آیه أَ فَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللهُ عَلى عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلى سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلى بَصَرِهِ غِشاوَةً فَمَنْ يَهْديهِ مِنْ بَعْدِ اللهِ أَ فَلا تَذَكَّرُونَ [23]
آيا ديدى كسى را كه معبود خود را هواى نفس خويش قرار داده و خداوند او را با آگاهى [بر اينكه شايسته‌ی هدايت نيست] گمراه ساخته و برگوش و قلبش مهر زده و بر چشمش پرده‌اى قرار داده است؟! بااين‌حال، غير از خدا چه كسى مى‌تواند او را هدايت كند؟! آيا متذكّر نمى‌شويد؟!
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- وَ قَوْلُهُ تَعَالَی اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ نَزَلَتْ فِی قُرَیْشٍ وَ جَرَتْ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی أَصْحَابِهِ الَّذِینَ غَصَبُوا أَمِیرَ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ اتَّخَذُوا إِمَاماً بِأَهْوَائِهِمْ وَ الدَّلِیلُ عَلَی ذَلِکَ قَوْلُهُ وَ مَنْ یَقُلْ مِنْهُمْ إِنِّی إِلهٌ مِنْ دُونِهِ قَالَ: مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ إِمَامٌ وَ لَیْسَ هُوَ بِإِمَامٍ فَمَنِ اتَّخَذَ إِمَاماً فَفَضَّلَهُ عَلَی عَلِیّ (علیه السلام).
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- أَفَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ، درباره‌ی قریش نازل شده است که پس از وفات پیامبر (صلی الله علیه و آله) این آیه به یاران آن حضرت (صلی الله علیه و آله) نیز که خلافت امیرالمؤمنین (علیه السلام) را غصب و براساس خواسته‌ی خودشان خلیفه‌ای انتخاب کردند تعمیم یافت. دلیل این برداشت، آیه‌ی زیر است که خداوند می‌فرماید: و هرکس از آن‌ها بگوید: «من جز خدا، معبودی دیگرم». (انبیاء/۲۹) هرکس گمان کند که امام است درحالی‌که به امامت منصوب نشده باشد، یا شخصی را به امامت بپذیرد و او را بر امام علی (علیه السلام) برتری دهد، درحقیقت از هوای نفس پیروی کرده و آن را خدای خودش قرار داده است.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- یَا ابْنَ‌مَسْعُودٍ مَا یُغْنِی مَنْ یَتَنَعَّمُ فِی الدُّنْیَا إِذَا أُخْلِدَ فِی النَّارِ یَعْلَمُونَ ظاهِراً مِنَ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ هُمْ عَنِ الْآخِرَةِ هُمْ غافِلُونَ یَبْنُونَ الدُّورَ وَ یُشَیِّدُونَ الْقُصُورَ وَ یُزَخْرِفُونَ الْمَسَاجِدَ وَ لَیْسَتْ هِمَّتُهُمْ إِلَّا الدُّنْیَا عَاکِفُونَ عَلَیْهَا مُعْتَمِدُونَ فِیهَا أَلْهَتْهُمْ بُطُونُهُمْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ تَتَّخِذُونَ مَصانِعَ لَعَلَّکُمْ تَخْلُدُونَ وَ إِذا بَطَشْتُمْ بَطَشْتُمْ جَبَّارِینَ فَاتَّقُوا اللهَ وَ أَطِیعُونِ وَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی أَفَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللهُ عَلی عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلی سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ إِلَی قَوْلِهِ أَ فَلا تَذَکَّرُونَ وَ مَا هُوَ إِلَّا مُنَافِقٌ جَعَلَ دِینَهُ هَوَاهُ وَ إِلَهَهُ بَطْنَهُ کُلَّمَا اشْتَهَی مِنَ الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ لَمْ یَمْتَنِعْ مِنْه.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ای پسر مسعود! بی‌نیاز نمی‌شود کسی که در نعمت دنیا است، آنگاه که در آتش جاویدان باشد: آن‌ها فقط ظاهری از زندگی دنیا را می‌دانند، و از آخرت [و پایان کار] غافلند!. (روم/۷) خانه بنا می‌کنند و کاخ‌ها را محکم می‌کنند، مسجدها را آرایش دهند ولی همّتشان جز دنیا نیست. اعتکاف در آن‌ها می‌کنند، سقف در آن‌ها بنا می‌کنند، خدایانشان شکم‌هایشان باشد؛ و قصرها و قلعه‌های زیبا و محکم بنا می‌کنید شاید در دنیا جاودانه بمانید؟! و هنگامی‌که کسی را مجازات می‌کنید همچون جبّاران کیفر می‌دهید! پس تقوای الهی پیشه کنید و مرا اطاعت نمایید. (شعراء/۱۳۱-۱۲۹). خدای تعالی می‌فرماید: أَ فَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللهُ عَلی عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلی سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ ... أَ فَلا تَذَکَّرُونَ، و او دورو است که دینش را هوا و خدایش را شکمش قرار داده؛ هرگاه میل به حلال و حرام پیدا می‌کند جلوگیری از آن نمی‌شود».
