرید. سپس آن‌ها را برخودشان گواه ساخت؛ [و فرمود]: آیا من پروردگار شما نیستم؟. (اعراف/۱۷۲). و اطاعت من بر شما واجب نیست؟ گفتند: «آری». (اعراف/۱۷۲). پس به آتش فرمود: «آتش باش». ناگهان آتشی افروخته شد و به آن‌ها فرمود: «در آن بیفتید». بعضی از آن‌ها در رفتن شتاب کردند و بعضی از آن‌ها با تأخیر رفتند و بعضی از آن‌ها از جایشان حرکت نکردند. هنگامی‌که گرمایش را احساس کردند، برگشتند و هیچ‌یک از آن‌ها وارد آن نشدند. سپس مشتی با این [دست] گرفت و این‌ها را همانند آن‌ها مانند ذرّه‌هایی آفرید. سپس آن‌ها را بر خودشان گواه ساخت مانند آنچه دیگران را گواه ساخت سپس به آن‌ها فرمود: «در این آتش بیفتید». بعضی از آن‌ها با تأخیر رفتند و بعضی از آن‌ها با شتاب رفتند و بعضی از آن‌ها در یک چشم‌به‌هم‌زدن عبور کردند و همه‌ی آن‌ها در آن افتادند. فرمود: «سالم از آن بیرون بیایید». بیرون آمدند درحالی هیچ گرفتاری نداشتند. دیگران گفتند: «پروردگارا! از ما درگذر تا همانگونه که آن‌ها رفتار کردند عمل کنیم». فرمود: «شما را بخشیدم»؛ پس بعضی از آن‌ها با شتاب رفتند و بعضی از آن‌ها با تأخیر رفتند و بعضی از آن‌ها از جایشان حرکت نکردند همانگونه که در بار اوّل انجام دادند و آن کلام خداوند است: وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ وَ إِنَّهُمْ لَکاذِبُونَ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۴، ص۳۶۰
بحارالأنوار، ج۵، ص۲۵۶/ العیاشی، ج۱، ص۳۵۸/ البرهان؛ فیه: «یبرح» بدلٌ «یرم»/ نورالثقلین
۴
(انعام/ ۲۸)

الهادی (علیه السلام)- عَنْ فَتْحِ‌بْنِ‌یَزِیدَ الْجُرْجَانِیِّ عَنْ أَبِِی‌الحَسَنِ (علیه السلام) قَالَ قُلْتُ لَهُ یَعْلَمُ الْقَدِیمُ الشَّیْءَ الَّذِی لَمْ یَکُنْ أَنْ لَوْ کَانَ کَیْفَ کَانَ یَکُونُ قَالَ وَیْحَکَ إِنَّ مَسْأَلَتَکَ لَصَعْبَهًٌْ أَ مَا سَمِعْتَ اللَّهَ یَقُولُ لَوْ کانَ فِیهِما آلِهَةٌ إِلَّا اللهُ لَفَسَدَتا وَ قَوْلَهُ وَ لَعَلا بَعْضُهُمْ عَلی بَعْضٍ وَ قَالَ یَحْکِی قَوْلَ أَهْلِ النَّارِ أَخْرِجْنا نَعْمَلْ صالِحاً غَیْرَ الَّذِی کُنَّا نَعْمَلُ وَ قَالَ وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ فَقَدْ عَلِمَ الشَّیْءَ الَّذِی لَمْ یَکُنْ أَنْ لَوْ کَانَ کَیْفَ کَانَ یَکُونُ.

