آیه ما كانَ لِنَبِيٍّ أَنْ يَكُونَ لَهُ أَسْرى حَتَّى يُثْخِنَ فِي الْأَرْضِ تُريدُونَ عَرَضَ الدُّنْيا وَ اللهُ يُريدُ الْآخِرَةَ وَ اللهُ عَزيزٌ حَكيمٌ [67]
هيچ پيامبرى حق ندارد اسيرانى [از دشمن] بگيرد تا زمانى‌كه كاملاً بر آن‌ها غلبه كند. شما متاع ناپايدار دنيا را مى‌خواهيد [و مايليد اسيران بيشترى بگيريد، تا با گرفتن فديه آزاد كنيد] ولى خداوند، سراى ديگر را [براى شما] مى‌خواهد و خداوند توانا و حكيم است.
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- فَلَمَّا قَتَلَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) النَّضْرَ وَ عُقْبَهًَْ خَافَتِ الْأَنْصَارُ أَنْ یُقْتَلَ الْأُسَارَی کُلُّهُمْ فَقَامُوا إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَدْ قَتَلْنَا سَبْعِینَ وَ أَسَرْنَا سَبْعِینَ وَ هُمْ قَوْمُکَ وَ أُسَارَاکَ هَبْهُمْ لَنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ خُذْ مِنْهُمُ الْفِدَاءَ وَ أَطْلِقْهُمْ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ ما کانَ لِنَبِیٍّ أَنْ یَکُونَ لَهُ أَسْری حَتَّی یُثْخِنَ فِی الْأَرْضِ تُرِیدُونَ عَرَضَ الدُّنْیا وَ اللهُ یُرِیدُ الْآخِرَةَ وَ اللهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ* لَوْ لا کِتابٌ مِنَ اللهِ سَبَقَ لَمَسَّکُمْ فِیما أَخَذْتُمْ عَذابٌ عَظِیمٌ فَکُلُوا مِمَّا غَنِمْتُمْ حَلالًا طَیِّباً قَالَ فَأَطْلَقَ لَهُمْ أَنْ یَأْخُذُوا الْفِدَاءَ وَ یُطْلِقُوهُمْ وَ شَرَطَ أَنَّهُ یُقْتَلُ مِنْهُمْ فِی عَامٍ قَابِلٍ بِعَدَدِ مَنْ یَأْخُذُوا مِنْهُمُ الْفِدَاءَ فَرَضُوا مِنْهُ بِذَلِکَ فَلَمَّا کَانَ یَوْمُ أُحُدٍ قُتِلَ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) سَبْعُونَ رَجُلًا فَقَالَ مَنْ بَقِیَ مِنْ أَصْحَابِهِ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا هَذَا الَّذِی أَصَابَنَا وَ قَدْ کُنْتَ تَعِدُنَا بِالنَّصْرِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عزّوجلّ فِیهِمْ أَ وَ لَمَّا أَصابَتْکُمْ مُصِیبَةٌ قَدْ أَصَبْتُمْ مِثْلَیْها بِبَدْرٍ قَتَلْتُمْ سَبْعِینَ وَ أَسَرْتُمْ سَبْعِینَ قُلْتُمْ أَنَّی هذا قُلْ هُوَ مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِکُمْ بِمَا اشْتَرَطْتُمْ.
علیّ‌بن‌ابراهیم ( وقتی رسول خدا (نضر [بن‌حارث] و عُقْبه [بن‌ابی‌معیط] را [توسّط علی (گردن‌زده و] به هلاکت رساند، انصار ترسیدند که همه‌ی اسیران کُشته شوند، به‌همین‌خاطر نزد رسول خدا (آمده و عرض کردند: «ای رسول خدا (! ما [در این جنگ بدر] هفتاد نفر [از مشرکان] را کُشته و هفتاد نفر دیگر را به اسارت گرفتیم و ایشان قوم و قبیله و اسیران شما هستند، ای رسول خدا (! آن‌ها را به ما ببخش و از آن‌ها فدیه گرفته و آزادشان فرما در این هنگام خداوند این آیات را نازل فرمود: ما کانَ لِنَبِیٍّ أَنْ یَکُونَ لَهُ أَسْری حَتَّی یُثْخِنَ فِی الْأَرْضِ تُرِیدُونَ عَرَضَ الدُّنْیا وَ اللهُ یُرِیدُ الْآخِرَةَ وَ اللهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ لَوْ لا کِتابٌ مِنَ اللهِ سَبَقَ لَمَسَّکُمْ فِیما أَخَذْتُمْ عَذابٌ عَظِیمٌ فَکُلُوا مِمَّا غَنِمْتُمْ حَلالًا طَیِّباً. [با نزول این آیات] پیامبر (به مسلمانان اجازه داد که [از اسیران] فدیه گرفته و آنان را آزاد کنند و [با مسلمانان] شرط نمود که به تعداد اسیرانی که فدیه می‌گیرند سال آینده به همان تعداد از مسلمانان کُشته خواهند شد و مسلمانان به این شرط پیامبر (رضایت دادند. چون [سال آینده یعنی سال سوّم هجری] جنگ اُحد رخ داد؛ هفتاد نفر از یاران رسول خدا (به شهادت رسیدند، آن دسته از یاران حضرت (که زنده مانده بودند عرض کردند: «ای رسول خدا (! این چه مصیبتی بود که بر سر ما آمد درصورتی‌که شما به ما وعده‌ی نصرت می‌دادید»؟! در این‌هنگام خداوند در مورد آن‌ها این آیه را نازل فرمود: آیا هنگامی‌که مصیبتی [در میدان جنگ احد] به شما رسید، درحالی‌که دو برابر آن را در جنگ بدر [بر دشمن] وارد ساخته بودید [یعنی] هفتاد نفر از آن‌ها را کُشته و هفتاد نفر را اسیر کردید، گفتید: این مصیبت از کجاست؟! بگو: از ناحیه‌ی خود شماست. (آل‌عمران/۱۶۵) به خاطر آنچه [با پیامبر (] شرط گذاشتید.
