آیه ۶۱ - سوره انعام

آیه وَ هُوَ الْقاهِرُ فَوْقَ عِبادِهِ وَ يُرْسِلُ عَلَيْكُمْ حَفَظَةً حَتَّى إِذا جاءَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنا وَ هُمْ لا يُفَرِّطُونَ [61]

و اوست كه بر بندگان خود تسلّط كامل دارد؛ و مراقبانى بر شما مى‌گمارد؛ تا زمانى‌كه مرگ يكى از شما فرا رسد؛ [در‌اين هنگام]، فرستادگان ما جان او را مى‌گيرند؛ و آن‌ها [در نگاهدارى حساب عمر و اعمال بندگان]، كوتاهى نمى‌كنند.

۱
(انعام/ ۶۱)

الصّادق (علیه السلام)- سُئِلَ الصادق (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ اللهُ یَتَوَفَّی الْأَنْفُسَ حِینَ مَوْتِها وَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ قُلْ یَتَوَفَّاکُمْ مَلَکُ الْمَوْتِ الَّذِی وُکِّلَ بِکُمْ وَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ الَّذِینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ طَیِّبِینَ وَ الَّذِینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ ظالِمِی أَنْفُسِهِمْ وَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنا وَ عَنْ قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ وَ لَوْ تَری إِذْ یَتَوَفَّی الَّذِینَ کَفَرُوا الْمَلائِکَةُ وَ قَدْ یَمُوتُ فِی السَّاعَهًِْ الْوَاحِدَهًِْ فِی جَمِیعِ الْآفَاقِ مَا لَا یُحْصِیهِ إِلَّا اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فَکَیْفَ هَذَا فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی جَعَلَ لِمَلَکِ الْمَوْتِ أَعْوَاناً مِنَ الْمَلائِکَهًُْ یَقْبِضُونَ الْأَرْوَاحَ بِمَنْزِلَهًِْ صاحِبِ الشُّرْطَهًِْ لَهُ أَعْوَانٌ مِنَ الْإِنْسِ یَبْعَثُهُمْ فِی حَوَائِجِهِ فَتَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَهًُْ وَ یَتَوَفَّاهُمْ مَلَکُ الْمَوْتِ مِنَ الْمَلائِکَهًُْ مَعَ مَا یَقْبِضُ هُوَ وَ یَتَوَفَّاهَا اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ مِنْ مَلَکِ الْمَوْتِ.

امام صادق (علیه السلام)- از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی کلام خدای عزّوجلّ: خداوند ارواح را به هنگام مرگ قبض می‌کند. (زمر/۴۲). و همچنین این کلام خداوند تبارک‌وتعالی: بگو: «فرشته‌ی مرگ که بر شما مأمور شده، [روح] شما را می‌گیرد». (سجده/۱۱). و آیه: همان‌ها که فرشتگان [مرگ] روحشان را می‌گیرند درحالی‌که پاک و پاکیزه‌اند. (نحل/۳۲). و همان‌ها که فرشتگان [مرگ] روحشان را می‌گیرند درحالی‌که به خود ظلم کرده بودند!. (نحل/۲۸). و همچنین درباره‌ی این فرموده‌ی حق تعالی: و اگر ببینی کافران را هنگامی‌که فرشتگان [مرگ]، جانشان را می‌گیرند. (انفال/۵۰). سؤال کردند و گفتند: «درحالی‌که ممکن است در همه‌ی آفاق، در عرض یک ساعت، آنقدر افراد بمیرند که کسی به جز خدا نمی‌تواند آن‌ها را بشمارد، پس چگونه امکان دارد [که فرشته‌ی مرگ بتواند جان همه‌ی آنان را بگیرد]»؟ امام فرمود: «همانا خداوند تبارک‌وتعالی برای فرشته‌ی مرگ یارانی از فرشتگان قرار داده است که قبض روح می‌کنند و جایگاه او مانند جایگاه داروغه‌ای است که یارانی از انسانها (مردم) دارد و آن‌ها را برای انجام کارهایش می‌فرستد. پس فرشتگان، آن‌ها را قبض روح می‌کنند. فرشته‌ی مرگ علاوه‌بر کسانی که خود قبض روح می‌کند، مردمان دیگر را نیز از طریق فرشتگان قبض روح می‌کند و خدای عزّوجلّ نیز از طریق فرشته‌ی مرگ، جان ایشان را می‌گیرد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۴، ص۴۱۲
من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۱۳۶/ البرهان/ بحارالأنوار، ج۶، ص۱۴۴
۲
(انعام/ ۶۱)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- فِی خَبَرِ الزِّنْدِیقِ الْمُدَّعِی لِلتَّنَاقُضِ فِی الْقُرْآنِ قَالَ أَمیِرُالمُؤمِنِینَ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی اللَّهُ یَتَوَفَّی الْأَنْفُسَ حِینَ مَوْتِها وَ قَوْلِهِ یَتَوَفَّاکُمْ مَلَکُ الْمَوْتِ وَ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنا وَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ طَیِّبِینَ وَ الَّذِینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ ظالِمِی أَنْفُسِهِمْ فَهُوَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَجَلُّ وَ أَعْظَمُ مِنْ أَنْ یَتَوَلَّی ذَلِکَ بِنَفْسِهِ وَ فِعْلُ رُسُلِهِ (علیهم السلام) وَ مَلَائِکَتِهِ فِعْلُهُ لِأَنَّهُمْ بِأَمْرِهِ یَعْمَلُونَ فَاصْطَفَی جَلَّ ذِکْرُهُ مِنَ الْمَلائِکَهًُْ رُسُلًا وَ سَفَرَهًًْ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ خَلْقِهِ وَ هُمُ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ فِیهِمْ اللَّهُ یَصْطَفِی مِنَ الْمَلائِکَهًُْ رُسُلًا وَ مِنَ النَّاسِ فَمَنْ کَانَ مِنْ أَهْلِ الطَّاعَهًِْ تَوَلَّتْ قَبْضَ رُوحِهِ مَلَائِکَهًُْ الرَّحْمَهًِْ وَ مَنْ کَانَ مِنْ أَهْلِ الْمَعْصِیَهًِْ تَوَلَّی قَبْضَ رُوحِهِ مَلَائِکَهًُْ النَّقِمَهًِْ وَ لِمَلَکِ الْمَوْتِ أَعْوَانٌ مِنْ مَلَائِکَهًِْ الرَّحْمَهًِْ وَ النَّقِمَهًِْ یَصْدُرُونَ عَنْ أَمْرِهِ وَ فِعْلُهُمْ فِعْلُهُ وَ کُلُّ مَا یَأْتُونَهُ مَنْسُوبٌ إِلَیْهِ وَ إِذَا کَانَ فِعْلُهُمْ فِعْلَ مَلَکِ الْمَوْتِ وَ فِعْلُ مَلَکِ الْمَوْتِ فِعْلُ اللَّهِ لِأَنَّهُ یَتَوَفَّی الْأَنْفُسَ عَلَی یَدِ مَنْ یَشَاءُ وَ یُعْطِی وَ یَمْنَعُ وَ یُثِیبُ وَ یُعَاقِبُ عَلَی یَدِ مَنْ یَشَاءُ وَ إِنَّ فِعْلَ أُمَنَائِهِ فِعْلُهُ کَمَا قَالَ وَ ما تَشاؤُنَ إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللهُ.

