آیه وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رَسُولٍ وَ لا نَبِيٍّ إِلاَّ إِذا تَمَنَّى أَلْقَى الشَّيْطانُ في أُمْنِيَّتِهِ فَيَنْسَخُ اللهُ ما يُلْقِي الشَّيْطانُ ثُمَّ يُحْكِمُ اللهُ آياتِهِ وَ اللهُ عَليمٌ حَكيمٌ [52]
هيچ رسول و پيامبرى را پيش از تو نفرستاديم مگر اينكه هرگاه آرزو[ى پيشبرد اهداف الهىِ خود مى كرد]، شيطان [وسوسه ها و] القائاتى در آن مى‌افكند؛ امّا خداوند القائات شيطان را ازميان مى برد، سپس آيات خود را استحكام مى بخشد و خداوند دانا و حكيم است.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- إِنَّ أَوَّلَ وَصِیٍّ کَانَ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ هِبَهًُْ اللَّهِ‌بْنُ‌آدَمَ (علیه السلام) وَ مَا مِنْ نَبِیٍّ مَضَی إِلَّا وَ لَهُ وَصِیٌّ وَ کَانَ جَمِیعُ الْأَنْبِیَاءِ مِائَهًَْ أَلْفِ نَبِیٍ وَ عِشْرِینَ أَلْفَ نَبِیٍ مِنْهُمْ خَمْسَهًٌْ أُولُو الْعَزْمِ نُوحٌ وَ إِبْرَاهِیمُ وَ مُوسَی وَ عِیسَی وَ مُحَمَّدٌ (.
پیامبر ( امام صادق (از پیامبر (نقل می کند: اولین وصی خداوند بر روی زمین فرزند آدم (بود. تمام پیامبران یک وصی داشته و تعداد پیامبران صدوبیست‌وچهار هزار نفر است که پنج نفر از آنان یعنی نوح، ابراهیم، موسی، عیسی (و محمد (اولو العزم هستند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ مِائَهًَْ أَلْفِ نَبِیٍّ وَ أَرْبَعَهًًْ وَ عِشْرِینَ أَلْفَ نَبِیٍ أَنَا أَکْرَمُهُمْ عَلَی اللَّهِ وَ لَا فَخْرَ.
پیامبر ( خداوند عزّوجلّ صدوبیستوچهارهزار پیامبر آفریده که من در پیشگاه خدا گرامی‌ترین آن‌ها هستم و بر این امر مباهات نمی‌کنم؛ و خداوند عزّوجلّ صدوبیستوچهارهزار وصیّ آفرید که علی (در پیشگاه خدا از همه‌ی آنان گرامی‌تر و برتر است.
الصّادق (علیه السلام)- سَادَهًُْ النَّبِیِّینَ وَ الْمُرْسَلِینَ خَمْسَهًٌْ وَ هُمْ أُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَ عَلَیْهِمْ دَارَتِ الرَّحَی نُوحٌ وَ إِبْرَاهِیمُ وَ مُوسَی وَ عِیسَی (وَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) وَ عَلَی جَمِیعِ الْأَنْبِیَاءِ (.
امام صادق ( ابن‌ابی‌یعفور گوید: از امامصادق (شنیدم میفرمود: «سرور پیامبران و رسولان (پنج نفرند که ایشان اولوالعزم رسولانند و آسیای رسالت بر محور وجود آنان می‌چرخد، نوح (ابراهیم (موسی (عیسی (و محمّد (درود خدا بر او و اهل‌بیتش و بر تمامی پیامبران».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنْ أَبِی‌ذَرٍّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ هُوَ جَالِسٌ فِی الْمَسْجِدِ وَحْدَهُ فَاغْتَنَمْتُ خَلْوَتَهُ فَقَالَ لِی یَا أَبَاذَرٍّ لِلْمَسْجِدِ تَحِیَّهًْ ... قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) کَمِ النَّبِیُّونَ قَالَ مِائَهًُْ أَلْفٍ وَ أَرْبَعَهًٌْ وَ عِشْرُونَ أَلْفَ نَبِیٍّ قُلْتُ کَمِ الْمُرْسَلُونَ مِنْهُمْ قَالَ ثَلَاثُمِائَهًٍْ وَ ثَلَاثَهًَْ عَشَرَ جَمَّاءَ غَفِیرَاءَ قُلْتُ مَنْ کَانَ أَوَّلَ الْأَنْبِیَاءِ قَالَ آدَمُ قُلْتُ وَ کَانَ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ مُرْسَلًا قَالَ نَعَمْ خَلَقَهُ اللَّهُ بِیَدِهِ وَ نَفَخَ فِیهِ مِنْ رُوحِهِ ثُمَّ قَالَ (صلی الله علیه و آله) یَا أَبَاذَرٍّ أَرْبَعَهًٌْ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ سُرْیَانِیُّونَ آدَمُ وَ شَیْثٌ وَ أُخْنُوخُ وَ هُوَ إِدْرِیسُ (علیه السلام) وَ هُوَ أَوَّلُ مَنْ خَطَّ بِالْقَلَمِ وَ نُوحٌ (علیه السلام) وَ أَرْبَعَهًٌْ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ مِنَ الْعَرَبِ هُودٌ وَ صَالِحٌ وَ شُعَیْبٌ (وَ نَبِیُّکَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) وَ أَوَّلُ نَبِیٍّ مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ مُوسَی (علیه السلام) وَ آخِرُهُمْ عِیسَی (علیه السلام) وَ سِتُّمِائَهًِْ نَبِی.
