آیه فَلَمَّا فَصَلَ طالُوتُ بِالْجُنُودِ قالَ إِنَّ أللهَ مُبْتَليكُمْ بِنَهَرٍ فَمَنْ شَرِبَ مِنْهُ فَلَيْسَ مِنِّي وَ مَنْ لَمْ يَطْعَمْهُ فَإِنَّهُ مِنِّي إِلاَّ مَنِ اغْتَرَفَ غُرْفَةً بِيَدِهِ فَشَرِبُوا مِنْهُ إِلاَّ قَليلاً مِنْهُمْ فَلَمَّا جاوَزَهُ هُوَ وَ الَّذينَ آمَنُوا مَعَهُ قالُوا لا طاقَةَ لَنَا الْيَوْمَ بِجالُوتَ وَ جُنُودِهِ قالَ الَّذينَ يَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلاقُوا اللهِ كَمْ مِنْ فِئَةٍ قَليلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثيرَةً بِإِذْنِ اللهِ وَ أللهُ مَعَ الصَّابِرينَ [249]
ایمان بیشترى داشتند] گفتند: «چه بسیار گروه‌هاى کوچک که به خواست خدا، بر گروه‌هاى بزرگ پیروز شدند». و خداوند با صابران [و استقامت‌کنندگان] است.
علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- فَلَمَّا بَعَثَ طَالُوتَ (علیه السلام) إِلَی بَنِی إِسْرَائِیلَ وَ جَمَعَهُمْ لِحَرْبِ جَالُوتَ بَعَثَ إِلَی آسِی أَنْ أَحْضِرْ وُلْدَکَ، فَلَمَّا حَضَرُوا دَعَا وَاحِداً وَاحِداً مِنْ وُلْدِهِ فَأَلْبَسَهُ دِرْعَ مُوسَی (علیه السلام)، مِنْهُمْ مَنْ طَالَتْ عَلَیْهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ قَصُرَتْ عَنْهُ فَقَالَ لِآسِی هَلْ خَلَّفْتَ مِنْ وُلْدِکَ أَحَداً؟ قَالَ: نَعَمْ أَصْغَرَهُمْ تَرَکْتُهُ فِی الْغَنَمِ یَرْعَاهَا فَبَعَثَ إِلَیْهِ ابْنَهُ فَجَاءَ بِهِ فَلَمَّا دُعِیَ أَقْبَلَ وَ مَعَهُ مِقْلَاعٌ. قَالَ فَنَادَتْهُ ثَلَاثُ صَخَرَاتٍ فِی طَرِیقِهِ فَقَالَتْ یَا دَاوُدُ (علیه السلام) خُذْنَا فَأَخَذَهَا فِی مِخْلَاتِهِ وَ کَانَ شَدِیدَ الْبَطْشِ قَوِیّاً فِی بَدَنِهِ شُجَاعاً، فَلَمَّا جَاءَ إِلَی طَالُوتَ أَلْبَسَهُ دِرْعَ مُوسَی (علیه السلام) فَاسْتَوَتْ عَلَیْهِ، فَفَصَلَ طالُوتُ (علیه السلام) بِالْجُنُودِ وَ قَالَ لَهُمْ نَبِیُّهُمْ: یَا بَنِی إِسْرَائِیلَ إِنَّ اللهَ مُبْتَلِیکُمْ بِنَهَرٍ فِی هَذِهِ الْمَفَازَهًِْ فَمَنْ شَرِبَ مِنْهُ فَلَیْسَ مِنْ حِزْبِ اللَّهِ، وَ مَنْ لَمْ یَشْرَبْ مِنْهُ فَإِنَّهُ مِنْ حِزْبِ اللَّهِ إِلَّا مَنِ اغْتَرَفَ غُرْفَةً بِیَدِهِ فَلَمَّا وَرَدُوا النَّهَرَ أَطْلَقَ اللَّهُ لَهُمْ أَنْ یَغْرِفَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ غُرْفَهًًْ بِیَدِه.
علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) زمانی‌که طالوت (علیه السلام) به‌سوی بنی‌اسرائیل رفت و آنها را برای جنگ با جالوت جمع کرد، به‌سوی آسی رفت [و گفت که] پسرانت را برای جنگ آماده کن. چون آنها حاضرشدند، تک تکشان را خواند و زره موسی (علیه السلام) را بر تنشان کرد [امّا] لباس به برخی بلند و به برخی کوتاه بود. طالوت (علیه السلام) به آسی گفت: «آیا از فرزندانت کسی را جایگزین خود قرار داده‌ای»؟ آسی گفت: «بله! پسر کوچکم را نزد گوسفندان برای چوپانی گذاشتم». پس پسرش را به‌جانب او فرستاد و او را آورد. وقتی او را خواند درحالی‌که فلاخن در دستش بود پیش آمد. امام (علیه السلام) در جایی دیگر فرمود: سه سنگ در راهش او را صدا زدند و گفتند: «ای داوود (علیه السلام)! ما را بردار»! و او آنها را برداشت و در خورجین خود گذاشت. او بسیار نیرومند، قوی جثّه و دلیر بود. وقتی به نزد طالوت (علیه السلام) آمد، لباس موسی (علیه السلام) را پوشید و قالب تن او بود. طالوت (علیه السلام) با سپاهیان به راه افتاد و پیامبرشان به آنها گفت: «ای بنی‌اسرائیل! خداوند شما را با این نهر آب در این بیابان، می‌آزماید. هرکسی از این نهر بنوشد از حزب خدا نیست و آنکه نخورد، از حزب خدا است؛ مگر آنکه یک کف دست بیاشامد». چون به نهر رسیدند خداوند اجازه داد که هرکدامشان به اندازه‌ی یک کف دست از آب نهر بنوشند.
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ أَصْحَابَ مُوسَی ابْتُلُوا بِنَهَرٍ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ إِنَّ اللهَ مُبْتَلِیکُمْ بِنَهَرٍ وَ إِنَّ أَصْحَابَ الْقَائِمِ یُبْتَلَوْنَ بِمِثْلِ ذَلِکَ.
امام صادق (علیه السلام) خداوند اصحاب موسی (علیه السلام) را به‌وسیله‌ی نهر آبی امتحان کرد؛ چنانکه خدا فرمود: إِنَّ اللهَ مُبْتَلِیکُمْ بِنَهَرٍ. اصحاب قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) هم چنین امتحان خواهند شد.
ابن‌عباس (رحمة الله علیه)- عَنْ أَبِی‌صَالِحٍ عَنِ ابْنِ‌عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) قَال إِنَّ لِعَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) فِی کِتَابِ اللَّهِ اسْماً لَا یَعْرِفُهُ النَّاسُ. قُلْتُ {قُلْنَا}: وَ مَا هِیَ؟ قَالَ: سَمَّاهُ نَهَراً. فَقَالَ: إِنَّ اللهَ مُبْتَلِیکُمْ بِنَهَرٍ کَمَا ابْتَلَی بَنِی إِسْرَائِیلَ إِذْ خَرَجُوا إِلَی {مِنَ الَّذِینَ الَّذِینَ مِنَ الدِّینِ} قِتَالِ جَالُوتَ فَابْتَلَاهُمْ بِنَهَرٍ فَابْتَلَاکُمْ بِوَلَایَهًِْ عَلِیِّ {بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ} (علیه السلام) الْفَارِقُ {الْعَارِفُ الْقَارِفُ الْقَارُّ} فِیهَا نَاجٍ {ناجی} وَ الْمُقَصِّرُ فِیهَا مُذْنِبٌ وَ التَّارِکُ لَهَا هَالِک.
ابن‌عباس (رحمة الله علیه) علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) در کتاب خدا، از نام‌هایی برخورداراست که مردم آنها را نمی‌شناسند. گفتیم (اطرافیان ابن‌عباس (رحمة الله علیه)): آنها کدامند؟ ابن‌عباس (رحمة الله علیه) گفت: خداوند او را «نهر» خواند و فرمود: إِنَّ اللهَ مُبْتَلِیکُمْ بِنَهَرٍ همان‌طورکه بنی‌اسرائیل را به هنگام خروج به قصد جنگ با جالوت به‌وسیله‌ی نهری آزمود، شما را نیز با ولایت علی (علیه السلام) آن جداکننده‌ی [حق از باطل] می‌آزماید؛ کسانی که در ولایت او داخل شوند، نجات یابند و آنان که در مورد آن کوتاهی کنند، گناهکارند و آن کسانی که ولایت را رها کنند، نابود می‌شوند.
