آیه وَ لَقَدْ آتَيْناكَ سَبْعاً مِنَ الْمَثاني وَ الْقُرْآنَ الْعَظيمَ [87]
ما به تو سوره‌ی حمد و قرآن عظيم داديم!
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنِ الْأَصْبَغِ‌بْنِ‌نُبَاتَهًْ أَنَّ رَجُلًا سَأَلَ عَلِیّاً (علیه السلام) عَن لَیْلَهًِْ الْقَدْر ... قَالَ لَهُ عَلِیٌّ (علیه السلام) إِنَّ اللَّهَ فَرْدٌ یُحِبُّ الْوَتْرَ وَ فَرْدٌ اصْطَفَی الْوَتْرَ فَأَجْرَی جَمِیعَ الْأَشْیَاءِ عَلَی سَبْعَهًٍْ فَقَالَ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ وَ قَالَ خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ طِباقاً وَ قَالَ فِی جَهَنَّمَ لَها سَبْعَةُ أَبْوابٍ وَ قَالَ سَبْعَ سُنْبُلاتٍ خُضْرٍ وَ أُخَرَ یابِساتٍ وَ قَالَ سَبْعَ بَقَراتٍ سِمانٍ یَأْکُلُهُنَّ سَبْعٌ عجافٌ وَ قَالَ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنابِلَ وَ قَالَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ.
امام علی (علیه السلام)- اصبغ‌بن‌نباته نقل می‌کند: شخصی در شب قدر از امام علی (علیه السلام) در مورد شب قدر سؤال کرد. ... امام علی (علیه السلام) فرمود: خدا یکتاست و فرد را دوست دارد. خدا بی‌همتاست و فرد را برگزیده است و قاعده هفت را بر تمام اشیاء جاری ساخت: خدای عزّوجلّ فرموده است: هفت آسمان را آفرید و از زمین نیز همانند آن را. (طلاق/۱۲) و فرمود: و هفت آسمان را بر روی یکدیگر آفرید. (ملک/۳) و فرمود: جهنّم هفت در دارد. (حجر/۴۴) و فرمود: هفت خوشه‌ی سبز و هفت خوشه‌ی خشکیده. (یوسف/۴۳) و فرمود: هفت گاو چاق و هفت گاو لاغر آن‌ها را می‌خورند. (یوسف/۴۳) و فرمود: بذری که هفت خوشه برویاند. (بقره/۲۶۱) و فرمود: سَبْعاً مِنَ المَثانی وَ الْقُرْآنَ الْعَظیمَ.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ سَمَاعَهًَْ‌بْنِ‌مِهْرَانَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی وَ لَقَدْ آتَیْناکَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ قَالَ فَقَالَ لِی نَحْنُ (علیه السلام) وَ اللَّهِ السَّبْعُ الْمَثَانِی وَ نَحْنُ (وَجْهُ اللَّهِ نُزُولٌ بَیْنَ أَظْهُرِکُمْ مَنْ عَرَفَنَا وَ مَنْ جَهِلَنَا فَأَمَامَهُ الْیَقِینُ (یعنی الموت).
امام صادق (علیه السلام)- سماعه‌بن‌مهران گوید: از حضرت صادق (علیه السلام) تفسیر این آیه را پرسیدم: وَ لَقَدْ آتَیْناکَ سَبْعاً مِنَ المَثانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ فرمود: «به خدا قسم ما سبع مثانی هستیم و وجه اللَّه که میان شما قرار داریم هرکه ما را بشناسد و نشناسد در پیش او مرگ خواهد بود».
الباقر (علیه السلام)- عَنِ الْقَاسِمِ‌بْنِ‌عُرْوَهًَْ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ وَ لَقَدْ آتَیْناکَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ قَالَ سَبْعَهًَْ أَئِمَّهًٍْ (وَ الْقَائِمَ (عجل الله تعالی فرجه الشریف).
امام باقر (علیه السلام)- قاسم‌بن‌عروه گوید: امام باقر (علیه السلام) فرمود: منظور از وَ لَقَدْ آتَیْناکَ سَبْعاً مِنَ المَثانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ هفت امام و قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) می‌باشد.
