آیه قالَتِ الْأَعْرابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَ لكِنْ قُولُوا أَسْلَمْنا وَ لَمَّا يَدْخُلِ الْإيمانُ في قُلُوبِكُمْ وَ إِنْ تُطيعُوا اللهَ وَ رَسُولَهُ لا يَلِتْكُمْ مِنْ أَعْمالِكُمْ شَيْئاً إِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَحيمٌ [14]
اعراب باديه نشين گفتند: «ايمان آورده‌ايم.» بگو: «شما ايمان نياورده‌ايد، ولى بگوييد اسلام آورده‌ايم، هنوز ايمان وارد قلوب شما نشده است؛ و اگر از خداو پيامبرش اطاعت‌كنيد، چيزى از پاداش كارهاى شما را فروگذار نمى‌كند، خداوند، آمرزنده و مهربان است.»
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ جَمِیلِ‌بْنِ‌دَرَّاجٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ قالَتِ الْأَعْرابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَ لکِنْ قُولُوا أَسْلَمْنا وَ لَمَّا یَدْخُلِ الْإِیمانُ فِی قُلُوبِکُمْ فَقَالَ لِی أَلَا تَرَی أَنَّ الْإِیمَانَ غَیْرُ الْإِسْلَامِ.
امام صادق (علیه السلام)- جمیل‌بن‌درّاج گوید: از امام صادق (علیه السلام) از تفسیر این آیه: قالَتِ الْأَعْرابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَ لکِنْ قُولُوا أَسْلَمْنا وَ لَمَّا یَدْخُلِ الْإِیمانُ فِی قُلُوبِکُمْ سؤال کردم. فرمود: «آیا نمی‌بینی که ایمان غیر از اسلام است».
الباقر (علیه السلام)- عَن حمْرَانَ بن أعیَن عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُول الْإِیمَانُ مَا اسْتَقَرَّ فِی الْقَلْبِ وَ أَفْضَی بِهِ إِلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ صَدَّقَهُ الْعَمَلُ بِالطَّاعَهًِْ لِلَّهِ وَ التَّسْلِیمِ لِأَمْرِهِ وَ الْإِسْلَامُ مَا ظَهَرَ مِنْ قَوْلٍ أَوْ فِعْلٍ وَ هُوَ الَّذِی عَلَیْهِ جَمَاعَهًُْ النَّاسِ مِنَ الْفِرَقِ کُلِّهَا وَ بِهِ حُقِنَتِ الدِّمَاءُ وَ عَلَیْهِ جَرَتِ الْمَوَارِیثُ وَ جَازَ النِّکَاحُ وَ اجْتَمَعُوا عَلَی الصَّلَاهًِْ وَ الزَّکَاهًِْ وَ الصَّوْمِ وَ الْحَجِّ فَخَرَجُوا بِذَلِکَ مِنَ الْکُفْرِ وَ أُضِیفُوا إِلَی الْإِیمَانِ وَ الْإِسْلَامُ لَا یَشْرَکُ الْإِیمَانَ وَ الْإِیمَانُ یَشْرَکُ الْإِسْلَامَ وَ هُمَا فِی الْقَوْلِ وَ الْفِعْلِ یَجْتَمِعَانِ کَمَا صَارَتِ الْکَعْبَهًُْ فِی الْمَسْجِدِ وَ الْمَسْجِدُ لَیْسَ فِی الْکَعْبَهًِْ وَ کَذَلِکَ الْإِیمَانُ یَشْرَکُ الْإِسْلَامَ وَ الْإِسْلَامُ لَا یَشْرَکُ الْإِیمَانَ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ قالَتِ الْأَعْرابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَ لکِنْ قُولُوا أَسْلَمْنا وَ لَمَّا یَدْخُلِ الْإِیمانُ فِی قُلُوبِکُمْ فَقَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ أَصْدَقُ الْقَوْلِ قُلْتُ فَهَلْ لِلْمُؤْمِنِ فَضْلٌ عَلَی الْمُسْلِمِ فِی شَیْءٍ مِنَ الْفَضَائِلِ وَ الْأَحْکَامِ وَ الْحُدُودِ وَ غَیْرِ ذَلِکَ فَقَالَ لَا هُمَا یَجْرِیَانِ فِی ذَلِکَ مَجْرَی وَاحِدٍ وَ لَکِنْ لِلْمُؤْمِنِ فَضْلٌ عَلَی الْمُسْلِمِ فِی أَعْمَالِهِمَا وَ مَا یَتَقَرَّبَانِ بِهِ إِلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ قُلْتُ أَلَیْسَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها وَ زَعَمْتَ أَنَّهُمْ مُجْتَمِعُونَ عَلَی الصَّلَاهًِْ وَ الزَّکَاهًِْ وَ الصَّوْمِ وَ الْحَجِّ مَعَ الْمُؤْمِنِ قَالَ أَلَیْسَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فَیُضاعِفَهُ لَهُ أَضْعافاً کَثِیرَةً فَالْمُؤْمِنُونَ هُمُ الَّذِینَ یُضَاعِفُ اللهُ عَزَّوَجَلَّ لَهُمْ حَسَنَاتِهِمْ لِکُلِّ حَسَنَهًٍْ سَبْعُونَ ضِعْفاً فَهَذَا