الباقر (علیه السلام)- أَقْبَلَ طَاوُسٌ الْیَمَانِیُّ فِی جَمَاعَهًٍْ مِنْ أَصْحَابِهِ ثُمَّ قَالَ لِأَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام): ... فَأَخْبِرْنِی عَنْ شَیْءٍ قَلِیلُهُ حَلَالٌ وَ کَثِیرُهُ حَرَامٌ ذَکَرَهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فِی کِتَابِهِ قَالَ: نَهَرُ طَالُوتَ. قَالَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَ إِلَّا مَنِ اغْتَرَفَ غُرْفَةً بِیَدِه.
امام باقر (علیه السلام) ابوبصیر گفت: چه چیزی است که کم آن حلال، و زیادش حرام است و در قرآن نیز آمده است؟ فرمود: «نهر طالوت (علیه السلام)؛ خدا فرمود: إِلاَّ مَنِ اغْتَرَفَ غُرْفَةً بِیَدِهِ».
الباقر (علیه السلام)- فَشَرِبُوا مِنْهُ إِلَّا ثَلَاثَمِائَهًٍْ وَ ثَلَاثَهًَْ عَشَرَ رَجُلًا مِنْهُمْ مَنِ اغْتَرَفَ وَ مِنْهُمْ مَنْ لَمْ یَشْرَبْ فَلَمَّا بَرَزُوا قَالَ الَّذِینَ اغْتَرَفُوا لا طاقَهًَْ لَنَا الْیَوْمَ بِجالُوتَ وَ جُنُودِهِ.
امام باقر (علیه السلام) از آن نهر آشامیدند؛ جز سیصدوسیزده نفر که برخی از آنها به قدر یک کف دست و برخی اصلاً آب نیاشامیدند. و چون با دشمن روبه‌رو شدند آنان که آب نوشیده‌بودند، گفتند: «ما امروز طاقت مقاومت در برابر جالوت نداریم».
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- فَشَرِبُوا مِنْهُ إِلَّا قَلِیلًا مِنْهُمْ فَالَّذِینَ شَرِبُوا مِنْهُ کَانُوا سِتِّینَ أَلْفاً وَ هَذَا امْتِحَانٌ امْتُحِنُوا بِهِ.
علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) جز افراد اندک، همه از آن آب نوشیدند. تعداد کسانی که از آن آب نوشیدند شصت‌هزار نفر بود. این امتحانی برای آنها بود.
الصّادق (علیه السلام)- القَلِیلُ الَّذِینَ لَمْ یَشْرَبُوا وَ لَمْ یَغْتَرِفُوا ثَلَاثُمِائَهًٍْ وَ ثَلَاثَهًَْ عَشَرَ رَجُلًا.
امام صادق (علیه السلام) آن عدّه‌ی کمی که آب ننوشیدند و دست به آب نبردند، سیصدوسیزده نفر بودند.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- فَإِنِّی حَامِلُکُمْ إِنْ شَاءَ اللَّهُ إِنْ أَطَعْتُمُونِی عَلَی سَبِیلِ النَّجَاهًِْ وَ إِنْ کَانَ فِیهِ مَشَقَّهًٌْ شَدِیدَهًٌْ وَ مَرَارَهًٌْ عَدِیدَهًٌْ وَ الدُّنْیَا حُلْوَهًُْ الْحَلَاوَهًِْ لِمَنِ اغْتَرَّ بِهَا مِنَ الشَّقَاوَهًِْ وَ النَّدَامَهًِْ عَمَّا قَلِیلٍ ثُمَّ إِنِّی أُخْبِرُکُمْ أَنَّ جِیلًا مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ أَمَرَهُمْ نَبِیُّهُمْ أَنْ لَا یَشْرَبُوا مِنَ النَّهَرِ فَلَجُّوا فِی تَرْکِ أَمْرِهِ فَشَرِبُوا مِنْهُ إِلَّا قلیل {قَلِیلًا} مِنْهُمْ فَکُونُوا رَحِمَکُمُ اللَّهُ مِنْ أُولَئِکَ الَّذِینَ أَطَاعُوا نَبِیَّهُمْ وَ لَمْ یَعْصُوا رَبَّهُمْ.
