آیه ۱۷ - سوره حاقه

آیه وَ الْمَلَكُ عَلى أَرْجائِها وَ يَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّكَ فَوْقَهُمْ يَوْمَئِذٍ ثَمانِيَةٌ [17]

فرشتگان در اطراف آسمان قرار مى‌گيرند [و براى انجام مأموريت‌ها آماده مى‌شوند] و آن روز عرش [قدرت] پروردگارت را هشت فرشته برفراز همه‌ی آن‌ها حمل مى‌كنند.

۱
(حاقه/ ۱۷)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنْ أَحْمَدَ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ الْبَرْقِیِّ رَفَعَهُ قَالَ: سَأَلَ الْجَاثَلِیقُ أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فَقَالَ أَخْبِرْنِی عَنِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ یَحْمِلُ الْعَرْشَ أَمِ الْعَرْشُ یَحْمِلُهُ فَقَالَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ حَامِلُ الْعَرْشِ وَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ مَا فِیهِمَا وَ مَا بَیْنَهُمَا ... قَالَ فَأَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِهِ وَ یَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّکَ فَوْقَهُمْ یَوْمَئِذٍ ثَمانِیَةٌ فَکَیْفَ قَالَ ذَلِکَ وَ قُلْتَ إِنَّهُ یَحْمِلُ الْعَرْشَ وَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ فَقَالَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) إِنَّ الْعَرْشَ خَلَقَهُ اللَّهُ تَعَالَی مِنْ أَنْوَارٍ أَرْبَعَهًٍْ نُورٍ أَحْمَرَ مِنْهُ احْمَرَّتِ الْحُمْرَهًُْ وَ نُورٍ أَخْضَرَ مِنْهُ اخْضَرَّتِ الْخُضْرَهًُْ وَ نُورٍ أَصْفَرَ مِنْهُ اصْفَرَّتِ الصُّفْرَهًُْ وَ نُورٍ أَبْیَضَ مِنْهُ ابْیَضَّ الْبَیَاضُ وَ هُوَ الْعِلْمُ الَّذِی حَمَّلَهُ اللَّهُ الْحَمَلَهًَْ وَ ذَلِکَ نُورٌ مِنْ عَظَمَتِهِ فَبِعَظَمَتِهِ وَ نُورِهِ أَبْصَرَ قُلُوبُ الْمُؤْمِنِینَ وَ بِعَظَمَتِهِ وَ نُورِهِ عَادَاهُ الْجَاهِلُونَ وَ بِعَظَمَتِهِ وَ نُورِهِ ابْتَغَی مَنْ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ مِنْ جَمِیعِ خَلَائِقِهِ إِلَیْهِ الْوَسِیلَهًَْ بِالْأَعْمَالِ الْمُخْتَلِفَهًِْ وَ الْأَدْیَانِ الْمُشْتَبِهَهًِْ فَکُلُّ مَحْمُولٍ یَحْمِلُهُ اللَّهُ بِنُورِهِ وَ عَظَمَتِهِ وَ قُدْرَتِهِ لَا یَسْتَطِیعُ لِنَفْسِهِ ضَرّاً وَ لَا نَفْعاً وَ لَا مَوْتاً وَ لا حَیَاهًًْ وَ لَا نُشُوراً فَکُلُّ شَیْءٍ مَحْمُولٌ وَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی الْمُمْسِکُ لَهُمَا أَنْ تَزُولَا وَ الْمُحِیطُ بِهِمَا مِنْ شَیْءٍ وَ هُوَ حَیَاهًُْ کُلِّ شَیْءٍ وَ نُورُ کُلِّ شَیْءٍ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی عَمَّا یَقُولُونَ عُلُوّاً کَبِیراً.