امام علی (علیه السلام)- امیرالمؤمنین (علیه السلام) در تفسیر آیه‌ی شریفه: خداوند ارواح را به هنگام مرگ قبض می‌کند. (زمر/۴۲). و فرشته‌ی مرگ [روح] شما را می‌گیرد. (سجده/۱۱). وَ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنا و آیه: همان‌ها که فرشتگان [مرگ] روحشان را می‌گیرند درحالی‌که پاک و پاکیزه‌اند. (نحل/۳۲). و همان‌ها که فرشتگان [مرگ] روحشان را می‌گیرند درحالی‌که به خود ظلم کرده بودند!. (نحل/۲۸). فرمود: خداوند تبارک‌وتعالی اجلّ و اعظم از آن است خود متولّی این امور شود، و فعل رسولان و ملائکه‌ی او همان فعل خداوند است، زیرا این‌ها به امر او عمل می‌کنند، بنابراین خداوند جلیل گروهی از ملائکه را به‌عنوان رسول و سفیر میان خود و خلق برگزیده است، و ایشان همان کسانی هستند که می‌فرماید: خداوند از فرشتگان رسولانی برمی‌گزیند، و همچنین از مردم. (حج/۷۵). بنابراین تولّی قبض روح اهل طاعت را ملائکه‌ی رحمت به عهده دارند، و قبض روح اهل معصیت را ملائکه‌ی عذاب انجام می‌دهند. و ملک‌الموت یارانی از فرشتگان رحمت و عذاب دارد، که تحت فرمان او بوده و فعل ایشان همان فعل اوست، و سراغ هرکه می‌روند کارشان منسوب به ملک‌الموت است، دراین‌صورت کار ملک‌الموت نیز همان فعل خداوند است، زیرا پروردگار، قبض روح را بر دست هرکه خواهد جاری می‌سازد، عطا می‌کند و منع می‌فرماید. پاداش و عقوبت را در دست هرکه خواهد روان می‌کند، چرا که فعل افراد امین او همان فعل خداوند است، و شما هیچ‌چیز را نمی‌خواهید مگر اینکه خدا بخواهد. (انسان/۳۰).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۴، ص۴۱۲
بحارالأنوار، ج۶، ص۱۴۰/ الاحتجاج، ج۱، ص۲۴۷/ بحارالأنوار، ج۹۰، ص۱۰۸
۳
(انعام/ ۶۱)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ أَمَّا قَوْلُهُ وَ هُوَ الْقاهِرُ فَوْقَ عِبادِهِ وَ یُرْسِلُ عَلَیْکُمْ حَفَظَةً یَعْنِی الْمَلَائِکَهًَْ الَّذِینَ یَحْفَظُونَکُمْ وَ یَحْفَظُونَ أَعْمَالَکُمْ حَتَّی إِذَا جَاءَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنَا وَ هُمُ الْمَلَائِکَهًُْ وَ هُمْ لَا یُفَرِّطُونَ أَیْ لَا یُقَصِّرُونَ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ هُوَ الْقَاهِرُ فَوْقَ عِبَادِهِ وَ یُرْسِلُ عَلَیْکُم حَفَظَةً منظور، فرشتگانی است که شما را حفظ می‌کنند و اعمالتان را ثبت می‌کنند. حَتَّیَ إِذَا جَاء أَحَدَکُمُ المَوْتُ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنَا؛ و آنان همان فرشتگانند. وَ هُمْ لاَ یُفَرِّطُونَ؛ یعنی کوتاهی نمی‌کنند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۴، ص۴۱۴
القمی، ج۱، ص۲۰۳
بیشتر