آیه حَتَّى إِذا جاءَنا قالَ يا لَيْتَ بَيْني وَ بَيْنَكَ بُعْدَ الْمَشْرِقَيْنِ فَبِئْسَ الْقَرينُ [38]
تا زمانى‌كه [در قيامت] نزد ما حاضر شود مى‌گويد: «اى كاش ميان من و تو فاصله‌ی مشرق و مغرب بود؛ چه بد همنشينى بودى!
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- فَبِئْسَ الْقَرِینُ کُنْتَ لِی فِی الدُّنْیَا فَبِئْسَ الْقَرِینُ أَنْتَ لِیَ الْیَوْمَ فَإِنَّهُمَا یَکُونَانِ مَشْدُودَیْنِ فِی سِلْسِلَهًٍْ وَاحِدَهًٍْ زِیَادَهًَْ عُقُوبَهًٍْ وَ غَمٍّ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- فَبِئْسَ الْقَرِینُ؛ پس چه بد همنشینی برای من در دنیا بودی و چه بد همنشینی امروز برای من هستی؛ زیرا آن دو در یک زنجیر بسته شده‌اند تا عقوبت و غصّه‌شان بیشتر شود.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- رُوِیَ أَنَّهُ قِیل یا رسول الله (صلی الله علیه و آله) أَخْبِرْنِی عَنِ الْعَبْدِ کَمْ مَعَهُ مِنْ مَلَکٍ فَقَالَ (علیه السلام) مَلَکٌ عَنْ یَمِینِکَ لِلْحَسَنَاتِ هُوَ أَمِینٌ عَلَی الَّذِی عَلَی الشِّمَالِ فَإِذَا عَمِلْتَ حَسَنَهًًْ کَتَبَ عَشْراً وَ إِذَا عَمِلْتَ سَیِّئَهًًْ قَالَ الَّذِی عَلَی الشِّمَالِ لِصَاحِبِ الْیَمِینِ أَکْتُبُ قَالَ لَا لَعَلَّهُ یَتُوبُ فَإِذَا قَالَ ثَلَاثاً قَالَ نَعَمْ اکْتُبْ أَرَاحَنَا اللَّهُ مِنْهُ فَبِئْسَ الْقَرِینُ مَا أَقَلَّ مُرَاقَبَتَهُ لِلَّهِ وَ اسْتِحْیَاءَهُ مِنَّا.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! به من خبر بده که [هر] بنده چند فرشته همراه دارد»؟ فرمود: «فرشته‌ای در سمت راستت برای [ثبت] کارهای نیک توست؛ او امین [مورد اطمینان] فرشته‌ی سمت چپ است هرگاه کار نیکی انجام می‌دهی، آن را ده تا می‌نویسد و هرگاه عمل بدی انجام می‌دهی، آن فرشته‌ای که در سمت چپ است به فرشته‌ی سمت راست میگوید: بنویس». [فرشته‌ی سمت راست] گوید: «نه؛ [صبر کن]! شاید توبه کند». هنگامی‌که سه بار این را میگوید، [فرشته‌ی راست] گوید: «بله؛ می‌نویسم. خدا ما را از دست او راحت کند، فَبِئْسَ الْقَرِینُ چقدر مراقبتش از خدا و حیایش از ما، کم است».
