آیه وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْري فَإِنَّ لَهُ مَعيشَةً ضَنْكاً وَ نَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ أَعْمى [124]
و هرکس از یاد من روى‌گردان شود، زندگى [سخت و] تنگى خواهد داشت؛ و روز قیامت، او را نابینا محشور مى‌کنیم.
السّجّاد (علیه السلام)- عَنِ الزُّهْرِیِّ قَال ... تَلَا عَلِیُّ‌بْنُ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلی یَوْمِ یُبْعَثُونَ قَالَ هُوَ الْقَبْرُ وَ إِنَّ لَهُمْ فِیهِ لَ مَعِیشَةً ضَنْکاً وَ اللَّهِ إِنَّ الْقَبْرَ لَرَوْضَهًٌْ مِنْ رِیَاضِ الْجَنَّهًِْ أَوْ حُفْرَهًٌْ مِنْ حُفَرِ النَّار.
امام سجاد ( از زهری روایت است: ... امام سجّاد (بعد این آیه را قرائت نمود: وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلی یَوْمِ یُبْعَثُونَ فرمود: «این برزخ همان قبر است که در آنجا زندگی [سخت و] تنگی خواهد داشت. به خدا قسم قبر یا باغی از باغ‌های بهشت و یا گودالی از گودال‌های جهنّم است».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ اعْلَمُوا أَنَّ الْمَعِیشَةَ الضَّنْکَ الَّتِی قَالَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنْکاً هِیَ عَذَابُ الْقَبْرِ وَ أَنَّهُ یُسَلَّطُ عَلَی الْکَافِرِ فِی قَبْرِهِ حَیَّاتٌ تِسْعَهًًْ وَ تِسْعِینَ تِنِّیناً عِظَامٌ تَنْهَشُ لَحْمَهُ حَتَّی یُبْعَثَ لَوْ أَنَّ تِنِّیناً مِنْهَا نَفَخَ فِی الْأَرْضِ مَا أَنْبَتَتِ الزَّرْعُ رَیْعَهَا أَبَداً. ِ
امام علی ( همانا آن زندگی سخت و دشواری که خداوند دشمن خود را از آن بیم داده عذاب قبر است، که خداوند بر کافر نودونه اژدها مسلّط میکند که گوشت بدنش را به دندان می‌گزند، و استخوانش را می‌شکنند، و پیوسته بر سر او در آمد و شد هستند (او را پایمال می‌کنند) تا روزی‌که از قبر برانگیخته شود، که اگر یکی از آن اژدهاها در زمین بدمد هرگز زمین زراعتی نمی‌رویاند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنْکاً قَالَ عَذَابُ القَبْرِ.
پیامبر ( مَعِیشَةً ضَنْکا، عذاب قبر است.
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنْکاً أَیْ ضَیِّقَهًًْ.
علیّ‌ّّّّبن‌ابراهیم ( فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنْکاً؛ یعنی معشیت بر وی تنگ می‌گردد.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ جَابِرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ مَنْ یُعْرِضْ عَنْ ذِکْرِ رَبِّهِ یَسْلُکْهُ عَذاباً صَعَداً قَالَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) یَسْلُکْهُ الْعَذَابَ الْصَّعَدَ وَ هُوَ أَشَدُّ الْعَذَابِ.
امام باقر ( جابر گوید: از امام باقر (در مورد آیه: و هرکس از یاد پروردگارش روی گرداند، او را به عذاب شدید و فزاینده‌ای گرفتار می‌سازد. (جن/۱۷) سؤال کردم. امام باقر (فرمود: «کسی که از علی (روی گرداند خدا او را به عذاب فراینده گرفتار میکند و آن شدیدترین عذاب است».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ عَنْ أبی‌عبدالله (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنْکاً قَالَ یَعْنِی بِهِ وَلَایَهًَْ امیرالمؤمنین (علیه السلام) قُلْتُ وَ نَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ أَعْمی قَالَ یَعْنِی أَعْمَی الْبَصَرِ فِی الْآخِرَهًِْ أَعْمَی الْقَلْبِ فِی الدُّنْیَا عَنْ وَلَایَهًِْ امیرالمؤمنین (علیه السلام) قَالَ وَ هُوَ مُتَحَیِّرٌ فِی الْقِیَامَهًِْ یَقُولُ لِمَ حَشَرْتَنِی أَعْمی وَ قَدْ کُنْتُ بَصِیراً.
