آیه ۷۳ - سوره حج

آیه يا أَيُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ إِنَّ الَّذينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللهِ لَنْ يَخْلُقُوا ذُباباً وَ لَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ وَ إِنْ يَسْلُبْهُمُ الذُّبابُ شَيْئاً لا يَسْتَنْقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطَّالِبُ وَ الْمَطْلُوبُ [73]

اى مردم! مَثَلى زده شده است، به آن گوش فرا دهيد: كسانى را كه غير از خدا مىخوانيد [و پرستش مىكنيد]، هرگز نمىتوانند مگسى بيافرينند، هرچند براى اينكار دستبهدست هم دهند و هرگاه مگس چيزى از آن‌ها بربايد، نمىتوانند آن را بازپس گيرند. هم طلبكننده ناتوان است و هم طلب‌شونده [هم عابدان، هم معبودان].

۱
(حج/ ۷۳)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْأَشَلِّ بَیَّاعِ الْأَنْمَاط عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ کَانَتْ قُرَیْشٌ تُلَطِّخُ الْأَصْنَامَ الَّتِی کَانَتْ حَوْلَ الْکَعْبَهًِْ بِالْمِسْکِ وَ الْعَنْبَرِ وَ کَانَ یَغُوثُ قِبَالَ الْبَابِ وَ کَانَ یَعُوقُ عَنْ یَمِینِ الْکَعْبَهًِْ وَ کَانَ نَسْرٌ عَنْ یَسَارِهَا وَ کَانُوا إِذَا دَخَلُوا خَرُّوا سُجَّداً لِیَغُوثَ وَ لَا یَنْحَنُونَ ثُمَّ یَسْتَدِیرُونَ بِحِیَالِهِمْ إِلَی یَعُوقَ ثُمَّ یَسْتَدِیرُونَ بِحِیَالِهِمْ إِلَی نَسْرٍ ثُمَّ یُلَبُّونَ فَیَقُولُونَ لَبَّیْکَ اللَّهُمَّ لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ لَا شَرِیکَ لَکَ إِلَّا شَرِیکٌ هُوَ لَکَ تَمْلِکُهُ وَ مَا مَلَکَ قَالَ فَبَعَثَ اللَّهُ ذُبَاباً أَخْضَرَ لَهُ أَرْبَعَهًُْ أَجْنِحَهًٍْ فَلَمْ یَبْقَ مِنْ ذَلِکَ الْمِسْکِ وَ الْعَنْبَرِ شَیْئاً إِلَّا أَکَلَهُ وَ أَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی یا أَیُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ إِنَّ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللهِ لَنْ یَخْلُقُوا ذُباباً وَ لَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ وَ إِنْ یَسْلُبْهُمُ الذُّبابُ شَیْئاً لا یَسْتَنْقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطَّالِبُ وَ الْمَطْلُوبُ.

امام صادق ( عبدالرّحمن‌بن‌اشل نقل می‌کند: امام صادق (فرمود: قریش بت‌هایی‌که در اطراف کعبه بود را با مشک و عنبر آغشته می‌کردند و بت‌ِ «یغوث» روبروی درب کعبه، «یعوق» در سمتراست و «نسر» در سمت چپ کعبه قرار داشت و هرگاه قریش وارد می‌شدند، در مقابل یغوث به علامت سجده به خاک می‌افتادند و خم نمی‌شدند؛ بعد روی خود را بهطرف یعوق نموده و بعد هم روی خود را بهطرف نسر میکردند و آنگاه این شعار را سر میدادند: «لبیک اللّهم لبیک، لبیک لا شریک لک، الّا شریک هو لک، تملکه و ما ملک». خداوند نیز مگسی سبزرنگ که چهاربال داشت را فرستاد و آن مگس همه‌ی آن مشک و عنبرها را خورد و خداوند این آیه را نازل فرمود: یا أَیُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ إِنَّ الَّذینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللهِ لَنْ یَخْلُقُوا ذُباباً وَ لَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ وَ إِنْ یَسْلُبْهُمُ الذُّبابُ شَیْئاً لا یَسْتَنْقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطَّالِبُ وَ الْمَطْلُوبُ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۹، ص۷۲۲
الکافی، ج۴، ص۵۴۲/ بحارا لأنوار، ج۳، ص۲۵۳/ نورالثقلین/ البرهان
۲
(حج/ ۷۳)

الباقر (علیه السلام)- تَفسِیر الإمَام (علیه السلام) ... قَالَ البَاقِرُ (علیه السلام) فَلَمَّا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی یا أَیُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ وَ ذَکَرَ الذُّبَابَ فِی قَوْلِهِ إِنَّ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللهِ لَنْ یَخْلُقُوا ذُباباً الْآیَهًَْ وَ لَمَّا قَالَ مَثَلُ الَّذِینَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللهِ أَوْلِیاءَ کَمَثَلِ الْعَنْکَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَیْتاً وَ إِنَّ أَوْهَنَ الْبُیُوتِ لَبَیْتُ الْعَنْکَبُوتِ لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ وَ ضَرَبَ الْمَثَلَ فِی هَذِهِ السُّورَهًِْ بِالَّذِی اسْتَوْقَدَ نَاراً وَ بِالصَّیِّبِ مِنَ السَّمَاءِ قَالَتِ النَّوَاصِبُ وَ الْکُفَّارُ وَ مَا هَذَا مِنَ الْأَمْثَالِ فَتُضْرَبَ یُرِیدُونَ بِهِ الطَّعْنَ عَلَی رَسُول‌اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ اللَّهُ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ اللهَ لا یَسْتَحْیِی لَا یَتْرُکُ حَیَاءً أَنْ یَضْرِبَ مَثَلًا لِلْحَقِّ یُوضِحُهُ بِهِ عِنْدَ عِبَادِهِ الْمُؤْمِنِینَ ما بَعُوضَةً مَا هُوَ بَعُوضَهًُْ الْمَثَلِ فَما فَوْقَها فَمَا فَوْقَ الْبَعُوضَهًِْ وَ هُوَ الذُّبَابُ یَضْرِبُ بِهِ الْمَثَلَ إِذَا عَلِمَ أَنَّ فِیهِ صَلَاحَ عِبَادِهِ وَ نَفْعَهُم.