الکاظم (علیه السلام)- سَمَاعَهًُْ قَالَ قَالَ أَبُوالحسن (علیه السلام) وَ لَقَدْ آتَیْناکَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ قَالَ لَمْ یُعْطَ الْأَنْبِیَاءُ (إِلَّا مُحَمَّد (صلی الله علیه و آله) وَ هُمُ السَّبْعَةُ الْأَئِمَّهًِْ (الَّذِینَ یَدُورُ عَلَیْهِمُ الْفُلْکُ وَ الْقُرْآنُ الْعَظِیمُ مُحَمَّد (صلی الله علیه و آله).
امام کاظم (علیه السلام)- سماعه گوید: امام کاظم (علیه السلام) درباره‌ی آیه‌ی وَ لَقَدْ آتَیْنَاکَ سَبْعًا مِّنَ المَثَانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ فرمود: «[سبع مثانی] به پیامبران (داده نشد، به جز محمّد (صلی الله علیه و آله). و منظور هفت امامی است که فلک بر حول آن‌ها می‌گردد. وَ القُرآنَ العَظِیمَ، یعنی محمّد (صلی الله علیه و آله) است».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ یُونُسَ‌بْنِ‌عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَمَّنْ رَفَعَهُ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) وَ لَقَدْ آتَیْناکَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ قَال: هِیَ سُورَهًُْ الْحَمْدِ وَ هِیَ سَبْعُ آیَاتٍ مِنْهَا بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَ إِنَّمَا سُمِّیَتِ الْمَثَانِیَ لِأَنَّهَا تُثَنَّی فِی الرَّکْعَتَیْنِ.
امام صادق (علیه السلام)- یونس‌بن‌عبدالرّحمن گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: وَ لَقَدْ آتَیْناکَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ [منظور چیست؟]. فرمود: «سَبْعاً مِنَ المَثانِی؛ سوره‌ی حمد است که دارای هفت آیه است که بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ، هم جزو آیات است و چون در دو رکعت نماز دوبار قرائت میشود، به آن مثانی گفته میشود».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ سَعْدِ‌بْنِ‌عُمَرَ الْجَلَّابِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ جَلَّ ذِکْرُهُ وَ لَقَدْ آتَیْناکَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ قَالَ هِیَ فَاتِحَهًُْ الْکِتَابِ قُلْتُ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ مِنْهَا قَالَ هِیَ أَفْضَلُهَا لِفَضْلٍ مِنْهَا.
امام صادق (علیه السلام)- سعدبن‌عمر جلّاب گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی کلام خداوند متعال: وَ لَقَدْ آتَیْناکَ سَبْعاً مِنَ المَثانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ سؤال کردم». فرمود: «سَبْعاً مِنَ الْمثانِی؛ همان فَاتِحَةُ الْکِتَابِ است». گفتم: «آیا بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ هم جزو فَاتِحَةُ الْکِتَابِ است»؟ فرمود: «با فضیلت‌ترین آیه‌ی فَاتِحَةُ الْکِتَابِ، به خاطر فضیلت در آن، [بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ] است».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی آتَیْناکَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی فَقَالَ فَاتِحَهًُْ الْکِتَابِ یُثَنَّی فِیهَا الْقَوْلُ قَالَ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِنَ اللَّهَ مَنَ عَلَیَ بِفَاتِحَهًِْ الْکِتَابِ مِنْ کَنْزِ الْجَنَّهًِْ فِیهَا بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیم.
امام صادق (علیه السلام)- محمّدبن‌مسلم گوید: «از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی کلام خداوند متعال وَ لَقَدْ آتَیْنَاکَ سَبْعًا مِّنَ المَثَانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ، پرسیدم، ایشان فرمود: منظور از سَبْعًا مِّنَ المَثَانِی سوره حمد است که سخن در آن دو تا می شود. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «خداوند بر من منّت گذاشت؛ به‌واسطه‌ی فاتحهًْ الکتاب که از گنج‌های عرش است، و در آن بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ می‌باشد».
