آیه إِلّا مَنِ ارْتَضى مِنْ رَسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ رَصَداً [27]
مگر پيامبرانى كه [آنان را برگزيده و] از آنها راضى است و مراقبينى از پيش رو و پشت‌سر براى آنها قرار مى‌دهد.
الباقر (علیه السلام)- قَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) إِلَّا مَنِ ارْتَضی مِنْ رَسُولٍ وَ کَانَ وَ اللَّهِ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) مِمَّنِ ارْتَضَاهُ.
امام باقر (علیه السلام)- إِلَّا مَنِ ارْتَضی مِنْ رَسُولٍ به خدا که محمّد (صلی الله علیه و آله) از پسندیدگان او بود.
الباقر (علیه السلام)- أَنَّ بَعْضَ أَصْحَابِ أَبِی‌جَعْفَرٍ مُحَمَّدِبْنِ‌عَلِیٍّ الْبَاقِرِ (علیه السلام) سَأَلَهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی: إِلَّا مَنِ ارْتَضی مِنْ رَسُولٍ فَإِنَّهُ یَسْلُکُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ رَصَداً فَقَالَ (علیه السلام) یُوَکِّلُ اللَّهُ تَعَالَی بِأَنْبِیَائِهِ مَلَائِکَهًًْ یُحْصُونَ أَعْمَالَهُمْ وَ یُؤَدُّونَ إِلَیْهِمْ تَبْلِیغَهُمُ الرِّسَالَهًَْ وَ وَکَّلَ بِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) مَلَکاً عَظِیماً مُنْذُ فُصِلَ عَنِ الرَّضَا (علیه السلام) یُرْشِدُهُ إِلَی الْخَیْرَاتِ وَ مَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ وَ یَصُدُّهُ عَنِ الشَّرِّ وَ مَسَاوِی الْأَخْلَاقِ وَ هُوَ الَّذِی کَانَ یُنَادِیهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ هُوَ شَابٌّ لَمْ یَبْلُغْ دَرَجَهًَْ الرِّسَالَهًِْ بَعْدُ فَیَظُنُّ أَنَّ ذَلِکَ مِنَ الْحَجَرِ وَ الْأَرْضِ فَیَتَأَمَّلُ فَلَا یَرَی شَیْئاً.
امام باقر (علیه السلام)- یکی از یاران امام باقر (علیه السلام)، از ایشان درباره‌ی این سخن خداوند عزّوجلّ: إِلَّا مَنِ ارْتَضَی مِن رَّسُولٍ فَإِنَّهُ یَسْلُکُ مِن بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا، پرسید. امام باقر (علیه السلام) فرمود: «خداوند عزّوجلّ، فرشتگانی را عهده‌دار می‌کند که اعمال پیامبرانش را ثبت کنند و وی را از امر ابلاغ رسالت باخبر سازند. خدای عزّوجلّ فرشته‌ای عظیم را از همان زمان به پایان‌رسیدن دوره‌ی شیرخواری آن حضرت، عهده‌دار وی قرار داد که حضرت را به نیکی‌ها و اخلاق نیکو هدایت می‌کرد و وی را از شرّ و پلیدی و اخلاق ناپسند دور می‌کرد. این فرشته همان کسی بود که وی را چنین مخاطب قرار می‌داد و می‌گفت: سلام بر تو ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! ای رسول خدا! درحالی‌که در آن زمان، حضرت (صلی الله علیه و آله) به درجه و منزلت رسالت نائل نشده بود و حضرت گمان می‌کرد که این ندا از جانب سنگ و یا زمین است، و هرچه دقّت می‌کرد، چیزی را نمی‌یافت».