فَضْلُ الْمُؤْمِنِ وَ یَزِیدُهُ اللَّهُ فِی حَسَنَاتِهِ عَلَی قَدْرِ صِحَّهًِْ إِیمَانِهِ أَضْعَافاً کَثِیرَهًًْ وَ یَفْعَلُ اللَّهُ بِالْمُؤْمِنِینَ مَا یَشَاءُ مِنَ الْخَیْرِ قُلْتُ أَ رَأَیْتَ مَنْ دَخَلَ فِی الْإِسْلَامِ أَ لَیْسَ هُوَ دَاخِلًا فِی الْإِیمَانِ فَقَالَ لَا وَ لَکِنَّهُ قَدْ أُضِیفَ إِلَی الْإِیمَانِ وَ خَرَجَ مِنَ الْکُفْرِ وَ سَأَضْرِبُ لَکَ مَثَلًا تَعْقِلُ بِهِ فَضْلَ الْإِیمَانِ عَلَی الْإِسْلَامِ أَ رَأَیْتَ لَوْ بَصُرْتَ رَجُلًا فِی الْمَسْجِدِ أَکُنْتَ تَشْهَدُ أَنَّکَ رَأَیْتَهُ فِی الْکَعْبَهًِْ قُلْتُ لَا یَجُوزُ لِی ذَلِکَ قَالَ فَلَوْ بَصُرْتَ رَجُلًا فِی الْکَعْبَهًِْ أَ کُنْتَ شَاهِداً أَنَّهُ قَدْ دَخَلَ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ وَ کَیْفَ ذَلِکَ قُلْتُ إِنَّهُ لَا یَصِلُ إِلَی دُخُولِ الْکَعْبَهًِْ حَتَّی یَدْخُلَ الْمَسْجِدَ فَقَالَ قَدْ أَصَبْتَ وَ أَحْسَنْتَ ثُمَّ قَالَ کَذَلِکَ الْإِیمَانُ وَ الْإِسْلَامُ.
امام باقر (علیه السلام)- حمران گوید: از امام باقر (علیه السلام) شنیدم که می‌فرمود: «ایمان آن است که در دل جای گیرد و به طرف خداوند هدایت کند، و اعمال بر او گواهی دهد و خدا را اطاعت نماید و تسلیم اوامر او گردد. ولی اسلام آن است که در گفتار و کردار آشکار شود. اسلام آن است که جامعه به آن اعتقاد دارد و همه فرق آن را قبول دارند، جان آن‌ها به وسیله‌ی آن حفظ می‌شود وارث بر حسب آن تقسیم می‌گردد و عقد و نکاح بر آن جاری می‌شود، و یا در نمازها شرکت می‌کنند و زکات می‌دهند و روزه می‌گیرند و حج به جای می‌آورند. با این اعمال از کفر خارج می‌گردند و به‌طرف ایمان می‌آیند، اسلام با ایمان مشارکت ندارد ولی ایمان با اسلام شریک هست و در گفتار و کردار با هم اجتماع می‌کنند، همان‌گونه که کعبه با مسجد الحرام مشارکت دارد ولی مسجد با کعبه مشارکت ندارد. خداوند متعال می‌فرماید: قالَتِ الْأَعْرابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَ لکِنْ قُولُوا أَسْلَمْنا وَ لَمَّا یَدْخُلِ الْإِیمانُ فِی قُلُوبِکُمْ، گفته‌های خداوند در این جا از همه روشن‌تر و صادق‌تر است». گفتم: «آیا مؤمن بر مسلمان برتری دارد و در احکام و حدود و فضیلت‌ها با هم فرق دارند»؟ فرمود: «خیر! آن‌ها در این گونه موارد با هم یکسان می‌باشند ولی مؤمن بر مسلمان برتری دارد و در کارهایی که انجام می‌دهد و عبادتهایی که می‌کند بر مسلمان فضیلت دارد». گفتم: «مگر خداوند متعال نفرموده: هرکس کار خوبی بکند خداوند ده برابر می‌دهد، (انعام/۱۶۰) من گمان می‌کنم که آن‌ها در نماز و زکات و روزه و حج با مؤمن برابر هستند»، فرمود: «مگر مشاهده نمی‌کنی که خداوند فرموده: خداوند برای مؤمنان در حسناتی‌که انجام داده‌اند به‌طور مضاعف می‌دهد، (بقره/۲۴۵) برای هر حسنه‌ای هفتاد برابر عطا می‌کند، و این فضیلتی برای مؤمن می‌باشد و هرچه ایمان مؤمن قوی‌تر و درست‌تر باشد خداوند به او بیشتر می‌دهد و به مؤمنان خیر می‌رساند». گفتم: «نظر شما این است که هرکس اسلام آورده داخل در مؤمنان نیست»؟ فرمود: «خیر! من می‌گویم هرکسی مسلمان شده به‌طرف ایمان کشانیده شده و از کفر خارج گردیده است، من اکنون برای شما مثلی می‌زنم تا مطلب برایت روشن گردد و فضیلت ایمان را بر اسلام بشناسی؛ اگر مردی را در مسجد مشاهده کنی آیا گواهی می‌دهی که او را در کعبه دیده‌ای»؟ گفت: «چنین چیزی نخواهد بود»، فرمود: «اگر مردی را در کعبه دیدی می‌توانی بگویی او را در مسجد الحرام دیده‌ام»؟ گفتم: «آری این را قبول دارم»، فرمود: «از کجا گفتم: برای اینکه راه ورود به کعبه از مسجد می‌باشند»، فرمود: «ایمان و اسلام هم چنین می‌باشند».