السّجّاد (علیه السلام)- إِلَهِی فَلَمَّا بَلَغْتَ بِی تَنَاهِیَ الرَّحْمَهًِْ مِنْکَ عَلَیَّ مَنَنْتَ بِمَنْ هَدَیْتَنِی بِهِ مِنَ الضَّلَالَهًِْ وَ اسْتَنْقَذْتَنِی بِهِ مِنَ الْهَلَکَهًِْ وَ اسْتَخْلَصْتَنِی بِهِ مِنَ الْحَیْرَهًِْ وَ فَکَکْتَنِی بِهِ مِنَ الْجَهَالَهًِْ وَ هُوَ حَبِیبُکَ وَ نَبِیُّکَ مُحَمَّد (صلی الله علیه و آله) أَزْلَفُ خَلْقِکَ عِنْدَکَ وَ أَکْرَمُهُمْ مَنْزِلَهًًْ لَدَیْکَ فَشَهِدْتُ مَعَهُ بِالْوَحْدَانِیَّهًِْ وَ أَقْرَرْتُ لَکَ بِالرُّبُوبِیَّهًِْ وَ لَهُ بِالرِّسَالَهًِْ وَ أَوْجَبْتَ لَهُ عَلَیَّ الطَّاعَهًَْ فَأَطَعْتُهُ کَمَا أَمَرْتَ وَ صَدَّقْتُهُ فِیمَا حَتَمْتَ وَ خَصَصْتَهُ بِالْکِتَابِ الْمُنْزَلِ عَلَیْهِ وَ السَّبْعِ الْمَثَانِی الموحات {الْمُوحَاهًِْ} إِلَیْهِ وَ سَمَّیْتَهُ الْقُرْآنَ وَ أَکْنَیْتَهُ الْفُرْقَانَ الْعَظِیمَ فَقُلْتَ جَلَّ اسْمُکَ وَ لَقَدْ آتَیْناکَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ.
امام سجّاد (علیه السلام)- پس هنگامی‌که مُنتهای رحمتت بر من رسید؛ منّت نهادی به‌وسیله‌ی کسی که مرا به‌واسطه‌ی او از گمراهی هدایت کردی، و به‌واسطه‌ی او مرا از هلاکت نجات دادی و از سرگردانی خلاص نمودی و از جهل و نادانی رهایی‌ام بخشیدی، و آن شخص دوستدار و پیامبرت محمّد (صلی الله علیه و آله) است، او نزدیک‌ترین مخلوقاتت به توست و والاترین جایگاه را نزد تو دارد، پس با او به وحدانیّتت گواهی دادم و به ربوبیّت تو و رسالت او اقرار کردم و اطاعت و فرمانبرداری وی را بر خود واجب دانستم، پس همان‌طورکه دستور فرمودی از او اطاعت کردم و در آنچه حتمی گرداندی، او را تصدیق نمودم. او را با کتابی که بر وی نازل فرمودی و با سبع المثانی که بر وی وحی شد، ویژه گرداندی و آن کتاب را قرآن نامیدی و این کتاب را با کنیه‌ی فرقان بزرگ نام نهادی. پس ای کسی که اسمت بزرگ شد که فرمودی: وَ لَقَدْ آتَیْناکَ سَبْعاً مِنَ الْمثانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنِ السَّبْعِ الْمَثَانِی وَ الْقُرْآنِ الْعَظِیمِ أَ هِیَ الْفَاتِحَهًُْ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ مِنَ السَّبْعِ قَالَ نَعَمْ هِیَ أَفْضَلُهُنَّ.
امام صادق (علیه السلام)- محمّدبن‌مسلم گوید: «از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: «آیا سبع مثانی و قرآن عظیم همان فاتحه‌الکتاب است»؟ فرمود: «آری»، پرسیدم: «آیا بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم جز سبع مثانی است»؟ فرمود: «آری، برترینِ آن هفت آیه بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم است».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی بَکْرٍ الْحَضْرَمِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: إِذَا کَانَتْ لَکَ حَاجَهًٌْ فَاقْرَأِ الْمَثَانِیَ وَ سُورَهًًْ أُخْرَی وَ صَلِ رَکْعَتَیْنِ وَ ادْعُ اللَّهَ قُلْتُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ وَ مَا الْمَثَانِی قَالَ فَاتِحَهًُْ الْکِتَابِ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ الْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمِینَ.