پیامبر ( ابوذرغفاری (گوید: «محضر رسول‌خدا (که به‌تنهایی در مسجد نشسته بود، رسیده و خلوت با آن حضرت را غنیمت شمردم»... عرض کردم: «ای رسول‌خدا (! پیامبران چند نفرند»؟ حضرت فرمود: « صدو بیست و چهارهزار نفر». عرض کردم: «از این تعداد چند نفرشان رسول (پیامبری‌که مأموریت تبلیغ و دعوت به آئین خود را داشته) هستند»؟ فرمود: «جملگی سیصدوسیزده نفرند». عرض کردم: «نخستین پیامبر که بود»؟ فرمود: «آدم (». عرض کردم: «از رسولان بود»؟ فرمود: «آری؛ خداوند به‌دستِ [قدرتِ] خویش او را آفرید و از روح خود در او دمید». سپس حضرت فرمود: «ای اباذر! چهار نفر از پیامبران، سریانی هستند: آدم (شیث (اُخنوخ که همان ادریس (و نخستین کسی است که با قلم، کتابت نمود و نوح (و چهار نفر از پیامبران، عرب می‌باشند: هود (صالح (شعیب (و پیامبر تو محمّد (و نخستین پیامبر از میان بنی اسرائیل، موسی (و آخرین آن‌ها عیسی (و [در فاصله‌ی بین این دو] ششصد پیامبر بوده است».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَلِیُّ‌بْنُ‌مُوسَی الرِّضَا (علیه السلام) قَالَ حَدَّثَنَا أَبِی مُوسَی‌بْنُ‌جَعْفَرٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَبِی جَعْفَرُ‌بْنُ‌مُحَمَّدٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَبِی مُحَمَّدُ‌بْنُ‌عَلِیٍّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبِی عَلِیُّ‌بْنُ‌الْحُسَیْنِ قَالَ حَدَّثَنَا أَبِی الْحُسَیْنُ‌بْنُ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) قَالَ: کَانَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) بِالْکُوفَهًِْ فِی الْجَامِعِ إِذْ قَامَ إِلَیْهِ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الشَّامِ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنِّی أَسْأَلُکَ عَنْ أَشْیَاءَ فَقَالَ سَلْ تَفَقُّهاً وَ لَا تَسْأَلْ تَعَنُّتا ... سَأَلَهُ عَنْ سِتَّهًٍْ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ لَهُمْ اسْمَانِ فَقَالَ یُوشَعُ‌بْنُ‌نُونٍ وَ هُوَ ذُو الْکِفْلِ وَ یَعْقُوبُ وَ هُوَ إِسْرَائِیلُ وَ الْخَضِرُ وَ هُوَ أَرْمِیَا وَ یُونُسُ وَ هُوَ ذُو النُّونِ وَ عِیسَی وَ هُوَ الْمَسِیحُ وَ مُحَمَّدٌ وَ هُوَ أَحْمَدُ (صلی الله علیه و آله) ... وَ سَأَلَهُ عَنْ خَمْسَهًٍْ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ تَکَلَّمُوا بِالْعَرَبِیَّهًِْ فَقَالَ هُودٌ وَ شُعَیْبٌ وَ صَالِحٌ وَ إِسْمَاعِیلُ وَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) ... وَ سَأَلَهُ مَنْ خَلَقَ اللَّهُ تَعَالَی مِنَ الْأَنْبِیَاءِ مَخْتُوناً فَقَالَ خَلَقَ آدَمَ مَخْتُوناً وَ وُلِدَ شَیْثٌ مَخْتُوناً وَ إِدْرِیسُ وَ نُوحٌ وَ إِبْرَاهِیمُ وَ دَاوُدُ وَ سُلَیْمَانُ وَ لُوطٌ وَ إِسْمَاعِیلُ وَ عِیسَی وَ مُوسَی (وَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله).
امام علی ( امام رضا (از پدرانش روایت فرمود: امیرالمؤمنین‌علی (در مسجد جامع کوفه بود که مردی از اهل‌شام برخاست و عرض‌کرد: ای امیرالمؤمنین (! من چند سؤال از شما دارم... و [یکی از سؤالاتش این‌بود که] پرسید: «شش پیامبری‌که دارای دو نام هستند، کدامند»؟ حضرت‌فرمود: «یوشع‌بن‌نون (که [نام دیگرش] ذوالکفل، یعقوب (که [نام دیگرش] اسرائیل، خضر (که [نام دیگرش] حلقیا، یونس (که [نام دیگرش] ذوالنّون، عیسی (که [نام دیگرش] مسیح و محمد (که [نام دیگرش] احمد (می‌باشد؛.. سؤال دیگری که پرسید این بود: «پنج پیامبری‌که به زبان‌عربی سخن می‌گفتند، کدامند»؟ حضرت فرمود: «هود (شعیب (صالح (اسماعیل (و محمد (».
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی اتَّخَذَ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) عَبْداً قَبْلَ أَنْ یَتَّخِذَهُ نَبِیّاً وَ إِنَ اللَّهَ اتَّخَذَهُ نَبِیّاً قَبْلَ أَنْ یَتَّخِذَهُ رَسُولًا وَ إِنَّ اللَّهَ اتَّخَذَهُ رَسُولًا قَبْلَ أَنْ یَتَّخِذَهُ خَلِیلًا وَ إِنَّ اللَّهَ اتَّخَذَهُ خَلِیلًا قَبْلَ أَنْ یَجْعَلَهُ إِمَاماً فَلَمَّا.
امام صادق ( زید شحّام گوید: از امامصادق (شنیدم‌که میفرمود: «خداوند تبارک‌وتعالی ابراهیم (را به بندگیِ خود برگزید پیش از آنکه او را به [مقامِ] نبوّت، مفتخر سازد و او را به پیغمبری برگزید پیش از آنکه مقام رسالتش بخشد و او را رسول خود ساخت پیش از آنکه به دوستی خود برگزیند و او را به دوستی خود برگزید پیش از آنکه او را امام و پیشوا[ی مردم] قرار دهد».