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- مَا أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَی نَبِیِّهِ آیَهًًْ مِنَ الْقُرْآنِ إِلَّا وَ مَعَهُ أَرْبَعَهًُْ حَفَظَهًٍْ مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ یَحْفَظُونَهَا حَتَّی یُؤَدُّونَهَا إِلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) ثُمَّ قَرَأَ: عالِمُ الْغَیْبِ فَلا یُظْهِرُ عَلی غَیْبِهِ أَحَداً إِلَّا مَنِ ارْتَضی مِنْ رَسُولٍ فَإِنَّهُ یَسْلُکُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ رَصَداً یَعْنِی الْمَلَائِکَهًَْ الْأَرْبَعَهًَْ لِیَعْلَمَ أَنْ قَدْ أَبْلَغُوا رِسالاتِ رَبِّهِمْ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- خدای تعالی بر پیامبرش هیچ آیه ای از قرآن را نازل نکرد، مگر آنکه به همراه آن چهار فرشته نگهبان که آن را حفظ می کردند، فرستاد تا به پیامبر (صلی الله علیه و آله) برسانند. سپس این آیه را خواند: عَالِمُ الْغَیْبِ فَلَا یُظْهِرُ عَلیَ غَیْبِهِ أَحَدًا * إِلَّا مَنِ ارْتَضیَ مِن رَّسُولٍ فَإِنَّهُ یَسْلُکُ مِن بَینِْ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا یعنی چهار فرشته: لِّیَعْلَمَ أَن قَدْ أَبْلَغُواْ رِسَالَاتِ رَبّهِمْ».
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- فِی قَوْلِهِ: إِلَّا مَنِ ارْتَضی مِنْ رَسُولٍ فَإِنَّهُ یَسْلُکُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ رَصَداً قَالَ: هِیَ مُعَقِّبَاتٌ مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ یَحْفَظُونَ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) مِنَ الشَّیَاطِینِ حَتَّی یَتَبَیَّنَ الَّذِی أُرْسِلَ إِلَیْهِمْ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- إِلَّا مَنِ ارْتَضی مِنْ رَسُولٍ فَإِنَّهُ یَسْلُکُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ رَصَداً: آن ها عدّه ای از ملائکه هستند که پیگیرند و پیامبر (صلی الله علیه و آله) را از شیاطین حفظ می کنند تا از این طریق مطالبی که پیامبر (صلی الله علیه و آله) بدان ارسال شده، روشن شود و مشتبه نگردد.
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- قَوْلُهُ: عالِمُ الْغَیْبِ فَلا یُظْهِرُ عَلی غَیْبِهِ أَحَداً إِلَّا مَنِ ارْتَضی مِنْ رَسُولٍ فَإِنَّهُ یَسْلُکُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ رَصَداً قَالَ یُخْبِرُ اللَّهُ رَسُولَهُ الَّذِی یَرْتَضِیهِ بِمَا کَانَ قَبْلَهُ مِنَ الْأَخْبَارِ وَ مَا یَکُونُ بَعْدَهُ مِنْ أَخْبَارِ الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) وَ الرَّجْعَهًِْ وَ الْقِیَامَهًِْ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- عَالِمُ الْغَیْبِ فَلَا یُظْهِرُ عَلَی غَیْبِهِ أَحَدًا إِلَّا مَنِ ارْتَضَی مِن رَّسُولٍ فَإِنَّهُ یَسْلُکُ مِن بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا، خداوند عزّوجلّ به رسولش (صلی الله علیه و آله) که از او خشنود است، درباره‌ی اخباری که قبلاً اتّفاق افتاده، و اخبار مربوط به امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و رستاخیز و قیامت، اطّلاع میدهد.
أمیرالمومنین (علیه السلام)- فَإِنَّ رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله) الْتَقَمَ أُذُنِی فَعَلَّمَنِی مَا کَانَ وَ مَا یَکُونُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ، فَسَاقَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ ذَلِکَ إِلَیَّ عَلَی لِسَانِ نَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله).
امام علی (علیه السلام)- رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در گوشم نجوا کرد و آنچه بوده و آنچه تا قیامت واقع میشود به من آموخت و خداوند آن [علوم] را برای [آگاهی] من، بر زبان پیامبرش جاری ساخت.