الباقر (علیه السلام)- عَنْ جَابِرِ‌بْنِ‌یَزِیدَ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: إِذَا أَرَادَ اللَّهُ قَبْضَ رُوحِ الْکَافِرِ قَالَ: یَا مَلَکَ الْمَوْتِ انْطَلِقْ أَنْتَ وَ أَعْوَانُکَ إِلَی عَدُوِّی فَإِنِّی قَدِ ابْتَلَیْتُهُ فَأَحْسَنْتُ الْبَلَاءَ وَ دَعَوْتُهُ إِلَی دَارِ السَّلَامِ فَأَبَی إِلَّا أَنْ یَشْتِمَنِی وَ کَفَرَ بِی وَ بِنِعْمَتِی وَ شَتَمَنِی عَلَی عَرْشِی فَاقْبِضْ رُوحَهُ حَتَّی تَکُبَّهُ فِی النَّارِ قَالَ فَیَجِیئُهُ مَلَکُ الْمَوْتِ بِوَجْهٍ کَرِیهٍ کَالِحٍ عَیْنَاهُ کَالْبَرْقِ الْخَاطِفِ ... فَإِذَا نَظَرَ إِلَی مَلَکِ الْمَوْتِ شَخَصَ بَصَرُهُ وَ طَارَ عَقْلُهُ قَالَ: یَا مَلَکَ الْمَوْتِ ارْجِعُونِ. قَالَ: فَیَقُولُ مَلَکُ الْمَوْتِ: کَلَّا إِنَّها کَلِمَةٌ هُوَ قائِلُها. قَالَ: فَیَقُولُ: یَا مَلَکَ الْمَوْتِ فَإِلَی مَنْ أَدَعُ مَالِی وَ أَهْلِی وَ وُلْدِی وَ عَشِیرَتِی وَ مَا کُنْتُ فِیهِ مِنَ الدُّنْیَا؟ فَیَقُولُ: دَعْهُمْ لِغَیْرِکَ وَ اخْرُجْ إِلَی النَّارِ. وَ قَالَ: فَیَضْرِبُهُ بِالسَّفُّودِ ضَرْبَهًًْ فَلَا یَبْقَی مِنْهُ شُعْبَهًٌْ إِلَّا أَنْشَبَهَا فِی کُلِّ عِرْقٍ وَ مَفْصِلٍ ثُمَّ یَجْذِبُهُ جَذْبَهًًْ فَیَسُلُّ رُوحَهُ مِنْ قَدَمَیْهِ بَسْطاً فَإِذَا بَلَغَتِ الرُّکْبَتَیْنِ أَمَرَ أَعْوَانَهُ فَأَکَبُّوا عَلَیْهِ بِالسِّیَاطِ ضَرْباً ثُمَّ یَرْفَعُهُ عَنْهُ فَیُذِیقُهُ سَکَرَاتِهِ وَ غَمَرَاتِهِ قَبْلَ خُرُوجِهَا کَأَنَّمَا ضَرَبَ بِأَلْفِ سَیْفٍ فَلَوْ کَانَ لَهُ قُوَّهًُْ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ لَاشْتَکَی کُلُّ عِرْقٍ مِنْهُ عَلَی حِیَالِهِ بِمَنْزِلَهًِْ سَفُّودٍ کَثِیرِ الشُّعَبِ أُلْقِیَ عَلَی صُوفٍ مُبْتَلٍّ ثُمَّ یُطَوِّقُهُ فَلَمْ یَأْتِ عَلَی شَیْءٍ إِلَّا انْتَزَعَهُ کَذَلِکَ خُرُوجُ نَفْسِ الْکَافِرِ مِنْ عِرْقٍ وَ عُضْوٍ وَ مَفْصِلٍ وَ شَعْرَهًٍْ فَ إِذا بَلَغَتِ الْحُلْقُومَ ضَرَبَتِ الْمَلَائِکَهًُْ وَجْهَهُ وَ دُبُرَهُ وَ قِیلَ أَخْرِجُوا أَنْفُسَکُمُ الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذابَ الْهُونِ بِما کُنْتُمْ تَقُولُونَ عَلَی اللهِ غَیْرَ الْحَقِّ وَ کُنْتُمْ عَنْ آیاتِهِ تَسْتَکْبِرُونَ ... ثُمَ یُدْفَعُ فِی صَدْرِهِ دَفْعَهًًْ فَیَهْوِی عَلَی رَأْسِهِ سَبْعِینَ أَلْفَ عَامٍ حَتَّی یُوَاقِعَ الْحُطَمَهًَْ فَإِذَا وَاقَعَهَا دَقَّتْ عَلَیْهِ وَ عَلَی شَیْطَانِهِ وَ جَاذَبَهُ الشَّیْطَانُ بِالسِّلْسِلَهًِْ کُلَّمَا وَقَعَ رَأْسُهُ نَظَرَ إِلَی قُبْحِ وَجْهِهِ کَلَحَ فِی وَجْهِهِ قَالَ: فَیَقُولُ: یا لَیْتَ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ بُعْدَ الْمَشْرِقَیْنِ فَبِئْسَ الْقَرِینُ وَیْحَکَ بِمَا أَغْوَیْتَنِی احْمِلْ عَنِّی مِنْ عَذَابِ اللَّهِ مِنْ شَیْءٍ. فَیَقُولُک یَا شَقِیُّ کَیْفَ أَحْمِلُ عَنْکَ مِنْ عَذَابِ اللَّهِ مِنْ شَیْءٍ وَ أَنَا وَ أَنْتَ الْیَوْمَ فِی الْعَذابِ مُشْتَرِکُونَ؟ ثُمَّ یَضْرِبُ عَلَی رَأْسِهِ ضَرْبَهًًْ فَیَهْوِی سَبْعِینَ أَلْفَ عَامٍ حَتَّی یَنْتَهِیَ إِلَی عَیْنٍ یُقَالُ لَهَا آنِیَهًْ.
امام باقر (علیه السلام)- از جابربن‌یزید جُعفی نقل شده که امام باقر (علیه السلام) فرمود: هنگامی که خداوند بخواهد جان کافر را بگیرد، می فرماید: «ای ملک الموت، با یارانت به سوی دشمن من برو که من او را به سوی دار السّلام دعوت کردم امّا روی برگرداند و مرا نکوهش کرد و به من و نعمت‌هایم کافر شد و مرا بر عرشم شماتت کرد. جان او را بگیر و او را در آتش بینداز». پس ملک الموت با چهره ای زشت و سیاه به سوی او می رود. چشمانش برق وحشتناکی دارد و صدایش مانند رعد کوبنده است، ... پس هنگامی که به ملک الموت نگاه می کند، چشمش تیز میشود و عقلش زایل می گردد. میگوید: «ای ملک الموت، مرا باز گردانید». ملک الموت می گوید: چنین نیست! این سخنی است که او به زبان میگوید. (مؤمنون/۱۰۰) او می گوید: «ای ملک الموت، پس مال و فرزندان و خانواده و عشیره و متعلّقات خود را در دنیا به سوی چه کسی بخوانم»؟ می گوید: «آن ها را برای کسی جز خودت بگذار و به جهنّم برو». با عصای آهنی ضربه ای به او می زند که در همه‌ی رگ و پی بدنش نفوذ می کند سپس او را می‌کشاند به طوری که جان او از کف پایش بالا می آید و وقتی به زانوهایش می رسد، به یارانش دستور می دهد و او را با شلّاق می اندازند و دوباره بلند می کنند و قبل از خروج جانش سکرات موت را به او می نوشانند. گویا با هزار شمشیر به او ضربه زده اند و اگر قدرت جنّ و انس را داشته باشد، همه‌ی رگ های بدنش در مقابل او لب به شکایت می گشایند، از شدّت درد عصای آهنی چند شعبه ای که بر پشم تر خوابانده می شود و به هر چیز که بخورد آن را از جا می کند و بیرون آمدن جان کافر از رگ ها و اعضا و مفاصل و موها بدین صورت است؛ پس وقتی که جان به حلقوم رسید، فرشتگان به صورت و پشتش ضربه ای می زنند و به او می‌گویند: أَخْرِجُوا أَنْفُسَکُمُ الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذابَ الْهُونِ بِما کُنْتُمْ تَقُولُونَ عَلَی اللهِ غَیْرَ الْحَقِّ وَ کُنْتُمْ عَنْ آیاتِهِ تَسْتَکْبِرُونَ سپس او را هل می دهند و سقوط او هفتادهزار سال طول می کشد تا اینکه به پتک ها برخورد می کند. وقتی به آن برخورد کرد، بر او و شیطانش کوبیده می شود و شیطان او را به زنجیر می کشد پس هر بار که سر خود را بلند کند و به زشتی