الباقر (علیه السلام)- عن أبی‌بصیر عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ قالَتِ الْأَعْرابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَ لکِنْ قُولُوا أَسْلَمْنا فَمَنْ زَعَمَ أَنَّهُمْ آمَنُوا فَقَدْ کَذَبَ وَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُمْ لَمْ یُسْلِمُوا فَقَدْ کَذَبَ.
امام باقر (علیه السلام)- ابوبصیر گوید: شنیدم که امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی آیه: قالَتِ الْأَعْرابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَ لکِنْ قُولُوا أَسْلَمْنا فرمود: هرکس ادّعا کند که آن‌ها ایمان آورده‌اند، یا ادّعا کند که اسلام نیاورده‌اند، دروغ گفته است.
الباقر (علیه السلام)- لَا یَشْرَکُ الْإِیمَانَ وَ الْإِیمَانُ یَشْرَکُ الْإِسْلَامَ وَ هُمَا فِی الْقَوْلِ وَ الْفِعْلِ یَجْتَمِعَانِ کَمَا صَارَتِ الْکَعْبَهًُْ فِی الْمَسْجِدِ وَ الْمَسْجِدُ لَیْسَ فِی الْکَعْبَهًِْ وَ کَذَلِکَ الْإِیمَانُ یَشْرَکُ الْإِسْلَامَ وَ الْإِسْلَامُ لَا یَشْرَکُ الْإِیمَانَ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ: قالَتِ الْأَعْرابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَ لکِنْ قُولُوا أَسْلَمْنا وَ لَمَّا یَدْخُلِ الْإِیمانُ فِی قُلُوبِکُمْ فَقَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ أَصْدَقُ الْقَوْل.
امام باقر (علیه السلام)- اسلام شریک ایمان نیست، ولی ایمان با اسلام شریک است، و در گفتار (شهادتین) و کردار (عمل به مقرّرات دین) هر دو گرد می‌آیند (یعنی چنین کسی هم مؤمن است و هم مسلمان) چنان‌که کعبه در مسجد الحرام است، ولی مسجدالحرام در کعبه نیست، همچنین ایمان شریک اسلام است، ولی اسلام شریک ایمان نیست. و خدای عزّوجلّ می‌فرماید: قالَتِ الْأَعْرابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَ لکِنْ قُولُوا أَسْلَمْنا وَ لَمَّا یَدْخُلِ الْإِیمانُ فِی قُلُوبِکُمْ، و سخن خدای عزّوجلّ راست‌ترین سخن است.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌الصَّبَّاحِ الْکِنَانِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام): أَیُّهُمَا أَفْضَلُ الْإِیمَانُ أَوِ الْإِسْلَامُ فَإِنَ مَنْ قِبَلَنَا یَقُولُونَ إِنَّ الْإِسْلَامَ أَفْضَلُ مِنَ الْإِیمَانِ؟ فَقَالَ: الْإِیمَانُ أَرْفَعُ مِنَ الْإِسْلَامِ. قُلْتُ: فَأَوْجِدْنِی ذَلِکَ. قَالَ: مَا تَقُولُ فِیمَنْ أَحْدَثَ فِی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ مُتَعَمِّداً؟ قَالَ قُلْتُ: یُضْرَبُ ضَرْباً شَدِیداً. قَالَ: أَصَبْتَ. قَالَ: فَمَا تَقُولُ فِیمَنْ أَحْدَثَ فِی الْکَعْبَهًِْ مُتَعَمِّداً؟ قُلْتُ: یُقْتَلُ. قَالَ: أَصَبْتَ أَ لَا تَرَی أَنَّ الْکَعْبَهًَْ أَفْضَلُ مِنَ الْمَسْجِدِ وَ أَنَّ الْکَعْبَهًَْ تَشْرَکُ الْمَسْجِدَ وَ الْمَسْجِدُ لَا یَشْرَکُ الْکَعْبَهًَْ وَ کَذَلِکَ الْإِیمَانُ یَشْرَکُ الْإِسْلَامَ وَ الْإِسْلَامُ لَا یَشْرَکُ الْإِیمَان.
