آیه وَ لَقَدْ عَلِمْتُمُ الَّذينَ اعْتَدَوْا مِنْكُمْ فِي السَّبْتِ فَقُلْنا لَهُمْ كُونُوا قِرَدَةً خاسِئينَ [65]
به طور قطع از حال كسانى از شما، كه در روز شنبه نافرمانى و گناه‌كردند، آگاه شده‌ايد؛ ما به آنها گفتيم: «به صورت بوزينه‌ها‌يى طردشده درآييد»!
الباقر (علیه السلام)- الْأُمَّهًُْ الَّتِی مَسَخَتْ وَ هُمْ أَهْلُ أَیْلَهًَْ قَرْیَهًٍْ إِلَی شَاطِئِ الْبَحْرِ.
امام باقر (علیه السلام) [منظور از اصحاب سَبْتِ در آیه]، امّتی است که مسخ‌شدند که آنها ساکنان روستایی به نام «ایله» بودند که تا کنار دریا بود.
الباقر (علیه السلام)- أَمَرَ کُلَّ نَبِیٍّ بِالْأَخْذِ بِالسَّبِیلِ وَ السُّنَّهًِْ وَ کَانَ مِنَ السُّنَّهًِْ وَ السَّبِیلِ الَّتِی أَمَرَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِهَا مُوسَی (علیه السلام) أَنْ جَعَلَ اللَّهُ عَلَیْهِمُ السَّبْتَ وَ کَانَ مِنْ أَعْظَمِ السَّبْتِ وَ لَمْ یَسْتَحِلَّ أَنْ یَفْعَلَ ذَلِکَ مِنْ خَشْیَهًِْ اللَّهِ أَدْخَلَهُ اللَّهُ الْجَنَّهًَْ وَ مَنِ اسْتَخَفَّ بِحَقِّهِ وَ اسْتَحَلَّ مَا حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِ مِنَ الْعَمَلِ الَّذِی نَهَاهُ اللَّهُ عَنْهُ فِیهِ أَدْخَلَهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ النَّارَ وَ ذَلِکَ حَیْثُ اسْتَحَلُّوا الْحِیتَانَ وَ احْتَبَسُوهَا وَ أَکَلُوهَا یَوْمَ السَّبْتِ غَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَکُونُوا أَشْرَکُوا بِالرَّحْمَنِ وَ لَا شَکُّوا فِی شَیْءٍ مِمَّا جَاءَ بِهِ مُوسَی (علیه السلام).
امام باقر (علیه السلام) [خداوند] هر پیغمبری را به شروع و اجرای راه و روشی مأمورکرد. از جمله راه و روشی که خدای عزّوجلّ به موسی (علیه السلام) امر فرمود، این بود که روز شنبه را برای آنها مقرّرداشت. [از این قرار] که هرکس روز شنبه را بزرگ شمُرَد و از ترس خدا جسارت بر این روز را حلال نشمارد (صید ماهی نکند)، خدا او را داخل بهشت میکند و هرکه نسبت به حق این روز توهین رواداشته و کاری را که خدا در آن روز نهی فرموده (صید ماهی) حلال شمُرَد، خدای عزّوجلّ او را وارد دوزخ می کند. [امّا آنها مرتکب گناه شدند] زمانی که ماهی‌ها را در روز شنبه [در چاله‌هایی که کنار دریا می‌کندند] حبس نموده و سپس می‌خوردند. خدا هم بر آنها غضب فرمود؛ بدون اینکه آنان به خدای رحمان مشرک شوند یا نسبت به آنچه موسی (علیه السلام) آورده شک نمایند [بلکه فقط به خاطر این گناه].