روی شیطان خود بنگرد، سیاه‌روی می شود و می گوید: «یا لَیْتَ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ بُعْدَ الْمَشْرِقَیْنِ فَبِئْسَ الْقَرِینُ؛ وای بر تو که مرا گمراه کردی، قدری از عذاب خداوند را از من برگیر». او می گوید: «ای بیچاره! چگونه عذاب را از تو برطرف کنم که من و تو در این روز در عذاب مشترک هستیم» سپس ضربه ای به سرش وارد میکند که با آن ضربه به مدّت هفتاد هزار سال سقوط می کند تا به چشمه ای می رسد که آنیة نام دارد.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- حَتَّی إِذا جاءَنا قالَ یا لَیْتَ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ بُعْدَ الْمَشْرِقَیْنِ فَبِئْسَ الْقَرِینُ یَا ابْنَ مَسْعُودٍ إِنَّهُمْ لَیَعِیبُونَ عَلَی مَنْ یَقْتَدِی بِسُنَّتِی وَ فَرَائِضِ اللَّه.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- حَتَّی إِذا جاءَنا قالَ یا لَیْتَ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ بُعْدَ الْمشْرِقَیْنِ فَبِئْسَ الْقَرِینُ؛ ای پسر مسعود! این‌گونه افراد بر کسانی که از فرایض الهی و سنّت من پیروی میکنند عیب می‌گیرند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَال لَمَّا أُسْرِیَ بِالنَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) قِیلَ لَهُ إِنَّ اللَّهَ مُخْتَبِرُکَ فِی ثَلَاثٍ لِیَنْظُرَ کَیْفَ صَبْرُکَ قَالَ أُسْلِمُ لِأَمْرِکَ یَا رَبِّ وَ لَا قُوَّهًَْ لِی عَلَی الصَّبْرِ إِلَّا بِکَ فَمَا هُنَّ قِیل أَمَّا الثَّالِثَهًُْ فَمَا یَلْقَی أَهْلُ بَیْتِکَ مِنْ بَعْدِکَ مِنَ الْقَتْل أَمَّا ابْنَتُکَ فَتُظْلَمُ وَ تُحْرَمُ وَ یُؤْخَذُ حَقُّهَا غَصْباً الَّذِی تَجْعَلُهُ لَهَا وَ تُضْرَبُ وَ هِیَ حَامِلٌ وَ یُدْخَلُ عَلَی حَرِیمِهَا وَ مَنْزِلِهَا بِغَیْرِ إِذْنٍ ثُمَّ یَمَسُّهَا هَوَانٌ وَ ذُلٌّ ثُمَّ لَا تَجِدُ مَانِعاً وَ تَطْرَحُ مَا فِی بَطْنِهَا مِنَ الضَّرْبِ وَ تَمُوتُ مِنْ ذَلِکَ الضَّرْبِ قَالَ إِنَّا لِلهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ قَبِلْتُ یَا رَبِّ وَ سَلَّمْتُ وَ مِنْکَ التَّوْفِیقُ وَ الصَّبْر وَ أَمَّا ابْنَتُکَ فَإِنِّی أُوْقِفُهَا عِنْدَ عَرْشِی فَیُقَالُ لَهَا إِنَّ اللَّهَ قَدْ حَکَّمَکِ فِی خَلْقِهِ فَمَنْ ظَلَمَکِ وَ ظَلَمَ وُلْدَکِ فَاحْکُمِی فِیهِ بِمَا أَحْبَبْتِ فَإِنِّی أُجِیزُ حُکُومَتَکِ فِیهِمْ فَتَشْهَدُ الْعَرْصَهًَْ فَإِذَا أُوقِفَ مَنْ ظَلَمَهَا أَمَرَتْ بِهِ إِلَی النَّارِ فَیَقُولُ الظَّالِمُ وَا حَسْرَتَاهْ عَلی ما فَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اللهِ وَ یَتَمَنَّی الْکَرَّهًَْ وَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلی یَدَیْهِ یَقُولُ یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا یا وَیْلَتی لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلِیلًا وَ قَالَ حَتَّی إِذا جاءَنا قالَ یا لَیْتَ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ بُعْدَ الْمَشْرِقَیْنِ فَبِئْسَ الْقَرِینُ وَ لَنْ یَنْفَعَکُمُ الْیَوْمَ إِذْ ظَلَمْتُمْ أَنَّکُمْ فِی الْعَذابِ مُشْتَرِکُون.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- امام صادق (علیه السلام) فرمود: زمانی‌که پیامبر (صلی الله علیه و آله) به معراج رفت، به ایشان گفته شد: خداوند تو را به‌وسیله‌ی سه مصیبت می‌آزماید تا بنگرد بردباری‌ات چگونه است. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «پروردگارا! من تسلیم و فرمانبردار اوامر تو هستم و جز به یاری تو هیچ نیرویی در بردباری بر آنها نخواهم داشت. این مصیبت‌ها چیستند؟ به ایشان گفته شد: ... سوّم، مصیبت کشته‌شدن اهل بیتت پس از وفات توست ... همچنین به دخترت ظلم میکنند و او از حقّش محروم میشود و حقّی را که تو برای او قرار داده‌ای از او غصب میشود و درحالی‌که باردار خواهد بود، مورد ضرب و شتم قرار می‌گیرد و بدون اجازه، وارد حریم و خانه‌ی او می‌شوند. سپس به خواری و ذلّت گرفتار میشود و در این مصیبت هیچ یاوری نخواهد داشت. در نتیجه در اثر آن ضربات، فرزندی را که در شکم دارد، سقط میشود و سپس خودش به علّت آن ضربات وفات می‌یابد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: إِنَّا لِلهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ. پروردگارا! پذیرفتم و خود را تسلیم اوامر تو کردم و توفیق صبر و بردباری را از تو می‌خواهم ... همچنین دخترت را کنار عرش خودم نگه می‌دارم. به او گفته میشود. خداوند تو را به‌عنوان حاکم و فرمانبردار در میان مخلوقاتش قرار داده است. بنابراین درباره‌ی کسانی که به تو و فرزندانت ظلم کرده‌اند، هرگونه که می‌خواهی حکم صادر کن، زیرا من حکم تو علیه آنها را روا می‌دانم. تو هم شاهد این جریان خواهی بود. دراین‌هنگام کسی را که به او ظلم کرده است در مقابل او نگه می‌دارند. او دستور میدهد آن شخص را به آتش بیندازند. آن فرد ظالم در این موقعیّت میگوید: افسوس بر من از کوتاهی‌هایی که در اطاعت فرمان خدا کردم. (زمر/۵۶) و آرزوی مرگ یک‌باره می‌نماید و ستمکار دست خود را [از شدّت حسرت] به دندان می‌گزد و میگوید: «ای کاش با رسول [خدا] راهی برگزیده بودم! (فرقان/۲۷) همچنین میگوید: حَتَّی إِذَا جَاءنَا قَال یا لیتَ بَینِی و بَینَکَ بُعْدَ المَشْرِقَینِ فَبِئْسَ القَرِینُ* و لن ینفَعَکُمُ الیومَ إِذ ظَّلمْتُمْ أَنَّکُمْ فِی العَذَابِ مُشْتَرِکُونَ».