امام صادق (علیه السلام)- ابوصبّاح کنانی گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «از ایمان و اسلام کدامیک برتر است؟ زیرا مردمی که نزد ما هستند، می‌گویند: اسلام برتر از ایمان است». فرمود: «ایمان برتر از اسلام است». عرض کردم: «این مطلب را به من خوب بفهمانید». فرمود: «چه می‌گویی درباره‌ی کسی که عمداً در مسجدالحرام حدثی صادرکند»؟ (مثل آنکه بول کند) عرض کردم: «او را به شدّت می‌زنند». فرمود: «درست گفتی. چه می‌گویی درباره‌ی کسی‌که در خانه‌ی کعبه عمداً حدثی صادر کند»؟ عرض کردم: «باید کشته شود». فرمود: «درست گفتی، نمی‌بینی که خانه‌ی کعبه فضیلتش از مسجد بیشتر است، و کعبه با مسجد شریک است، ولی مسجد با کعبه شریک نیست؟ (زیرا کیفر توهین به کعبه در مسجد نیست) همچنین ایمان با اسلام شریکست، ولی اسلام شریک ایمان نیست».
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ الْإِیمَانَ یُشَارِکُ الْإِسْلَامَ وَ لَا یُشَارِکُهُ الْإِسْلَامُ إِنَّ الْإِیمَانَ مَا وَقَرَ فِی الْقُلُوبِ وَ الْإِسْلَامَ مَا عَلَیْهِ الْمَنَاکِحُ وَ الْمَوَارِیثُ وَ حَقْنُ الدِّمَاءِ وَ الْإِیمَانَ یَشْرَکُ الْإِسْلَامَ وَ الْإِسْلَامَ لَا یَشْرَکُ الْإِیمَان.
امام صادق (علیه السلام)- فضیل گوید: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که می‌فرمود: «ایمان شریک اسلام است، ولی اسلام شریک آن نیست. ایمان آن است که در دل نشیند و اسلام آن است که ازدواج و ارث و محفوظ‌بودن خون بر آن است، و ایمان با اسلام شرکت کند، ولی اسلام شریک ایمان نمی‌باشد»
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ سَمَاعَهًَْ‌بْنِ‌مِهْرَانَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْإِیمَانِ وَ الْإِسْلَامِ قُلْتُ لَهُ: أَ فَرْقٌ بَیْنَ الْإِسْلَامِ وَ الْإِیمَانِ؟ قَالَ فَأَضْرِبُ لَکَ مَثَلَهُ. قَالَ قُلْتُ: أَوْرِدْ ذَلِکَ. قَالَ: مَثَلُ الْإِیمَانِ وَ الْإِسْلَامِ مَثَلُ الْکَعْبَهًِْ الْحَرَامِ مِنَ الْحَرَمِ قَدْ یَکُونُ فِی الْحَرَمِ وَ لَا یَکُونُ فِی الْکَعْبَهًِْ وَ لَا یَکُونُ فِی الْکَعْبَهًِْ حَتَّی یَکُونَ فِی الْحَرَمِ وَ قَدْ یَکُونُ مُسْلِماً وَ لَا یَکُونُ مُؤْمِناً وَ لَا یَکُونُ مُؤْمِناً حَتَّی یَکُونَ مُسْلِماً. قَالَ قُلْتُ: فَیُخْرِجُ مِنَ الْإِیمَانِ شَیْءٌ؟ قَالَ: نَعَمْ. قُلْتُ: فَیُصَیِّرُهُ إِلَی مَا ذَا؟ قَالَ: إِلَی الْإِسْلَامِ أَوِ الْکُفْرِ وَ قَالَ لَوْ أَنَّ رَجُلًا دَخَلَ الْکَعْبَهًَْ فَأَفْلَتَ مِنْهُ بَوْلُهُ أُخْرِجَ مِنَ الْکَعْبَهًِْ وَ لَمْ یُخْرَجْ مِنَ الْحَرَمِ فَغَسَلَ ثَوْبَهُ وَ تَطَهَّرَ ثُمَّ لَمْ یُمْنَعْ أَنْ یَدْخُلَ الْکَعْبَهًَْ وَ لَوْ أَنَّ رَجُلًا دَخَلَ الْکَعْبَهًَْ فَبَالَ فِیهَا مُعَانِداً أُخْرِجَ مِنَ الْکَعْبَهًِْ وَ مِنَ الْحَرَمِ وَ ضُرِبَتْ عُنُقُه.