امام باقر ( در تفسیر امام عسکری (آمده است: امام‌باقر (فرمود: «وقتی خداوند فرمود: یا أَیُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ؛ و نام مگس را چنین برد: إِنَّ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللهِ لَنْ یَخْلُقُوا ذُباباً؛ و چون فرمود: مَثَلُ الَّذینَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللهِ أَوْلِیاءَ کَمَثَلِ الْعَنْکَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَیْتاً وَ إِنَّ أَوْهَنَ الْبُیُوتِ لَبَیْتُ الْعَنْکَبُوتِ لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ؛ مثَل کسانی که غیر از خدا را اولیای خود برگزیدند، مثَل عنکبوت است که خانه‌ای برای خود انتخاب کرده، در حالی‌که سست‌ترین خانه‌ها خانه‌ی عنکبوت است اگر می‌دانستند. (عنکبوت/۴۱) و در سوره‌ی بقره (آیه‌ی۱۷) به کسی که آتش افروخته و (در آیه‌ی ۱۹) به باران از آسمان مثال زد، ناصبی‌ها و کافران گفتند: «این چه مثَلهایی است‌که زده می‌شود»؟! و منظورشان طعنه بر رسول‌خدا (بود. خداوند نیز فرمود: «ای محمد (! إِنَّ اللهَ لا یَسْتَحْیِی أَنْ یَضْرِبَ مَثَلًا؛ [یعنی] خداوند به‌خاطر شرم و حیا، مثال‌زدن برای توضیح‌دادنِ حقیقت برای بندگان مؤمنش را رها نمی‌کند؛ ما بَعُوضَةً فَما فَوْقَها (بقره/۲۶) چه مثَل به پشه باشد یا بالاتر از پشه که همان مگس باشد؛ خداوند هنگامی این مثَل را می‌زند که بداند مصلحت و نفع بندگانش در آن است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۹، ص۷۲۲
بحارا لأنوار، ج۲۴، ص۳۸۸/ الإمام العسکری، ص۲۰۵
۳
(حج/ ۷۳)

الصّادق (علیه السلام)- عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ مُعَنْعَنا عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی یا أَیُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ قَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) إِنَّ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللهِ لَنْ یَخْلُقُوا ذُباباً.

امام صادق ( علی‌بن‌محمّد به ترتیب نقل می‌کند: امام صادق (درباره‌ی این سخن خداوند متعال [که می‌فرماید]: یا أَیُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ؛ فرمود: این مثَل پیرامون علی‌بن‌ابی‌طالب ([و دشمنان و غاصبان حقّ او] بیان شده‌است، إِنَّ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللهِ لَنْ یَخْلُقُوا ذُباباً؛ (یعنی کسانی‌که به دنبال غیر علی‌بن‌ابی‌طالب (رفته و از آن‌ها پیروی کنند در حقیقت از کسانی دنباله‌روی کرده‌اند که حتّی توان آفریدن مگسی را ندارند؛ پس نخواهند توانست در قیامت، پیروانشان را یاری کرده و از عذاب الهی رهایی بخشند).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۹، ص۷۲۴
بحارا لأنوار، ج۳۶، ص۱۴۲/ فرات الکوفی، ص۲۷۵
۴
(حج/ ۷۳)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- ثُمَّ احْتَجَّ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ عَلَی قُرَیْشٍ وَ الْمُلْحِدِینَ الَّذِینَ یَعْبُدُونَ غَیْرَ اللَّهِ فَقَالَ یا أَیُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ إِنَّ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللهِ یَعنِی الأَصنَامَ لَنْ یَخْلُقُوا ذُباباً وَ لَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ وَ إِنْ یَسْلُبْهُمُ الذُّبابُ شَیْئاً لا یَسْتَنْقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطَّالِبُ وَ الْمَطْلُوبُ یَعنِی الذُّبَابِ.

علیّ‌بن‌ابراهیم ( خداوند در مقابل قریش و کافرانی‌که غیر خدا را پرستش می‌کنند اقامه‌ی دلیل کرده و فرموده: یا أَیُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ إِنَّ الَّذینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللهِ یعنی بت‌هایی‌که غیر از خدا می‌خوانید لَنْ یَخْلُقُوا ذُباباً وَ لَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ وَ إِنْ یَسْلُبْهُمُ الذُّبابُ شَیْئاً لا یَسْتَنْقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطَّالِبُ وَ الْمَطْلُوبُ که منظور از مطلوب، مگس می‌باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۹، ص۷۲۴
القمی، ج۲، ص۸۷/ البرهان
بیشتر