آیه الرَّحْمنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوى [5]
همان بخشنده‌اى كه بر عرش مسلّط است.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) الْکُرْسِیُّ عِنْدَ الْعَرْشِ کَحَلْقَهًٍْ فِی فَلَاهًٍْ قِیٍّ وَ تَلَا هَذِهِ الْآیَهًَْ الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی.
پیامبر ( پیامبر (فرمود: کرسی در نزد عرش چون حلقه‌ای در بیابان است. و این آیه را خواند: الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی».
الرّضا (علیه السلام)- عَنْ صَفْوَانَ‌بْنِ‌یَحْیَی قَالَ: سَأَلَنِی أَبُوقُرَّهًَْ الْمُحَدِّثُ أَنْ أُدْخِلَهُ عَلَی أَبِی‌الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) فَاسْتَأْذَنْتُهُ فَأَذِنَ لِی فَدَخَلَ ... فَقَالَ أَبُوالْحَسَنِ (علیه السلام) الْعَرْشُ لَیْسَ هُوَ اللَّهُ وَ الْعَرْشُ اسْمُ عِلْمٍ وَ قُدْرَهًٍْ وَ عَرْشٍ فِیهِ کُلُّ شَیْءٍ ثُمَّ أَضَافَ الْحَمْلَ إِلَی غَیْرِهِ خَلْقٍ مِنْ خَلْقِهِ لِأَنَّهُ اسْتَعْبَدَ خَلْقَهُ بِحَمْلِ عَرْشِهِ وَ هُمْ حَمَلَهًُْ عِلْمِهِ وَ خَلْقاً یُسَبِّحُونَ حَوْلَ عَرْشِهِ وَ هُمْ یَعْمَلُونَ بِعِلْمِهِ وَ مَلَائِکَهًًْ یَکْتُبُونَ أَعْمَالَ عِبَادِهِ وَ اسْتَعْبَدَ أَهْلَ الْأَرْضِ بِالطَّوَافِ حَوْلَ بَیْتِهِ وَ اللَّهُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی کَمَا قَالَ وَ الْعَرْشُ وَ مَنْ یَحْمِلُهُ وَ مَنْ حَوْلَ الْعَرْشِ وَ اللَّهُ الْحَامِلُ لَهُمُ الْحَافِظُ لَهُمُ الْمُمْسِکُ القائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) عَلَی کُلِّ نَفْسٍ وَ فَوْقَ کُلِّ شَیْءٍ وَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ وَ لَا یُقَالُ مَحْمُولٌ وَ لَا أَسْفَلُ قَوْلًا مُفْرَداً لَا یُوصَلُ بِشَیْءٍ فَیَفْسُدُ اللَّفْظُ وَ الْمَعْنَی قَالَ أَبُوقُرَّهًَْ فَتُکَذِّبُ بِالرِّوَایَهًِْ الَّتِی جَاءَتْ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی إِذَا غَضِبَ إِنَّمَا یُعْرَفُ غَضَبُهُ أَنَّ الملائکهًْ الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ یَجِدُونَ ثِقْلَهُ عَلَی کَوَاهِلِهِمْ فَیَخِرُّونَ سُجَّداً فَإِذَا ذَهَبَ الْغَضَبُ خَفَّ وَ رَجَعُوا إِلَی مَوَاقِفِهِم.
امام رضا ( صفوان‌بن‌یحیی گوید: ابوقرّه محدّث از من خواست او را نزد امام رضا (ببرم. من از ایشان تقاضای شرفیابی کردم و امام (پذیرفت... امام (فرمود: «عرش که خدا نیست و عرش نام علم و قدرت است، و عرش نام چیزی است که همه چیز در آن است، و حمل عرش را به انواع دیگری از آفریده‌هایش نسبت داده، چون خلقش را به حمل عرشش به عبادت واداشته و آنان حاملان علم اویند، و خلقی گرد عرشش تسبیح گو و به مقتضای علم حق تعالی عمل می‌کنند و فرشته‌هایی هستند که کردار بنده‌هایش را می‌نویسند، و مردم زمین را به عبادت و طواف گرد خانه‌اش واداشت و خدا چنانکه فرموده بر عرش استوار است، و عرش و حاملانش و هر که گرد آن است، خدا حامل و نگهبان و نگهدار بر آن‌ها و قائم بر هرکس و برتر از هر چیز است. ولی او را محمول نمی‌گویند و به تنهایی اسفل نمی‌خوانند و به چیزی پیوسته نمی‌باشد تا لفظ و معنا فاسد باشد».