امام صادق (علیه السلام)- سماعهًْ‌بن‌مهران گوید: از امام (علیه السلام) سؤال‌کردم: «آیا میان اسلام و ایمان فرقی است»؟! فرمود: «برایت مثلش را بزنم»؟ عرض کردم: «بیان بفرمائید». فرمود: «مثل ایمان و اسلام مثل کعبهًْ به حرم مکّه است، گاهی انسان در حرم است و در کعبه نیست، ولی در کعبه نمی‌باشد، جز اینکه در حرم باشد، همچنین گاهی انسان مسلمان است و مؤمن نیست ولی مؤمن نباشد، جز آنکه مسلمان باشد. عرض کردم: چیزی هست که انسان را از ایمان خارج کند»؟ فرمود: «آری»، عرض کردم: «او را [که از ایمان خارج کرد] به کجا می‌برد»؟ فرمود: «به‌سوی اسلام یا کفر». و فرمود: «اگر مردی وارد کعبه شود و ناگاه بولش بریزد، از کعبه بیرون می‌رود، ولی از حرم بیرون نمی‌رود و جامه‌اش را می‌شوید و تطهیر می‌کند، آنگاه دخولش در کعبه مانعی ندارد، ولی اگر مردی داخل کعبه شود و از روی عناد و ستیزه در آنجا بول کند، از کعبه و حرم اخراج شده، گردنش زده می‌شود».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ جَمِیلِ‌بْنِ‌صَالِحٍ عَنْ سَمَاعَهًَْ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) أَخْبِرْنِی عَنِ الْإِسْلَامِ وَ الْإِیمَانِ أَ هُمَا مُخْتَلِفَانِ؟ فَقَالَ: إِنَّ الْإِیمَانَ یُشَارِکُ الْإِسْلَامَ وَ الْإِسْلَامَ لَا یُشَارِکُ الْإِیمَانَ. فَقُلْتُ: فَصِفْهُمَا لِی. فَقَالَ: الْإِسْلَامُ شَهَادَهًُْ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ التَّصْدِیقُ بِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بِهِ حُقِنَتِ الدِّمَاءُ وَ عَلَیْهِ جَرَتِ الْمَنَاکِحُ وَ الْمَوَارِیثُ وَ عَلَی ظَاهِرِهِ جَمَاعَهًُْ النَّاسِ وَ الْإِیمَانُ الْهُدَی وَ مَا یَثْبُتُ فِی الْقُلُوبِ مِنْ صِفَهًِْ الْإِسْلَامِ وَ مَا ظَهَرَ مِنَ الْعَمَلِ بِهِ وَ الْإِیمَانُ أَرْفَعُ مِنَ الْإِسْلَامِ بِدَرَجَهًٍْ إِنَّ الْإِیمَانَ یُشَارِکُ الْإِسْلَامَ فِی الظَّاهِرِ وَ الْإِسْلَامَ لَا یُشَارِکُ الْإِیمَانَ فِی الْبَاطِنِ وَ إِنِ اجْتَمَعَا فِی الْقَوْلِ وَ الصِّفَهًِْ.
امام صادق (علیه السلام)- سماعه گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «مرا از اسلام و ایمان با خبر ساز که آیا آن دو مختلفند»؟ فرمود: «ایمان شریک اسلام است و پابه‌پای او می‌آید، ولی اسلام شریک ایمان نیست». عرض کردم: «توضیح بفرمایید»، فرمود: «اسلام گواهی به یگانگی خدا، و تصدیق پیامبر (صلی الله علیه و آله) است و به همین مقدار، خون محفوظ می‌ماند، و قانون ازدواج وارث جریان می‌یابد، و بیشتر مردم همین ظاهر را گرفته‌اند، ولی ایمان، هدایت است و آنچه که از صفات اسلام در دل نفوذ کند و بر طبق آن عمل نماید، و ایمان یک درجه از اسلام بالاتر است، زیرا ایمان ظاهراً شریک اسلام است، ولی اسلام در باطن شریک ایمان نیست، گرچه در گفتار و صفات باهمند».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ سُفْیَانَ‌بْنِ‌السِّمْطِ قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) عَنِ الْإِسْلَامِ وَ الْإِیمَانِ مَا الْفَرْقُ بَیْنَهُمَا؟ فَلَمْ یُجِبْهُ ثُمَّ سَأَلَهُ فَلَمْ یُجِبْهُ ثُمَّ الْتَقَیَا فِی الطَّرِیقِ وَ قَدْ أَزِفَ مِنَ الرَّجُلِ الرَّحِیلُ فَقَالَ لَهُ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام): کَأَنَّهُ قَدْ أَزِفَ مِنْکَ رَحِیلٌ؟ فَقَالَ: نَعَمْ. فَقَالَ: فَالْقَنِی فِی الْبَیْتِ فَلَقِیَهُ فَسَأَلَهُ عَنِ الْإِسْلَامِ وَ الْإِیمَانِ مَا الْفَرْقُ بَیْنَهُمَا؟ فَقَالَ: الْإِسْلَامُ هُوَ الظَّاهِرُ الَّذِی عَلَیْهِ النَّاسُ شَهَادَهًُْ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ إِقَامُ الصَّلَاهًِْ وَ إِیتَاءُ الزَّکَاهًِْ وَ حِجُ الْبَیْتِ وَ صِیَامُ شَهْرِ رَمَضَانَ فَهَذَا الْإِسْلَامُ. وَ قَالَ: الْإِیمَانُ مَعْرِفَهًُْ هَذَا الْأَمْرِ مَعَ هَذَا فَإِنْ أَقَرَّ بِهَا وَ لَمْ یَعْرِفْ هَذَا الْأَمْرَ، کَانَ مُسْلِماً وَ کَانَ ضَالًّا.