السّجّاد (علیه السلام)- کَانُوا یَسْکُنُونَ عَلَی شَاطِئِ بَحْرٍ فَنَهَاهُمُ اللَّهُ وَ أَنْبِیَاؤُهُ عَنْ اصْطِیَادِ السَّمَکِ فِی یَوْمِ السَّبْتِ فَتَوَصَّلُوا إِلَی حِیلَهًٍْ یُحِلُّوا بِهَا مَا حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ فَأَخَذُوا أَخَادِیدَ وَ عَمِلُوا طُرَُقاً تُؤَدِّی إِلَی حِیَاضٍ یَتَهَیَّأُ لِلْحِیتَانِ الدُّخُولُ فِیهَا مِنْ تِلْکَ الطُّرُقِ وَ لَا یَتَهَیَّأُ لَهَا الْخُرُوجُ إِذَا هَمَّتْ بِالرُّجُوعِ فَجَاءَتِ الْحِیتَانِ یَوْمَ السَّبْتِ جَارِیَهًًْ عَلَی أَمَانِ اللَّهُ لَهَا فَدَخَلَتْ فِی أَخَادِیدَ وَ حَصَلْتَ فِی الْحِیَاضِ وَ الْغُدْرَانِ فَلَمَّا کَانَتْ عَشِیَّهًُْ الْیَوْمِ هَمَّتْ بِالرُّجُوعِ مِنْهَا إِلَی الْحَجِّ لِتَأْمَنَ صَائِدَهَا فَلَمَّا هَمَّتِ بِالرُّجُوعِ فَلَمْ تَقْدِرُ وَ بَقِیَتْ لَیْلَهَا فِی مَکَانٍ یَتَهَیَّأْ أَخْذَهَا بِلَا اصْطِیَادٍ لِاسْتِرْسَالِهَا فِیهِ وَ عَجْزِهَا عَنِ الِامْتِنَاعِ وَ کَانُوا یَأْخُذُونَها یَوْمَ الْأَحَدِ وَ یَقُولُونَ مَا اصْطَدْنَا یَوْمَ السَّبْتِ حَتَّی کَثُرَ مِنْ ذَلِکَ مَالُهُمْ وَ تَنَعَّمُوا بِالنِّسَاءِ فَکَانُوا فِی الْمَدِینَهًِْ نَیِّفاً وَ ثَمَانِینَ أَلْفاً فَعَلَ هَذَا مِنْهُمْ سَبْعُونَ أَلْفاً وَ أَنْکَرَ عَلَیْهِمْ الْبَاقُونَ وَ ذَلِکَ أَنَّ طَائِفَهًًْ مِنْهُمْ وَعَظُوهُمْ فَأَبَوْا فَاعْتَزَلُوهُمْ إِلَی قَرْیَهًٍْ أُخْرَی.
امام سجاد (علیه السلام) آنان (اصحاب سبت) در ساحل دریا اقامت‌کردند و خداوند آنها و پیامبرانشان را از صید ماهی در روز شنبه نهی نمود. پس ایشان به حیله‌ای متوسل شدند تا به‌وسیله‌ی آن، حرام خدا را حلال کنند. شکافها و راه‌هایی ایجادکردند که به آبگیرهایی منتهی می‌شد که آنها را برای ورود ماهی‌ها بدان تهیه کرده‌بودند و راهی برای خروج ماهی‌ها به هنگام بازگشت، فراهم نکردند. (به صورتی که ماهی‌ها در آن آبگیر محبوس می‌شدند) پس ماهی‌ها روز شنبه که به حکم خداوند از صید در امان بودند، می‌آمدند و در شکافها وارد شده و به آبگیرها و برکه‌ها می‌رسیدند و عصر آن روز چون قصد بازگشت می‌کردند تا از صید صیادان در امان بمانند، نمی‌توانستند خارج شوند و [به ناچار] شب را در آن جایی می‌ماندند که [بنی‌اسرائیل] مهیّا کرده‌بودند تا بدون صیدکردن و به نرمی، ماهی‌ها در آن وارد شده و دیگر نتوانند بازگردند. پس بنی‌اسرائیل در روز یکشنبه ماهی‌ها را می‌گرفتند و می‌گفتند: «ما روز شنبه صید نکرده‌ایم»! [این کار ادامه پیدا کرد] تا آنکه اموالشان از آن راه زیاد گشت و از زنان متنعّم شدند (با زنان زیادی ازدواج کردند). جمعیّت آن روستا بیشتر از هشتادهزار نفر بود که هفتادهزار نفر آنها مرتکب چنان عملی می‌شدند و بقیّه‌ی افراد، آن را ناپسند داشته و ایشان را نصیحت می‌کردند که آن کار را کنارگذارند [ولی گناهکاران از پذیرش نصیحت] امتناع می‌ورزیدند. لذا آن صیّادان، ایشان (نصیحت‌کنندگان) را به روستای دیگری تبعیدکردند.