الصّادق (علیه السلام)- مَنْ أَحَبَّ أَنْ یُصَافِحَهُ مِائَتَا أَلْفِ نَبِیٍّ وَ عِشْرُونَ أَلْفَ نَبِیٍّ فَلْیَزُرْ قَبْرَ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ (علیه السلام) فِی النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ فَإِنَ أَرْوَاحَ النَّبِیِّینَ تَسْتَأْذِنُ اللَّهَ فِی زِیَارَتِهِ فَیُؤْذَنُ لَهُمْ.
امام صادق ( هرکس دوست دارد صد و بیست و چهارهزار پیامبر (با او مصافحه کنند باید در شب نیمه‌ی شعبان [قبر] امام‌حسین (را زیارت کند چراکه [در چنین شبی] ارواح پیامبران (برای زیارت امام‌حسین (از خدا اجازه می‌خواهند و خدا [نیز] به آن‌ها اجازه می‌دهد.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- إنَّهَا کَانَتْ تَقْرَءُ وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رَسُولٍ وَ لا نَبِی وَ لَا مُحَدَّثٍ.
ابن‌عبّاس ( ابن‌عبّاس (آیه را این‌گونه قرائت کرده: وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رَسُولٍ وَ لا نَبِیٍّ وَ لَا مُحَدَّثٍ.
الصّادقین (علیها السلام)- عَنْ بُرَیْدٍ عَن عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) وَ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رَسُولٍ وَ لا نَبِیٍّ وَ لَا مُحَدَّثٍ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ لَیْسَتْ هَذِهِ قِرَاءَتَنَا فَمَا الرَّسُولُ وَ النَّبِیُّ وَ الْمُحَدَّثُ قَالَ الرَّسُولُ الَّذِی یَظْهَرُ لَهُ الْمَلَکُ فَیُکَلِّمُهُ وَ النَّبِیُّ هُوَ الَّذِی یَرَی فِی مَنَامِهِ وَ رُبَّمَا اجْتَمَعَتِ النُّبُوَّهًُْ وَ الرِّسَالَهًُْ لِوَاحِدٍ وَ الْمُحَدَّثُ الَّذِی یَسْمَعُ الصَّوْتَ وَ لَا یَرَی الصُّورَهًَْ قَالَ قُلْتُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ کَیْفَ یَعْلَمُ أَنَّ الَّذِی رَأَی فِی النَّوْمِ حَقٌّ وَ أَنَّهُ مِنَ الْمَلَکِ قَالَ یُوَفَّقُ لِذَلِکَ حَتَّی یَعْرِفَهُ لَقَدْ خَتَمَ اللَّهُ بِکِتَابِکُمُ الْکُتُبَ وَ خَتَمَ بِنَبِیِّکُمُ الْأَنْبِیَاءَ (.
امامباقر (و امامصادق ( بُرید[بن‌معاویه] از امامباقر (و امامصادق (روایت کرده: به امام (عرضکردم: «فدایت شوم! ما این آیه را به‌صورتِ ومَا أرسَلنَا مِن قَبلِکَ مِن رَّسولٍ وَ لاَ نَبِیّ وَ لا مُحَدَّثٍ؛ قرائت نمی‌کنیم! [مراد از] رسول، نبیّ و محدَّث کیست»؟ حضرت‌فرمود: «رسول کسی است‌که فرشته[ی وحی] برایش نمایان میشود و با او سخن می‌گوید؛ نبیّ کسی است‌که [فرشته‌ی وحی را] در عالم خواب می‌بیند؛ و گاهی [مقامِ] نبوّت و رسالت در یک‌نفر جمع می شود؛ و محدَّث کسی است‌که صدا[ی فرشته] را می‌شنود ولی چهره‌اش را نمی‌بیند». عرضکردم: «خدایت به سلامت دارد! چگونه می‌فهمد آنچه‌که در خواب دیده، حقّ و از جانب فرشته است»؟ حضرت‌فرمود: «برای این‌کار [از جانب خداوند] توفیق یابد که آن‌را بفهمد؛ خداوند [با فرستادن] کتاب شما (قرآن) به کتب آسمانی و با فرستادن پیامبرتان به [سلسله‌ی] پیامبران (پایان داده است».
الباقر (علیه السلام)- عَنْ زُرَارَهًَْ قَال سَأَلْتُ أَبَاَجَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ وَ کانَ رَسُولًا نَبِیًّا مَا الرَّسُولُ وَ مَا النَّبِیُّ قَالَ النَّبِیُّ الَّذِی یَرَی فِی مَنَامِهِ وَ یَسْمَعُ الصَّوْتَ وَ لَا یُعَایِنُ الْمَلَکَ وَ الرَّسُولُ الَّذِی یَسْمَعُ الصَّوْتَ وَ یَرَی فِی الْمَنَامِ وَ یُعَایِنُ الْمَلَکَ قُلْتُ الْإِمَامُ مَا مَنْزِلَتُهُ قَالَ یَسْمَعُ الصَّوْتَ وَ لَا یَرَی وَ لَا یُعَایِنُ الْمَلَکَ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَهًَْ وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رَسُولٍ وَ لا نَبِیٍّ وَ لَا مُحَدَّثٍ.
امام باقر ( زراره‌بن‌اعین گوید: از امام باقر (پیرامون این سخن خداوند عزّوجلّ [که فرموده]: و او رسول و پیامبری [بزرگ] بود. (مریم/۵۴) پرسیدم که: «رسول کیست و نبیّ کیست»؟ حضرت‌فرمود: «نبیّ کسی است‌که در خواب [فرشته‌ی وحی را] می‌بیند و صدایش را می‌شنود، ولی فرشته را با چشم [در بیداری] نمی‌بیند؛ و رسول آن است‌که صدا را می‌شنود و [گاهی فرشته‌را] در خواب می‌بیند و [گاهی] فرشته را با چشم [در بیداری] می‌بیند». پرسیدم: «مرتبه‌ی امام چگونه‌است»؟ فرمود: «صدا را می‌شنود امّا فرشته را نه در خواب می‌بیند و نه در بیداری». سپس این آیه را [چنین] تلاوت فرمود: ومَا أرسَلنَا مِن قَبلِکَ مِن رَّسولٍ وَ لاَ نَبِیٍّ وَ لا مُحَدَّثٍ.
