آیه وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ وَ يَكُونَ ألرّسول عَلَيْكُمْ شَهيداً وَ ما جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتي كُنْتَ عَلَيْها إِلاَّ لِنَعْلَمَ مَنْ يَتَّبِعُ ألرّسول مِمَّنْ يَنْقَلِبُ عَلى عَقِبَيْهِ وَ إِنْ كانَتْ لَكَبيرَةً إِلاَّ عَلَى الَّذينَ هَدَى اللهُ وَ ما كانَ اللهُ لِيُضيعَ إيمانَكُمْ إِنَّ أللهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُفٌ رَحيمٌ [143]
همان‌گونه [كه قبله‌ی شما، يك قبله ميانه است] شما را نيز امّتى ميانه [و معتدل] قرار داديم تا بر مردم گواه باشيد؛ و پيامبر هم بر شما گواه باشد. و ما آن قبله‌اى را كه قبلاً بر آن بودى، تنها براى اين قبله قرار داده‌بوديم كه افرادى كه از پيامبر پيروى مى‌كنند، از آنها كه به جاهليّت بازمى‌گردند، مشخّص شوند. و مسلّماً اين حكم، جز بر كسانى كه خداوند آنها را هدايت كرده، دشوار بود. و خدا هرگز ايمان [و نمازهاى گذشته] شما را ضايع نمى‌گرداند؛ زيرا خداوند نسبت به مردم، رئوف و مهربان است.
علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً یَعْنِی عَدْلًا.
علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) منظور از وسطاً در آیه‌ی: وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً؛ عدل است.
علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- وَاسِطَهٌْ بَینَ ألرَّسُولِ وَ النَّاسِ.
علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) منظور واسطه‌بودن مابین رسول و مردم است.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام): یَقُول نَحْنُ نَمَطُ الْحِجَازِ. فَقُلْتُ: وَ مَا نَمَطُ الْحِجَازِ؟ قَالَ: أَوْسَطُ الْأَنْمَاطِ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً ثُمَّ قَالَ إِلَیْنَا یَرْجِعُ الْغَالِی وَ بِنَا یَلْحَقُ الْمُقَصِّرُ.
امام باقر (علیه السلام) ابوبصیر گوید: از امام باقر (علیه السلام) شنیدم که می‌فرمود: «ما نمط حجازیم (گروه اهل حجاز)». گفتم: «نمط حجاز (گروه اهل حجاز) چیست»؟ فرمود: «میانه‌روترین گروه که خداوند در این آیه می‌فرماید: وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً آنکه بسیار بالا رفته [از حق گذشته] باید به‌سوی ما [که وسط هستیم] بازگردد و آنکه عقب‌افتاده باید به ما برسد».
ابن‌عباس (رحمة الله علیه)- فِی تَفسِیرِ قالَ أَوْسَطُهُمْ أَ لَمْ أَقُلْ لَکُمْ لَوْ لا تُسَبِّحُونَ الآیَهًْ ... فَقَالَ الرَّجُلُ یَا ابن عباس (رحمة الله علیه) کَانَ أَوْسَطَهُمْ فِی السِّنِّ؟ فَقَالَ: لَا! بَلْ کَانَ أَصْغَرَ الْقَوْمِ سِنّاً وَ کَانَ أَکْبَرَهُمْ عَقْلًا وَ أَوْسَطُ الْقَوْمِ خَیْرُ الْقَوْمِ وَ الدَّلِیلُ عَلَیْهِ فِی الْقُرْآنِ قَوْلُهُ إِنَّکُمْ یَا أُمَّهًَْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) أَصْغَرُ الْقَوْمِ وَ خَیْرُ الْأُمَمِ قَالَ اللَّهُ وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً.
ابن‌عباس (رحمة الله علیه) در باب معنی أوْسَطُهُمْ در این کلام الهی، که می‌فرماید: آیا به شما نگفتم چرا تسبیح خدا نمی‌گویید؟! ... (قلم/۲۸) مردی به ابن‌عباس (رحمة الله علیه) گفت: «آیا منظور کسی است که از نظر سن در بین آنها، متوسّط باشد»؟ ابن‌عباس (رحمة الله علیه) گفت: «خیر! از لحاظ سن، او از همه‌ی مردم کوچکتر بود ولیکن از نظر عقل از همه‌ی آنها بزرگتر بوده است. میانه و اوسط قوم، کسی است که از همگان بهتر است و دلیل بر آن، آیه‌ای در قرآن است که می‌خواهد بگوید شما ای امّت محمّد (کوچکترین مردمان [از نظر تعداد و سن] و بهترین امّت‌ها هستید و خدا فرمود: کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً».