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- عالِمُ الْغَیْبِ فَلا یُظْهِرُ عَلی غَیْبِهِ أَحَداً إِلَّا مَنِ ارْتَضی مِنْ رَسُولٍ یَعْنِی عَلِیّاً الْمُرْتَضَی (علیه السلام) مِنَ الرَّسُولِ (صلی الله علیه و آله) وَ هُوَ مِنْهُ قَالَ اللَّهُ فَإِنَّهُ یَسْلُکُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ رَصَداً قَالَ فِی قَلْبِهِ الْعِلْمَ وَ مِنْ خَلْفِهِ الرَّصَدَ یُعَلِّمُهُ عِلْمَهُ وَ یَزُقُّهُ الْعِلْمَ زَقّاً وَ یُعَلِّمُهُ اللَّهُ إِلْهَاماً، وَ الرَّصَدُ التَّعْلِیمُ مِنَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) لِیَعْلَمَ النَّبِیُ أَنْ قَدْ أَبْلَغُوا رِسالاتِ رَبِّهِمْ وَ أَحاطَ عَلِیٌّ (علیه السلام) بِمَا لَدَی الرَّسُولِ (صلی الله علیه و آله) مِنَ الْعِلْمِ وَ أَحْصی کُلَّ شَیْءٍ عَدَداً مَا کَانَ وَ مَا یَکُونُ مُنْذُ یَوْمَ خَلَقَ اللَّهُ آدَمَ إِلَی أَنْ تَقُومَ السَّاعَهًُْ مِنْ فِتْنَهًٍْ أَوْ زَلْزَلَهًٍْ أَوْ خَسْفٍ أَوْ قَذْفٍ أَوْ أُمَّهًٍْ هَلَکَتْ فِیمَا مَضَی أَوْ تَهْلِکَ فِیمَا بَقِیَ، وَ کَمْ مِنْ إِمَامٍ جَائِرٍ أَوْ عَادِلٍ یَعْرِفُهُ بِاسْمِهِ وَ نَسَبِهِ وَ مَنْ یَمُوتُ مَوْتاً أَوْ یُقْتَلُ قَتْلًا، وَ کَمْ مِنْ إِمَامٍ مَخْذُولٍ لَا یَضُرُّهُ خِذْلَانُ مَنْ خَذَلَهُ، وَ کَمْ مِنْ إِمَامٍ مَنْصُورٍ لَا یَنْفَعُهُ نُصْرَهًُْ مَنْ نَصَرَهُ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- عَالِمُ الْغَیْبِ فَلَا یُظْهِرُ عَلَی غَیْبِهِ أَحَدًا إِلَّا مَنِ ارْتَضَی مِن رَّسُولٍ، منظور، علی مرتضی (علیه السلام) است که مورد رضا و پسند رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است و علی (علیه السلام) از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است. خداوند می‌فرماید: فَإِنَّهُ یَسْلُکُ مِن بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا، گوید: در قلبش علم و در پشت سرش نگهبانان است، او را آموزش می دهد و علم را به درون او می‌افکند و خداوند او را به طریق الهام تعلیم می دهد؛ و «رصد» تعلیمی است که [امام علی (علیه السلام)] از جانب پیامبر (صلی الله علیه و آله) می بیند تا بداند پیامبرانش رسالت‌های پروردگارشان را ابلاغ کرده‌اند و او به آنچه نزد آن‌هاست احاطه دارد و همه چیز را احصار کرده است. یعنی هرچه بوده و هست، از روزی که خدا آدم را آفرید تا قیام قیامت، آن را می داند؛ چه فتنه باشد، چه فرو رفتن در زمین یا پرتاب شدن یا اُمّت هایی که از پیش هلاک گشته و یا در آینده هلاک خواهند شد، و چه تعداد پیشوای ظالم و عادل آمده و خواهد آمد، همه را با نام و نسب می شناسد و می داند که به مرگ طبیعی می میرند یا کشته می شوند، و چه بسا امامانی که تنها گذاشته شده و این تنهایی آنها را زیانی نمی رساند و چه بسا امامانی یاری داده شدند بی آنکه این یاری رساندن یاوران سودی برای آنها داشته باشد».