امام صادق (علیه السلام)- سفیان‌بن‌سمط گوید: مردی از حضرت (علیه السلام) از اسلام و ایمان سؤال کرد که فرق بین آن دو چیست؟ حضرت پاسخ نداد. دوباره سؤال کرد باز جواب نشنید (آن مرد رفت و) سپس روزی در بین راه به حضرت برخورد درحالی‌که آماده‌ی کوچ‌کردن بود، حضرت به او فرمود: «گویا آماده سفری»؟ عرض کرد: «آری». فرمود: «پس در مسجد الحرام مرا ببین»! آن مرد در محلّ موعد خدمت حضرت رسیده و دوباره سؤال کرد: «چه فرقی بین اسلام و ایمان است»؟ فرمود: «اسلام برنامه ظاهری است که مردم دارند، شهادت به یگانگی خدا، و پیامبری محمّد (صلی الله علیه و آله) و برپا داشتن نماز و پرداختن زکات و حجّ خانه خدا، و روزه ماه رمضان، این اسلام است ولی ایمان شناسایی این امر (امامت) است، با این وصف اگر کسی بدان اقرار کند و این امر را نشناسد، مسلمان است ولی گمراه».
الباقر (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ: أَصْلَحَکَ اللَّهُ إِنَّ بِالْکُوفَهًِْ قَوْماً یَقُولُونَ مَقَالَهًًْ یَنْسُبُونَهَا إِلَیْکَ. قَالَ: وَ مَا هِیَ؟ قَالَ: یَقُولُونَ: إِنَّ الْإِیمَانَ غَیْرُ الْإِسْلَامِ. فَقَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام): نَعَمْ. فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ: صِفْهُ لِی. قَالَ: مَنْ شَهِدَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) رَسُولُ اللَّهِ وَ أَقَرَّ بِمَا جَاءَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ فَهُوَ مُسْلِمٌ. قَالَ: فَالْإِیمَانُ؟ قَالَ: مَنْ شَهِدَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّدا (صلی الله علیه و آله) رَسُولُ اللَّهِ وَ أَقَرَّ بِمَا جَاءَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ أَقَامَ الصَّلَاهًَْ وَ آتَی الزَّکَاهًَْ وَ صَامَ شَهْرَ رَمَضَانَ وَ حَجَّ الْبَیْتَ وَ لَمْ یَلْقَ اللَّهَ بِذَنْبٍ أَوْعَدَ عَلَیْهِ النَّارَ فَهُوَ مُؤْمِنٌ قَالَ أَبُوبَصِیرٍ: جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ أَیُّنَا لَمْ یَلْقَ اللَّهَ بِذَنْبٍ أَوْعَدَ عَلَیْهِ النَّارَ؟ فَقَالَ: لَیْسَ هُوَ حَیْثُ تَذْهَبُ إِنَّمَا هُوَ مَنْ لَمْ یَلْقَ اللَّهَ بِذَنْبٍ أَوْعَدَ عَلَیْهِ النَّارَ وَ لَمْ یَتُبْ مِنْهُ.
امام باقر (علیه السلام)- ابوبصیر گوید: خدمت امام باقر (علیه السلام) بودم مردی گفت: «خداوند شما را سلامت بدارد در کوفه گروهی هستند و گفته‌ای را به شما نسبت می‌دهند». فرمود: «آن گفته چیست»؟ گفت: «آن‌ها می‌گویند ایمان غیر از اسلام می‌باشد»، امام (علیه السلام) فرمود: «آری! درست است». آن مرد گفت: «برای من این موضوع را روشن کنید»، فرمود: «هرکس به وحدانیّت خداوند اقرار کند و به رسالت محمّد (صلی الله علیه و آله) اعتقاد پیدا نماید، و به هرچه از طرف خداوند متعال نازل‌شده پای‌بند باشند، نماز بگذارد، زکات بدهد، روزه بگیرد و حج هم بجای آورد آن مسلمان است». گفتم: «پس ایمان چیست»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «هرکس خدا را به وحدانیت و محمّد (صلی الله علیه و آله) را به رسالت بشناسد، و به آن چه از طرف خدا آمده اقرار کند و نماز بگزارد و زکات بدهد، و روزه بگیرد و حج خانه را بجای آورد و با گناهی که موجب دخول آتش نگردد در پیشگاه خداوند حاضر شود او مؤمن می‌باشد». ابوبصیر گوید: «عرض کردم قربانت گردم ما همه مرتکب گناه شده‌ایم و مستحقّ عذاب هستیم». امام (علیه السلام) فرمود: «آن طور نیست که شما می‌گویید مقصود کسی است که گناهی مرتکب می‌شود و مستحق می‌گردد، ولی بدون توبه از دنیا می‌رود».