امیرالمؤمنین (علیه السلام)- احمدبن‌محمّد برقی گوید: جاثلیق از امیرالمؤمنین (علیه السلام) پرسید و گفت: «به من بگو آیا خدای عزّوجلّ عرش را حمل می‌کند یا عرش او را حمل می‌نماید»؟ حضرت فرمود: «خدای عزّوجلّ حامل عرش و آسمان‌ها و زمین و آنچه در آن‌ها و میان آنهاست می‌باشد... جاثلیق گفت: «درباره‌ی این آیه: وَ یَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّکَ فَوْقَهُمْ یَوْمَئِذٍ ثَمانِیَةٌ چه می‌گویی؟ پس با آنچه شما گفتی، خدا عرش را حمل می‌کند، تضاد دارد»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «خداوند تبارک‌وتعالی، عرش را از چهار نور آفرید، نوری سرخ که سرخی از آن پیدا شده و نوری سبز که سبزی از آن سبز گشته و نوری زرد که زردی از آن گرفته شده و نوری سفید که سفیدی از آن سفید گشته است، و منظور علمی است که خداوند آن را بر حاملان حمل کرده است و آن نوری از عظمت خود است، پس به‌واسطه‌ی عظمت و نور او، دل‌های مؤمنان سفید گردیده و به‌واسطه‌ی عظمت و نور اوست که جاهلان، با او دشمنی می‌کنند و به عظمت و نور اوست که؛ همه‌ی مخلوقات آسمان و زمین، با اعمال مختلف و راه‌های گوناگون به‌دنبال وسیله، برای نزدیکی به او، می‌گردند و هر محمولی را خداوند نور و نور و عظمت و قدرتش را بر او حمل می‌کند، و قدرت سود و زیان و مرگ و زندگی و حشر را برای خود ندارد، پس هر چیزی محمول است و خدای عزّوجلّ، نگهدار و محیط به زمین و آسمان و هرچیزی که در آن دو است، می‌باشد و او حیات همه‌ی اشیاء و نور همه‌ی آن‌ها است، منزّه و بزرگ‌تر است از آنچه، ستمکاران می‌گویند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۵۲۶
الکافی، ج۱، ص۱۲۹؛ «تفاوت لفظی»/ بحارالأنوار، ج۵۵، ص۹/ نورالثقلین؛ «یحمل العرش أم العرش ... و ما بینهما» محذوف
۲
(حاقه/ ۱۷)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- فِی مَسَائِلِ الْیَهُودِیِّ عَنْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) قَالَ لَهُ فَرَبُّکَ یَحْمِلُ أَوْ یُحْمَلُ قَالَ إِنَّ رَبِّی عَزَّوَجَلَّ یَحْمِلُ کُلَّ شَیْءٍ بِقُدْرَتِهِ وَ لَا یَحْمِلُهُ شَیْءٌ قَالَ فَکَیْفَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ وَ یَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّکَ فَوْقَهُمْ یَوْمَئِذٍ ثَمانِیَةٌ قَالَ یَا یَهُودِیُّ أَ لَمْ تَعْلَمْ أَنَّ لِلَّهِ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ وَ ما بَیْنَهُما وَ ما تَحْتَ الثَّری فَکُلُّ شَیْءٍ عَلَی الثَّرَی وَ الثَّرَی عَلَی الْقُدْرَهًِْ وَ الْقُدْرَهًُْ تَحْمِلُ کُلَّ شَیْءٍ.

امیرالمؤمنین (علیه السلام)- از جمله پرسش‌های یهودی از امیرالمؤمنین (علیه السلام) درباره‌ی سخن خداوند: «پروردگار تو حمل می‌کند یا حمل می‌شود»؟ فرمود: «پروردگار من با نیروی خود همه چیز را حمل می‌کند و هیچ چیز توان حمل او را ندارد تا حمل شود». پرسید: «پس معنای این آیه که فرمود: وَ یَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّکَ فَوْقَهُمْ یَوْمَئِذٍ ثَمانِیَةٌ چگونه است»؟ فرمود: «ای یهودی! آیا نمی‌دانی در آسمان‌ها و آنچه در زمین است. (جمعه/۱) و آنچه میان آن‌دو، و آنچه در زیر خاک [پنهان] است!. (طه/۶) همه از آن خداست؟ پس همه چیز روی خاک است و خاک بر قدرت پابرجاست و قدرت همه چیز را حمل می‌کند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۵۲۶
بحارالأنوار، ج۳۰، ص۸۶/ إرشادالقلوب، ج۲، ص۳۱۶؛ «تفاوت لفظی»/ الخصال، ج۲، ص۵۹۷/ نورالثقلین
۳
(حاقه/ ۱۷)