امام صادق (علیه السلام)- ابوبکر حضرمی گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: هرگاه حاجتی داشتی سوره‌ی مثانی و سوره‌ای دیگر بخوان و دو رکعت نماز به‌جا بیاور و به‌سوی خدا دعا کن». عرض کردم: «خدا شایسته‌ات دارد مثانی چیست»؟ فرمود: «فاتحهًْ‌الکتاب است؛ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ ِ الحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمینَ».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- قِیلَ لِأَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَخْبِرْنَا عَنْ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ أَ هِیَ مِنْ فَاتِحَهًِْ الْکِتَابِ فَقَالَ نَعَمْ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَقْرَؤُهَا وَ یَعُدُّهَا آیَهًًْ مِنْهَا وَ یَقُولُ فَاتِحَهًُْ الْکِتَابِ هِیَ السَّبْعُ الْمَثَانِی.
امام علی (علیه السلام)- به امیرالمؤمنین (علیه السلام) گفته شد: «ای آقا! به ما خبر ده آیا بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ جزء فاتحهًْ الکتاب است»؟ فرمود: «آری، پیغمبر (صلی الله علیه و آله) آن را می‌خواند و آیه‌ای از فاتحه الکتاب می‌شمرد و می‌فرمود: «فاتحهًْ الکتاب سبع مثانی است».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنْ سَعْدٍ الْإِسْکَافِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أُعْطِیتُ السُّوَرَ الطِّوَالَ مَکَانَ التَّوْرَاهًِْ وَ أُعْطِیتُ الْمِئِینَ مَکَانَ الْإِنْجِیلِ وَ أُعْطِیتُ الْمَثَانِیَ مَکَانَ الزَّبُورِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- سعد اسکاف گوید پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: سوره‌های بلند به‌جای تورات به من داده شد و سوره‌های صدگانی به‌جای انجیل، و سوره‌ی حمد به‌جای زبور [کامل داده شد].
الصّادق (علیه السلام)- أَحْمَدُ‌بْنُ‌مُحَمَّدٍ السَّیَّارِیُّ فِی کِتَابِ التَّنْزِیلِ وَ التَّحْرِیف: عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ وَ لَقَدْ آتَیْناکَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ. بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ هُوَ اسْمُ اللَّهِ الْأَکْبَرُ وَ السَّبْعُ الْمَثَانِی أُمُّ الْکِتَابِ یُثَنَّی بِهَا فِی کُلِّ صَلَاهًٍْ.
امام صادق (علیه السلام)- احمدبن‌محمّدسیّاری در کتاب تنزیل و تحریف از امام صادق (علیه السلام) آورده است که درباره کلام خداوند: وَ لَقَدْ آتَیْناکَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ. بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ، فرمود: «آن اسم بزرگ خداوند هست و سبع مثانی ام‌الکتاب که در هر نمازی دو بار [خداوند] به‌وسیله‌ی آن ستایش میشود».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنْ غِیَاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الصَّادِقِ (علیه السلام) عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عُلِّمْتُ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی وَ مُثِّلَتْ لِی أُمَّتِی فِی الطِّینِ حَتَّی نَظَرْتُ إِلَی صَغِیرِهَا وَ کَبِیرِهَا وَ نَظَرْتُ فِی السَّمَاوَاتِ کُلِّهَا فَلَمَّا رَأَیْتُ رَأَیْتُکَ یَا عَلِیُّ (علیه السلام) فَاسْتَغْفَرْتُ لَکَ وَ لِشِیعَتِکَ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- غیاث‌بن‌ابراهیم از امام صادق (علیه السلام)، از پدرش (علیه السلام)، از جدّش (علیه السلام) روایت می‌کند که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «سَبْعاً مِنَ المَثانِی را آموختم و امّتم در خاک، برای من نمایش داده شده، به‌طوری که کوچک و بزرگ آن‌ها را دیدم و به تمام آسمان‌ها نظرا انداختم؛ چون نگاه کردم، تو را دیدم ای علی (علیه السلام)! بنابراین برای تو و شیعیانت تا روز قیامت از خداوند متعال آمرزش خواستم».