الباقر (علیه السلام)- عَنِ الْأَحْوَلِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنِ الرَّسُولِ وَ النَّبِیِّ وَ الْمُحَدَّثِ قَالَ الرَّسُولُ الَّذِی یَأْتِیهِ جَبْرَئِیلُ قُبُلًا فَیَرَاهُ وَ یُکَلِّمُهُ فَهَذَا الرَّسُولُ وَ أَمَّا النَّبِیُّ فَهُوَ الَّذِی یَرَی فِی مَنَامِهِ نَحْوَ رُؤْیَا إِبْرَاهِیمَ وَ نَحْوَ مَا کَانَ رَأَی رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مِنْ أَسْبَابِ النُّبُوَّهًِْ قَبْلَ الْوَحْیِ حَتَّی أَتَاهُ جَبْرَئِیلُ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ بِالرِّسَالَهًِْ وَ کَانَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) حِینَ جُمِعَ لَهُ النُّبُوَّهًُْ وَ جَاءَتْهُ الرِّسَالَهًُْ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ یَجِیئُهُ بِهَا جَبْرَئِیلُ وَ یُکَلِّمُهُ بِهَا قُبُلًا وَ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ مَنْ جُمِعَ لَهُ النُّبُوَّهًُْ وَ یَرَی فِی مَنَامِهِ وَ یَأْتِیهِ الرُّوحُ وَ یُکَلِّمُهُ وَ یُحَدِّثُهُ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَکُونَ یَرَی فِی الْیَقَظَهًِْ وَ أَمَّا الْمُحَدَّثُ فَهُوَ الَّذِی یُحَدَّثُ فَیَسْمَعُ وَ لَا یُعَایِنُ وَ لَا یَرَی فِی مَنَامِهِ.
امام باقر ( أحول (محمدبن‌علی‌بن‌نعمان) گوید: «از امام باقر (درباره‌ی رسول، نبیّ و محدَّث پرسیدم». حضرت فرمود: «رسول کسی است‌که جبرئیل (در برابر او ظاهر میشود و او جبرئیل (را دیده و با او سخن می‌گوید؛ این رسول است. امّا نبیّ کسی است که در خواب می‌بیند مانند خواب‌دیدن ابراهیم (و مانند خوابی‌که رسول‌خدا (پیش از دریافت وحی نسبت به وسائل و اسباب نبوّت می‌دید، تا اینکه جبرئیل (از جانب خداوند رسالت را برای او آورد؛ و هنگامی که نبوّت برای حضرت‌محمد (فراهم گشت و رسالت از جانب خدا برای او آمد جبرئیل (احکام رسالت را به او ابلاغ میکرد و با او رویاروی سخن می‌گفت. برخی از پیامبران (که فقط صاحب مقام نبوّت می‌باشند در عالم رؤیا با روح القدس (تماس دارند و با او سخن می‌گویند، بدون اینکه در بیداری، روح القدس را ببینند. امّا محدَّث کسی است‌که مورد خطاب [فرشته] قرار گرفته و [صدایش را] می‌شنود، ولی نه در بیداری [فرشته را] می‌بیند و نه در خوابش».
الرّضا (علیه السلام)- عَنْ إِسْمَاعِیلَ‌بْنِ‌مَرَّارٍ قَالَ کَتَبَ الْحَسَنُ‌بْنُ‌الْعَبَّاسِ الْمَعْرُوفِیُّ إِلَی الرِّضَا (علیه السلام) جُعِلْتُ فِدَاکَ أَخْبِرْنِی مَا الْفَرْقُ بَیْنَ الرَّسُولِ وَ النَّبِیِّ وَ الْإِمَامِ قَالَ فَکَتَبَ أَوْ قَالَ الْفَرْقُ بَیْنَ الرَّسُولِ وَ النَّبِیِّ وَ الْإِمَامِ أَنَّ الرَّسُولَ الَّذِی یُنْزَلُ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ فَیَرَاهُ وَ یَسْمَعُ کَلَامَهُ وَ یُنْزَلُ عَلَیْهِ الْوَحْیُ وَ رُبَّمَا رَأَی فِی مَنَامِهِ نَحْوَ رُؤْیَا إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) وَ النَّبِیُّ رُبَّمَا سَمِعَ الْکَلَامَ وَ رُبَّمَا رَأَی الشَّخْصَ وَ لَمْ یَسْمَعْ وَ الْإِمَامُ هُوَ الَّذِی یَسْمَعُ الْکَلَامَ وَ لَا یَرَی الشَّخْص.
امام رضا ( اسماعیل‌بن‌مرّار گوید: حسن بن عبّاس معروفی در نامه‌ای به امام رضا (نوشت: «فدایت شوم! فرق میان رسول، نبیّ و امام چیست»؟ حضرت [پاسخ را] نوشت یا [به‌طور شفاهی] فرمود: «فرق میان رسول، نبیّ و امام این است که رسول کسی است‌که جبرئیل (بر او نازل میشود و [درحالی که] جبرئیل (را می‌بیند و سخن او را می‌شنود، وحی بر وی نازل میشود؛ گاهی هم ممکن است‌که در خواب [فرشته‌ی وحی را] ببیند، مانند خواب دیدن ابراهیم (نبیّ کسی است‌که گاهی سخن را می‌شنود و گاهی فرشته را می‌بیند و صدایی را نمی‌شنود. و امام کسی است‌که سخن را می‌شنود ولی فرشته را نمی‌بیند».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌مُسْلِمٍ قَالَ: ذُکِرَ الْمُحَدَّثُ عِنْدَ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فَقَالَ إِنَّهُ یَسْمَعُ الصَّوْتَ وَ لَا یَرَی الشَّخْصَ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ کَیْفَ یَعْلَمُ أَنَّهُ کَلَامُ الْمَلَکِ قَالَ إِنَّهُ یُعْطَی السَّکِینَهًَْ وَ الْوَقَارَ حَتَّی یَعْلَمَ أَنَّهُ کَلَامُ مَلَکٍ.
