آیه أَمْ حَسِبَ الَّذينَ اجْتَرَحُوا السَّيِّئاتِ أَنْ نَجْعَلَهُمْ كَالَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَواءً مَحْياهُمْ وَ مَماتُهُمْ ساءَ ما يَحْكُمُونَ [21]
آيا كسانى كه مرتكب بدي‌ها [و گناهان] شدند چنين پنداشتند كه ما آن‌ها را همچون كسانى قرار مى‌دهيم كه ايمان آورده و اعمال صالح انجام داده‌اند كه حيات و مرگشان [با آن‌ها] يكسان باشد؟! چه بد داورى مى‌كنند!
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- نَزَلَ قَوْلُهُ أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئاتِ یَوْمَ بَدْرٍ فِی هَؤُلَاءِ السِّتَّهًْ.ِ
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- این کلام خداوند؛ أَمْ حَسِبَ الَّذینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئات، در روز جنگ بدر درباره‌ی این شش نفر نازل شد.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- فِی قَوْلِهِ: أَمْ حَسِبَ {قَالَ} وَ ذَلِکَ أَنَّ عُتْبَهًَْ وَ شَیْبَهًَْ ابْنَیْ‌رَبِیعَهًَْ، وَ الْوَلِیدَ‌بْنَ‌عُتْبَهًَْ قَالُوا لِعَلِیٍّ (علیه السلام) وَ حَمْزَهًَْ (رحمة الله علیه) وَ عُبَیْدَهًَْ: إِنْ کَانَ مَا یَقُولُ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) فِی الْآخِرَهًِْ مِنَ الثَّوَابِ وَ الْجَنَّهًِْ وَ النَّعِیمِ حَقّاً لَنُعْطَیَنَ فِیهَا أَفْضَلَ مِمَّا تُعْطَوْنَ، وَ لَنَفْضُلَنَّ عَلَیْکُمْ کَمَا فُضِّلْنَا فِی الدُّنْیَا، فَأَنْزَلَ اللَّهُ أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ یَعْمَلُونَ السَّیِّئاتِ أَظُنُّ شَیْبَهًَْ وَ عُتْبَهًَْ وَ الْوَلِیدَ أَنْ نَجْعَلَهُمْ کَالَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ حَمْزَهًُْ (رحمة الله علیه) وَ عُبَیْدَهًُْ سَواءً مَحْیاهُمْ وَ مَماتُهُمْ ساءَ ما یَحْکُمُونَ لِأَنْفُسِهِم.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) درباره‌ی سخن خداوند: أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئاتِ گفت: عتبه و شیبه دو فرزند ربیعه و ولیدبن‌عتبه به علی (علیه السلام) و حمزه (رحمة الله علیه) و عبیده گفتند: «اگر آنچه محمّد (صلی الله علیه و آله) درباره‌ی آخرت از ثواب و بهشت و نعمت‌ها می‌گوید حق باشد، به ما بهتر از آنچه به شما داده خواهد شد، داده می‌شود و بر شما برتری خواهیم داشت همان‌گونه که در دنیا برتری داریم». پس خداوند نازل فرمود: أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئاتِ یعنی آیا شیبه و عتبه و ولید گمان می‌کنند، ما آن‌ها را همچون کسانی قرار می‌دهیم که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده‌اند یعنی علی (علیه السلام) و حمزه (رحمة الله علیه) و عبیده، از پیش خودشان چه داوری بدی می‌کنند».