الصّادق (علیه السلام)- نَزَلَتْ یَوْمَ بَدْرٍ لَمَّا انْهَزَمَ النَّاسُ کَانَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَلَی ثَلَاثِ فِرَقٍ فَصِنْفٌ کَانُوا عِنْدَ خَیْمَهًِْ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) وَ صِنْفٌ أَغَارُوا عَلَی النَّهْبِ وَ فِرْقَهًٌْ طَلَبَتِ الْعَدُوَّ وَ أَسَرُوا وَ غَنِمُوا فَلَمَّا جَمَعُوا الْغَنَائِمَ وَ الْأُسَارَی تَکَلَّمَتِ الْأَنْصَارُ فِی الْأُسَارَی فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی ما کانَ لِنَبِیٍّ أَنْ یَکُونَ لَهُ أَسْری حَتَّی یُثْخِنَ فِی الْأَرْضِ.
امام صادق ( این آیه در روز جنگ بدر نازل گردید. در آن هنگام که مشرکان شکست خوردند یاران رسول خدا (سه گروه بودند؛ دسته‌ای اطراف خیمه‌ی پیامبر (بودند [و از ایشان محافظت می‌کردند]؛ دسته‌ای دیگر بر غنائم هجوم آوردند [و به جمع‌آوری آن‌ها پرداختند] و گروهی دیگر به تعقیب دشمن پرداخته و آن‌ها را به اسارت گرفته و غنیمت به‌دست آوردند؛ چون غنائم و اسیران را یک‌جا جمع کردند انصار درمورد [سرنوشتِ] اسیران به گفتگو پرداختند، در این هنگام خداوند این آیه را نازل فرمود: ما کانَ لِنَبِیٍّ أَنْ یَکُونَ لَهُ أَسْری حَتَّی یُثْخِنَ فِی الْأَرْضِ.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- فِی کِتَابِ الْخَرَائِجِ: مِنْ مُعْجِزَاتِهِ (صلی الله علیه و آله) لَمَّا کَانَتْ وَقْعَهًُْ بَدْرٍ قَتَلَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ قُرَیْشٍ سَبْعِینَ رَجُلًا وَ أَسَرُوا مِنْهُمْ سَبْعِینَ فَحَکَمَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بِقَتْلِ الْأُسَارَی وَ حَرْقِ الْغَنَائِمِ فَقَالَ جَمَاعَهًٌْ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ إِنَّ الْأُسَارَی هُمْ قَوْمُکَ وَ قَدْ قَتَلْنَا مِنْهُمْ سَبْعِینَ فَأَطْلِقْ لَنَا أَنْ نَأْخُذَ الْفِدَاءَ مِنَ الْأُسَارَی وَ الْغَنَائِمَ فَنَقْوَی بِهَا عَلَی جِهَادِنَا فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهِ إِنْ لَمْ تَقْتُلُوا یُقْتَلْ مِنْکُمْ فِی الْعَامِ الْمُقْبِلِ فِی مِثْلِ هَذَا الْیَوْمِ عَدَدَ الْأُسَارَی فَأَنْزَلَ اللَّهُ ما کانَ لِنَبِیٍّ أَنْ یَکُونَ لَهُ أَسْری حَتَّی یُثْخِنَ فِی الْأَرْضِ تُرِیدُونَ عَرَضَ الدُّنْیا فَلَمَّا کَانَ فِی الْعَامِ الْمُقْبِلِ وَ قُتِلَ مِنَ الْمُسْلِمِینَ سَبْعُونَ بِعَدَدِ الْأُسَارَی قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَدْ وَعَدْتَنَا النَّصْرَ فَمَا هَذَا الَّذِی وَقَعَ بِنَا وَ نَسُوا الشَّرْطَ بِبَدْرٍ فَأَنْزَلَ اللهُ أَ وَ لَمَّا أَصابَتْکُمْ مُصِیبَةٌ قَدْ أَصَبْتُمْ مِثْلَیْها یَعْنِی مَا کَانُوا أَصَابُوا مِنْ قُرَیْشٍ بِبَدْرٍ وَ قَبِلُوا الْفِدَاءَ مِنَ الْأَسْرَی قُلْتُمْ أَنَّی هذا قُلْ هُوَ مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِکُمْ یَعْنِی بِالشَّرْطِ الَّذِی شَرَطُوهُ عَلَی أَنْفُسِهِمْ أَنْ یُقْتَلَ مِنْهُمْ بِعَدَدِ الْأُسَارَی إِذَا هُوَ أَطْلَقَ لَهُمُ الْفِدَاءَ مِنْهُمْ وَ الْغَنَائِم.