الرّضا (علیه السلام)- صَفْوَانَ‌بْنِ‌یَحْیَی قَالَ سَأَلَنِی أَبُو قُرَّهًَْ الْمُحَدِّثُ أَنْ أُدْخِلَهُ عَلَی أَبِی‌الْحَسَنِ‌الرِّضَا (علیه السلام) فَاسْتَأْذَنْتُهُ فَأَذِنَ لِی فَدَخَلَ فَسَأَلَهُ عَنِ الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ ثُمَّ قَالَ لَهُ أَ فَتُقِرُّ أَنَّ اللَّهَ مَحْمُولٌ فَقَالَ أَبُوالْحَسَنِ (علیه السلام) کُلُّ مَحْمُولٍ مَفْعُولٌ بِهِ مُضَافٌ إِلَی غَیْرِهِ مُحْتَاجٌ وَ الْمَحْمُولُ اسْمُ نَقْصٍ فِی اللَّفْظِ وَ الْحَامِلُ فَاعِلٌ وَ هُوَ فِی اللَّفْظِ مِدْحَهًٌْ وَ کَذَلِکَ قَوْلُ الْقَائِلِ فَوْقٌ وَ تَحْتٌ وَ أَعْلَی وَ أَسْفَلُ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ وَ لِلهِ الْأَسْماءُ الْحُسْنی فَادْعُوهُ بِها وَ لَمْ یَقُلْ فِی کُتُبِهِ أَنَّهُ الْمَحْمُولُ بَلْ قَالَ إِنَّهُ الْحَامِلُ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ الْمُمْسِکُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولَا وَ الْمَحْمُولُ مَا سِوَی اللَّهِ وَ لَمْ یُسْمَعْ أَحَدٌ آمَنَ بِاللَّهِ وَ عَظَمَتِهِ قَطُّ قَالَ فِی دُعَائِهِ یَا مَحْمُولُ قَالَ أَبُو قُرَّهًَْ فَإِنَّهُ قَالَ وَ یَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّکَ فَوْقَهُمْ یَوْمَئِذٍ ثَمانِیَةٌ وَ قَالَ الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ فَقَالَ أَبُوالْحَسَنِ (علیه السلام) الْعَرْشُ لَیْسَ هُوَ اللَّهُ وَ الْعَرْشُ اسْمُ عِلْمٍ وَ قُدْرَهًٍْ وَ عَرْشٍ فِیهِ کُلُّ شَیْءٍ ثُمَّ أَضَافَ الْحَمْلَ إِلَی غَیْرِهِ خَلْقٍ مِنْ خَلْقِهِ لِأَنَّهُ اسْتَعْبَدَ خَلْقَهُ بِحَمْلِ عَرْشِهِ وَ هُمْ حَمَلَهًُْ عِلْمِهِ وَ خَلْقاً یُسَبِّحُونَ حَوْلَ عَرْشِهِ وَ هُمْ یَعْمَلُونَ بِعِلْمِهِ وَ مَلَائِکَهًًْ یَکْتُبُونَ أَعْمَالَ عِبَادِهِ وَ اسْتَعْبَدَ أَهْلَ الْأَرْضِ بِالطَّوَافِ حَوْلَ بَیْتِهِ وَ اللَّهُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی کَمَا قَالَ وَ الْعَرْشُ وَ مَنْ یَحْمِلُهُ وَ مَنْ حَوْلَ الْعَرْشِ وَ اللَّهُ الْحَامِلُ لَهُمُ الْحَافِظُ لَهُمُ الْمُمْسِکُ الْقَائِمُ عَلَی کُلِّ نَفْسٍ وَ فَوْقَ کُلِّ شَیْءٍ وَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ وَ لَا یُقَالُ مَحْمُولٌ وَ لَا أَسْفَلُ قَوْلًا مُفْرَداً لَا یُوصَلُ بِشَیْءٍ فَیَفْسُدُ اللَّفْظُ وَ الْمَعْنَی قَالَ أَبُو قُرَّهًَْ فَتُکَذِّبُ بِالرِّوَایَهًِْ الَّتِی جَاءَتْ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی إِذَا غَضِبَ إِنَّمَا یُعْرَفُ غَضَبُهُ أَنَّ الْمَلَائِکَهًَْ الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ یَجِدُونَ ثِقْلَهُ عَلَی کَوَاهِلِهِمْ فَیَخِرُّونَ سُجَّداً فَإِذَا ذَهَبَ الْغَضَبُ خَفَّ وَ رَجَعُوا إِلَی مَوَاقِفِهِمْ فَقَالَ أَبُوالْحَسَنِ (علیه السلام) أَخْبِرْنِی عَنِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مُنْذُ لَعَنَ إِبْلِیسَ إِلَی یَوْمِکَ هَذَا هُوَ غَضْبَانُ عَلَیْهِ فَمَتَی رَضِیَ وَ هُوَ فِی صِفَتِکَ لَمْ یَزَلْ غَضْبَانَ عَلَیْهِ وَ عَلَی أَوْلِیَائِهِ وَ عَلَی أَتْبَاعِهِ کَیْفَ تَجْتَرِئُ أَنْ تَصِفَ رَبَّکَ بِالتَّغَیُّرِ مِنْ حَالٍ إِلَی حَالٍ وَ أَنَّهُ یَجْرِی عَلَیْهِ مَا یَجْرِی عَلَی الْمَخْلُوقِینَ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی لَمْ یَزُلْ مَعَ الزَّائِلِینَ وَ لَمْ یَتَغَیَّرْ مَعَ الْمُتَغَیِّرِینَ وَ لَمْ یَتَبَدَّلْ مَعَ الْمُتَبَدِّلِینَ وَ مَنْ دُونَهُ فِی یَدِهِ وَ تَدْبِیرِهِ وَ کُلُّهُمْ إِلَیْهِ مُحْتَاجٌ وَ هُوَ غَنِیٌّ عَمَّنْ سِوَاهُ.

