آیه أَمْ يَحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ بَلى وَ رُسُلُنا لَدَيْهِمْ يَكْتُبُونَ [80]
آيا آنان مى‌پندارند كه ما اسرار نهانى و سخنان درگوشى آنان را نمى‌شنويم؟! آرى، فرستادگان (فرشتگان) ما نزد آن‌ها هستند و مى‌نويسند.
الصّادق (علیه السلام)- دَعُوا بَنِی أُمَیَّهًَْ إِلَی مِیثَاقِهِمْ أَنْ لَا یُصَیِّرُوا لَنَا الْأَمْرَ بَعْدَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) وَ لَا یُعْطُونَا مِنَ الْخُمُسِ شَیْئاً وَ قَالُوا إِنْ أَعْطَیْنَاهُمُ الْخُمُسَ اسْتَغْنَوْا بِهِ فَقَالُوا سَنُطِیعُکُمْ فِی بَعْضِ الْأَمْرِ لَا تُعْطُوهُمْ مِنَ الْخُمُسِ شَیْئاً فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَلَی نَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) أَمْ أَبْرَمُوا أَمْراً فَإِنَّا مُبْرِمُونَ أَمْ یَحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ بَلی وَ رُسُلُنا لَدَیْهِمْ یَکْتُبُونَ.
امام صادق (علیه السلام)- یعنی آنان بنی‌امیّه را به عهد و پیمانشان دعوت کردند تا بعد از پیامبر (صلی الله علیه و آله) خلافت و ولایت را به ما برنگردانند و چیزی از خمس به ما ندهند و گفتند: «اگر ما خمس را به آن‌ها بدهیم، آن‌ها با این خمس بی‌نیاز می‌شوند»، پس گفتند: سَنُطِیعُکُمْ فِی بَعْضِ الْأَمْرِ وَاللهُ یَعْلَمُ إِسْرَارَهُمْ؛ یعنی چیزی از خمس به آن‌ها ندهید. و خداوند این آیه را بر پیامبرش نازل کرد: أَمْ أَبْرَمُوا أَمْراً فَإِنَّا مُبْرِمُونَ أَمْ یَحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ بَلی وَ رُسُلُنا لَدَیْهِمْ یَکْتُبُونَ.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ذلِکَ بِأَنَّهُمْ کَرِهُوا ما أَنْزَلَ اللهُ فَأَحْبَطَ أَعْمالَهُمْ وَ قَوْلِهِ ذلِکَ بِأَنَّهُمْ قالُوا لِلَّذِینَ کَرِهُوا ما نَزَّلَ اللهُ سَنُطِیعُکُمْ فِی بَعْضِ الْأَمْرِ وَ اللهُ یَعْلَمُ إِسْرارَهُمْ قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَمَّا أَخَذَ الْمِیثَاقَ لِامیرالمؤمنین (علیه السلام) قَالَ أَ تَدْرُونَ مَنْ وَلِیُّکُمْ بَعْدِی قَالُوا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ إِنْ تَظاهَرا عَلَیْهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلاهُ وَ جِبْرِیلُ وَ صالِحُ الْمُؤْمِنِینَ یَعْنِی عَلِیّاً (علیه السلام) هُوَ وَلِیُّکُمْ مِنْ بَعْدِی هَذِهِ الْأُولَی وَ أَمَّا الْمَرَّهًُْ الثَّانِیَهًُْ لَمَّا أَشْهَدَهُمْ یَوْمَ غَدِیرِ خُمٍّ وَ قَدْ کَانُوا یَقُولُونَ لَئِنْ قَبَضَ اللَّهُ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) لَا نُرْجِعُ هَذَا الْأَمْرَ فِی آلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) وَ لَا نُعْطِیهِمْ مِنَ الْخُمُسِ شَیْئاً فَاطَّلَعَ اللَّهُ نَبِیَّهُ (صلی الله علیه و آله) عَلَی ذَلِکَ وَ أَنْزَلَ عَلَیْهِ أَمْ یَحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ بَلی وَ رُسُلُنا لَدَیْهِمْ یَکْتُبُون.