الباقر (علیه السلام)- عن سُلَیْمَانَ‌بْنِ‌خَالِدٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَال: قَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام): یَا سُلَیْمَانُ أَ تَدْرِی مَنِ الْمُسْلِمُ؟ قُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ أَنْتَ أَعْلَمُ. قَالَ: الْمُسْلِمُ مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَ یَدِهِ ثُمَ قَالَ: وَ تَدْرِی مَنِ الْمُؤْمِنُ؟ قَالَ قُلْتُ: أَنْتَ أَعْلَمُ. قَالَ: إِنَّ الْمُؤْمِنَ مَنِ ائْتَمَنَهُ الْمُسْلِمُونَ عَلَی أَمْوَالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ وَ الْمُسْلِمُ حَرَامٌ عَلَی الْمُسْلِمِ أَنْ یَظْلِمَهُ أَوْ یَخْذُلَهُ أَوْ یَدْفَعَهُ دَفْعَهًًْ تُعَنِّتُه.
امام باقر (علیه السلام)- سلیمان‌بن‌خالد گوید: امام باقر (علیه السلام) فرمود: «ای سلیمان! می‌دانی مسلمان کیست»؟ گفتم: «قربانت گردم! شما داناتر هستید». فرمود: «مسلمان کسی است که مسلمانان از زبان و دست او در آسایش باشند و بعد فرمود: می‌دانی مؤمن کدام است»؟ گفتم: «شما داناترید». فرمود: «مؤمن کسی است که مؤمنان و مسلمانان او را در اموال خود امین بدانند و جان و مال خود را به او بسپارند، و حرام است که مسلمانی بر مسلمانی دیگر ظلم کند و یا او را رنج و آزار دهد و یا او را از خود دورکند و از در خانه‌اش محروم سازد».
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ الْإِسْلَامَ قَبْلَ الْإِیمَانِ وَ عَلَیْهِ یَتَوَارَثُونَ وَ یَتَنَاکَحُونَ وَ الْإِیمَانُ عَلَیْهِ یُثَابُونَ.
امام صادق (علیه السلام)- اسلام پیش از ایمان است، به‌وسیله‌ی اسلام از یکدیگر ارث می‌برند و ازدواج می‌کنند و به‌وسیله‌ی ایمان ثواب می‌برند.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ عَبْدِ‌الرَّحِیمِ الْقَصِیرِ قَالَ: کَتَبْتُ مَعَ عَبْدِ‌الْمَلِکِ إِلَی أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) أَسْأَلُهُ عَنِ الْإِیمَانِ مَا هُوَ؟ فَکَتَبَ إِلَیَّ مَعَ عَبْدِ‌الْمَلِکِ‌بْنِ‌أَعْیَنَ سَأَلْتَ رَحِمَکَ اللَّهُ عَنِ الْإِیمَانِ وَ الْإِیمَانُ هُوَ الْإِقْرَارُ بِاللِّسَانِ وَ عَقْدٌ فِی الْقَلْبِ وَ عَمَلٌ بِالْأَرْکَانِ وَ الْإِیمَانُ بَعْضُهُ مِنْ بَعْضٍ وَ هُوَ دَارٌ وَ کَذَلِکَ الْإِسْلَامُ دَارٌ وَ الْکُفْرُ دَارٌ فَقَدْ یَکُونُ الْعَبْدُ مُسْلِماً قَبْلَ أَنْ یَکُونَ مُؤْمِناً وَ لَا یَکُونُ مُؤْمِناً حَتَّی یَکُونَ مُسْلِماً فَالْإِسْلَامُ قَبْلَ الْإِیمَانِ وَ هُوَ یُشَارِکُ الْإِیمَانَ فَإِذَا أَتَی الْعَبْدُ کَبِیرَهًًْ مِنْ کَبَائِرِ الْمَعَاصِی أَوْ صَغِیرَهًًْ مِنْ صَغَائِرِ الْمَعَاصِی الَّتِی نَهَی اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عَنْهَا کَانَ خَارِجاً مِنَ الْإِیمَانِ سَاقِطاً عَنْهُ اسْمُ الْإِیمَانِ وَ ثَابِتاً عَلَیْهِ اسْمُ الْإِسْلَامِ فَإِنْ تَابَ وَ اسْتَغْفَرَ عَادَ إِلَی دَارِ الْإِیمَانِ وَ لَا یُخْرِجُهُ إِلَی الْکُفْرِ إِلَّا الْجُحُودُ وَ الِاسْتِحْلَالُ بِأَنْ یَقُولَ لِلْحَلَالِ هَذَا حَرَامٌ وَ لِلْحَرَامِ هَذَا حَلَالٌ وَ دَانَ بِذَلِکَ فَعِنْدَهَا یَکُونُ خَارِجاً مِنَ الْإِسْلَامِ وَ الْإِیمَانِ دَاخِلًا فِی الْکُفْرِ وَ کَانَ بِمَنْزِلَهًِْ مَنْ دَخَلَ الْحَرَمَ ثُمَّ دَخَلَ الْکَعْبَهًَْ وَ أَحْدَثَ فِی الْکَعْبَهًِْ حَدَثاً فَأُخْرِجَ عَنِ الْکَعْبَهًِْ وَ عَنِ الْحَرَمِ فَضُرِبَتْ عُنُقُهُ وَ صَارَ إِلَی النَّارِ.