امام رضا (علیه السلام)- از صفوان‌بن‌یحیی نقل شده که گفت: أبوقرّه محدّث از من خواست او را نزد امام رضا (علیه السلام) ببرم، پس از آن حضرت اجازه خواستم و ایشان اجازه دادند و وارد شد، و از او از حلال و حرام پرسید، سپس به او گفت: «آیا خدا را محمول می دانی»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «هر محمولی اثرپذیر است و وابسته به دیگری و نیازمند است. و محمول صفت نقص در تلفّظ است، و حامل اثربخش است، و آن در لفظ وصف خوب است، و همچنین است گفتار گوینده، بالا، زیر، برتر، پائین تر. و خداوند فرموده است: و برای خدا، نام‌های نیک است خدا را به آن [نامها] بخوانید! (اعراف/۱۸۰) و در کتب خود به لفظ محمول تعبیر نشده، بلکه فرموده: او حامل در بیابان و دریا است و نگهدارنده‌ی آسمان‌ها و زمین تا از جا بدر نشوند، و محمول هر آنچه جز خداست، و هرگز از کسی که ایمان به خدا و عظمتش دارد شنیده نشده که در دعایش گفته باشد: «یا محمول». ابو قرّه گفت: خداوند خودش فرموده است: یَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّکَ فَوْقَهُمْ یَوْمَئِذٍ ثَمانِیَةٌ و فرموده: فرشتگانی که حاملان عرشند. (غافر/۷) امام (علیه السلام) فرمود: «عرش که خدا نیست و عرش نام علم و قدرت است، و عرش نام چیزی است که همه چیز در آن است، و حمل عرش را به انواع دیگری از آفریده‌هایش نسبت داده، چون خلقش را به حمل عرشش به عبادت واداشته و آنان حاملان علم اویند، و خلقی گرد عرشش تسبیح گو و به مقتضای علم حق تعالی عمل می کنند و فرشته‌هایی هستند که کردار بنده‌هایش را می‌نویسند، و مردم زمین را به عبادت و طواف گرد خانه‌اش واداشت و خدا چنانکه فرموده بر عرش استوار است، و عرش و حاملانش و هر که گرد آن است، خدا حامل و نگهبان و نگهدار بر آن‌ها و قائم بر هرکس و برتر از هر چیز است. ولی او را محمول نگویند و به تنهایی اسفل نخوانند و به چیزی پیوسته نباشد تا لفظ و معنا فاسد باشد. ابوقرّه گوید: «این روایت را دروغ می‌داند که آمده است: هنگامی که خدای متعال خشم گیرد، فرشته‌های حامل عرش خشمش را از اینجا بدانند که عرش بر دوششان سنگین شود و به سجده افتند و چون خشمش فرو نشیند سبک گردد و فرشتگان به جایگاه های خود برگردند. امام (علیه السلام) فرمود: «به من بگو که خدا از روزی که ابلیس را لعن کرد تا امروز، بر او خشمگین است، پس کی راضی شده است و تو در صفت خود باقی هستی و دائماً بر او و بر دوستدارانش و پیروانش خشمگین هستی؟ و چگونه جرأت داری بگویی خدا از حالی به حالی دگرگون می‌شود و دچار وصف آفریده‌ها باشد به اینگونه که آنچه بر مخلوقین جریان دارد بر او هم جریان داشته باشد. پاک و منزّه است از اینگونه اوصاف، با زائل‌شدنی‌ها، زوال نمی‌پذیرد و با دگرگون‌شوندگان دگرگونی و تغیر نمی‌پذیرد و هرکه جز اوست، تحت سرپرستی و تدبیر اوست، و همه به او نیازمندند و او بی‌نیاز از هرچه جز خود است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۵۲۸
بحارالأنوار، ج۹، ص۳۴۰/ نورالثقلین/ الکافی، ج۱، ص۱۳۰؛ «یکتبون اعمال عباده ... الی آخر» محذوف
۴
(حاقه/ ۱۷)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- حَمَلَهًُْ الْعَرْشِ ثَمَانِیَهًْ أَرْبَعَهًْ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ أَرْبَعَهًْ مِنَ الْآخِرِینَ فَأَمَّا الْأَرْبَعَهًُْ مِنَ الْأَوَّلِینَ فَنُوحٌ وَ إِبْرَاهِیمُ وَ مُوسَی وَ عِیسَی (علیهم السلام)، وَ الْأَرْبَعَهًُْ مِنَ الْآخِرِینَ مُحَمَّدٌ وَ عَلِیٌّ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ (علیهم السلام)، وَ مَعْنَی یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ یَعْنِی الْعِلْمَ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- امّا حاملان عرش [که عبارت از علم است] از پیشینیان چهار نفر و از دیگران نیز چهار نفر هستند: از پیشینیان: نوح، ابراهیم، موسی و عیسی (علیهم السلام) است؛ امّا چهار نفر دیگر: حضرت محمّد و علی و حسن و حسین (علیهم السلام) می باشند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۵۳۰
بحارالأنوار، ج۱۰، ص۸۶/ المناقب، ج۲، ص۳۸۴/ القمی، ج۶۹، ص۳۸۳/ نورالثقلین/ البرهان؛ «و معنی یحملون العرش یعنی العلم» محذوف
۵
(حاقه/ ۱۷)

الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ حَمَلَهًَْ الْعَرْشِ لَمَّا ذَهَبُوا یَنْهَضُونَ بِالْعَرْشِ لَمْ یَسْتَقِلُّوهُ فَأَلْهَمَهُمُ اللَّهُ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهًَْ إِلَّا بِاللَّهِ فَنَهَضُوا بِه.

امام صادق (علیه السلام)- حمل‌کنندگان عرش وقتی خواستند عرش را بلند کنند، نتوانستند آن را بالا ببرند؛ پس خداوند به آن‌ها الهام فرمود [که بگویند]: لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللهِ، نیرو و قوّتی جز از ناحیه‌ی خدا نیست؛ در نتیجه آن را بلند کردند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۵۳۰
المحاسن، ج۱، ص۴۱/ نورالثقلین
۶
(حاقه/ ۱۷)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَا تَحْمِلُهُ الْأَمْلَاکُ إِلَّا یَقُولُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ لَا حَوْلَ وَ لا قُوَّهًَْ إِلَّا بِاللَّهِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- و فرشتگان عرش را بر نمی‌دارند مگر با گفتنِ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللهِ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۵۳۰
التوحید، ص۲۷۷/ البرهان و نورالثقلین؛ «بتفاوت»
۷
(حاقه/ ۱۷)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِیِ فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ یَذْکُرُ فِیهِ قُدُومَ الْجَاثِلِیقِ الْمَدِینَهًَْ مَعَ مِائَهًْ مِنَ النَّصَارَی بَعْدَ قَبْضِ رَسُولِ اللَّه ... ثُمَّ قَالَ أَخْبِرْنِی عَنْ رَبِّکَ أَ یَحْمِلُ أَوْ یُحْمَلُ فَقَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام) إِنَّ رَبَّنَا جَلَّ جَلَالُهُ یَحْمِلُ وَ لَا یُحْمَلُ قَالَ النَّصْرَانِیُّ فَکَیْفَ ذَاکَ وَ نَحْنُ نَجِدُ فِی الْإِنْجِیلِ وَ یَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّکَ فَوْقَهُمْ یَوْمَئِذٍ ثَمانِیَةٌ فَقَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام) إِنَّ الْمَلَائِکَهًَْ تَحْمِلُ الْعَرْشَ وَ لَیْسَ الْعَرْشُ کَمَا تَظُنُّ کَهَیْئَهًْ السَّرِیرِ وَ لَکِنَّهُ شَیْءٌ مَحْدُودٌ مَخْلُوقٌ مُدَبَّرٌ وَ رَبُّکَ عَزَّوَجَلَّ مَالِکُهُ لَا أَنَّهُ عَلَیْهِ کَکَوْنِ الشَّیْءِ عَلَی الشَّیْءِ وَ أَمَرَ الْمَلَائِکَهًَْ بِحَمْلِهِ فَهُمْ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ بِمَا أَقْدَرَهُمْ عَلَیْهِ قَالَ النَّصْرَانِیُّ صَدَقْتَ رَحِمَکَ اللَّهُ.

امیرالمؤمنین (علیه السلام)- سلمان (رحمة الله علیه) گوید: جاثلیق به امیرالمؤمنین (علیه السلام) گفت: «به من بگو: پروردگارت برمی‌دارد یا برداشته می‌شود»؟ فرمود: «پروردگار ما بر می‌دارد و برداشته نمی‌شود». نصرانی گفت: «چطور می‌شود با اینکه ما در انجیل می‌خوانیم: یَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّکَ فَوْقَهُمْ یَوْمَئِذٍ ثَمانِیَةٌ». علی (علیه السلام) فرمود: «فرشته‌ها عرش را برمی‌دارند و چنان نیست که تو گمان می‌کنی مانند تخت برای خدا می‌باشد، بلکه آن چیزی است محدود و آفریده و کارگزاری شده، و پروردگارت مالک آن است نه اینکه مانند چیزی بر روی آن است. و خدا به فرشته‌ها فرموده آن را بردارند، و آن‌ها عرش را به نیروی خداداد خود برمی‌دارند». نصرانی گفت: «راست گفتی! خدا تو را رحمت کند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۵۳۰
التوحید، ص۳۱۶/ نورالثقلین
۸
(حاقه/ ۱۷)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- إِنَّ الْمَلَائِکَهًَْ یَوْمَئِذٍ عَلَی جَوَانِبِ السَّمَاءِ تَنْتَظِرُ مَا یُؤْمَرُ بِهِ فِی أَهْلِ النَّارِ مِنَ السَّوْقِ إِلَیْهَا وَ فِی أَهْلِ الْجَنَّهًْ مِنَ التَّحِیَّهًْ وَ التَّکْرِمَهًْ فِیهَا وَ یَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّکَ فَوْقَهُمْ یَعْنِی فَوْقَ الْخَلَائِقِ یَوْمَئِذٍ یَعْنِی یَوْمَ الْقِیَامَهًْ ثَمَانِیَةٌ مِنَ الْمَلَائِکَهًْ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- فرشتگان در این روز (روز قیامت) در کناره‌های آسمان منتظر هستند که درباره‌ی سوق‌دادن اهل آتش به‌سوی آنچه دستوری صادر می‌شود و درباره‌ی شادباش گفتن و بزرگداشت اهل بهشت [چه دستوری می‌رسد]. وَ یَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّکَ فَوْقَهُمْ یعنی بالای خلایق. یَوْمَئِذٍ یعنی روز قیامت. ثَمانِیَةٌ هشت‌نفر از فرشتگان.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۵۳۰
بحرالعرفان، ج۱۶، ص۱۴۲/ نورالثقلین؛ «بتفاوت»
۹
(حاقه/ ۱۷)