أمیرالمومنین (علیه السلام)- جَاءَ بَعْضُ الزَّنَادِقَهًِْ إِلَی أَمِیرِ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ قَال لَهُ لَوْ لَا مَا فِی الْقُرْآنِ مِنَ الِاخْتِلَافِ وَ التَّنَاقُضِ لَدَخَلْتُ فِی دِینِکُمْ ... فَقَالَ لَهُ (علیه السلام) ... وَ أَلْزَمَهُمُ الْحُجَّهًَْ بِأَنْ خَاطَبَهُمْ خِطَاباً یَدُلُّ عَلَی انْفِرَادِهِ وَ تَوَحُّدِهِ وَ بِأَنَّ لَهُ أَوْلِیَاءَ تَجْرِی أَفْعَالُهُمْ وَ أَحْکَامُهُمْ مَجْرَی فِعْلِهِ فَهُمُ الْعِبَادُ الْمُکْرَمُونَ لا یَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَ هُمْ بِأَمْرِهِ یَعْمَلُونَ هُوَ الَّذِی أَیَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ وَ عَرَّفَ الْخَلْقَ اقْتِدَارَهُمْ عَلَی عِلْمِ الْغَیْبِ بِقَوْلِهِ عالِمُ الْغَیْبِ فَلا یُظْهِرُ عَلی غَیْبِهِ أَحَداً. إِلَّا مَنِ ارْتَضی مِنْ رَسُولٍ وَ هُمُ النَّعِیمُ الَّذِی یَسْأَلُ الْعِبَادَ عَنْهُ لِأَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَنْعَمَ بِهِمْ عَلَی مَنِ اتَّبَعَهُمْ مِنْ أَوْلِیَائِهِمْ قَالَ السَّائِلُ مَنْ هَؤُلَاءِ الْحُجَجُ قَالَ هُمْ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ مَنْ حَلَّ مَحَلَّهُ مِنْ أَصْفِیَاءِ اللَّهِ الَّذِینَ قَرَنَهُمُ اللَّهُ بِنَفْسِهِ وَ رَسُولِهِ وَ فَرَضَ عَلَی الْعِبَادِ مِنْ طَاعَتِهِمْ مِثْلَ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْهِمْ مِنْهَا لِنَفْسِهِ.
امام علی (علیه السلام)- یکی از زنادقه نزد امام علی (علیه السلام) آمد و گفت: اگر در قرآن اختلاف و تناقض وجود نداشت هرآینه ایمان می‌آوردم: ... امام (علیه السلام) فرمود: «چه اختلافی»؟ ... امام (علیه السلام) فرمود: «[خداوند] حجّت را بر خلق تمام کرد؛ بدین‌وسیله که با بیانی که بر تنهایی و یگانگی او دلالت می‌کند با آنها سخن گفت و [به آنها گفت که] برایشان سرپرست‌هایی [از طرف خدا]ست که کارها و حکم‌های آنها جاری مجرای کار خدا است؛ و خداوند آگاه‌بودن آنها بر علم غیب را با این سخنش به خلق فهماند: عالِمُ الْغَیْبِ فَلا یُظْهِرُ عَلی غَیْبِهِ أَحَداً إِلّا مَنِ ارْتَضی مِنْ رَسُولٍ». زندیق گفت: «این حجّت‌ها چه کسانی هستند»؟ فرمود: «آنها رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و کسانی از برگزیدگان خدا هستند که جانشین او می‌باشند؛ کسانی که خداوند [آنها را سیمای خود معرفی کرد و] فرمود: و به هرسو رو کنید، خدا آنجاست. (بقره/۱۱۵) کسانی که خدا آنها را با خود و رسولش همراه ساخت و اطاعت از آنها را بربندگان واجب نمود همانگونه که اطاعت از خود را بر بندگان واجب کرد».