العسکری (علیه السلام)- لَمَّا اصْطَادُوا السَّمَکَ فِیه.
امام عسکری (علیه السلام) زمانی که ماهی را در آن (روزشنبه) صیدکردند [آنها را مسخ کردیم].
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- إِنَّ مُوسَی (علیه السلام) جَاءَ بِتَحْرِیمِ صَیْدِ الْحِیتَانِ یَوْمَ السَّبْتِ.
پیامبر ( موسی (علیه السلام) صید ماهی‌ها را در روز شنبه تحریم‌کرد.
الصّادق (علیه السلام)- إِنَ الْیَهُودَ أُمِرُوا بِالْإِمْسَاکِ یَوْمَ الْجُمُعَهًِْ فَتَرَکُوا یَوْمَ الْجُمُعَهًِْ وَ أَمْسَکُوا یَوْمَ السَّبْتِ فَحُرِّمَ عَلَیْهِمُ الصَّیْدُ یَوْمَ السَّبْت.
امام صادق (علیه السلام) به یهودیان امر شد که روز جمعه از صید ماهی خودداری ورزند امّا آنها روز جمعه را [بر خلاف أمر خدا] ماهی صیدمی‌کردند و روز شنبه از صید آن خودداری می‌نمودند؛ از این جهت خداوند بر ایشان حرام فرمود که روز شنبه صید ماهی بنمایند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- قَالُوا: إِنَ السَّبْتَ لَنَا حَلَالٌ وَ إِنَّمَا کَانَ حُرِّمَ عَلَی أَوَّلِینَا وَ کَانُوا یُعَاقَبُونَ عَلَی اسْتِحْلَالِهِمُ السَّبْت.
پیامبر ( [بنابراین] گفتند: شنبه [صید ماهی] بر ما حلال و بر فرزندانمان حرام است و آنها به خاطر حلال‌کردن صید در روز شنبه، همواره مورد عقوبت و گرفتاری قرارگرفتند.
الصّادق (علیه السلام)- فَأَمَّا الْقِرَدَهًُْ فَکَانُوا قَوْماً مِنْ بَنِی‌إِسْرَائِیلَ کَانُوا یَنْزِلُونَ عَلَی شَاطِئِ الْبَحْرِ اعْتَدَوْا فِی السَّبْتِ فَصَادُوا الْحِیتَانَ فَمَسَخَهُمُ اللَّهُ قِرَدَهًْ ً.
امام صادق (علیه السلام) آن بوزینه‌ها، گروهی [از بنی‌اسرائیل] بودند که در کنار دریا منزل داشتند و در روز شنبه [به حکم خدا] تعدّی کرده و ماهیان را صید می‌کردند. لذا خداوند آنان را به صورت بوزینه مسخ‌نمود.
الکاظم (علیه السلام)- کَانَتِ الْقِرَدَهًُْ هُمُ الْیَهُودُ الَّذِینَ اعْتَدَوْا فِی السَّبْتِ فَمَسَخَهُمُ اللَّهُ قُرُوداً.
امام کاظم (علیه السلام) آن بوزینه‌ها، همان یهودیانی بودند که در روز شنبه از فرمان خدا سرپیچی‌کردند. لذا خداوند آنها را به بوزینه تبدیل کرد.