امام صادق (علیه السلام)- محمّدبن‌فضیل گوید: از امام صادق (علیه السلام) در تفسیر آیه: این به خاطر آن است که از آنچه خداوند نازل کرده کراهت داشتند ازاین‌رو خدا اعمالشان را حبط و نابود کرد!. (محمّد/۹). و این آیه: این به خاطر آن است که آنان به کسانی که نزول وحی الهی را کراهت داشتند گفتند: «ما در بعضی از امور از شما پیروی می‌کنیم»؟ درحالی‌که خداوند پنهانکاری آنان را می‌داند. (محمّد/۲۶) پرسیدم. فرمود: «هنگامی‌که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) برای امیرالمؤمنین (علیه السلام) پیمان گرفت. فرمود: «می‌دانید ولیّ و جانشین بعد از من کیست»؟ گفتند: «خدا و پیامبرش می‌داند». فرمود: «خداوند می‌گوید: و اگر برضدّ او دست‌به‌دست هم دهید، [کاری از پیش نخواهید برد] زیرا خداوند یاور اوست و همچنین جبرئیل و مؤمنان صالح. (تحریم/۴) منظور علی (علیه السلام) است که او ولیّ شما بعد از من است». این مرتبه‌ی اوّل بود. امّا مرتبه‌ی دوّم موقعی که از غدیر خم مردم را گواه بر ولایت علی (علیه السلام) گرفت، گروهی می‌گفتند: اگر خداوند محمّد (صلی الله علیه و آله) را قبض روح نماید هرگز نخواهیم گذاشت خلافت به بستگان او برسد و از خمس به ایشان نخواهیم داد. خداوند پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) را از این راز مطلع نمود و این آیه را بر او نازل فرمود: أَمْ یَحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ بَلی وَ رُسُلُنا لَدَیْهِمْ یَکْتُبُونَ».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ‌بْنِ‌کَثِیر عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَوْلُهُ کَرِهُوا ما نَزَّلَ اللهُ وَ الَّذِی نَزَّلَ اللَّهُ مَا افْتَرَضَ عَلَی خَلْقِهِ مِنْ وَلَایَهًِْ امیرالمؤمنین (علیه السلام) وَ کَانَ مَعَهُمْ أَبُو عُبَیْدَهًَْ وَ کَانَ کَاتِبَهُمْ فَأَنْزَلَ اللَّهُ أَمْ أَبْرَمُوا أَمْراً فَإِنَّا مُبْرِمُونَ* أَمْ یَحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ الْآیَهًَْ.
امام صادق (علیه السلام)- عبدالرّحمن‌بن‌کثیر گوید: امام صادق (علیه السلام) در مورد آیه: به کسانی که نزول وحی الهی را کراهت داشتند. (محمّد/۲۶) فرمود: از آنچه خدا لازم نموده بود ناراحت بودند و آن وجوب ولایت علی (علیه السلام) برای مردم بود. با این دسته ابوعبیده نیز بود که نویسنده‌ی ایشان به شمار می‌رفت خداوند این آیه را فرستاد: أَمْ أَبْرَمُوا أَمْراً فَإِنَّا مُبْرِمُونَ* أَمْ یَحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ پیمان می‌بندند ما نیز پیمان بسته‌ایم آن‌ها خیال می‌کنند ما اسرارشان را نمی‌دانیم و آهسته نجوا کردنشان را نمی‌شنویم.