الرّضا (علیه السلام)- عَنِ الرِّضَا (علیه السلام) عَنْ أَبِیهِ قَالَ: دَخَلَ أَبُوالْمُنْذِرِ هِشَامُ‌بْنُ‌السَّائِبِ الْکَلْبِیُّ عَلَی أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فَقَالَ أَنْتَ الَّذِی تُفَسِّرُ الْقُرْآنَ قَالَ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ لِنَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ إِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجاباً مَسْتُوراً مَا ذَلِکَ الْقُرْآنُ الَّذِی کَانَ إِذَا قَرَأَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) حُجِبَ عَنْهُمْ قُلْتُ لَاأَدْرِی قَالَ فَکَیْفَ قُلْتَ إِنَّکَ تُفَسِّرُ الْقُرْآنَ قُلْتُ یَا ابْنَ‌رَسُولِ اللَّهِ (علیه السلام) إِنْ رَأَیْتَ أَنْ تُنْعِمَ عَلَیَّ وَ تُعَلِّمَنِیهِنَّ قَالَ آیَهًٌْ فِی الْکَهْفِ وَ آیَهًٌْ فِی النَّحْلِ وَ آیَهًٌْ فِی الْجَاثِیَهًِْ وَ هِیَ أَفَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللهُ عَلی عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلی سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلی بَصَرِهِ غِشاوَةً فَمَنْ یَهْدِیهِ مِنْ بَعْدِ اللهِ أَ فَلا تَذَکَّرُونَ.
امام رضا (علیه السلام)- از امام رضا (علیه السلام) نقل شده است: ابوالمنذر هشام سائب کلبی بر امام صادق (علیه السلام) وارد شد، حضرت (علیه السلام) به او فرمود: «آیا تو همان کسی هستی که قرآن تفسیر می‌کنی»؟ عرض کرد: «بلی»! فرمود: «مرا از این آیه باخبر ساز که خداوند عزیز و جلیل می‌فرماید: و هنگامی‌که قرآن می‌خوانی، میان تو و آن‌ها که به آخرت ایمان نمی‌آورند، حجاب ناپیدایی قرار می‌دهیم. (اسراء/۴۵) کدام [آیه از] قرآن است که وقتی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آن را می‌خواند، از آنان پوشیده می‌ماند»؟ گفت: «نمی‌دانم»! فرمود: «پس چگونه ادّعای تفسیر قرآن را داری»؟ گفت: «ای فرزند رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! اگر صلاح بدانی آن را به من بیاموز و بخشش فرما». فرمود: «آیه‌ای در سوره‌ی کهف، آیه‌ای در سوره‌ی نحل و آیه‌ای در سوره‌ی جاثیه است که از این قرارند؛ أَ فَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللهُ عَلی عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلی سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلی بَصَرِهِ غِشاوَةً فَمَنْ یَهْدِیهِ مِنْ بَعْدِ اللهِ أَ فَلا تَذَکَّرُون».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مِنْ مُعْجِزَاتِهِ أَنَّهُ (صلی الله علیه و آله) کَانَ یُصَلِّی مُقَابِلَ الْحَجَرِالْأَسْوَدِ وَ یَسْتَقْبِلُ بَیْتَ الْمَقْدِسِ وَ یَسْتَقْبِلُ الْکَعْبَهًَْ فَلَا یَرَی حَتَّی یَفْرُغَ مِنْ صَلَاتِهِ وَ کَانَ یَسْتَتِرُ بِقَوْلِهِ وَ إِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجاباً مَسْتُوراً وَ بِقَوْلِهِ أُولئِکَ الَّذِینَ طَبَعَ اللهُ عَلی قُلُوبِهِمْ وَ بِقَوْلِهِ وَ جَعَلْنا عَلی قُلُوبِهِمْ أَکِنَّةً أَنْ یَفْقَهُوهُ وَ فِی آذانِهِمْ وَقْراً وَ بِقَوْلِهِ أَفَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللهُ عَلی عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلی سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلی بَصَرِهِ غِشاوَةً.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- از معجزات رسول خدا (صلی الله علیه و آله): در مقابل حجر الأسود نماز می‌خواند، هم رو به بیت‌المقدّس بود و هم کعبه را جلوی خود قرار می‌داد و این آیات را می‌خواند و هیچ‌کس هم او را نمی‌دید؛ و هنگامی‌که قرآن می‌خوانی، میان تو و آن‌ها که به آخرت ایمان نمی‌آورند، حجاب ناپیدایی قرار می‌دهیم. (اسراء/۴۵) آن‌ها کسانی هستند که خداوند بر دل‌هایشان مُهر نهاده. (محمّد/۱۶). و بر دل‌هایشان پوشش‌هایی، تا آن را نفهمند و در گوش‌هایشان سنگینی. (اسراء/۴۶). أَ فَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللهُ عَلی عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلی سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلی بَصَرِهِ غِشاوَةً.