السّجّاد (علیه السلام)- فَمَسَخَ اللَّهُ الَّذِینَ اعْتَدَوْا قِرَدَهًًْ فَجَاءُوا إِلَیْهِمْ یَعْرِفُ هَؤُلَاءِ النَّاظِرُونَ مَعَارِفَهُمْ یَقُولُ الْمُطَّلِعُ لِبَعْضِهِمْ: أَنْتَ فُلَانٌ. فَتَدْمَعُ عَیْنَاهُ وَ یُومِئُ بِرَأْسِهِ أَنْ نَعَمْ. فَمَا زَالُوا کَذَلِکَ ثَلَاثَهًَْ أَیَّامٍ ثُمَّ بَعَثَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مَطَراً وَ رِیحاً فَجَرَفَتْهُمْ إِلَی الْبَحْرِ وَ مَا بَقِیَ مَسْخٌ بَعْدَ ثَلَاثَهًِْ أَیَّامٍ وَ أَمَّا الَّذِینَ تَرَوْنَ مِنْ هَذِهِ الْمُصَوَّرَاتِ بِصُوَرِهَا فَإِنَّمَا هِیَ أَشْبَاهُهَا لَا هِیَ بِأَعْیَانِهَا وَ لَا مِنْ نَسْلِهَا ثُمَّ قَالَ (علیه السلام) إِنَّ اللَّهَ مَسَخَ هَؤُلَاءِ لِاصْطِیَادِهِمُ السَّمَکَ فَکَیْفَ تَرَی عِنْدَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ حَالَ مَنْ قَتَلَ أَوْلَادَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ هَتَکَ حُرْمَتَهُ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی لَم یَمْسَخْهُمْ فِی الدُّنْیَا فَإِنَّ الْمُعَدَّ لَهُمْ مِنْ عَذَابِ الْآخِرَهًِْ أَضْعَافُ أَضْعَافُ عَذَابِ الْمَسْخِ ثُمَّ قَالَ (علیه السلام) أَمَا إِنَّ هَؤُلَاءِ الَّذِینَ اعْتَدَوْا فِی السَّبْتِ لَوْ کَانُوا حِینَ هَمُّوا بِقَبِیحِ فِعَالِهِمْ سَأَلُوا رَبَّهُمْ بِجَاهِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ أَنْ یَعْصِمَهُمْ مِنْ ذَلِکَ لَعَصَمَهُمْ وَ کَذَلِکَ النَّاهُونَ لَهُمْ لَوْ سَأَلُوا اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ أَنْ یَعْصِمَهُمْ بِجَاهِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ لَعَصَمَهُمْ وَ لَکِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ لَمْ یُلْهِمْهُمْ ذَلِکَ وَ لَمْ یُوَفِّقْهُمْ لَهُ فَجَرَتْ مَعْلُومَاتُ اللَّهِ فِیهِمْ عَلَی مَا کَانَ سُطِرَ فِی اللَّوْحِ الْمَحْفُوظِ.