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی: أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئاتِ الْآیَهًَْ، قَالَ: نَزَلَتْ فِی عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ حَمْزَهًَْ (رحمة الله علیه) وَ عُبَیْدَهًَْ‌بْنِ‌الْحَارِثِ‌بْنِ‌عَبْدِ‌الْمُطَّلِبِ، وَ هُمُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ، وَ فِی ثَلَاثَهًِْ رَهْطٍ مِنَ الْمُشْرِکِینَ عُتْبَهًَْ وَ شَیْبَهًَْ‌ابْنَیْ‌رَبِیعَهًَْ، وَ الْوَلِیدِ‌بْن‌عُتْبَهًَْ، وَ هُمُ الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئاتِ یَعْنِی اکْتَسَبُوا الشِّرْکَ بِاللَّهِ، کَانُوا جَمِیعاً بِمَکَّهًَْ فَتَجَادَلُوا وَ تَنَازَعُوا فِیمَا بَیْنَهُمْ فَقَالَ الثَّلَاثَهًُْ: الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئاتِ لِلثَّلَاثَهًِْ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ: وَ اللَّهِ مَا أَنْتُمْ عَلَی شَیْءٍ، وَ إِنْ کَانَ مَا تَقُولُونَ فِی الْآخِرَهًِْ حَقّاً لَنَفْضُلَنَّ عَلَیْکُمْ فِیهَا فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ فِیهِمْ هَذِهِ الْآیَهًَْ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئاتِ گفت: «درباره‌ی علی (علیه السلام) و حمزه (رحمة الله علیه) و عبیدهًْ‌بن‌حارث‌بن‌عبدالمطلّب نازل شده و آن‌ها کسانی هستند که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده‌اند و درباره‌ی سه نفر از مشرکان؛ عتبه و شیبه فرزندان ربیعه و ولیدبن‌عتبه نازل شده و آنان همان کسانی که مرتکب بدی‌ها [و گناهان] شدند یعنی به خدا شرک ورزیدند. اینان همگی در مکّه بودند و با همدیگر مجادله و ستیز کردند، آن سه‌نفر که کار بد می‌کردند به آن سه‌نفر که مؤمن بودند، گفتند: «سوگند به خدا که شما بر چیزی نیستید و اگر هم آنچه می‌گویید راست باشد، در آخرت ما بر شما برتری خواهیم داشت»! پس این آیه درباره‌ی آنان نازل گردید.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- عَنِ ابْنِ‌عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی: أَمْ نَجْعَلُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ قَالَ: عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ حَمْزَهًُْ (رحمة الله علیه) وَ عُبَیْدَهًُْ کَالْمُفْسِدِینَ فِی الْأَرْضِ عُتْبَهًَْ وَ شَیْبَهًَْ وَ الْوَلِیدِ أَمْ نَجْعَلُ الْمُتَّقِینَ علی (علیه السلام) {عَلِیّاً} وَ أَصْحَابَهُ کَالْفُجَّارِ عُتْبَهًْ وَ أَصْحَابَهُ فِی قَوْلِهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئاتِ الْآیَهًِْ قَالَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ بَنُوهَاشِمٍ وَ بَنُوعَبْدِ‌الْمُطَّلِبِ وَ الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئَاتِ بَنُوعَبْدِ‌شَمْس.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- مصداق الذِینَ آمَنُوا و عَمِلوا الصَّالحَاتِ، حضرت علی (علیه السلام)، حمزه (رحمة الله علیه) و عبیده بودند و مصداق مفسدان در عبارت کَالْمفْسِدِینَ فِی الْأَرْضِ، عتبه و شیبه و ولیدبن‌عقبه هستند. منظور از متّقین نیز امیرالمؤمنین (علیه السلام)، حمزه (رحمة الله علیه) و عبیده است و مصداق فجّار نیز عتبه، شیبه و ولیدبن‌عتبه هستند. در آیه: أمْ حَسِبَ الذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئَاتِ أن نَّجْعَلهُمْ کَالذِینَ آمَنُوا و عَمِلوا الصَّالحَاتِ، منظور از مؤمنان، بنی‌هاشم و بنی‌عبدالمطلّب و مقصود از بدکاران بنی‌عبدشمس است».
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئاتِ یَعْنِی بَنِی‌أُمَیَّهًَْ أَنْ نَجْعَلَهُمْ کَالَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) وَ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ حَمْزَهًُْ (رحمة الله علیه) وَ جَعْفَرٌ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ فَاطِمَهًْ (علیهم السلام).