امام علی (علیه السلام) امام (علیه السلام) در بصره در خطبه‌ای فرمود: من اگر خدا بخواهد شما (مردم) را به راه رستگاری هدایت می‌کنم؛ هرچند که در این راه، سختی‌های فراوان و تلخی‌هایی آماده باشد. و دنیا شیرین است و اندکی از این شیرینی نیز که موجب غفلت [از خدا] شود موجبات شقاوت و بدبختی و پشیمانی است. شما را از احوال مردانی از بنی‌اسرائیل مطّلع می‌کنم که پیامبرشان آنها را امر کرد که از آن نهر ننوشند. امّا آنها بر ترک فرمان او لجاجت نمودند و مقدار اندکی از آن آب خوردند [و همین مقدار اندک نیز معصیت بود]. خداوند به شما رحم کند تا عضو آن گروه اندکی باشید که از پیامبرشان اطاعت کرده و در برابر پروردگارشان سرکشی نکردند.
الصّادق (علیه السلام)- فَلَمَّا جَاوَزُوا النَّهَرَ وَ نَظَرُوا إِلَی جُنُودِ جَالُوتَ قَالَ الَّذِینَ شَرِبُوا لا طاقَةَ لَنَا الْیَوْمَ بِجالُوتَ وَ جُنُودِهِ.
امام صادق (علیه السلام) زمانی‌که از رودخانه گذشتند و به سربازان جالوت نظاره‌کردند، کسانی که از آن آب نوشیده‌بودند، گفتند: لاَ طَاقَةَ لَنَا الْیوْمَ بِجَالُوتَ وَجُنودِه
الباقر (علیه السلام)- وَ قَالَ الَّذِینَ لَمْ یَغْتَرِفُوا کَمْ مِنْ فِئَةٍ قَلِیلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً کَثِیرَةً بِإِذْنِ اللهِ وَ اللهُ مَعَ الصَّابِرِینَ.
امام باقر (علیه السلام) آنان که اصلاً آب ننوشیده‌بودند، گفتند: کَمْ مِنْ فِئَةٍ قَلِیلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً کَثِیرَةً بِإِذْنِ اللهِ وَ اللهُ مَعَ الصَّابِرِینَ.
الصّادق (علیه السلام)- قَالَ الَّذِینَ لَمْ یَشْرَبُوا رَبَّنا أَفْرِغْ عَلَیْنا صَبْراً وَ ثَبِّتْ أَقْدامَنا وَ انْصُرْنا عَلَی الْقَوْمِ الْکافِرِینَ.
امام صادق (علیه السلام) کسانی که از آن آب ننوشیده‌بودند، گفتند: پروردگارا! پیمانه‌ی شکیبایی و استقامت را بر ما بریز! و قدم‌های ما را ثابت بدار! و ما را بر جمعیّت کافران، پیروز بگردان. (بقره/۲۵۰)
الصّادق (علیه السلام)- لَا یَخْرُجُ الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فِی أَقَلَّ مِنْ الفئه وَ لَا یَکُونُ الفئه أَقَلَّ مِنْ عُشْرَهُ آلَافٍ.