امام سجاد (علیه السلام) در پی نافرمانی اصحاب سَبت (شنبه) خداوند آنها را به شکل بوزینه مسخ‌کرد. کسانی‌که آنها را می‌شناختند، هنگامی‌که به میانشان می‌آمدند به آنها می‌گفتند: «آیا تو فلان‌کس هستی»؟ او نیز در حالی‌که اشک در چشمانش حلقه زده‌بود با سر اشاره می‌کرد که «بله خودم هستم»! سه روز به همین صورت گذشت؛ سپس خداوند باد و بارانی [سخت] فرستاد که همه‌ی آنها را به درون دریا ریخت و بقیّه‌ی آنها، بعد از سه روز [دوباره] مسخ شدند. و [اگر امروزه]حیواناتی شبیه ظاهر آنان می‌بینی، فقط شبیه آنها هستند نه اینکه خود آنها [یا اولاد آنها] باشند. اگر حال کسانی‌که تنها به خاطر صید در روز شنبه دچار مسخ و تغییر شکل شدند اینگونه باشد پس فکر می‌کنید حال کسانی که فرزندان رسول‌خدا (را به شهادت رسانده و حریم آنها را مورد تجاوز قرارداده‌اند در نزد خدا چگونه باشد؟ درست است که خداوند این گروه را در دنیا مسخ نفرمود ولی عذابی در آخرت برای آنها آماده کرده که به مراتب سخت‌تر از دگرگونی شکل (مسخ) است. اگر حرمت‌شکنان روز شنبه خدا را به مقام محمّد (و آل محمّد (علیهم السلام) قسم می‌دادند حتماً پروردگار آنها را در پناه خویش می‌گرفت و همین‌طور کسانی‌که آنها را نهی می‌کردند اگر خدا را به مقام محمّد (و آل او (علیهم السلام) قسم می‌دادند حتماً خدا آنها (مرتکبان گناه) را از آن گناه حفظ می‌کرد. لکن باری تعالی به آنها مهلت نداد و نخواست آنان به چنین توفیقی دست یابند؛ چرا که در لوح محفوظ الهی سرنوشتی دیگر برای آنها رقم زده‌شده بود.
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ أُولَئِکَ مُسِخُوا ثَلَاثَهًَْ أَیَّامٍ ثُمَّ مَاتُوا وَ لَمْ یَتَنَاسَلُوا وَ إِنَّ الْقِرَدَهًَْ الْیَوْمَ مِثْلُ أُولَئِکَ وَ کَذَلِکَ الْخِنْزِیرُ وَ سَائِرُ الْمُسُوخِ مَا وُجِدَ مِنْهَا الْیَوْمَ مِنْ شَیْءٍ فَهُوَ مِثْلُهُ لَا یَحِلُّ أَنْ یُؤْکَلَ لَحْمُه.
امام صادق (علیه السلام) آنها سه روز مسخ شدند و سپس مردند و نژادی ازخود باقی نگذاشتند و میمون‌های امروزی و خوک و مسخ‌شدگان دیگر که امروزه یافت می‌شوند، مانند آنها هستند [نه اولاد آنها] و خوردن گوشتشان حلال نیست.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- إِنَّهُ سَیَکُونُ قَوْمٌ یَبِیتُونَ وَ هُمْ عَلَی شُرْبِ الْخَمْرِ وَ اللَّهْوِ وَ الْغِنَاء فَبَیْنَمَا هُمْ کَذَلِکَ إِذْ مُسِخُوا مِنْ لَیْلَتِهِمْ وَ أَصْبَحُوا قِرَدَهًًْ وَ خَنَازِیرَ وَ هُوَ قَوْلُهُ: وَ احْذَرُوا أَنْ تَعْتَدُوا کَمَا اعْتَدَی أَصْحَابُ السَّبْتِ، فَقَدْ کَانَ أَمْلَی لَهُمْ حَتَّی آثَرُوا ... أَخَذَهُمُ اللَّهُ لَیْلًا وَ هُمْ غَافِلُونَ فَهُوَ قَوْلُهُ: وَ احْذَرُوا أَنْ یَحِلَّ بِکُمْ مِثْلُ مَا حَلَّ بِمَنْ تَعَدَّی وَ عَصَی.
پیامبر ( آن قوم، شب را به لهو و لعب، شرب خمر، آواز و غنا به صبح رساندند امّا شب هنگام، ناگهان مسخ شده و به شکل میمون و خوک درآمدند و این سخن پروردگار است که فرمود: بر حذر باشید که مانند اصحاب سبت، سرکشی و تعدّی نکنید [که آنها تعدّی کردند] و من نیز به آنها مهلت دادم [که توبه کنند] امّا آنها بیشتر شرارت کردند ... خداوند در شب هنگام و در حالی‌که آنها در غفلت بودند آنها را عذاب کرد و این سخن پروردگار است که می‌فرماید: بر حذر باشید که آنچه به‌واسطه‌ی تعدّی و گناه بر آنان حلال شد [سخط و خشم خدا] بر شما نیز حلال شود.