امام هادی (علیه السلام)- فتح‌بن‌یزید جرجانی گوید: از امام هادی (علیه السلام) پرسیدم: «خداوندِ قدیم آنچه را که نبوده می‌داند که اگر میبود، چگونه بود»؟ فرمود: «وای بر تو که پرسش‌هایت دشوار است، آیا نشنیده‌ای که خدا میفرماید: اگر در آسمان و زمین، جز «اللَّه» خدایان دیگری بود، فاسد می‌شدند (و نظام جهان به هم می‌خورد) (انبیاء/۲۲) و این کلام خداوند: و بعضی بر بعضی دیگر برتری می‌جستند (مؤمنون/۹۱) و گفتار اهل دوزخ را حکایت میفرماید که: «پروردگارا! ما را خارج کن تا عمل صالحی انجام دهیم غیر از آنچه انجام می‌دادیم!» (فاطر/۳۷) و فرمود: وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ، پس آنچه را که نبوده دانسته که اگر میبود چگونه بود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۴، ص۳۶۰
بحارالأنوار، ج۴، ص۸۲/ بحارالأنوار، ج۴، ص۲۹۲/ التوحید، ص۶۴
۵
(انعام/ ۲۸)

الباقر (علیه السلام)- إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ فَیَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی یَا أَهْلَ الْجَمْعِ طَأْطِئُوا الرُّءُوسَ وَ غُضُّوا الْأَبْصَارَ فَإِنَّ هَذِهِ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) تَسِیرُ إِلَی الْجَنَّهًِْ فَیَأْتِیهَا جَبْرَئِیلُ بِنَاقَهًٍْ مِنْ نُوقِ الْجَنَّهًْ ... فَإِذَا صارَتْ عِنْدَ بَابِ الْجَنَّهًِْ تَلْتَفِتُ فَیَقُولُ اللَّهُ یَا بِنْتَ حَبِیبِی مَا الْتِفَاتُکِ وَ قَدْ أَمَرْتُ بِکِ إِلَی جَنَّتِی فَتَقُولُ یَا رَبِّ أَحْبَبْتُ أَنْ یُعْرَفَ قَدْرِی فِی مِثْلِ هَذَا الْیَوْمِ فَیَقُولُ اللَّهُ یَا بِنْتَ حَبِیبِی ارْجِعِی فَانْظُرِی مَنْ کَانَ فِی قَلْبِهِ حُبٌّ لَکِ أَوْ لِأَحَدٍ مِنْ ذُرِّیَّتِکِ خُذِی بِیَدِهِ فَأَدْخِلِیهِ الْجَنَّهًَْ ... قَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) وَ اللَّهِ لَا یَبْقَی فِی النَّاسِ إِلَّا شَاکٌّ أَوْ کَافِرٌ أَوْ مُنَافِقٌ فَإِذَا صارُوا بَیْنَ الطَّبَقَاتِ نَادُوا کَمَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی فَما لَنا مِنْ شافِعِینَ وَ لاصدِیقٍ حَمِیمٍ فَیَقُولُونَ فَلَوْ أَنَّ لَنا کَرَّةً فَنَکُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) هَیْهَاتَ هَیْهَاتَ مُنِعُوا مَا طَلَبُوا وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ وَ إِنَّهُمْ لَکاذِبُونَ.

امام باقر (علیه السلام)- از جابر روایت است: امام باقر (علیه السلام) فرمود: ... زمانی‌که قیامت شود خداوند تعالی می‌فرماید: «ای اهل محشر! سرهایتان را به زیر بیندازید و چشم‌هایتان را ببندید تا فاطمه زهرا (سلام الله علیها) به سوی بهشت رود»! در همین موقع جبرئیل ناقه‌ای از بهشت برای آن بانو می‌آورد که دو پهلوی آن را با دیبای بهشتی تزیین کرده‌اند ... موقعی که به در بهشت رسیدند، فاطمه زهرا (سلام الله علیها) به پشت سر خود نگاه خواهد کرد. خطاب می رسد که «ای دختر حبیب من! برای چه به پشت سر خویش می‌نگری، در صورتی که من دستور داده‌ام که داخل بهشت شوی؟» فاطمه (سلام الله علیها) می‌گوید: «پروردگارا! دوست داشتم در چنین روزی قدر و قابلیت من شناخته شود». خدا می‌فرماید: «ای دختر حبیب من! برگرد و ببین و دست هر کس که محبت تو یا یکی از فرزندان تو را در قلب دارد بگیر و او را داخل بهشت کن». ... امام باقر (علیه السلام) می‌فرماید: «به خدا قسم که از آن جماعت، غیر از افراد شکاک و کافر و منافق کسی باقی نخواهد ماند. وقتی که ایشان، یعنی کفار در میان طبقات مردم آمدند، چنان که در قرآن خبر داده، می گویند: ای کاش بار دیگر (به دنیا) بازگردیم و از مؤمنان باشیم!» (شعراء/۱۰۲) ما شفیع و دوست مهربانی نداریم، امام باقر (علیه السلام) گفت: «هیهات هیهات! آنان به خواسته خود نخواهند رسید و چنان که خداوند متعال می‌فرماید: وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ وَ إِنَّهُمْ لَکاذِبُون.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۴، ص۳۶۲
بحارالأنوار، ج۸، ص۵۱/ بحارالأنوار، ج۴۳، ص۶۴/ فرات الکوفی، ص۲۹۸
۶
(انعام/ ۲۸)