الباقر (علیه السلام)- وَ لَا یَکُونُ شُهَدَاءَ عَلَی النَّاسِ إِلَّا الْأَئِمَّهًُْ وَ الرُّسُلُ فَأَمَّا الْأُمَّهًُْ فَإِنَّهُ غَیْرُ جَائِزٍ أَنْ یَسْتَشْهِدَهَا اللَّهُ تَعَالَی عَلَی النَّاسِ وَ فِیهِمْ مَنْ لَا تَجُوزُ شَهَادَتُهُ فِی الدُّنْیَا عَلَی حَزْمَهًِْ بَقْلٍ.
امام باقر (علیه السلام) و گواهان بر مردم کسانی نبودند جز امامان و پیامبران؛ و شاهد و گواه‌گرفتن افراد امّت بر مردم صحیح و جائز نیست زیرا در بین ایشان کسی است که حتّی شهادت او در مورد یک بسته سبزی نیز پذیرفته نمی‌شود.
الصّادق (علیه السلام)- وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَی النَّاسِ قَالَ هُمُ الْأَئِمَّهًُْ (علیهم السلام).
امام صادق (علیه السلام) در تفسیر آیه‌ی: وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَی النَّاسِ فرمود: «منظور ائمّه (علیهم السلام) هستند».
الصّادق (علیه السلام)- لِیَکُونَ الرَّسُولُ شَهِیداً عَلَیْکُمْ یَا آلَ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) یَا مَنْ قَدْ اسْتَوْدَعَکُمْ الْمُسْلِمِینَ وَ افْتَرَضَ طَاعَتَکُمْ عَلَیْهِمْ وَ تَکُونُوا أَنْتُمْ شُهَداءَ عَلَی النَّاسِ بِمَا قَطَعُوا مِنْ رَحِمِکُمُ وَ ضَیَّعُوا مِنْ حَقِّکُمْ وَ مَزَّقُوا مِنْ کِتَابِ اللَّهِ وَ عَدَلُوا حُکْمَ غَیْرِکُمْ بِکُمْ.
امام صادق (علیه السلام) [ای خاندان پیامبر (!] ای کسانی که رَحِمْ و رابطه‌ی نَسَبی شما با پیامبر (را قطع و حقّ شما را ضایع کردند و به کتاب خدا بی‌احترامی و حکم دیگران را بر شما جاری کردند؛ خداوند پیامبر (را گواهی [بر ظلمی که به شما کرده‌اند و گواهی] برای شما قرار داده است.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی عَمْرٍو الزُّبَیْرِی عَنْ أَبِی‌عبدالله (علیه السلام) قَالَ: فَإِنْ ظَنَنْتَ أَنَّ اللَّهَ عَنَی بِهَذِهِ الْآیَهًِْ جَمِیعَ أَهْلِ الْقِبْلَهًِْ مِنَ الْمُوَحِّدِینَ أَ فَتَرَی أَنَّ مَنْ لَا یَجُوزُ شَهَادَتُهُ فِی الدُّنْیَا عَلَی صَاعٍ مِنْ تَمْرٍ یَطْلُبُ اللَّهُ شَهَادَتَهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ یَقْبَلُهَا مِنْهُ بِحَضْرَهًِْ جَمِیعِ الْأُمَمِ الْمَاضِیَهًِْ کَلَّا لَمْ یَعْنِ اللَّهُ مِثْلَ هَذَا مِنْ خَلْقِهِ یَعْنِی الْأُمَّهًَْ الَّتِی وَجَبَتْ لَهَا دَعْوَهًُْ إِبْرَاهِیمَ کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ وَ هُمُ الْأُمَّهًُْ الْوُسْطَی وَ هُمْ خَیْرُ أُمَّهًٍْ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ.
امام صادق (علیه السلام) أبوعمرو زبیری از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است: فرمود: «آیا گمان می‌کنی که مخاطب خداوند در این آیه، تمام مسلمانان و خداپرستان‌اند؟! [نخیر! این‌چنین نیست، بعضی از این مسلمانان فاسق، بی‌اعتبارند] آیا گمان می‌کنی، این مسلمانانی که خداوند شهادت و گواهی آنان در دنیا در مورد یک مَن خرما نمی‌پذیرد، شهادتشان در روز قیامت شنیده خواهد شد و در حضور تمام امّت‌های پیشین، [در صحرای محشر] گواهی آنان پذیرفته می‌شود؟! ابداً! هیچ‌گاه خداوند چنین قصدی ندارد و چنین افرادی را از این امّت (امّت پیامبر () مخاطب این کلامش قرار نداده، امّتی که خواسته‌ی ابراهیم (علیه السلام) در مورد آنها اجرا شده که فرمود: شما بهترین امّتی بودید که به سود انسان‌ها آفریده شده‌اند. (آل‌عمران/۱۱۰) امّت پیامبر (امّت وسط و بهترین امّت از میان مردمان است».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- أَنَّ سَلْمَانَ سَأَلَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) عَنِ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ فِیهِمْ: لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَی النَّاسِ؟ قَالَ: هُمْ ثَلَاثَهًَْ عَشَرَ رَجُلًا خَاصَّهًًْ أَنَا وَ أَخِی عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ أَحَدَ عَشَرَ مِنْ وُلْدِهِ.