امام صادق ( ابوبصیر گوید: در مورد آیه: وَ مَنْ أَعْرَضَ عَن ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنکًا سؤال کردم. ایشان فرمود: «منظور از آن ولایت علی (است». گفتم: «آیه: وَ نَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَعْمَی چه معنایی دارد»؟ ایشان فرمود: «یعنی اینکه در دنیا قلبش از دیدن ولایت امیرالمؤمنین (کور بوده و در قیامت چشمانش از دیدن او نابینا خواهد بود و در قیامت متحیّر می‌گردد و می‌گوید: «قَالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِی أَعْمَی وَقَدْ کُنتُ بَصِیرًا».
الکاظم (علیه السلام)- وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنْکاً وَ نَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ أَعْمی إِلَی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ کَذلِکَ نَجْزِی مَنْ أَسْرَفَ فِی عَدَاوَهًِْ آلِ مُحَمَّدٍ (وَ لَمْ یُؤْمِنْ بِآیاتِ رَبِّهِ وَ لَعَذابُ الْآخِرَةِ أَشَدُّ وَ أَبْقی.
امام کاظم ( وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنْکاً وَ نَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ أَعْمی ... وَ کَذلِکَ نَجْزِی مَنْ أَسْرَفَ؛ هرکه در عداوت آل محمّد (اسراف ورزد. و به آیات پروردگارش ایمان نیاورد! و عذاب آخرت، شدیدتر و پایدارتر است!
المهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)- وَ مِمَّا خَرَج عَنْ صَاحِبِ الزَّمَانِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) رَدّاً عَلَی الْغُلَاهًِْ مِنَ التَّوْقِیعِ جَوَاباً لِکِتَابٍ کُتِبَ إِلَیْهِ عَلَی یَدَیْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌عَلِیِّ‌بْنِ‌هِلَالٍ الْکَرْخِیِّ یَا مُحَمَّدَ‌بْنَ‌عَلِیٍّ تَعَالَی اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عَمَّا یَصِفُونَ سُبْحَانَهُ وَ بِحَمْدِهِ لَیْسَ نَحْنُ (شُرَکَاءَهُ فِی عِلْمِهِ وَ لَا فِی قُدْرَتِهِ بَلْ لَا یَعْلَمُ الْغَیْبَ غَیْرُهُ کَمَا قَالَ فِی مُحْکَمِ کِتَابِهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قُلْ لا یَعْلَمُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ الْغَیْبَ إِلَّا اللهُ وَ أَنَا وَ جَمِیعُ آبَائِی مِنَ الْأَوَّلِینَ آدم (علیه السلام) وَ نُوحٌ (علیه السلام) وَ إِبْرَاهِیمُ (علیه السلام) وَ مُوسَی (علیه السلام) وَ غَیْرُهُمْ مِنَ النَّبِیِّینَ (وَ مِنَ الْآخِرِینَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ الْحَسَنُ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) وَ غَیْرُهُمْ مِمَّنْ مَضَی مِنَ الْأَئِمَّهًِْ (إِلَی مَبْلَغِ أَیَّامِی وَ مُنْتَهَی عَصْرِی عَبِیدُ‌اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنْکاً وَ نَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ أَعْمی قالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِی أَعْمی وَ قَدْ کُنْتُ بَصِیراً قالَ کَذلِکَ أَتَتْکَ آیاتُنا فَنَسِیتَها وَ کَذلِکَ الْیَوْمَ تُنْسی.
امام مهدی ( آنچه از حضرت صاحب الزمان (بر ردّ غلات رسیده، توقیعی است که در جواب نامه‌ای که محمّدبن‌علی‌بن‌هلال کرخی نوشته بود صادر شد به این مضمون: «ای محمّدبن‌علی خداوند بزرگتر است از آنچه ایشان می‌ستایند. منزّه است. او را ستایش می‌کنم .هرگز ما شریک در علم و قدرت او نیستیم. بلکه غیب را جز او کسی نمی‌داند، چنانچه در قرآن کریم فرموده است: بگو: «کسانی که در آسمانها و زمین هستند غیب نمی‌دانند جز خدا. (نمل/۶۵) و من و تمام پدرانم، آدم و نوح و ابراهیم و موسی و سایر پیامبران (و رهبران متأخر حضرت محمّد و علیّ‌بن‌ابی‌طالب و حسن حسین (و دیگر پیشوایان (تا منتهی به زمان و عصر من شده همه بنده‌ی خدا هستیم، خداوند می‌فرماید: مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنْکاً وَ نَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ أَعْمی قالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِی أَعْمی وَ قَدْ کُنْتُ بَصِیراً قالَ: کَذلِکَ أَتَتْکَ آیاتُنا فَنَسِیتَها وَ کَذلِکَ الْیَوْمَ تُنْسی.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ مُعَاوِیَهًَْ‌بْنِ‌عَمَّارٍ قَال قُلْتُ لِأبی عبد الله (علیه السلام) قَوْلُ اللَّهِ فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنْکاً قَالَ هِیَ وَ اللَّهِ لِلنُّصَّابِ قَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَدْ رَأَیْنَاهُمْ دَهْرَهُمُ الْأَطْوَلَ فِی کِفَایَهًٍْ حَتَّی مَاتُوا قَالَ ذَاکَ وَ اللَّهِ فِی الرَّجْعَهًِْ یَأْکُلُونَ الْعَذِرَهًَْ.
امام صادق ( معاویهًْ‌بن‌عمّار گوید: به امام صادق (گفتم: «منظور از سخن خداوند عزّوجلّ: فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنکًاچیست». ایشان فرمود: «به خدا قسم! این آیه مخصوص ناصبی‌هاست». گفتم: «آن‌ها در طول زندگی‌شان از بی‌نیازی بیشتری برخوردارند و تا زمان مرگشان نیز این چنین است». ایشان پاسخ داد: «به خدا قسم! در زمان رجعت، نجس می‌خورند».
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- إِنْ تَرَکَ وَلَایَهًَْ امیرالمؤمنین علِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) أَعْمَاهُ اللَّهُ تَعَالَی وَ أَصَمَّهُ عَنِ النِّدَاءِ.
ابن‌عبّاس ( هرکس ولایت علی (را ترک نماید، خداوند او را کوروکر میکند.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ مَنْ مَاتَ وَ هُوَ صَحِیحٌ مُوسِرٌ لَمْ یَحُجَّ فَهُوَ مِمَّنْ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ نَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ أَعْمی قَالَ قُلْتُ سُبْحَانَ اللَّهِ أَعْمَی قَالَ نَعَمْ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ أَعْمَاهُ عَنْ طَرِیقِ الْحَقِّ.
امام صادق ( ابوبصیر گوید: شنیدم امام صادق (فرمود: «هرکس که بمیرد درحالی‌که سالم و ثروتمند بوده و به حج نرفته است، از جمله کسانی می‌گردد که خداوند در مورد آن‌ها می‌فرماید: وَ نَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَعْمَی». گفتم: «پاک و منزّه است خداوند، او را کور محشور میکند»؟! ایشان فرمود: «آری، همانا خداوند عزّوجلّ او را از راه راست منحرف میکند».
العسکری (علیه السلام)- کِتَابُهُ (علیه السلام) إِلَی إِسْحَاقَ‌بْنِ‌إِسْمَاعِیلَ النَّیْسَابُورِیِّ ... فَاعْلَمْ یَقِیناً یَا إِسْحَاقُ أَنَّهُ مَنْ خَرَجَ مِنْ هَذِهِ الدُّنْیَا أَعْمَی فَهُوَ فِی الْآخِرَهًِْ أَعْمی وَ أَضَلُّ سَبِیلًا یَا إِسْحَاقُ لَیْسَ تَعْمَی الْأَبْصَارُ وَ لکِنْ تَعْمَی الْقُلُوبُ الَّتِی فِی الصُّدُورِ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ فِی مُحْکَمِ کِتَابِهِ حِکَایَهًًْ عَنِ الظَّالِمِ إِذْ یَقُولُ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِی أَعْمی وَ قَدْ کُنْتُ بَصِیراً قالَ کَذلِکَ أَتَتْکَ آیاتُنا فَنَسِیتَها وَ کَذلِکَ الْیَوْمَ تُنْسی وَ أَیُّ آیَهًٍْ أَعْظَمُ مِنْ حُجَّهًِْ اللَّهِ عَلَی خَلْقِهِ وَ أَمِینِهِ فِی بِلَادِهِ وَ شَهِیدِهِ عَلَی عِبَادِهِ مِنْ بَعْدِ مَنْ سَلَفَ مِنْ آبَائِهِ الْأَوَّلِینَ النَّبِیِّینَ وَ آبَائِهِ الْآخِرِینَ الْوَصِیِّینَ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ السَّلَامُ وَ رَحْمَهًُْ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُه.