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنْ بُرَیْدَهًَْ الْأَسْلَمِیِ أَنَّ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) قَالَ لِبَعْضِ أَصْحَابِهِ: سَلِّمُوا عَلَی عَلِیٍّ (علیه السلام) بِإِمْرَهًِْ الْمُؤْمِنِینَ. فَقَالَ رَجُلٌ مِنَ الْقَوْمِ: لَا وَ اللَّهِ لَا یَجْتَمِعُ النُّبُوَّهًُْ وَ الْخِلَافَهًُْ فِی أَهْلِ بَیْتٍ أَبَداً فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ أَمْ أَبْرَمُوا أَمْراً فَإِنَّا مُبْرِمُونَ أَمْ یَحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ بَلی وَ رُسُلُنا لَدَیْهِمْ یَکْتُبُونَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- بریده اسلمی گوید: پیامبر (صلی الله علیه و آله) به بعضی از یارانش فرمود: «رسیدن به ولایت مؤمنان را به علی (علیه السلام) تبریک بگویید». یکی از آنان گفت: «به خدا قسم! نبوّت و امامت هرگز در یک خاندان گرد هم نمی‌آید. دراین‌هنگام خداوند آیه زیر را نازل فرمود: أَمْ أَبْرَمُوا أَمْرًا فَإِنَّا مُبْرِمُونَ* أَمْ یحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ ونَجْواهُم بَلی ورُسُلنَا لدَیهِمْ یکْتُبُونَ».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنْ عَبْدِ‌اللَّهِ‌بْنِ‌الْعَبَّاسِ (رحمة الله علیه) أَنَّهُ قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَخَذَ عَلَیْهِمُ الْمِیثَاقَ مَرَّتَیْنِ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) الْأُولَی حِینَ قَالَ: أَ تَدْرُونَ مَنْ وَلِیُّکُمْ مِنْ بَعْدِی؟ قَالُوا: اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ. قَالَ: صَالِحُ الْمُؤْمِنِینَ وَ أَشَارَ بِیَدِهِ إِلَی عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ قَالَ هَذَا وَلِیُّکُمْ مِنْ بَعْدِی. وَ الثَّانِیَهًُْ یَوْمُ غَدِیرِ خُمٍّ یَقُولُ: مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِیٌّ (علیه السلام) مَوْلَاهُ وَ کَانُوا قَدْ أَسَرُّوا فِی أَنْفُسِهِمْ وَ تَعَاقَدُوا أَنْ لَا نَرْجِعَ إِلَی أَهْلِهِ هَذَا الْأَمْرُ وَ لَا نُعْطِیهِمْ الْخُمُسَ فَأَطْلَعَ اللَّهُ نَبِیَّهُ (صلی الله علیه و آله) عَلَی أَمْرِهِمْ وَ أَنْزَلَ عَلَیْه أَمْ أَبْرَمُوا أَمْراً فَإِنَّا مُبْرِمُونَ أَمْ یَحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ بَلی وَ رُسُلُنا لَدَیْهِمْ یَکْتُبُونَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) گوید: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) دو بار برای علی (علیه السلام) از آنان تعهّد و پیمان گرفت. اوّلین‌بار زمانی بود که فرمود: «آیا می‌دانید پس از من، ولیّ شما کیست»؟ آن‌ها پاسخ دادند: «خداوند و پیامبرش می‌دانند». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «بهترین فرد مؤمن و با دستش به علیّ‌بن‌ابیطالب (علیه السلام) اشاره کرد و فرمود: پس از من، این شخص، ولیّ و سرپرست شماست. دوّمین‌بار روز غدیر خم بود که فرمود: هرکسی من مولای اویم، پس علی (علیه السلام) هم مولای اوست. آن‌ها از او کینه‌ها به دل گرفتند و با یکدیگر پیمان بستند که اجازه ندهند اهل بیت (علیهم السلام) به این مقام دست یابند و آن‌ها را از خمس محروم کنند. خداوند این امر را به پیامبرش اطّلاع داد و آیه‌ی زیر را بر او نازل کرد: أَمْ أَبْرَمُوا أَمْرًا فَإِنَّا مُبْرِمُونَ * أَمْ یحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ ونَجْواهُم بَلی و رُسُلنَا لدَیهِمْ یکْتُبُونَ».