الباقر (علیه السلام)- یَا ابْنَ الْأَیَّامِ الثَّلَاثِ یَوْمِکَ الَّذِی وُلِدْتَ فِیهِ وَ یَوْمِکَ الَّذِی تَنْزِلُ فِیهِ قَبْرَکَ وَ یَوْمِکَ الَّذِی تَخْرُجُ فِیهِ إِلَی رَبِّکَ فَیَا لَهُ مِنْ یَوْمٍ عَظِیمٍ یَا ذَوِی الْهَیْئَهًِْ الْمُعْجَبَهًِْ وَ الْهِیمِ الْمُعْطَنَهًِْ مَا لِی أَرَی أَجْسَامَکُمْ عَامِرَهًًْ وَ قُلُوبَکُمْ دَامِرَهًًْ أَمَا وَ اللَّهِ لَوْ عَایَنْتُمْ مَا أَنْتُمْ مُلَاقُوهُ وَ مَا أَنْتُمْ إِلَیْهِ صائِرُونَ لَقُلْتُمْ یا لَیْتَنا نُرَدُّ وَ لا نُکَذِّبَ بِآیاتِ رَبِّنا وَ نَکُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ قَالَ جَلَّ مِنْ قَائِلٍ بَلْ بَدا لَهُمْ ما کانُوا یُخْفُونَ وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ وَ إِنَّهُمْ لَکاذِبُونَ.

امام باقر (علیه السلام)- [ای انسان]! ای فرزند سه روز، روزی که در آن متولّد شدی و روزی که در آن در قبرت وارد می‌شوی و روزی که در آن [از قبرت] خارج می‌شوی و به‌سوی پروردگارت می‌آیی، و چه روز بزرگی است. ای صاحبان قیافه‌های خوشایند و ای تشنگان زانو زده در کنار آب! چرا پیکرهایتان را آباد و دل‌هایتان را خراب می‌بینم؟ به خدا سوگند اگر چیزی‌که ملاقات خواهید کرد و چیزی که به‌سوی آن می‌روید ببینید، می‌گویید: ای کاش [بار دیگر، به دنیا] بازگردانده می‌شدیم، و آیات پروردگارمان را تکذیب نمی‌کردیم، و از مؤمنان می‌بودیم. (انعام/۲۷) و خداوند که گوینده‌اش بزرگ است فرمود: بَلْ بَدا لَهُمْ ما کانُوا یُخْفُونَ مِنْ قَبْلُ وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ وَ إِنَّهُمْ لَکاذِبُون.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۴، ص۳۶۲
بحارالأنوار، ج۷۵، ص۱۷۰/ تحف العقول، ص۲۹۱
۷
(انعام/ ۲۸)

الصّادق (علیه السلام)- وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ إِنَّهُمْ مَلْعُونُونَ فِی الْأَصْلِ.