امام عسکری ( در نامه‌ی ایشان به اسحاق‌بن‌اسماعیل نیشابوری آمده است: ... پس ای اسحاق، به یقین بدان، هرکس که از این جهان کور خارج شود، در آن جهان نیز کور است و گمراه‌تر. ای اسحاق، منظور نه کوری چشم است بلکه کوری دلهایی که در سینه‌ها است و این همان سخن خداوند در کتاب محکم او است که در بیان زبان حال فرد ستمگر می‌گوید: رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِی أَعْمی وَ قَدْ کُنْتُ بَصِیراً. قالَ کَذلِکَ أَتَتْکَ آیاتُنا فَنَسِیتَها وَ کَذلِکَ الْیَوْمَ تُنْسی؛ و کدام آیه بزرگتر از حجّت خدا است بر خلقش و امین او در شهرهایش و گواه و شاهد او بر بندگانش، پس از پدران گذشته‌اش، پیامبران، نیاکانش و اوصیایش، که سلام و رحمت و برکات خدا بر تمامشان باد؟!
الصّادق (علیه السلام)- أَبُو بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّه (علیه السلام) یَعْنِی وَلَایَهًَْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) قُلْتُ نَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ أَعْمی قَالَ یَعْنِی أَعْمَی الْبَصِیرَهًِْ فِی الْآخِرَهًِْ أَعْمَی الْقَلْبِ فِی الدُّنْیَا عَنْ وَلَایَهًِْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) قَالَ وَ هُوَ مُتَحَیِّرٌ فِی الْآخِرَهًِْ یَقُولُ لِمَ حَشَرْتَنِی أَعْمی وَ قَدْ کُنْتُ بَصِیراً قالَ کَذلِکَ أَتَتْکَ آیاتُنا قَالَ الْآیَاتُ الْأَئِمَّهًُْ فَنَسِیتَها وَ کَذلِکَ الْیَوْمَ تُنْسی یَعْنِی تَرَکْتَهَا وَ کَذَلِکَ الْیَوْمَ تُتْرَکُ فِی النَّارِ کَمَا تَرَکْتَ الْأَئِمَّهًَْ فَلَمْ تُطِعْ أَمْرَهُمْ وَ لَمْ تَسْمَعْ قَوْلَهُمْ قَالَ وَ کَذلِکَ نَجْزِی مَنْ أَسْرَفَ وَ لَمْ یُؤْمِنْ بِآیاتِ رَبِّهِ وَ لَعَذابُ الْآخِرَةِ أَشَدُّ وَ أَبْقی کَذَلِکَ نَجْزِی مَنْ أَشْرَکَ بِوَلَایَهًِْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِین (علیه السلام).
امام صادق ( ابوبصیر گوید: از امام صادق (در مورد آیه: وَ مَنْ أَعْرَضَ عَن ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنکًا سؤال کردم. ایشان فرمود: «منظور از آن ولایت امیرالمؤمنین (است». گفتم: «آیه: وَ نَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَعْمَی چه معنایی دارد»؟ ایشان فرمود: «یعنی اینکه در دنیا قلبش از دیدن ولایت امیرالمؤمنین (کور بوده و در قیامت چشمانش از دیدن او نابینا خواهد بود و در قیامت متحیّر می‌گردد و می‌گوید: قَالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِی أَعْمَی وَ قَدْ کُنتُ بَصِیرًا *قَالَ کَذَلِکَ أَتَتْکَ آیَاتُنَا؛ منظور از این آیات، ائمّه (می‌باشند. فَنَسِیتَهَا وَکَذَلِکَ الْیَوْمَ تُنسَی؛ یعنی تو در دنیا ائمّه (را رها کردی و امروز در آتش رها می‌گردی، همان‌طور که آنان را در دنیا تنها گذاشته بودی و از فرمانشان پیروی نکردی و به حرفشان گوش ندادی». گفتم: «مراد از: وَ کَذَلِکَ نَجْزِی مَنْ أَسْرَفَ وَ لَمْ یُؤْمِن بِآیَاتِ رَبِّهِ وَ لَعَذَابُ الْآخِرَةِ أَشَدُّ وَ أَبْقَی؛ چیست»؟ آن حضرت فرمود: «یعنی کسی که در ولایت امیرالمؤمنین (کسی دیگر را شریک گرداند».