آیه ۱۵۸ - سوره بقره

امام صادق (علیه السلام) حلبی گوید: پرسیدم: چرا سعی بین صفا و مروه تشریع شده است؟ حضرت فرمود: «زیرا در این وادی شیطان به نظر حضرت ابراهیم (علیه السلام) آمد؛ پس ابراهیم فرار کرد [و او را از خود دور نمود]. [و مسیر صفا و مروه] جایگاه ظاهرشدن شیطان بر ابراهیم (علیه السلام) است».

امام صادق (علیه السلام) هنگامی‌که حضرت ابراهیم (علیه السلام)، اسماعیل (علیه السلام) را زمانی‌که شیرخواره بود، در مکّه گذارد، اسماعیل (علیه السلام) تشنه بود. بین کوه صفا و مروه درختی بود؛ مادر اسماعیل (علیه السلام) از منزلش بیرون آمد تا به کوه صفا رسید؛ کسی را در آنجا ندید. پس گفت: «آیا در این وادی انیسی نیست»؟ کسی جوابش را نداد. پس از آنجا گذشت تا به مروه رسید. در آنجا نیز کسی را مشاهده نکرد. دوباره گفت: «آیا در اینجا انیسی نیست»؟ هیچ جوابی نشنید. پس به صفا برگشت؛ دوباره کلامش را تکرار کرد [ولی] جوابی نیامد. سپس به مروه برگشت و این عمل هفت بار تکرار شد. پس حق‌تعالی آن را سنّت قرار داد که حجّاج هفت مرتبه از صفا به مروه و از مروه به صفا، طیّ طریق کنند. جبرئیل (علیه السلام) بر آن بانو نازل شد و به او فرمود: «تو کیستی»؟ او گفت: «من مادر فرزند ابراهیم (علیه السلام) هستم». جبرئیل (علیه السلام) گفت: «ابراهیم (علیه السلام) شما را به چه کسی سپرده و رفته است»؟ او گفت: «همین جمله را هنگامی‌که ابراهیم (علیه السلام) می‌خواست برود، به او گفتم و او در جواب گفت: «شما را به خدای تعالی می‌سپارم». جبرئیل (علیه السلام) گفت: «او شما را به کسی سپرده که کفایت‌کننده است». سپس حضرت فرمود: مردم به‌خاطر نبودن آب در راه مکّه از رفت و آمد در آن راه اجتناب می‌کردند. امّا طفل شیرخوار از شدّت عطش پا بر زمین سایید و در اثر آن چشمه‌ی زمزم از زمین جوشید. مادر وقتی از مروه برگشت و به نزد طفل رسید و چشمه را دید، جلو آمد؛ اطراف آن را خاک ریخت تا آب جاری نشود و اگر این کار را نمی‌کرد، آب چشمه روان می‌شد. [وقتی آب در داخل توده‌ی خاک جمع شد به صورت حوض در آمد]. طیور و پرندگان که آن را دیدند اطرافش حلقه زدند. در همین هنگام قافله‌ای از یمن عبور می‌کرد. آنان وقتی پرندگان را دیدند که دور توده‌ای از خاک حلقه زده‌اند، گفتند پرندگان جایی حلقه نمی‌زنند؛ مگر آنکه آب در آنجا باشد. پس خود را به آن مکان رساندند تا آب بیاشامند. وقتی رسیدند و آب را دیدند، از آن آشامیده و طعامشان را هم همانجا تناول کردند. خداوند تبارک‌وتعالی آن آب را روزی آن‌ها کرد که با خود ببرند. هنگامی‌که [اهل] آن قافله از مکّه عبور می‌کردند، از طعامشان به اهل مکّه اطعام نموده و از آبی هم که با خود برداشته‌بودند به آن‌ها نوشانیدند.

امام باقر (علیه السلام) محمّدبن‌مسلم گوید از امام باقر (علیه السلام) شنیدم که می‌فرماید: إِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَةَ مِنْ شَعائِرِ اللهِ کسی‌که آن دو را طواف کند، مرتکب گناه نشده است. [مردم] می‌گفتند ما بین آن دو (صفا و مروه) در زمان جاهلیّت طواف می‌کردیم؛ پس زمانی که اسلام آمد، صفا و مروه را طواف نمی‌کنیم». لذا خداوند عزّوجلّ این آیه را نازل کرد». گفت: «پرسیدم این آیه خاص است یا عام»؟ فرمود: «این آیه، به‌منزله‌ی این کلام خدای عزّوجلّ ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ ... می‌باشد». پس هریک از مردمان که در آن وارد شوند [را در بر می‌گیرد] و همانند این است که خداوند عزّوجلّ می‌فرماید: وَ مَن یُطِعِ اللهَ وَ الرَّسُولَ فَأُوْلَئکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللهُ عَلَیْهِم مِّنَ النَّبِیِّنَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشّهَدَاءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُوْلَئکَ رَفِیقَا

امام صادق (علیه السلام) حلبی گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: «آیا زن حائض می‌تواند بین صفا و مروه طواف کند»؟ حضرت فرمود: «نه! زیرا خداوند متعال می‌فرماید: إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِن شَعَآئِرِ الله».

امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی سخن خداوند: إِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَةَ مِنْ شَعائِرِ اللهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَیْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَیْهِ أَنْ یَطَّوَّفَ بِهِما اباجعفر (علیه السلام) می‌فرماید: «سعی بین صفا و مروه فریضه‌ای واجب است و در کلام خداوند عزّوجلّ بیان شده است و اگر، در به‌جانیاوردن سعی آن دو، مانع و در ترک‌کردن طواف به‌خاطر آن دو اجازه‌ای وجود داشت، حتماً می‌فرمود: «فَلا جُناحَ عَلَیْهِ أَلّا یَطَّوَّفَ بِهِما؛ پس مانعی نیست سعی بین آن دو را به جای نیاورد». لکن چون می‌فرماید: پس مانعی نیست سعی بین آن دو را به‌جای آورد معلوم می‌شود که ایشان در سعی‌کردن بین آن دو مانعی می‌بینند و چنین بوده که انصار برای منات فریاد می‌زدند و منات روبروی پلاسی کوچک بود. پس احساس گناه می‌کردند که بین صفا و مروه سعی کنند. پس هنگامی که اسلام آمد، از رسول‌خدا (درباره‌ی آن سؤال کردند؛ پس خدا این آیه را نازل فرمود: إِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَةَ مِنْ شَعائِرِ اللهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَیْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَیْهِ أَنْ یَطَّوَّفَ بِهِما.

امام باقر (علیه السلام) از زراره و محمّدبن‌مسلم نقل شده است که گفتند: به امام باقر (علیه السلام) عرض کردیم: «در مورد نماز در هنگام سفر چه می‌فرمایید چگونه و چند رکعت است»؟ آن حضرت فرمود: «خداوند عزّوجلّ می‌فرماید: هنگامی که سفر می‌کنید، گناهی بر شما نیست که نماز را کوتاه کنید. (نساء/۱۰۱) پس شکسته‌خواندن نماز در سفر واجب می‌شود؛ همان‌گونه که تمام‌گزاردن نماز در حضر واجب است». گفتیم: «خداوند عزّوجلّ می‌فرماید: «بر شما حرجی نیست» و نمی‌فرماید: «چنین کنید». (یعنی به لفظ امر نفرموده نماز را کوتاه کنید که دلالت بر وجوب نماید). پس چگونه کوتاه‌کردن نماز در سفر همانند تمام اداکردن آن در حضر واجب باشد»؟ آن حضرت فرمود: «مگر خداوند عزّوجلّ در سعی میان صفا و مروه نفرموده: فَمَنْ حَجَّ الْبَیْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَیْهِ أَنْ یَطَّوَّفَ بِهِما آیا نمی‌بینید که سعی صفا و مروه واجب است؟ زیرا خداوند عزّوجلّ در کتاب خود آن را ذکر فرموده و پیامبرش در بیان آیه سعی میان صفا و مروه را به فعل آورده است، [و به همین ترتیب کوتاه‌ساختن نماز در سفر عملی است که رسول‌خدا (به کار بسته است]».

امام علی (علیه السلام) خدا نافله را بر پیامبرش جدای از دیگر آفریدگانش واجب کرده و فرموده است: و پاسی از شب را [از خواب برخیز، و] قرآن [و نماز] بخوان! این یک وظیفه‌ی اضافی برای توست امید است پروردگارت تو را به مقامی در خور ستایش برانگیزد. (اسراء/۷۹) پس این شب‌زنده‌داری امری است که خدا آن را ویژه‌ی پیامبرش قرار داده و او را به این صفت گرامی داشته و این عمل جز برای پیامبر (برای دیگری واجب نیست و برای غیر او مستحب [و دل بخواهی] است؛ زیرا خداوند می‌فرماید: وَ مَنْ تَطَوَّعَ خَیْراً فَإِنَّ اللهَ شاکِرٌ عَلِیمٌ پس آنچه را که به‌واسطه‌ی آن به خدا نزدیک می‌شوی، فراوان انجام ده و [نیز] تمام واجبات خدا را بدون عیب و نقص، به‌جای آور.

امام عسکری (علیه السلام) ای امّت! سخن پروردگار عزّوجلّ در مورد صفا و مروه حق است که فرمود: فَمَنْ حَجَّ الْبَیْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَیْهِ أَنْ یَطَّوَّفَ بِهِما وَ مَنْ تَطَوَّعَ خَیْراً پس زیاد طواف کنید که خداوند با پاداش نیکویش از مخلوقش سپاسگزاری می‌کند؛ از نیّت قلبی او باخبر است و به‌سبب نیّت او آن ثوابش را عظیم و جایگاهش را در آخرت گرامی می‌دارد.