پیامبر ( از پیامبر (درخصوص کسانی‌که خداوند درباره‌شان فرمود: لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَی النَّاسِ سؤال شد. حضرت فرمود: «آنها سیزده نفر شامل من و برادرم علی (علیه السلام) و یازده نفر از فرزندان او هستند».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی إِیَّانَا عَنَی بِقَوْلِهِ لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَی النَّاسِ فَرَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) شَاهِدٌ عَلَیْنَا وَ نَحْنُ شُهَدَاءُ اللَّهِ عَلَی خَلْقِهِ وَ حُجَّتُهُ فِی أَرْضِهِ وَ نَحْنُ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ فیهم وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً.
امام علی (علیه السلام)منظور خداوند در این آیه‌ی لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَی النَّاسِ ما هستیم؛ پیامبراکرم (گواه بر ماست و ما گواه بر مردم و حجّت خدا در زمینیم؛ ما کسانی هستیم که خداوند درباره‌ی آنها فرموده است: جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- فَرَسُولُ اللَّهُ الشَّاهِدُ عَلَیْنَا (أَهْلَ الْبَیْتِ (علیهم السلام)) وَ نَحْنُ شُهَدَاءُ اللَّهِ عَلَی خَلْقِهِ وَ حُجَجُهُ فِی أَرْضِهِ. وَ نَحْنُ الَّذِینَ عَنَی اللَّهُ بِقَوْلِهِ: وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَی النَّاسِ إِلَی آخِرِ الْآیَهًِْ، فَلِکُلِّ زَمَانٍ مِنَّا إِمَامٌ شَاهِدٌ عَلَی أَهْلِ زَمَانِهِ.
امام علی (علیه السلام) رسول‌خدا (گواه و شاهدی بر ما اهل‌بیت (علیهم السلام) است و ما شاهدان خداوند بر خلقش و حجّت‌های او در زمینش هستیم. ما هستیم که منظور خداوند در این کلام هستیم: وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَی النَّاسِ ... در هر زمانی، امامی از ما هست که شاهد بر اهل زمان خود باشد.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی طَهَّرَنَا وَ عَصَمَنَا وَ جَعَلَنَا شُهَدَاءَ عَلَی خَلْقِهِ وَ حُجَّتَهُ فِی أَرْضِهِ وَ جَعَلَنَا مَعَ الْقُرْآنِ وَ جَعَلَ الْقُرْآنَ مَعَنَا لَا نُفَارِقُهُ وَ لَا یُفَارِقُنَا.
امام علی (علیه السلام) خداوند ما را پاکیزه، معصوم، گواه بر خلق و حجّت در روی زمین قرار داده است؛ [خدا] ما را با قرآن و قرآن را با ما قرار داده [به‌طوری‌که] نه ما از او و نه او از ما جدا نمی‌شود.
السّجّاد (علیه السلام)- فِی قَوْلِهِ تَعَالَی لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَی النَّاسِ قَالَ: نَحْنُ هُمْ.
امام سجاد (علیه السلام) ما همان کسانی هستیم که خداوند فرمود: «برمردم گواه می‌باشند».
الباقر (علیه السلام)- قَوْلَ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَی النَّاسِ وَ یَکُونَ ألرّسول عَلَیْکُمْ شَهِیداً قَالَ: نَحْنُ الْأُمَّهًُْ الْوَسَطُ وَ نَحْنُ شُهَدَاءُ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَلَی خَلْقِهِ وَ حُجَجُهُ فِی أَرْضِه.
امام باقر (علیه السلام) ما امّت میانه و گواهان خدای تبارک‌وتعالی بر خلقش و حجّت‌های او در زمینش هستیم.
الصّادق (علیه السلام)- نَحْنُ الشُّهَدَاءُ عَلَی النَّاسِ بِمَا عِنْدَهُمْ مِنَ الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ وَ مَا ضَیَّعُوا مِنْهُ.
امام صادق (علیه السلام) ما گواه بر مردم هستیم؛ به آنچه از حلال و حرام نزد ایشان است و آنچه از بین برده‌اند.