امام صادق (علیه السلام)- عبدالرحیم قصیر گوید: نامه‌ای به امام صادق (علیه السلام) نوشتم که سؤال کرده بودم: «ایمان چیست»؟ و توسّط عبدالملک‌بن‌اعین فرستادم، حضرت (علیه السلام) نوشت و توسّط عبدالملک فرستاد که: «از ایمان پرسش کردی خدا رحمتت کند ایمان اقرار نمودن به زبان و تصمیم قلبی و عمل نمودن با اعضاء و جوارح است، ایمان اجزائی دارد به هم پیوسته و مانند خانه‌ایست (که سقف و در و دیوارش به هم پیوسته است) همچنین اسلام مانند خانه‌ایست و کفر هم مانند خانه‌ایست. گاهی بنده مسلمان است، پیش از آنکه مؤمن باشد (مسلمان است و هنوز مؤمن نشده) ولی مؤمن نشود، جز آنکه مسلمان باشد، پس اسلام پیش از ایمان است و شریک ایمان، و چون بنده گناه کبیره یا صغیره‌ای را که خدای عزّوجلّ از آن نهی فرموده مرتکب شود، از ایمان خارج شود، و اسم ایمان از او برداشته و اسم اسلام بر او گذاشته شود، سپس اگر توبه و استغفار کند، به خانه ایمان برگردد. و جز انکار و استحلال او را به‌سوی کفر نبرد، و استحلال اینست که: به چیز حلال بگوید: این حرام است و به چیز حرام بگوید: این حلال است و به آن عقیده پیدا کند، آنگاه است که از اسلام و ایمان خارج گشته و در کفر وارد شود و مانند کسی است که داخل حرم (مسجد الحرام) گشته و سپس داخل کعبه شود و در کعبه حدثی صادر کند، و از کعبه و حرم اخراج گشته و گردنش زده و به دوزخ رفته باشد».
الرّضا (علیه السلام)- الْإِیمَانُ مَعْرِفَهًٌْ بِالْقَلْبِ وَ إِقْرَارٌ بِاللِّسَانِ وَ عَمَلٌ بِالْأَرْکَانِ.
امام رضا (علیه السلام)- ایمان شناخت با قلب، و اقرار به زبان و عمل به ارکان می‌باشد.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- الاسلام علانیهًْ وَ الایمان فِی الْقَلْبِ وَ أَشَارَ الی صَدْرِهِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- اسلام آشکار است و ایمان در دل، و با این جمله به سینه‌اش اشاره فرمود.
الرّضا (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌الصَّلْتِ الْهَرَوِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا (علیه السلام) عَنِ الْإِیمَانِ فَقَالَ (علیه السلام): الْإِیمَانُ عَقْدٌ بِالْقَلْبِ وَ لَفْظٌ بِاللِّسَانِ وَ عَمَلٌ بِالْجَوَارِحِ لَا یَکُونُ الْإِیمَانُ إِلَّا هَکَذَا.
امام رضا (علیه السلام)- اباصلت هروی گوید: از امام رضا (علیه السلام) سؤال کردم: «ایمان چیست»؟ فرمود: «ایمان اعتقاد قلبی و اقرار به زبان و عمل به اعضاء و جوارح است، و ایمان جز به این حقیقت پیدا نخواهد کرد».
الصّادق (علیه السلام)- هَذِهِ شَرَائِعُ الدِّینِ ... الْإِسْلَامَ غَیْرُ الْإِیمَانِ وَ کُلُ مُؤْمِنٍ مُسْلِمٌ وَ لَیْسَ کُلُّ مُسْلِمٍ مُؤْمِنا.
امام صادق (علیه السلام)- این مسائل شرایع و آداب دینی است. اسلام غیر از ایمان است، هر مؤمنی مسلمان می‌باشد ولی هر مسلمانی مؤمن نیست.
الصّادقین (علیها السلام)- الْإِیمَانُ إِقْرَارٌ وَ عَمَلٌ وَ الْإِسْلَامُ إِقْرَارٌ بِلَا عَمَل.
امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام)- ایمان، اقرار و عمل است، ولی اسلام اقرار است بدون عمل.
الصّادق (علیه السلام)- الْإِسْلَامُ یُحْقَنُ بِهِ الدَّمُ وَ تُؤَدَّی بِهِ الْأَمَانَهًُْ وَ تُسْتَحَلُّ بِهِ الْفُرُوجُ وَ الثَّوَابُ عَلَی الْإِیمَان.
امام صادق (علیه السلام)- اسلام خود را حفظ می‌کند، و امانت را برمی‌گرداند، و زن‌ها را حلال می‌نماید ولی ثواب و پاداش بر ایمان مترتّب می‌باشد.
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- الْإِیمَانُ قَوْلٌ وَ عَمَل.
علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- ایمان؛ گفتار و کردار است.