امام صادق ( محمّدبن‌مسلم گوید: «در محضر امام صادق (از محدَّث سخن به میان آمد. حضرت فرمود: «محدَّث کسی است که صدا[ی‌فرشته] را می‌شنود ولی او را نمی‌بیند». عرضکردم: «فدایت شوم! او چگونه می‌فهمد که آن صدای فرشته است»؟ فرمود: «آرامشِ‌دل و اطمینان‌خاطری به او داده میشود تا در یابد که آن صدای فرشته است».
الباقر (علیه السلام)- حُمْرَانَ قَالَ حَدَّثَنَا الْحَکَمُ‌بْنُ‌عُیَیْنَهًَْ عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) قَالَ إِنَّ عِلْمَ عَلِیٍّ (علیه السلام) فِی آیَهًٍْ مِنَ الْقُرْآنِ قَالَ وَ کَتَمْنَا الْآیَهًَْ قَالَ فَکُنَّا نَجْتَمِعُ فَنُدَارِسُ الْقُرْآنَ فَلَا نَعْرِفُ الْآیَهًَْ قَالَ فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فَقُلْتُ إِنَّ الْحَکَمَ‌بْنَ‌عُیَیْنَهًَْ حَدَّثَنَا عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) أَنَّهُ قَالَ عِلْمُ عَلِیٍّ (علیه السلام) فِی آیَهًٍْ مِنَ الْقُرْآنِ وَ کَتَمْنَا الْآیَهًَْ قَالَ اقْرَأْ یَا حُمْرَانُ فَقَرَأْتُ وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رَسُولٍ وَ لا نَبِیٍّ. قَالَ فَقَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) وَ مَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رَسُولٍ وَ لَا نَبِیٍّ وَ لَا مُحَدَّثٍ قُلْتُ وَ کَانَ عَلِیٌّ (علیه السلام) مُحَدَّثاً قَالَ نَعَمْ فَجِئْتُ إِلَی أَصْحَابِنَا فَقُلْتُ قَدْ أَصَبْتُ الَّذِی کَانَ الْحَکَمُ یَکْتُمُنَا قَالَ قُلْتُ قَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) کَانَ عَلِیٌّ (علیه السلام) مُحَدَّثاً فَقَالُوا لِی مَا صَنَعْتَ شَیْئاً إِلَّا سَأَلْتَهُ مَنْ یُحَدِّثُهُ قَالَ فَبَعْدَ ذَلِکَ إِنِّی أَتَیْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) فَقُلْتُ أَ لَیْسَ حَدَّثْتَنِی أَنَّ عَلِیّاً (علیه السلام) کَانَ مُحَدَّثاً قَالَ بَلَی قُلْتُ مَنْ یُحَدِّثُهُ قَالَ مَلَکٌ یُحَدِّثُهُ قَالَ قُلْتُ أَقُولُ إِنَّهُ نَبِیٌّ أَوْ رَسُولٌ قَالَ لَا قَالَ بَلْ مَثَلُهُ مَثَلُ صَاحِبِ سُلَیْمَانَ (علیه السلام) وَ مَثَلُ صَاحِبِ مُوسَی (علیه السلام) وَ مَثَلُهُ مَثَلُ ذِی الْقَرْنَیْنِ (علیه السلام).
امام باقر ( حُمران[بن‌أعیَن] گوید: حَکم بن عُیینه از امام سجاد (برایمان روایت کرد که حضرت فرمود: «عِلم علی (در آیه‌ای از قرآن است». امّا حَکم، آن آیه را از ما پنهان داشت. حُمران [در ادامه] گوید: «ما (شیعیان) جلساتی تشکیل داده و آیات قرآن را بررسی می‌کردیم امّا نتوانستیم آن آیه را پیدا کنیم؛ تا اینکه به خدمت امام باقر (رسیده و عرض کردم: حکم بن عتیبه از امام سجاد (برایمان روایت کرده که علم علی (در آیه‌ای از قرآن است؛ ولی آن آیه را از ما پنهان داشت». امامباقر (فرمود: «حمران! بخوان». من نیز خواندم: وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رَسُولٍ وَ لا نَبِیٍّ. امام باقر ([چنین تلاوت] فرمود: وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رَسُولٍ وَ لا نَبِیٍّ وَ لا مُحَدَّثٍ. عرض کردم: «علی (محدَّث بود»؟ حضرت فرمود: «آری». من نزد دوستان آمدم و گفتم: «آنچه حَکم از ما پنهان می کرد، پیدا کردم؛ امامباقر (فرمود: علی (محدَّث بوده‌است». آن‌ها به من گفتند: «کاری نکرده‌ای! باید می‌پرسیدی چه کسی با او سخن می گفته است»؟! بعد از آن، من خدمت امام باقر (رسیده و عرض کردم: «آیا شما به من نفرمودی علی (محدَّث بوده است»؟! حضرت‌فرمود: «چرا گفتم». عرض کردم: «چه کسی با او سخن می‌گفت»؟ فرمود: «فرشته‌ای با او سخن می‌گفت». عرض کردم: «پس من بگویم او نبیّ یا رسول بوده‌است»؟ فرمود: «نه، بلکه حکایت‌او همچون حکایتِ همراه سلیمان ((آصف‌بن برخیا) و همراه موسی ((یوشع‌بن‌نون) و ذوالقرنین است».