الباقر (علیه السلام)- عَن مَیمون البَان عَن أَبَاجَعفَر (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَی النَّاسِ وَ یَکُونَ ألرّسول عَلَیْکُمْ شَهِیداً قَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام): مِنَّا شَهِیدٌ عَلَی کُلِّ زَمَانٍ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ فِی زَمَانِهِ وَ الْحَسَنُ (علیه السلام) فِی زَمَانِهِ وَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) فِی زَمَانِهِ وَ کُلُّ مَنْ یَدْعُو مِنَّا إِلَی أَمْرِ اللَّهِ.
امام باقر (علیه السلام) از میمون‌البان نقل شده است: اباجعفر (علیه السلام) در تفسیر آیه وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَی النَّاسِ وَ یَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیداً فرمود: هر یک از ما گواه زمان خود هستیم؛ علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) در زمان خود، حسن‌بن‌علی (علیه السلام) در زمان خود و حسین (علیه السلام) نیز در زمان خویش گواه بود. هر یک از ما مأموریّت دعوت به‌سوی خدا را دارد.
الباقر (علیه السلام)- فِی قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَی النَّاسِ قَالَ: عَدْلًا لِیَکُونُوا شُهَدَاءَ عَلَی النَّاسِ قَالَ: الْأَئِمَّهًُْ وَ یَکُونَ ألرّسول عَلَیْکُمْ شَهِیداً قَالَ: عَلَی الْأَئِمَّهًِْ.
امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی سخن خداوند متعال: و کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَی النَّاسِ فرمود: «منظور از «وسط» عدل است ... منظور از ادامه‌ی آیه آن است که «تا امامان (علیهم السلام) بر مردم گواه باشند». (یعنی منظور از شهداء بر مردم، امامان (علیهم السلام) هستند). و رسول بر امامان گواه است».
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ مَعَ عَلِیٍّ (علیه السلام) فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ (علیها السلام) وَ هُمُ الَّذِینَ أَذْهَبَ اللَّهُ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرَهُمْ تَطْهِیراً وَ أَصْحَابُ الْکِسَاءِ هُمُ الَّذِینَ شَهِدَ لَهُمُ الْکِتَابُ بِالتَّطْهِیرِ وَ قَدْ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَحْدَهُ أُمَّهًْ.
امام صادق (علیه السلام) [فردی از امام (علیه السلام) پرسید که آیا منظور از افرادی که مصداق آیه شما بهترین امّتی بودید که به سود انسان‌ها آفریده شده‌اند. (آل‌عمران/۱۱۰) هستند، کسی جز علی (علیه السلام) است؟ امام (علیه السلام) جواب داد: همراه علی (علیه السلام)، افراد دیگری هم مصداق این آیه هستند]. همراه علی (علیه السلام)، فاطمه (سلام الله علیها) و حسن و حسین (علیها السلام) هستند و ایشان کسانی هستند که خداوند هرگونه پلیدی را از آنها دورکرده و پاکشان گردانده و اصحاب کساء نیز ایشانند که قرآن به پاکی آنها شهادت داده و رسول‌خدا (به تنهایی یک امّت بود.
الصّادق (علیه السلام)- وَ مَنْ جاءَ بِالسَّیِّئَةِ فَکُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِی النَّارِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلَّا ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ وَ إِنَّمَا أَرَادَ بِالسَّیِّئَهًِْ إِنْکَارَ الْإِمَامِ الَّذِی هُوَ مِنَ اللَّهِ تَعَالَی وَ قَالَ تَعَالَی فِیهِم وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً.
امام صادق (علیه السلام) منظور از «سیّئه» در این آیه: و آنها که اعمال بدی انجام دهند، به صورت در آتش افکنده می‌شوند، (نمل/۹۰) انکار امام (علیه السلام) است؛ امامی که از جانب خداوند برگزیده شده و پروردگار درباره‌ی ایشان فرموده است: و کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً.
الباقر (علیه السلام)- وَ لَقَدْ قُضِیَ الْأَمْرُ أَنْ لَا یَکُونَ بَیْنَ الْمُؤْمِنِینَ اخْتِلَافٌ وَ لِذَلِکَ جَعَلَهُمْ شُهَدَاءَ عَلَی النَّاسِ لِیَشْهَدَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) عَلَیْنَا وَ لِنَشْهَدَ عَلَی شِیعَتِنَا وَ لِیَشْهَدَ شِیعَتُنَا عَلَی النَّاسِ.
امام باقر (علیه السلام) فرمان خدا جاری شده که میان مؤمنین اختلافی نباشد و به‌همین جهت ایشان را گواه مردم قرار داده است؛ بدین ترتیب که محمّد (گواه ما باشد، ما گواه شیعیان خود [باشیم] و شیعیان ما گواه مردم [باشند].