امام صادق (علیه السلام) امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) با عدّه‌ی کمتر از فِئَة ظهور نخواهندکرد و تعداد فِئَة کمتراز ده‌هزار نفر نخواهد بود.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- فُضَیْلِ بْنِ الْجَعْدِ قَالَ آکَدُ الْأَسْبَابِ کَانَ فِی تَقَاعُدِ الْعَرَبِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) أَمْرَ الْمَال ... فَقَالَ الْأَشْتَرُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) إِنَّا قَاتَلْنَا أَهْلَ الْبَصْرَهًِْ بِأَهْلِ الْکُوفَهًِْ ... وَ قَلَّ مَنْ لَیْسَ لِلدُّنْیَا بِصَاحِبٍ وَ أَکْثَرُهُمْ یَجْتَوِی الْحَقَّ وَ یَشْتَرِی الْبَاطِلَ وَ یُؤْثِرُ الدُّنْیَا فَإِنْ تَبْذُلِ الْمَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) تَمِلْ إِلَیْکَ أَعْنَاقُ الرِّجَالِ وَ تصفو {تَصْفُ} نَصِیحَتُهُمْ وَ یَسْتَخْلِصْ وُدُّهُمْ صَنَعَ اللَّهُ لَکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ کَبَتَ أَعْدَاءَکَ وَ فَضَّ جَمْعَهُمْ وَ أَوْهَنَ کَیْدَهُمْ وَ شَتَّتَ أُمُورَهُمْ إِنَّهُ بِما یَعْمَلُونَ خَبِیرٌ فَقَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام) أَمَّا مَا ذَکَرْت ... مِنْ بَذْلِ الْأَمْوَالِ وَ اصْطِنَاعِ الرِّجَالِ فَإِنَّهُ لَا یَسَعُنَا أَنْ نُوَفِّیَ أَحَداً مِنَ الْفَیْءِ أَکْثَرَ مِنْ حَقِّهِ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ وَ قَوْلُهُ الْحَقُّ کَمْ مِنْ فِئَةٍ قَلِیلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً کَثِیرَةً بِإِذْنِ اللهِ وَ اللهُ مَعَ الصَّابِرِینَ وَ قَدْ بَعَثَ اللَّهُ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) وَحْدَهُ وَ کَثَّرَهُ بَعْدَ الْقِلَّهًِْ وَ أَعَزَّ فِئَتَهُ بَعْدَ الذِّلَّهًِْ وَ إِنْ یُرِدِ اللَّهُ أَنْ یُوَلِّیَنَا هَذَا الْأَمْرَ یُذَلِّلْ لَنَا صَعْبَهُ وَ یُسَهِّلْ لَنَا حَزْنَهُ وَ أَنَا قَابِلٌ مِنْ رَأْیِکَ مَا کَانَ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ رِضًا وَ أَنْتَ مِنْ آمَنِ النَّاسِ عِنْدِی وَ أَنْصَحِهِمْ لِی وَ أَوْثَقِهِمْ فِی نَفْسِی إِنْ شَاءَ اللَّهُ.
امام علی (علیه السلام) فضیل‌بن‌جعد گفت: «بیشترین سببی که باعث تشدید بی‌توجّهی اعراب به امیرالمؤمنین (علیه السلام) شده‌بود، مسائل مالی بود ...» [مالک] اشتر گفت: «ای امیرالمؤمنین (علیه السلام)! ما با اهل کوفه به جنگ اهل بصره رفتیم ... و تعداد کسانی‌که اهل دنیا نباشند، کم است؛ بیشتر ایشان حق را نپسندیده، باطل را می‌جویند و دنیا را برمی‌گزینند. ای امیرالمؤمنین (علیه السلام)! اگر [به آنها] مال ببخشی، گردن مردان به‌سوی تو مایل شده و به تو روی می‌آورند و در سخن یکدل و صاف می‌شوند و دوستی آنها مخصوص تو می‌گردد. ای امیرالمومنین (علیه السلام)! [انشاءالله] خداوند برایت کارسازی کند و چنین [اوصافی که] ذکر شد را برایت ایجاد کند و دشمنانت را بازگرداند و جمعشان را متفرّق و مکرشان را سست و ضعیف کند و کارهایشان را پراکنده نماید که خدا، به آنچه انجام می‌دهند آگاه است». امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «آنچه که تو گفتی ... درباره‌ی بذل مال و رفتار نیک نسبت به چنین مردانی [تا شاید دلشان نرم شود و طرفدار من شوند. خداوند] به ما اجازه نداد که به کسی، بیشتر از حقّش از مالیات بدهیم و خداوند متعال که به حق سخن می‌گوید چنین فرمود: کَمْ مِنْ فِئَةٍ قَلِیلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً کَثِیرَةً بِإِذْنِ اللهِ وَ اللهُ مَعَ الصَّابِرِینَ خداوند محمّد (صلی الله علیه و آله) را درحالی‌که تنها بود مبعوث کرد و پس از آن کمبود نفرات، به او زیادی افراد بخشید و آن گروه اندکش را بعد از ذلّت، عزّت بخشید. و اگر خداوند بخواهد که این کارها را برای ما رهبری کند، سختی‌اش را برای ما خفیف می‌کند و ناهمواری‌ها را برایمان سهل و هموار می‌گرداند. من پیشنهادهای تو را که رضای خداوند در آن باشد می‌پذیرم. بدان‌سبب که تو به نظر من جزء مؤمن‌ترین، پندپذیرترین و مطمئن‌ترین مردم هستی انشاءالله».