ابن‌عباس (رحمة الله علیه)- فَمَسَخَهُمُ اللَّهُ عُقُوبَهًًْ لَهُمْ وَ کَانُوا یَتَعَاوَوْنَ وَ بَقُوا ثَلَاثَهًَْ أَیَّامٍ لَمْ یَأْکُلُوا وَ لَمْ یَشْرَبُوا وَ لَمْ یَتَنَاسَلُوا ثُمَّ أَهْلَکَهُمُ اللَّهُ تَعَالَی وَ جَاءَتْ رِیحٌ فَهَبَّتْ بِهِمْ فَأَلْقَتْهُمْ فِی الْمَاءِ وَ مَا مَسَخَ اللَّهِ أُمَّهًًْ إِلَّا أَهْلَکَهَا فَهَذِهِ الْقِرَدَهًُْ وَ الْخَنَازِیرُ لَیْسَتْ مِنْ نَسْلِ أُولَئِکَ وَ لَکِنْ مَسْخُ أُولَئِکَ عَلَی صُورَهًِْ هَؤُلَاءِ یَدُلُّ عَلَیْهِ إِجْمَاعُ الْمُسْلِمِینَ عَلَی أَنَّهُ لَیْسَ فِی الْقِرَدَهًِْ وَ الْخَنَازِیرِ مَنْ هُوَ مِنْ أَوْلَادِ آدَمَ (علیه السلام) وَ لَوْ کَانَتْ مِنْ أَوْلَادِ الْمَمْسُوخِینَ لَکَانَتْ مِنْ بَنِی آدَمَ.
ابن‌عباس (رحمة الله علیه) خداوند در پی عقوبت اعمالشان (اصحاب سبت) آنها را مسخ نمود؛ و آنان مانند حیوانات صدا می‌کردند. و سه روز بدون اینکه آب و غذا بخورند و زاد و ولد کنند، باقی ماندند. سپس خداوند آنها را نابودکرد و بادی وزید و آنها را درون آب، پرتاب کرد. خداوند هیچ امّتی را مسخ نکرد مگر اینکه آنها را هلاک کرد. پس این میمون‌ها و خوک‌های امروز از نسل آنها نیستند؛ بلکه آنها به شکل این حیوانات مسخشده اند و تمام مسلمانان، بر اینکه در میان میمون‌ها و خوک‌ها کسی از نسل آدم نیست، اجماع دارند و چنانچه از فرزندان مسخ‌شدگان بودند، از بنی‌آدم به شمار می‌آمدند [که چنین نیست].
الرّضا (علیه السلام)- حَرَّمَ الْقِرْدَ لِأَنَّهُ مُسِخَ مِثْلَ الْخِنْزِیرِ جَعَلَ عِظَهًًْ وَ عِبْرَهًًْ لِلْخَلْقِ وَ دَلِیلًا عَلَی مَا مُسِخَ عَلَی خِلْقَتِهِ وَ صُورَتِهِ وَ جُعِلَ فِیهِ شَبَهٌ مِنَ الْإِنْسَانِ لِیَدُلَ عَلَی أَنَّهُ مِنَ الْخَلْقِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِم.
امام رضا (علیه السلام) [خداوند] میمون را حرام کرده؛ چرا که مانند خوک مسخ شده است. [خداوند آن را مایه‌ی] پند و عبرت قرار داده است. و نشانه‌ای برای مردم است که بدانند، گروهی از انسان‌ها قبلاً به صورت او مسخ شده‌اند. [خداوند] شباهتی از آدمی در میمون نهاده تا نشانه‌ای باشد که آن از آفریده‌های مورد خشم خداست.
العسکری (علیه السلام)- مُبْعَدِینَ عَنْ کُلِّ خَیْرٍ.
امام عسکری (علیه السلام) آنها از تمام خیرها، دور می‌باشند.