پیامبر ( در کتاب خرائج آمده است: در جنگ بدر، مسلمانان هفتاد نفر از قریش را کُشته و هفتاد نفر را اسیر کردند. رسول خدا (دستور کُشتن اسیران و سوزاندن غنائم را صادر فرمود، عدّه‌ای از مهاجرین [خطاب به پیامبر (] گفتند: «اسیران قوم و قبیله‌ی شما هستند و ما هفتاد نفر از آن‌ها را کُشته‌ایم، به ما اجازه بده از اسیران [در مقابل آزادیشان] فدیه بگیریم و به همراه غنائم، خود را در پیکارمان نیرومند سازیم». در این هنگام خداوند به پیامبر (وحی فرمود: «اگر اکنون اسیران را نکشید سال دیگر در چنین روزی به تعداد آن‌ها از شما کُشته خواهند شد و این آیه را نازل فرمود: ما کانَ لِنَبِیٍّ أَنْ یَکُونَ لَهُ أَسْری حَتَّی یُثْخِنَ فِی الْأَرْضِ تُرِیدُونَ عَرَضَ الدُّنْیا؛ چون سال بعد [در جنگ اُحد] هفتاد نفر از آن‌ها به تعداد اسیران بدر کُشته شدند، مسلمانان که شرط پیامبر (در جنگ بدر را فراموش کرده بودند گفتند: «ای رسول خدا (! شما به ما وعده‌ی نصرت دادی پس این چه مصیبتی است که بر سر ما آمد»؟! در این هنگام خداوند این آیه را نازل فرمود: آیا هنگامی‌که مصیبتی [در میدان جنگ احد] به شما رسید، درحالی‌که دو برابر آن را وارد ساخته بودید؛ یعنی آنچه در جنگ بدر بر سر قریش آورده و از اسیران فدیه گرفته بودند، گفتید: «این مصیبت از کجاست»؟! بگو: «از ناحیه‌ی خود شماست. (آل‌عمران/۱۶۵)؛ یعنی به خاطر شرطی است که [در جنگ بدر] به ضرر خودشان قبول کردند که از ایشان به تعداد اسیران کُشته شود در آن هنگام که پیامبر (به مسلمانان [به خاطر اصرار خودشان] اجازه فرمود که به همراه غنائم از اسیران فدیه بگیرند».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- رَوَی عُبَیْدَهًُْ السَّلْمَانِی: عَنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَنَّهُ قَالَ لِأَصْحَابِهِ یَوْمَ بَدْرٍ فِی الْأُسَارَی إِنْ شِئْتُمْ قَتَلْتُمُوهُمْ وَ إِنْ شِئْتُمْ فَادَیْتُمُوهُمْ وَ یُسْتَشْهَد مِنْکُمْ بِعِدَّتِهِمْ وَ کَانَتِ الْأُسَارَی سَبْعِینَ فَقَالُوا بَلْ نَأْخُذُ الْفِدَاءَ فَنَسْتَمْتِعُ بِهِ وَ نَتَقَوَّی بِهِ عَلَی عَدُوِّنَا یُسْتَشْهَد مِنَّا بِعِدَّتِهِمْ قَالَ عُبَیْدَهًُْ طَلَبُوا الْخَیْرَتَیْنِ کِلْتَیْهِمَا فَقُتِلَ مِنْهُمْ یَوْمُ أُحُدٍ سَبْعُونَ.
پیامبر ( عُبیده‌ی سلمانی از رسول خدا (نقل کرده است که حضرت (در جنگ بدر در مورد اسیران که تعدادشان هفتاد نفر بود به اصحابش فرمود: «اگر بخواهید می‌توانید اسیران را بکُشید و یا از ایشان فدیه بگیرید و [آزادشان کنید، ولی اگر فدیه گرفتید] به تعداد آن‌ها از شما کُشته خواهند شد». اصحاب گفتند: «ما فدیه گرفته و از آن بهره‌مند می‌شویم و خودمان را برضدّ دشمن‌مان نیرومند می‌سازیم، حتّی اگر به تعداد آن‌ها از ما کُشته شوند مسلمانان هر دو چیز خوب [فدیه و غنائم] را خواستند در نتیجه در جنگ اُحد هفتاد نفر از ایشان کشته شدند».