آیه يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَيْسِرِ قُلْ فيهِما إِثْمٌ كَبيرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُما أَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما وَ يَسْئَلُونَكَ ما ذا يُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ كَذلِكَ يُبَيِّنُ أللهُ لَكُمُ الْآياتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ [219]
درباره‌ي شراب و قمار از تو سؤال مى‌کنند، بگو: «در آن دو گناه و زیان بزرگى است؛ و منافعى [از نظر مادى] براى مردم در بردارد؛ ولى گناه آنها از نفعشان بیشتر است». و از تو مى‌پرسند: «چه چیز انفاق کنند»؟ بگو: «از مازاد نیازمندى خود». این‌چنین خداوند آیات را براى شما روشن مى‌سازد؛ شاید بیندیشید.
الکاظم (علیه السلام)- سَأَلَ الْمَهْدِیُّ أَبَا الْحَسَنِ (علیه السلام) عَنِ الْخَمْرِ، هَلْ هِیَ مُحَرَّمَهًٌْ فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فَإِنَّ النَّاسَ إِنَّمَا یَعْرِفُونَ النَّهْیَ عَنْهَا وَ لَا یَعْرِفُونَ التَّحْرِیمَ لَهَا؟ فَقَالَ لَهُ أَبُو الْحَسَنِ (علیه السلام): بَلْ هِیَ مُحَرَّمَهًٌْ فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ، یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ! فَقَالَ لَهُ: فِی أَیِّ مَوْضِعٍ هِیَ مُحَرَّمَهًٌْ فِی کِتَابِ اللَّهِ جَلَّ اسْمُهُ یَا أَبَا الْحَسَنِ (علیه السلام)؟ فَقَالَ: قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ قُلْ إِنَّما حَرَّمَ رَبِّیَ الْفَواحِشَ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ وَ الْإِثْمَ وَ الْبَغْیَ بِغَیْرِ الْحَقِّ فَأَمَّا قَوْلُهُ ما ظَهَرَ مِنْها یَعْنِی الزِّنَا الْمُعْلَنَ وَ نَصْبَ الرَّایَاتِ الَّتِی کَانَتْ تَرْفَعُهَا الْفَوَاجِرُ لِلْفَوَاحِشِ فِی الْجَاهِلِیَّهًِْ وَ أَمَّا قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ وَ ما بَطَنَ یَعْنِی مَا نَکَحَ مِنَ الْآبَاءِ لِأَنَّ النَّاسَ کَانُوا قَبْلَ أَنْ یُبْعَثَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) إِذَا کَانَ لِلرَّجُلِ زَوْجَهًٌْ وَ مَاتَ عَنْهَا تَزَوَّجَهَا ابْنُهُ مِنْ بَعْدِهِ إِذَا لَمْ تَکُنْ أُمَّهُ فَحَرَّمَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ ذَلِکَ وَ أَمَّا الْإِثْمُ فَإِنَّهَا الْخَمْرَهًُْ بِعَیْنِهَا وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فِی مَوْضِعٍ آخَرَ یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ قُلْ فِیهِما إِثْمٌ کَبِیرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُما أَکْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما فَإنَّمَا عَنَی بِالإثْمِ حَرَاماً عَظِیماً وَ قَدْ سَمَّاهَا اللهُ تَعَالَی أَخْبَثُ الأَسْمَاءِ رِجْساً ثُمَّ قَالَ (علیه السلام) إِنَّ أَوَّلَ مَا نَزَلَ فِی تَحْرِیمِ الْخَمْرِ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ قُلْ فِیهِما إِثْمٌ کَبِیرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُما أَکْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما فَلَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ أَحَسَّ الْقَوْمُ بِتَحْرِیمِهَا وَ تَحْرِیمِ الْمَیْسِرِ وَ عَلِمُوا أَنَّ الْإِثْمَ مِمَّا یَنْبَغِی اجْتِنَابُهُ وَ لَا یَحْمِلُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عَلَیْهِمْ مِنْ کُلِّ طَرِیقٍ لِأَنَّهُ قَالَ وَ مَنَافِعُ لِلنَّاسِ ثُمَّ أَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ آیَهًًْ أُخْرَی إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ فَکَانَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ أَشَدَّ مِنَ الْأُولَی وَ أَغْلَظَ فِی التَّحْرِیمِ ثُمَّ ثَلَّثَ بِآیَهًٍْ أُخْرَی فَکَانَتْ أَغْلَظَ مِنَ الْآیَهًِْ الْأُولَی وَ الثَّانِیَهًِْ وَ أَشَدَّ فَقَالَ عَزَّوَجَلَّ إِنَّما یُرِیدُ الشَّیْطانُ أَنْ یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَداوَةَ وَ الْبَغْضاءَ فِی الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ وَ یَصُدَّکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللهِ وَ عَنِ الصَّلاةِ فَهَلْ أَنْتُمْ مُنْتَهُونَ فَأَمَرَ عَزَّوَجَلَّ بِاجْتِنَابِهَا وَ فَسَّرَ عِلَلَهَا الَّتِی لَهَا وَ مِنْ أَجْلِهَا حَرَّمَهَا ثُمَّ بَیَّنَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ تَحْرِیمَهَا وَ کَشَفَهُ فِی الْآیَهًِْ الرَّابِعَهًِْ مَعَ مَا دَلَّ عَلَیْهِ فِی هَذِهِ الْآیِ الْمَذْکُورَهًِْ الْمُتَقَدِّمَهًِْ بِقَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ قُلْ إِنَّما حَرَّمَ رَبِّیَ الْفَواحِشَ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ وَ الْإِثْمَ وَ الْبَغْیَ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَ قَالَ عَزَّوَجَلَّ فِی الْآیَهًِْ الْأُولَی یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ قُلْ فِیهِما إِثْمٌ کَبِیرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ ثُمَّ قَالَ فِی الْآیَهًِْ الرَّابِعَهًِْ قُلْ إِنَّما حَرَّمَ رَبِّیَ الْفَواحِشَ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ وَ الْإِثْمَ فَخَبَّرَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَنَّ الْإِثْمَ فِی الْخَمْرِ وَ غَیْرِهَا وَ أَنَّهُ حَرَامٌ وَ ذَلِکَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ إِذَا أَرَادَ أَنْ یَفْتَرِضَ فَرِیضَهًًْ أَنْزَلَهَا شَیْئاً بَعْدَ شَیْءٍ حَتَّی یُوَطِّنَ النَّاسُ أَنْفُسَهُمْ عَلَیْهَا وَ یَسْکُنُوا إِلَی أَمْرِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ نَهْیِهِ فِیهَا وَ کَانَ ذَلِکَ مِنْ فِعْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ عَلَی وَجْهِ التَّدْبِیرِ فِیهِمْ أَصْوَبَ وَ أَقْرَبَ لَهُمْ إِلَی الْأَخْذِ بِهَا وَ أَقَلَّ لِنِفَارِهِمْ مِنْهَا.
امام کاظم (علیه السلام) مهدی (خلیفه‌ی عباسی) از امام کاظم (علیه السلام) پرسید: «آیا شراب در کتاب خدا، حرام است؟ مردم از این آیه معنای نهی از خوردن شراب را می‌فهمند امّا حرام‌بودن را متوجّه نمی‌شوند. [حکم چیست؟]» امام (علیه السلام) فرمود: شراب در کتاب خدا، حرام اعلام شده است. گفت: «ای أبالحسن (علیه السلام) در کجای قرآن، شراب حرام اعلام شده است»؟ فرمود: این کلام خدا که می‌فرماید: بگو: «خداوند، تنها اعمال زشت را، چه آشکار باشد چه پنهان، حرام کرده‌است و [همچنین] گناه و ستم به‌ناحق را. (اعراف/۳۳) و منظور از «ما ظهر منها»، زنای آشکار و نصب پرچم‌های خاصی است که گناهکاران قریش در عصر جاهلیّت برای انجام گناه می‌افراشتند. منظور از «ما بطن» یعنی ازدواج‌کردن با همسران سابق پدر؛ زیرا قبل از بعثت پیامبر (صلی الله علیه و آله) اگر مردی که زن داشت، می‌مُرد، زن با فرزند آن مرد ازدواج می‌کرد؛ مگر آنکه مادر خودش باشد. خداوند این مسأله را حرام کرد. امّا منظور از الإثم، خود شراب است. چنانکه خداوند در جای دیگر می‌فرماید: یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ قُلْ فِیهِما إِثْمٌ کَبِیرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُما أَکْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما پس منظور از «إثم» یک عمل حرام بزرگ و گناه کبیره است و خداوند آن را به نام خبیث‌ترین اسم‌ها، یعنی رجس نامید. اوّلین چیزی که درباره‌ی حرمت شراب نازل شد، این آیه است یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ قُلْ فِیهِما إِثْمٌ کَبِیرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُما أَکْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما پس چون این آیه نازل شد، مسلمانان احساس کردند که شراب و قمار حرام است و فهمیدند چیزی که شایسته است از آن اجتناب شود، گناه به حساب می‌آید ولیکن از آنجا که خداوند فرمود: وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ تحریم همه جانبه‌ی شراب را بر آنان تحمیل نکرد. و خداوند آیه‌ی دیگری را نازل کرد: إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ در این آیه‌ی تحریم آن را شدیدتر و پُر رنگ‌تر بیان می‌کند و خداوند در آیه‌ی سوّم، شدّت و غلظت حرمت آن را حتّی از این هم بیشتر کرده و می‌فرماید: إِنَّما یُرِیدُ الشَّیْطانُ أَنْ یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَداوَةَ وَ الْبَغْضاءَ فِی الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ وَ یَصُدَّکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللهِ وَ عَنِ الصَّلاةِ فَهَلْ أَنْتُمْ مُنْتَهُونَ پس خداوند عزّوجلّ به اجتناب از آن امر نمود و علّت دوری از آن و دلایل حرمتش را توضیح داد. سپس خداوند عزّوجلّ حرمتش را بیان فرمود و در آیه‌ی چهارم آن را همراه دلایل قبلی که ذکر کرده‌بود، آشکار می‌نماید و می‌فرماید: قُلْ إِنَّما حَرَّمَ رَبِّیَ الْفَواحِشَ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ وَ الْإِثْمَ وَ الْبَغْیَ بِغَیْرِ الْحَقِّ و در آیه‌ی اوّل فرمود: یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ قُلْ فِیهِما إِثْمٌ کَبِیرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ پس [خداوند] در آیه‌ی چهارم فرمود: قُلْ إِنَّما حَرَّمَ رَبِّیَ الْفَواحِشَ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ وَ الْإِثْمَ و از گناه‌بودن شراب و غیر آن و اینکه آن حرام است، خبر داد. و این‌گونه است که خداوند وقتی می‌خواهد فریضه‌ای را واجب نماید، آن را مرحله به مرحله بیان می‌کند تا مردم خودشان را برای آن آماده کنند و امر و نهی پروردگار را در جانشان جای دهند. این تدبیر خداوند در حق بندگان بود تا سریع‌تر و بهتر احکام را دریابند و کمتر از آن فرار کنند.
السّجّاد (علیه السلام)- الْخَمْرُ مِنْ سِتَّهًِْ أَشْیَاءَ التَّمْرِ وَ الزَّبِیبِ وَ الْحِنْطَهًِْ وَ الشَّعِیرِ وَ الْعَسَلِ وَ الذُّرَهًِْ.
امام سجاد (علیه السلام) خمر (شراب) از شش چیز درست می‌شود: خرما، کشمش، گندم، جو، عسل و ذرت.
الهادی (علیه السلام)- کُلُّ مُسْکِرٍ حَرَامٌ.
امام هادی (علیه السلام) هر مست‌کننده‌ای، حرام است.
الهادی (علیه السلام)- کَتَبَ إِبرَاهِیمُ إِلَی عَلِیِّ‌بنِ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام): فَمَا الْمَیْسِرُ جُعِلْتُ فِدَاکَ؟ فَکَتَبَ: کُلُّ مَا قُومِرَ بِهِ فَهُوَ الْمَیْسِرُ.
امام هادی (علیه السلام) [محمّدبن‌عیسی گوید: ابراهیم در نامه‌ای از امام هادی (علیه السلام) پرسید:] جانم به فدای شما باد! معنای اَلْمَیْسِرِ چیست؟ حضرت پاسخ داد: به هر چیزی که با آن قمار می‌شود، «میسر» گویند.
الکاظم (علیه السلام)- الْمَیْسِرُ هُوَ الْقِمَار.
امام کاظم (علیه السلام) مقصود از «میسر» همان قمار است.
الکاظم (علیه السلام)- المَیْسِرُ فَهِیَ النَّرْدُ.