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئاتِ، منظور بنی‌امیّه است. و الذین آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ؛ پیامبر (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) و حمزه (رحمة الله علیه) و جعفر (رحمة الله علیه) و حسن و حسین (علیها السلام) و فاطمه (سلام الله علیها) هستند.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- فَإِنَّ اللَّهَ جَلَّ ثَنَاؤُهُ وَ تَقَدَّسَتْ أَسْمَاؤُهُ خَلَقَ خَلْقَهُ فَأَلْزَمَهُمْ عِبَادَتَهُ وَ کَلَّفَهُمْ طَاعَتَهُ وَ قَسَمَ بَیْنَهُمْ مَعَایِشَهُمْ وَ وَضَعَهُمْ فِی الدُّنْیَا بِحَیْثُ وَضَعَهُمْ وَ هُوَ فِی ذَلِکَ غَنِیٌّ عَنْهُمْ لَا تَنْفَعُهُ طَاعَهًُْ مَنْ أَطَاعَهُ وَ لَا تَضُرُّهُ مَعْصِیَهًُْ مَنْ عَصَاهُ مِنْهُمْ لَکِنَّهُ عَلِمَ تَعَالَی قُصُورَهُمْ عَمَّا تَصْلُحُ عَلَیْهِ شُئُونُهُمْ وَ تَسْتَقِیمُ بِهِ دَهْمَاؤُهُمْ فِی عَاجِلِهِمْ وَ آجِلِهِمْ فَارْتَبَطَهُمْ بِإِذْنِهِ فِی أَمْرِهِ وَ نَهْیِهِ فَأَمَرَهُمْ تَخْیِیراً وَ کَلَّفَهُمْ یَسِیراً وَ أَثَابَهُمْ کَثِیراً وَ أَمَازَ سُبْحَانَهُ بِعَدْلِ حُکْمِهِ وَ حِکْمَتِهِ بَیْنَ الْمُوجِفِ مِنْ أَنَامِهِ إِلَی مَرْضَاتِهِ وَ مَحَبَّتِهِ وَ بَیْنَ الْمُبْطِئِ عَنْهَا وَ الْمُسْتَظْهِرِ عَلَی نِعْمَتِهِ مِنْهُمْ بِمَعْصِیَتِهِ فَذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عزّوجلّ أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئاتِ أَنْ نَجْعَلَهُمْ کَالَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَواءً مَحْیاهُمْ وَ مَماتُهُمْ ساءَ ما یَحْکُمُون.
امام علی (علیه السلام)- خداوند که شأن و نام‌هایش والا باد، خلقش را آفرید و به پرستش خود واداشت و به فرمانبری‌اش گماشت و روزی‌اش را میان آنان پخش کرد و در دنیا آنان را چنانچه باید پابرجا نمود و دینش را برایشان چنانچه بود شرح داد و با این همه از آن‌ها بی‌نیاز بود، نه از طاعت کسی سودی می‌برد و نه از نافرمانی‌اش زیانی می‌کشد. بلکه خداوند دانست که مردم از اصلاح کارهای خود و راست‌کردن کژی‌های خویش در دو جهان قاصرند و ناتوان و به فرمان خود آن‌ها را ادب می‌آموخت و امر و نهی می‌کرد، فرمانشان می‌داد تا به آزادی فرمانبرند و تکلیف آسانی به آن‌ها می‌کرد و آنان را به حکم دادگری و حکمت خود پاداش می‌داد چه آن مردمی که شتابانه به انجام فرمانش رو آوردند و چه آنان که از آن کندی کردند و چه آنان که به پشتیبانی نعمتش نافرمانی کردند، این سخن خداوند است که فرمود: أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئاتِ أَنْ نَجْعَلَهُمْ کَالَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَواءً مَحْیاهُمْ وَ مَماتُهُمْ ساءَ ما یَحْکُمُون.