امام صادق (علیه السلام)- وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ، آن‌ها در واقع لعنت شده هستند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۴، ص۳۶۲
بحارالأنوار، ج۵، ص۲۵۶/ العیاشی، ج۱، ص۳۵۹/ نورالثقلین/ البرهان
۸
(انعام/ ۲۸)

الهادی (علیه السلام)- رِسَالَتُهُ فِی الرَّدِّ عَلَی أَهْلِ الجَبْرِ وَ التَّفْوِیضِ: فَإِنْ قَالَ قَائِلٌ فَلَمْ یَعْلَمِ اللَّهُ مَا یَکُونُ مِنَ الْعِبَادِ حَتَّی اخْتَبَرَهُمْ قُلْنَا بَلَی قَدْ عَلِمَ مَا یَکُونُ مِنْهُمْ قَبْلَ کَوْنِهِ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ وَ إِنَّمَا اخْتَبَرَهُمْ لِیُعَلِّمَهُمْ عَدْلَهُ وَ لَا یُعَذِّبَهُمْ إِلَّا بِحُجَّهًٍْ بَعْدَ الْفِعْلِِ.

امام هادی (علیه السلام)- از امام هادی (علیه السلام) روایت است که فرمود: خدای عزّ‌وجلّ، خلق را بیهوده نیافرید و بی‌هدف رهایشان نساخت و محض بازیچه، حکمت خود را پدیدار ننمود و این در قول الهی خبر داده شده که فرمود: آیا گمان کردید شما را بیهوده آفریده‌ایم، و به سوی ما باز نمی‌گردید؟ (مؤمنون/۱۱۵) و اگر کسی بگوید: آیا خدا نمی‌دانست هر یک از بندگان چه خواهد شد که ایشان را آزمود؟ گویم: آری، خدا سرانجام ایشان را پیش از پیدایش ایشان می‌دانست، چه خود می‌فرماید: وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ؛ و همانا ایشان را آزمود تا عدل خویش را به آن‌ها نشان دهد و عذابشان نکند، مگر به حجّت و برهانی پس از کردار.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۴، ص۳۶۲
تحف العقول، ص۴۷۴
۹
(انعام/ ۲۸)

الصّادق (علیه السلام)- إِذَا مَاتَ الْکَافِرُ شَیَّعَهُ سَبْعُونَ أَلْفاً مِنَ الزَّبَانِیَهًِْ إِلَی قَبْرِهِ وَ إِنَّهُ لَیُنَاشِدُ حَامِلِیهِ بِصَوْتٍ یَسْمَعُهُ کُلُّ شَیْءٍ إِلَّا الثَّقَلَانِ الْجِنُّ وَ الْإِنْسُ وَ یَقُولُ لَوْ أَنَّ لِی کَرَّهًًْ فَأَکُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ یَقُولُ رَبِّ ارْجِعُونِ لَعَلِّی أَعْمَلُ صالِحاً فِیما تَرَکْتُ فَتُجِیبُهُ الزَّبَانِیَهًُْ کَلَّا إِنَّها کَلِمَةٌ هُوَ قائِلُها وَ یُنَادِیهِمْ مَلَکٌ وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ.

امام صادق (علیه السلام)- هنگامی‌که کافر بمیرد، هفتاد هزار از مأموران دوزخ او را به‌سوی قبرش تشییع می‌کنند و او حمل‌کنندگان خود را با صدای [بلندی] که آن را همه چیز غیر از جن و انسان می‌شنوند ندا می‌کند و می‌گوید: ای کاش بار دیگر [به دنیا] بازمی‌گشتم و از مؤمنان بودم! و می‌گوید: پروردگارا! مرا بازگردانید؛ پروردگار من! مرا بازگردانید! شاید در آنچه ترک کردم [و کوتاهی نمودم] عمل صالحی انجام دهم»!. (مؤمنون/۱۰۰۹۹) مأموران دوزخ به او پاسخ می‌دهند: چنین نیست! این سخنی است که او به زبان می‌گوید [و اگر بازگردد، کارش همچون گذشته است]!. (مؤمنون/۱۰۰) [و اگر بازگردد، همان راه را ادامه می‌دهد] و فرشته‌ای آن‌ها را صدا می‌زند: وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۴، ص۳۶۲
روضهًْ الواعظین، ج۲، ص۲۹۷
بیشتر