امام کاظم (علیه السلام) «میسر» همان بازی تخته نرد است.
الصّادق (علیه السلام)- الشِّطْرَنْجُ وَ النَّرْدُ هُمَا الْمَیْسِرُ.
امام صادق (علیه السلام) شطرنج و بازی تخته نرد، هر دو «میسر» می‌باشند.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ عَبْدِ‌الْمَلِکِ الْقُمِّیِّ قَالَ: کُنْتُ أَنَا وَ إِدْرِیسُ أَخِی عِنْدَ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فَقَالَ إِدْرِیسُ: جَعَلَنَا اللَّهُ فِدَاکَ مَا الْمَیْسِرُ؟ فَقَالَ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام): هِیَ الشِّطْرَنْجُ. قَالَ فَقُلْتُ: أَمَا إِنَّهُمْ یَقُولُونَ إِنَّهَا النَّرْدُ. قَالَ: وَ النَّرْدُ أَیْضا.
امام صادق (علیه السلام) عبدالملک گوید من و برادرم ادریس نزد امام صادق (علیه السلام) بودیم، ادریس گفت: «فدای تو شوم! «میسر» چیست»؟ امام صادق (علیه السلام) فرمود: «منظور شطرنج است». گفتم: امّا ایشان می‌گویند: «منظور بازی تخته نرد است»؟ فرمود: «شامل نرد هم می‌شود».
الباقر (علیه السلام)- قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا الْمَیْسِرُ؟ فَقَالَ: کُلُ مَا تُقُومِرَ بِهِ حَتَّی الْکِعَابُ وَ الْجَوْز.
امام باقر (علیه السلام) از رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) پرسیدند «میسر» چیست؟ فرمود: هر چیز که با آن قمار کنند حتّی استخوان کعبکه در زبان فارسی به تاس معروف است و گردوبازی.
الکاظم (علیه السلام)- فَأَمَّا الْإِثْمُ فِی کِتَابِ اللَّهِ فَهِیَ الْخَمْرَهًُْ وَ الْمَیْسِرُ.
امام کاظم (علیه السلام) اثم، در کتاب خداوند عزّوجلّ به معنای شراب و قمار است.
الصّادق (علیه السلام)- العَفْوُ الْوَسَطُ.
امام صادق (علیه السلام) عفو [در اینجا به معنای] حدّ میانه است.
الصّادق (علیه السلام)- العَفْوَ لَا إِقْتَارَ وَ لَا إِسْرَاف.
امام صادق (علیه السلام) عفو، به معنای [حدّ وسط و] چیزی مابین اسراف و بخل می‌باشد.
الصّادق (علیه السلام)- إِنَ الْعَفْوَ هُوَ الْوَسَطُ مِنْ غَیْرِ إِسْرَافٍ وَ لَا تَقْتِیر.
امام صادق (علیه السلام) عفو، همان حدّ وسط، بدون هیچ اسراف و بخل می‌باشد.
الباقر (علیه السلام)- مَا فَضَلَ عَنْ قُوتِ السَّنَهًِْ قَالَ (علیه السلام): وَ نُسِخَ ذَلِکَ بِآیَهًِْ الزَّکَاهًًْ.
امام باقر (علیه السلام) عفو، چیزی است که از هزینه سال اضافه بیاید؛ البته این آیه، به‌وسیله‌ی آیه‌ی زکات نسخ شد.
الرّضا (علیه السلام)- وَ لْیَکُنْ نَفَقَتُکَ عَلَی نَفْسِکَ وَ عِیَالِکَ قَصْداً فَإِنَّ اللَّهَ یَقُولُ یَسْئَلُونَکَ ما ذا یُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ.
امام رضا (علیه السلام) نفقه و خرج و مخارج زندگی تو و خانواده‌ات باید در حدّ میانه و متوسّط باشد چنانکه خداوند می‌فرماید: یَسْئَلُونَکَ ما ذا یُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ.
الصّادق (علیه السلام)- قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ الَّذِینَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً وَ الْقَوَامُ الْوَسَطُ.
امام صادق (علیه السلام) خداوند فرمود: و کسانی که هرگاه انفاق کنند، نه اسراف می‌نمایند و نه سخت‌گیری بلکه در میان این دو، حدّ اعتدالی دارند. (فرقان/۶۷) «قوام» همان حدّ وسط است.