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- فَاجْتَمَعَ قَوْمٌ مِنْ أَصْحَابِهِ وَ قَالُوا یُرِیدُ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) أَنْ یَجْعَلَ الْإِمَامَهًَْ فِی أَهْلِ بَیْتِهِ فَخَرَجَ مِنْهُمْ أَرْبَعَهًُْ نَفَرٍ إِلَی مَکَّهًَْ وَ دَخَلُوا الْکَعْبَهًَْ وَ تَعَاهَدُوا وَ تَعَاقَدُوا وَ کَتَبُوا فِیمَا بَیْنَهُمْ کِتَاباً إِنْ أَمَاتَ اللَّهُ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) أَوْ قَتَلَهُ أَنْ لَا یَرُدُّوا هَذَا الْأَمْرَ فِی أَهْلِ بَیْتِهِ (علیهم السلام) أَبَداً فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی عَلَی نَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی ذَلِکَ أَمْ أَبْرَمُوا أَمْراً فَإِنَّا مُبْرِمُونَ* أَمْ یَحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ بَلی وَ رُسُلُنا لَدَیْهِمْ یَکْتُبُونَ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- پس جمعی از اصحاب وی گرد آمده و گفتند: «محمّد (صلی الله علیه و آله) می خواهد امامت را در اهل بیت خود قرار دهد». سپس چهار تن از ایشان به مکّه رفته و وارد کعبه شدند و عهد و پیمانی میان خود نوشتند مبنی بر اینکه اگر محمّد (صلی الله علیه و آله) از دنیا رفت یا کشته شد، هرگز رهبری به خاندان وی باز نگردد، پس خداوند متعال آیه: أَمْ أَبْرَمُوا أَمْراً فَإِنَّا مُبْرِمُونَ* أَمْ یَحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ بَلی وَ رُسُلُنا لَدَیْهِمْ یَکْتُبُونَ را در این خصوص نازل فرمود.
الصّادق (علیه السلام)- قَالَ أبوعبدالله (علیه السلام) قَوْلُهُ فَلا وَ رَبِّکَ لا یُؤْمِنُونَ حَتَّی یُحَکِّمُوکَ فِیما شَجَرَ بَیْنَهُمْ ثُمَّ لا یَجِدُوا فِی أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَیْتَ وَ یُسَلِّمُوا تَسْلِیماً وَ ذَلِکَ أَنَّهُ لَمَّا أَنْ کَانَ فِی حَجَّهًِْ الْوَدَاعِ دَخَلَ أَرْبَعَهًُْ نَفَرٍ فِی الْکَعْبَهًِْ فَتَحَالَفُوا فِیمَا بَیْنَهُمْ وَ کَتَبُوا کِتَاباً لَئِنْ أَمَاتَ اللَّهُ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) لَا یَرُدُّوا هَذَا الْأَمْرَ فِی بَنِی هَاشِمٍ فَأَطْلَعَ اللَّهُ رَسُولَهُ عَلَی ذَلِکَ فَأَنْزَلَ عَلَیْهِ أَمْ أَبْرَمُوا أَمْراً فَإِنَّا مُبْرِمُونَ أَمْ یَحْسَبُونَ الْآیَهًَْ.
امام صادق (علیه السلام)- به پروردگارت سوگند که آن‌ها مؤمن نخواهند بود، مگر اینکه تو را در اختلافات خود به داوری طلبند، و سپس در دل خود از داوری تو احساس ناراحتی نکنند و کاملا تسلیم باشند. (نساء/۶۵)، نزول این آیه بدان خاطر بود که در حجّهًْ الوداع چهار تن وارد کعبه شده و هم قسم شدند و نوشته‌ای را تنظیم کردند که هرگاه خداوند جان حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) را گرفت، دیگر اجازه ندهند که امر خلافت به بنی هاشم برگردد. در این هنگام خدا و رسولش بر این امر آگاه شدند و این آیه از جانب خداوند نازل شد: أَمْ أَبْرَمُوا أَمْراً فَإِنَّا مُبْرِمُونَ أَمْ یَحْسَبُونَ.
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- ثُمَّ ذَکَرَ عَلَی أَثَرِ هَذَا خَبَرَهُمْ وَ مَا تَعَاهَدُوا عَلَیْهِ فِی الْکَعْبَهًِْ أَنْ لَا یَرُدُّوا الْأَمْرَ فِی أَهْلِ بَیْتِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ أَمْ أَبْرَمُوا أَمْراً فَإِنَّا مُبْرِمُونَ إِلَی قَوْلِهِ لَدَیْهِمْ یَکْتُبُون.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- [خداوند] در ادامه، ماجرای آن گروه‌ها و اتّفاق آن‌ها در کعبه را ذکر نمود که تصمیم گرفتند امر خلافت را به اهل بیت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بازنگردانند و فرمود: أَمْ أَبْرَمُوا أَمْرًا فَإِنَّا مُبْرِمُونَ* أَمْ یحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ و نَجْواهُم بَلی ورُسُلنَا لدَیهِمْ یکْتُبُونَ.