السّجّاد (علیه السلام)- ... لَهُ ثَمَانِیَهًْ أَرْکَانٍ عَلَی کُلِ رُکْنٍ مِنْهَا مِنَ الْمَلَائِکَهًْ مَا لَا یُحْصِی عَدَدَهُمْ إِلَّا اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ یُسَبِّحُونَ اللَّیْلَ وَ النَّهارَ لا یَفْتُرُونَ.

امام سجاد (علیه السلام)- عرش دارای هشت رکن است و بر هر رکنی از آن‌ها آنقدر از فرشتگانند که کسی غیر از خدای عزّوجلّ شماره‌ی ایشان را احصاء نمی‌کند و در شب و روز تسبیح می‌کنند و سست نمی‌شوند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۵۳۰
التوحید، ص۳۲۵/ نورالثقلین
۱۰
(حاقه/ ۱۷)

الصّادق (علیه السلام)- حَمَلَهًُْ الْعَرْشِ وَ الْعَرْشُ الْعِلْمُ ثَمَانِیَهًْ أَرْبَعَهًْ مِنَّا وَ أَرْبَعَهًْ مِمَّنْ شَاءَ اللَّهُ.

امام صادق (علیه السلام)- حاملین عرش (و عرش به‌معنی علم است) هشت نفرند: چهار نفر از ما و چهار نفر از آن‌ها که خدا می‌خواهد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۵۳۰
الکافی، ج۱، ص۱۳۲/ نورالثقلین/ البرهان
۱۱
(حاقه/ ۱۷)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَلَیْسَ فِی أَطْبَاقِ السَّمَاوَاتِ مَوْضِعُ إِهَابٍ إِلَّا وَ عَلَیْهِ مَلَکٌ سَاجِدٌ أَوْ سَاعٍ حَافِد.

امام علی (علیه السلام)- در طبقه‌های آسمان جای پوستی نباشد جز آنکه در آن فرشته‌ای به سجده است یا کوشا و سبک رواست.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۵۳۲
بحارالأنوار، ج۵۴، ص۱۱۱/ نورالثقلین
۱۲
(حاقه/ ۱۷)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- وَ عَنِ ابْنِ‌عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) فِی قَوْلِهِ وَ یَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّکَ فَوْقَهُمْ یَوْمَئِذٍ ثَمانِیَةٌ قَالَ یُقَالُ ثَمَانِیَهًُْ صُفُوفٍ مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ لَا یَعْلَمُ عِدَّتَهُمْ إِلَّا اللَّهُ وَ یُقَالُ ثَمَانِیَهًُْ أَمْلَاکٍ رُءُوسُهُمْ تَحْتَ الْعَرْشِ فِی السَّمَاءِ السَّابِعَهًِْ وَ أَقْدَامُهُمْ فِی الْأَرْضِ السُّفْلَی وَ لَهُمْ قُرُونٌ کَقُرُونِ الْوَعْلَهًِْ مَا بَیْنَ أَصْلِ قَرْنِ أَحَدِهِمْ إِلَی مُنْتَهَاهُ خَمْسُمِائَهًِْ عَامٍ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- از ابن‌عبّاس آمده است که در تفسیر قول خداوند متعال: وَ یَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّکَ فَوْقَهُمْ یَوْمَئِذٍ ثَمانِیَةٌ گفت: هشت صف فرشته که شماره‌شان را جز خدا نمی‌داند. و گفته‌اند: هشت فرشته که سرشان زیر عرش در آسمان هفتم است و پاهاشان در زمین سفلی و شاخ‌هایشان چون شاخ گوزن است که میان بیخ شاخ هرکدام تا سرش پانصد سال راه است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۵۳۲
بحارالأنوار، ج۵۵، ص۲۰
بیشتر