السجّاد (علیه السلام)- عَنِ الْحَکَمِ‌بْنِ‌عُتَیْبَهًَْ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) یَوْماً فَقَالَ یَا حَکَمُ هَلْ تَدْرِی الْآیَهًَْ الَّتِی کَانَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) یَعْرِفُ قَاتِلَهُ بِهَا وَ یَعْرِفُ بِهَا الْأُمُورَ الْعِظَامَ الَّتِی کَانَ یُحَدِّثُ بِهَا النَّاسَ قَالَ الْحَکَمُ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی قَدْ وَقَعْتُ عَلَی عِلْمٍ مِنْ عِلْمِ عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) أَعْلَمُ بِذَلِکَ تِلْکَ الْأُمُورَ الْعِظَامَ قَالَ فَقُلْتُ لَا وَ اللَّهِ لَا أَعْلَمُ قَالَ ثُمَّ قُلْتُ الْآیَهًُْ تُخْبِرُنِی بِهَا یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ هُوَ وَ اللَّهِ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ ذِکْرُهُ وَ مَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رَسُولٍ وَ لَا نَبِیٍّ وَ لَا مُحَدَّثٍ وَ کَانَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) مُحَدَّثاً فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ یُقَالُ لَهُ عَبْدُ اللَّهِ‌بْنُ‌زَیْدٍ کَانَ أَخَا عَلِیٍّ لِأُمِّهِ سُبْحَانَ اللَّهِ مُحَدَّثاً کَأَنَّهُ یُنْکِرُ ذَلِکَ فَأَقْبَلَ عَلَیْنَا أَبُوجَعْفَر (علیه السلام) فَقَالَ أَمَا وَ اللَّهِ إِنَّ ابْنَ أُمِّکَ بَعْدُ قَدْ کَانَ یَعْرِفُ ذَلِکَ قَالَ فَلَمَّا قَالَ ذَلِکَ سَکَتَ الرَّجُلُ فَقَالَ هِیَ الَّتِی هَلَکَ فِیهَا أَبُوالْخَطَّابِ فَلَمْ یَدْرِ مَا تَأْوِیلُ الْمُحَدَّثِ وَ النَّبِیِّ.
امام سجاد ( حَکم بن عُتیبه گوید: روزی به‌محضر امامسجاد (رسیدم. آن حضرت فرمود: «ای حُکم! آیا می‌دانی آیه‌ای‌که علیّ بنابیطالب (به واسطهی آن، قاتل خود را می‌شناخت و از امور مهمّی که از آن‌ها با مردم سخن می‌گفت آگاهی می‌یافت، کدام آیه است»؟ با خودم گفتم: «به راستی که بر دانشی از دانش‌های امام سجاد (دست یافته‌ام که به واسطهی آن می‌توانم بر امور مهمّ آگاهی یابم». پس گفتم: «نه، به‌خدا سوگند! از آن اطّلاعی ندارم». آنگاه گفتم: «ای پسر رسول‌خدا (! آیا آن آیه را به من می‌گویی»؟ حضرت‌فرمود: «به خدا سوگند! آن آیه این سخن خداوند است[که فرموده]: ومَا أرسَلنَا مِن قَبلِکَ مِن رَّسولٍ وَ لاَ نَبِیٍّ وَ لا مُحَدَّثٍ؛ و علی ّبن ابیطالب (محدَّث بود». مردی‌که عبدالله بن زید نام داشت و برادر مادری امامسجاد (بود (البته منظور، مادر رضاعی‌است یعنی مادرش به امامسجاد (نیز شیر داده‌بود) با لحنی انکارآمیز گفت: «سبحان الله، علی (محدِّث بوده»؟ در این‌هنگام امام باقر (به سوی ما رو نموده و فرمود: «به خدا سوگند! که فرزند مادرت (امامسجاد () از آن آگاهی‌داشته‌است». چون امام (چنین فرمود، آن مرد ساکت شد. آن گاه امام (فرمود: «این آیه‌ای است که ابوالخطاب (محمدبن‌مقلاص‌که عقیده داشته امامان (پیامبرند، زیرا شنیده بود که ایشان محدَّثند و خیال میکرد هر محدّثی، پیامبر است) درباره‌اش دچار گمراهی شد و معنای‌حقیقیِ محدّث و نبیّ را نفهمید».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ عَبدِ اللهِ‌بْنِ‌أَبِی‌یَعْفُورَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ اللهِ (علیه السلام): أَ کَانَ عَلِیٌّ (علیه السلام) یُنْکَتُ فِی قَلْبِهِ أَوْ یُوقَرُ فِی صَدْرِهِ؟ قَالَ: إِنَّ عَلِیّاً (علیه السلام) کَانَ مُحَدَّثاً قَالَ فَلَمَّا أَکْثَرْتُ عَلَیْهِ قَالَ إِنَّ عَلِیّاً (علیه السلام) یَوْمَ بَنِی قُرَیْظَهًَْ وَ بَنِی النَّضِیرِ کَانَ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) عَنْ یَمِینِهِ وَ مِیکَائِیلُ (علیه السلام) عَنْ یَسَارِهِ یُحَدِّثَانِهِ.
