آیه ۲۷ - سوره حجر

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- ذیل آیه: وَ الجَآنَّ خَلَقْنَاهُ مِن قَبْلُ مِن نَّارِ السَّمُومِ گوید: الجَآنَّ، پدر ابلیس است و جنّیان از فرزندان الجَآنَّ هستند که برخی از آن‌ها مؤمن و برخی کافرند و برخی یهودی و برخی مسیحی‌اند و ادیان مختلفی دارند. شیاطین از فرزندان ابلیس‌اند و در میان آن‌ها تنها یک مؤمن وجود دارد به نام هام‌بن‌هیم بن‌لاقیس‌بن ابلیس که نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمد و حضرت، او را موجودی تنومند و عظیم الجثه و ترسناک دید. به او فرمود: «تو کیستی»؟ عرض کرد: «من هام‌بن‌هیم بن‌لاقیس بن‌ابلیس هستم؛ روزی که قابیل، هابیل (علیه السلام) را کشت کودکی چند ساله بودم و از پرهیزکاری نهی و به فاسدنمودن طعام، امر می‌کردم». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «به جان‌خودم سوگند! چه بد است جوانی‌که امید [به گمراه‌کردن دیگران] دارد و چه بد است میانسالی‌که امر [به بدی‌ها] کند». عرض کرد: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! از این سخن بگذر که من به دست نوح (علیه السلام) توبه کرده‌ام و همراه او در کشتی بودم و او را به خاطر نفرین‌کردن قومش سرزنش نمودم. و آنگاه که ابراهیم (علیه السلام) در آتش افکنده شد، همراه او بودم که خدا آتش را برایش سرد و سلامت گرداند. و آنگاه که خداوند فرعون را غرق نمود و بنی‌اسرائیل را نجات داد با موسی (علیه السلام) بودم. و آنگاه که هود (علیه السلام) قومش را نفرین کرد با او بودم و وی را سرزنش کردم. و همراه صالح (علیه السلام) بودم و او را به خاطر نفرین‌کردن قومش سرزنش کردم. و من همه‌ی کتاب‌های‌آسمانی را خوانده‌ام و همه‌ی آن‌ها مرا به آمدن تو مژده و بشارت داده‌اند و همه‌ی پیامبران (علیهم السلام) به تو سلام رسانده و می‌گفتند که تو بهترین و شریف‌ترین پیامبران (علیهم السلام) هستی. حال از آنچه خداوند بر تو نازل فرموده چیزی به من بیاموز». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «به او بیاموز»! هام گفت: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! ما تنها از پیامبر یا جانشین او اطاعت می‌کنیم؛ این کیست»؟ فرمود: «این برادر، جانشین، وزیر و وارث من علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیها السلام) است». هام گفت: «آری! نام او در کتاب‌های آسمانی «الیا» آمده است». امیرالمؤمنین (علیه السلام) [نیز مطالبی را] به هام آموخت و او در جنگ‌صفّین در لیلهًْ‌الهریر (شبی که جنگ میان سپاه امیرالمؤمنین (علیه السلام) و سپاه معاویه به اوج خود رسید) نزد حضرت آمد.

امام صادق (علیه السلام)- چون خداوند متعال آتش سَمُوم را آفرید که آتشی است بدون گرما و دود، از آن آتش، جانّ را آفرید؛ و این معنی کلام خداوند است که می‌فرماید: وَ الجَآنَّ خَلَقْنَاهُ مِن قَبْلُ مِن نَّارِ السَّمُومِ؛ و نام او را «مارِج» گذاشت و از خود او برایش همسری آفرید و او را «مارِجه» نامید. آن‌ها با یکدیگر درآویختند و پس از مدّتی مارجه، صاحب فرزندی شد. سپس جانّ نیز صاحب فرزندی شد و نامش را جنّ نهاد و از او قبیله‌های مختلف جنّیان پراکنده شدند و ابلیس ملعون از آنان است. جانّ همیشه صاحب دو فرزند، یکی پسر و دیگری دختر می‌شد؛ جنّ نیز همیشه صاحب دو قلو می‌شد؛ تا اینکه تعداد آن‌ها به نود هزار مرد و زن رسید و هم‌چنان زیاد شدند تا اینکه به تعداد شن‌های بیابان رسیدند. ابلیس با زنی از فرزندان جانّ به نام «لهبا» دختر روحابن‌سلساسل ازدواج کرد؛ لهبا در یک شکم، بلقیس و طونه را زایید، سپس شعلا و شعیله را در یک شکم، دوهر و دوهره را در یک شکم، شوظا و شیظه را در یک شکم و فقطس و فقطسه را نیز در یک شکم زایید. در نتیجه تعداد فرزندان ابلیس آنقدر زیاد شد که از شماره خارج گردید. آن‌ها همانند غبار، مورچه، پشه و ملخ و پرنده‌ها و مگس، آواره و سرگردان بودند و در بیابان‌ها، کویرها، آبگیرها، بیشه‌ها، راه‌ها، زباله‌دان‌ها، مستراح‌ها، رودها، چاه‌ها، گورستان‌های‌مسیحیان و هر جای بی‌آب‌وعلفی زندگی می‌کردند تا اینکه زمین از وجود آن‌ها پر شد. سپس آن‌ها که به‌شکل اسب و خر و قاطر و شتر و بز و گاو و گوسفند و سگ و درنده و لاک‌پشت بودند خود را به‌شکل انسان‌ها درآوردند. چون زمین از نسل ابلیس پر شد، خداوند جانّ را در هوا، زیر آسمان و فرزندان جنّ را در آسمان دنیا سکونت داد و آن‌ها را به عبادت و بندگی فرمان داد؛ چنان‌که فرموده: من جنّ و انس را نیافریدم جز برای اینکه مرا پرستش کنند. (ذاریات/۵۶). آسمان پیوسته به زمین فخر فروخته و می‌گفت: «پروردگارم مرا [بر تو برتری داده و] بالای تو برافراشته است و من جایگاه فرشتگان هستم؛ عرش و تخت‌فرمانروایی‌خدا و خورشیده و ماه و ستارگان و گنجینه‌های رحمت، همه در من قرار دارند و وحی از سوی من نازل می‌شودن. زمین [در پاسخ او] گفت: «خداوند مرا گسترده است و ریشه‌ی درختان و گیاهان و چشمه‌ها را به من سپرده است و میوه‌ها و رودها و درخت‌ها را بر روی من آفریده است». آسمان به او گفت: «هیچ‌کس بر روی تو نیست که خداوند متعال را یاد کند». زمین عرضه داشت: «پروردگارا! آسمان بر من فخر می‌فروشد که بر روی من هیچ‌کس نیست که تو را یاد کند». ندا آمد: «آرام باش ای زمین! من از خاک تو صورتی می‌آفرینم که هیچ جنّی چنان نیست و به او عقل و علم و کتاب و زبان عطا می‌کنم و کلام خودم را بر او نازل خواهم کرد؛ سپس زیرورو و شرق و غرب تو را [از آن‌ها] پُر می‌کنم که رنگ و درون و برونشان از جنس خاک تو خواهد بود؛ پس ای زمین! به خاطر این امر بر آسمان فخرفروشی کن». زمین آرام گرفت و از پروردگارش خواست آفریده‌ای را بر روی او فرود آورد. خدا به او اذن داد، به شرط آنکه خداوند را بندگی‌کرده و در برابر او نافرمانی نکنند. [به‌دنبال این اذن‌الهی] جنّ و ابلیس‌ملعون به زمین آمده و ساکن آن شدند و برطبق آن‌عهد عمل کردند و همه‌ی جنّیان که هفتاد هزار قبیله بودند، به زمین آمدند و تا زمانی طولانی خدا را آن‌گونه که شایسته‌ی اوست عبادت کردند. سپس خداوند ابلیس را به خاطر کثرت عبادتش به آسمان دنیا بالا برد و او هزار سال آنجا خداوند متعال را عبادت کرد. پس از مدّتی به آسمان دوّم بالا برده شد و آنجا نیز هزار سال خداوند متعال را عبادت کرد و پیوسته در هر آسمان خدا را هزار سال عبادت می‌کرد تا اینکه خدا او را به آسمان هفتم بالا برد؛ و اوّلین روزی که به آسمان دنیا رفت، شنبه بود و یکشنبه در آسمان دوّم بود تا اینکه در نهایت، روز جمعه به آسمان هفتم رسید و خدا را آن‌گونه که سزاوار اوست، عبادت می‌کرد و آن‌گونه که باید به یگانگی او اقرار می‌نمود. او به چنان مقام عظیمی رسیده بود که وقتی جبرئیل و میکائیل از کنار او می‌گذشتند، به یکدیگر می‌گفتند: «به این بنده، چنان قدرت و توانی برای عبادت خدا داده شده که به هیچ فرشته‌ای آن‌گونه عطا نشده است». بعد از گذشت زمانی بس طولانی، خداوند متعال به جبرئیل فرمان داد به زمین فرود آید و از شرق و غرب و پستی و بلندی آن مشتی خاک بیاورد تا خدا از آن، آفریده‌ای جدید بیافریند و او را اشرف مخلوقات قرار دهد.