الباقر (علیه السلام)- عَنْ سَدِیرٍ الصَّیْرَفِیِّ قَالَ: سَمِعْتُ حُمْرَانَ‌بْنَ‌أَعْیَنَ یَسْأَلُ أَبَا جَعْفَرٍ (علیه السلام)عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ ... فَقَالَ لَهُ حُمْرَانُ أَ رَأَیْتَ قَوْلَهُ جَلَّ ذِکْرُهُ عالِمُ الْغَیْبِ فَلا یُظْهِرُ عَلی غَیْبِهِ أَحَداً فَقَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) إِلَّا مَنِ ارْتَضی مِنْ رَسُولٍ وَ کَانَ وَ اللَّهِ مُحَمَّدٌ مِمَّنِ ارْتَضَاهُ وَ أَمَّا قَوْلُهُ عالِمُ الْغَیْبِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ عَالِمٌ بِمَا غَابَ عَنْ خَلْقِهِ فِیمَا یَقْدِرُ مِنْ شَیْءٍ وَ یَقْضِیهِ فِی عِلْمِهِ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَهُ وَ قَبْلَ أَنْ یُفْضِیَهُ إِلَی الْمَلَائِکَهًِْ فَذَلِکَ یَا حُمْرَانُ عِلْمٌ مَوْقُوفٌ عِنْدَهُ إِلَیْهِ فِیهِ الْمَشِیئَهًُْ فَیَقْضِیهِ إِذَا أَرَادَ وَ یَبْدُو لَهُ فِیهِ فَلَا یُمْضِیهِ فَأَمَّا الْعِلْمُ الَّذِی یُقَدِّرُهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فَیَقْضِیهِ وَ یُمْضِیهِ فَهُوَ الْعِلْمُ الَّذِی انْتَهَی إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) ثُمَّ إِلَیْنَا.
امام باقر (علیه السلام)- سدیر صیرفی گوید: حمران گفت: پس منظور از این آیه: عَالِمُ الْغَیْبِ فَلَا یُظْهِرُ عَلَی غَیْبِهِ أَحَدًا چیست»؟ امام باقر (علیه السلام) فرمود: «إِلَّا مَنِ ارْتَضَی مِن رَّسُولٍ، به خدا سوگند! محمّد (صلی الله علیه و آله) از جمله کسانی بود که مورد رضایت خدا بود، امّا درباره‌ی این سخن خداوند عزّوجلّ: عَالِمُ الْغَیْبِ، خداوند نسبت به آنچه از خلق او پنهان است، علم و آگاهی دارد. از جمله اینکه به مقدّرات عالم و آنچه که در علم اوست، پیش از آنکه آن را بیافریند و قبل از آنکه آن را به فرشتگان منتقل سازد، آگاه است. ای حمران! این علم (علم موقوف)، خاصّ خداوند است که خواست و اراده‌ی آن در اختیار اوست؛ اگر بخواهد، آن را به مرحله وقوع می‌رساند یا آنکه در آن خصوص برای او بدا حاصل می شود و آن را به مرحله‌ی وقوع نمی رساند. امّا آن علمی که خداوند عزّوجلّ آن را تقدیر می‌کند و آن را به انجام می‌رساند، همان علمی است که ابتدا به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و سپس به ما ختم می شود».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنْ زَیْدِ‌بْنِ‌شَرَاحِیلَ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لِأَصْحَابِهِ أَخْبِرُونِی بِأَفْضَلِکُمْ قَالُوا أَنْتَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ صَدَقْتُمْ أَنَا أَفْضَلُکُمْ وَ لَکِنْ أُخْبِرُکُمْ بِأَفْضَلِ أَفْضَلِکُمْ أَقْدَمِکُمْ سِلْماً وَ أَکْثَرِکُمْ عِلْماً وَ أَعْظَمِکُمْ حِلْماً عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) وَ اللَّهِ مَا اسْتُودِعْتُ عِلْماً إِلَّا وَ قَدْ أَوْدَعْتُهُ وَ لَا عُلِّمْتُ شَیْئاً إِلَّا وَ قَدْ عَلَّمْتُهُ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- زیدبن‌شراحیل انصاری گوید: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به اصحاب خود فرمود: «بهترین خود را برایم نام ببرید». گفتند: «شما ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)». فرمود: «صحیح است، من بهترین شما هستم ولی من به شما بهتر از بهترین شما را از همه پیش‌قدم‌تر در پیروی اسلام و از همه دانشمندتر و از همه شکیباتر علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) رامعرّفی می‌کنم».