امام صادق ( عبدالله‌بن‌أبی‌یعفور گوید: به امام صادق (عرض کردم: «آیا علی (چنین‌بود که [حقایق] در دلش افکنده می‌شد یا در سینه و گوشش جای می‌گرفت»؟ حضرت [به‌طور سربسته] فرمود: «علی (محدَّث بوده است»؟ چون من [در گرفتن پاسخ] به امام (اصرار ورزیدم، فرمود: «علی (کسی است‌که در روز [جنگ با] بنی‌قریظه و بنی‌نضیر، جبرئیل (در سمت راستش و میکائیل (در سمت چپ او بوده و با او سخن می‌گفتند».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنْ سُلَیْمٍ الشَّامِیِّ أَنَّهُ سَمِعَ عَلِیّاً (علیه السلام) یَقُولُ إِنِّی وَ أَوْصِیَائِی مِنْ وُلْدِی مَهْدِیُّونَ کُلُّنَا مُحَدَّثُونَ فَقُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) مَنْ هُمْ قَالَ الْحَسَنُ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) ثُمَّ ابْنِی عَلِیُّ‌بْنُ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) قَالَ وَ عَلِیٌّ (علیه السلام) یَوْمَئِذٍ رَضِیعٌ ثُمَّ ثَمَانِیَهًٌْ مِنْ بَعْدِهِ وَاحِداً بَعْدَ وَاحِدٍ وَ هُمُ الَّذِینَ أَقْسَمَ اللَّهُ بِهِمْ فَقَالَ وَ والِدٍ وَ ما وَلَدَ أَمَّا الْوَالِدُ فَرَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ ما وَلَدَ یَعْنِی هَؤُلَاءِ الْأَوْصِیَاءَ قُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) أَ یَجْتَمِعُ إِمَامَانِ قَالَ لَا إِلَّا وَ أَحَدُهُمَا مُصْمَتٌ لَا یَنْطِقُ حَتَّی یَمْضِیَ الْأَوَّلُ قَالَ سُلَیْمٌ الشَّامِیُّ سَأَلْتُ مُحَمَّدَ‌بْنَ‌أَبِی‌بَکْرٍ قُلْتُ کَانَ عَلِیٌّ (علیه السلام) مُحَدَّثاً قَالَ نَعَمْ قُلْتُ وَ هَلْ یُحَدِّثُ الْمَلَائِکَهًُْ إِلَّا الْأَنْبِیَاءَ قَالَ أَ مَا تَقْرَأُ وَ مَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رَسُولٍ وَ لَا نَبِیٍّ وَ لَا مُحَدَّثٍ قُلْتُ فَأَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) مُحَدَّثٌ قَالَ نَعَمْ وَ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) کَانَتْ مُحَدَّثَهًًْ وَ لَمْ تَکُنْ نَبِیَّهًًْ.
امام علی ( علی‌بن‌جعفر حضرمیّ از سلیم بن قیسشامی روایت کرده که او از امام‌علی (شنیده که میفرمود: «من و جانشینانم که از نسل من هستند، همگی هدایت‌یافته و محدَّث هستیم». سلیم بن قیس گوید: من عرضکردم: «ای امیرالمؤمنین (! جانشینان شما چه کسانی هستند»؟ حضرت‌فرمود: «حسن (و حسین (سپس فرزندم علیّ بن حسین (سلیم گوید: در آن‌روز، علیّ بن حسین (شیرخواره‌ای بیش نبود. و بعد از او هشت امام که یکی پس از دیگری به امامت می‌رسند؛ آنان کسانی هستند که خداوند به آن‌ها سوگند یاد نموده و فرموده: و سوگند به پدر و فرزندش. (بلد/۳) که مقصود از «والد» رسول‌خدا (و مقصود از وَ ما وَلَدَ همین جانشینان (هستند». عرضکردم: «ای امیرالمؤمنین (! آیا امکان دارد که در یک زمان دو امام، امامت داشته باشند»؟ فرمود: «خیر، مگر اینکه یکی ساکت باشد و سخنی [به‌عنوان امام] نگوید تا اوّلی از دنیا برود». سلیم شامی گوید: «از محمّدبن ابی بکر پرسیدم: آیا علی (محدِّث بوده»؟ گفت: «آری». گفتم: «آیا فرشتگان با غیر پیامبران نیز سخن می‌گویند»؟! گفت: «مگر این آیه را نخوانده ای: وَ مَا أرسَلنَا مِن قَبلِکَ مِن رَّسولٍ وَ لاَ نَبِیٍّ وَ لا مُحَدَّثٍ»؟ گفتم: «پس امیرالمؤمنین (محدِّث بوده»؟ گفت:»آری! و فاطمه (هم محدَّثه بوده با اینکه پیامبر نبوده است».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ مَا مِنْ نَبِیٍّ وَ لَا رَسُولٍ إِلَّا أُرْسِلَ بِوَلَایَتِنَا وَ بِفَضْلِنَا عَلَی مَنْ سِوَانَا.
امام صادق ( أبوبصیر از امام صادق (نقل‌کرده که حضرت‌فرمود: «هیچ پیامبر و رسولی نبوده مگر اینکه مأموریت داشته است ولایت و برتری ما (اهل‌بیت () بر دیگران را به مردم ابلاغ کند».
الصّادق (علیه السلام)- مُحَمَّدُ‌بْنُ‌عِمْرَانَ: سَمِعْتُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ: نَحْنُ اثْنَا عَشَرَ مُحَدَّثاً.
امام صادق ( محمّد بن عمران گوید: از امام صادق (شنیدم که می فرمود: «ما دوازده امام هستیم که فرشته با ایشان سخن می‌گوید».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ یَذْکُرُ فِیهِ إِتْیَانَ رَجُلٍ مِنَ الزَّنَادِقَهًِْ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ سُؤَالَهُ عَمَّا اشْتَبَهَ عَلَیْهِ مِنْ آیَاتِ الْقُرْآنِ وَ ظَنَّ التَّنَاقُضَ فِیهَا فَأَجَابَهُ (علیه السلام) وَ أَسْلَمَ فَکَانَ مِمَّا اجابه قَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام) ... وَ أَمَّا مَا ذَکَرْتَهُ مِنَ الْخِطَابِ الدَّالِّ عَلَی تَهْجِینِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) وَ الْإِزْرَاءِ بِهِ وَ التَّأْنِیبِ لَهُ مَعَ مَا أَظْهَرَهُ اللَّهُ تَبَارَکَ‌وَ‌تَعَالَی فِی کِتَابِهِ ... فَیَذْکُرُ لِنَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) مِنْ مَا یُحَدِّثُهُ عَدُوُّهُ فِی کِتَابِهِ مِنْ بَعْدِهِ بِقَوْلِهِ وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رَسُولٍ وَ لا نَبِیٍّ إِلَّا إِذا تَمَنَّی أَلْقَی الشَّیْطانُ فِی أُمْنِیَّتِهِ فَیَنْسَخُ اللهُ ما یُلْقِی الشَّیْطانُ ثُمَّ یُحْکِمُ اللهُ آیاتِهِ یَعْنِی أَنَّهُ مَا مِنْ نَبِیٍّ تَمَنَّی مُفَارَقَهًَْ مَا یُعَایِنُهُ مِنْ نِفَاقِ قَوْمِهِمْ وَ عُقُوقِهِمْ وَ الِانْتِقَالِ عَنْهُمْ إِلَی دَارِ الْإِقَامَهًِْ إِلَّا أَلْقَی الشَّیْطَانُ الْمُعْرِضُ بِعَدَاوَتِهِ عِنْدَ فَقْدِهِ فِی الْکِتَابِ الَّذِی أُنْزِلَ عَلَیْهِ ذَمُّهُ وَ الْقَدْحُ فِیهِ وَ الطَّعْنُ عَلَیْهِ فَیَنْسَخُ اللهُ ذَلِکَ مِنْ قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ فَلَا تَقْبَلُهُ وَ لَا تُصْغِی إِلَیْهِ غَیْرُ قُلُوبِ الْمُنَافِقِینَ وَ الْجَاهِلِینَ وَ یُحْکِمُ اللهُ آیاتِهِ بِأَنْ یَحْمِیَ أَوْلِیَاءَهُ مِنَ الضَّلَالِ وَ الْعُدْوَانِ وَ مُشَایَعَهًِْ أَهْلِ الْکُفْرِ وَ الطُّغْیَانِ الَّذِینَ لَمْ یَرْضَ اللَّهُ أَنْ یَجْعَلَهُمْ کَالْأَنْعَامِ حَتَّی قَالَ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِیلًا فَافْهَمْ هَذَا.
امام علی ( مردی زندیق (بی‌دین) نزد امیرالمؤمنین‌علی (آمد و به ایشان عرض‌کرد: «اگر در بین [آیاتِ] قرآن، اختلاف و تناقض وجود نداشت من حتماً به دین شما می‌گرویدم»! حضرت به او فرمود: «کدام اختلاف و تناقض»؟ عرض‌کرد: «... [یکی‌از موارد این‌است‌که] خداوند [از یک‌طرف] در برخی آیات، برتری پیامبرش (بر دیگر پیامبران (را بیان میکند و [از طرفی‌دیگر] چندین برابر آیاتی‌که در آن‌ها پیامبرش (را ستوده، به‌گونه‌ای او را مورد خطاب قرار می‌دهد که باعث سرزنش او و کاستن از منزلتش میشود و نتیجه‌ای جز ملامت و نکوهش او ندارد، این درحالی‌است‌که هیچ پیامبر دیگری را چنین مورد خطاب قرار نداده است...». امیرالمؤمنین ([در پاسخ به سؤالاتش] فرمود: «... امّا آیاتی‌که گفتی دلالت بر ملامت پیامبر (و کاستن از منزلت او و نکوهش وی دارد با اینکه خداوند در قرآن، او را بر دیگر پیامبران (برتری داده [پاسخش این‌است که]... خداوند با آیه: وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رَسُولٍ وَ لا نَبِیٍّ إِلاَّ إِذا تَمَنَّی أَلْقَی الشَّیْطانُ فی أُمْنِیَّتِهِ فَیَنْسَخُ اللهُ ما یُلْقِی الشَّیْطانُ ثُمَّ یُحْکِمُ اللهُ آیاتِهِ؛ آنچه که دشمنان پیامبر (بعد از او در قرآن [به‌عنوان تفسیر و تأویل] پدید می‌آورند را برای وی بیان می‌دارد؛ معنای آیه این‌است‌که هیچ پیامبری نبوده که آرزو کرده‌باشد از رنج‌ومشقّتی که از نفاق و نافرمانی قومش متحمّل میشود، رهایی یابد و به سرای ابدیّت کوچ نماید مگر اینکه شیطان که دشمنی‌خویش [با آن پیامبر] را پیوسته ابراز می‌کرده، بعد از رحلت آن پیامبر [آیاتی دالّ بر] مذمّت و سرزنش و بدگویی از او را در کتابی‌که بر آن پیامبر نازل شده است وارد میکند؛ اما خداوند آن القائات‌شیطانی را از دل‌های مؤمنان می‌زداید و در نتیجه، دل‌های مؤمنان آن القائات را نمی‌پذیرند و جز دل‌های منافقان و نادانان کسی به آن‌ها گوش فرانخواهد داد؛ و خداوند آیات خود را محکم و استوار می‌سازد، به این‌ترتیب که دوستداران خود را در مقابل گمراهی، خصومت و همراهی با کافران و تجاوزکاران حمایت می‌نماید، همان کافران و تجاوزکارانی که خداوند حتّی راضی نشده آن‌ها را هم‌شأن چهارپایان قرار دهد و فرموده: بلکه آن‌ها از چهارپایان نیز گمراه تر هستند. (فرقان/۴۴) پس تو این حقیقت را دریاب و بر طبق آن، عمل نما».