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ حَنَانِ‌بْنِ‌سَدِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّه (علیه السلام) عَنِ الْعَرْشِ وَ الْکُرْسِیِّ فَقَالَ إِنَّ لِلْعَرْشِ صِفَاتٍ کَثِیرَهًًْ مُخْتَلِفَهًًْ لَهُ فِی کُلِّ سَبَبٍ وَ صُنْعٍ فِی الْقُرْآنِ صِفَهًٌْ عَلَی حِدَهًٍْ فَقَوْلُهُ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ یَقُولُ الْمُلْکُ الْعَظِیمُ فَقَوْلُه الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی یَقُولُ عَلَی الْمُلْکِ احْتَوَی وَ هَذَا مُلْکُ الْکَیْفُوفِیَّهًِْ فِی الْأَشْیَاءِ ثُمَّ الْعَرْشُ فِی الْوَصْلِ مُفْرَدٌ مِنَ الْکُرْسِیِّ لِأَنَّهُمَا بَابَانِ مِنْ أَکْبَرِ أَبْوَابِ الْغُیُوبِ وَ هُمَا جَمِیعاً غَیْبَانِ وَ هُمَا فِی الْغَیْبِ مَقْرُونَانِ لِأَنَّ الْکُرْسِیَّ هُوَ الْبَابُ الظَّاهِرُ مِنَ الْغَیْبِ الَّذِی مِنْهُ مَطْلَعُ الْبِدَعِ وَ مِنْهَا الْأَشْیَاءُ کُلُّهَا وَ الْعَرْشُ هُوَ الْبَابُ الْبَاطِنُ الَّذِی یُوجَدُ فِیهِ عِلْمُ الْکَیْفِ وَ الْکَوْنِ وَ الْقَدْرِ وَ الْحَدِّ وَ الْأَیْنِ وَ الْمَشِیَّهًِْ وَ صِفَهًِْ الْإِرَادَهًِْ وَ عِلْمُ الْأَلْفَاظِ وَ الْحَرَکَاتِ وَ التَّرْکِ وَ عِلْمُ الْعَوْدِ وَ الْبَدَاءِ فَهُمَا فِی الْعِلْمِ بَابَانِ مَقْرُونَانِ لِأَنَّ مُلْکَ الْعَرْشِ سِوَی مُلْکِ الْکُرْسِیِّ وَ عِلْمَهُ أَغْیَبُ مِنْ عِلْمِ الْکُرْسِیِّ.
امام صادق ( حنان‌بن‌سدیر گوید: از امام صادق (در مورد عرش و کرسی پرسیدم، فرمود: «عرش اوصاف بسیار و گوناگون دارد، برای هر وصفی در قرآن یک معنا آمده است، اینکه فرموده است: پروردگارِ عرش بزرگ. (توبه/۱۲۹). یعنی، ملک بزرگ، و آیه: الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی؛ بر ملک فراگیر است، و این ملک، چگونگی هر چیز است. و آنگاه عرش در پیوست از کرسی جدا است، زیرا این دو بزرگترین ابواب امور نهانی‌اند، و هر دو از امور غیبی‌اند و در نهان با هم هستند، زیرا کرسی باب بیرونی غیب است که پدیدگاه آفرینش است و همه چیز از آن است، و عرش باب درونی است، که دانش چگونگی و بودن و اندازه و مرز و مکان و خواست و وصف اراده، و دانش الفاظ و حرکات و وانهادن، و دانش بازگشت و بداء در آن است؛ و هر دو باب دانش همراه هم هستند، زیرا ملک عرش جز ملک کرسی است: و علمش نهانتر از علم کرسی است».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنْ أَحْمَدَ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ الْبَرْقِیِّ رَفَعَهُ قَالَ: سَأَلَ الْجَاثَلِیقُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فَقَالَ أَخْبِرْنِی عَنِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ یَحْمِلُ الْعَرْشَ أَمِ الْعَرْشُ یَحْمِلُهُ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ حَامِلُ الْعَرْشِ وَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ مَا فِیهِمَا وَ مَا بَیْنَهُمَا وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ إِنَّ اللهَ یُمْسِکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولا وَ لَئِنْ زالَتا إِنْ أَمْسَکَهُما مِنْ أَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ إِنَّهُ کانَ حَلِیماً غَفُوراً قَالَ فَأَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِهِ وَ یَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّکَ فَوْقَهُمْ یَوْمَئِذٍ ثَمانِیَةٌ فَکَیْفَ قَالَ ذَلِکَ وَ قُلْتَ إِنَّهُ یَحْمِلُ الْعَرْشَ وَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) إِنَّ الْعَرْشَ خَلَقَهُ اللَّهُ تَعَالَی مِنْ أَنْوَارٍ أَرْبَعَهًٍْ نُورٍ أَحْمَرَ مِنْهُ احْمَرَّتِ الْحُمْرَهًُْ وَ نُورٍ أَخْضَرَ مِنْهُ اخْضَرَّتِ الْخُضْرَهًُْ وَ نُورٍ أَصْفَرَ مِنْهُ اصْفَرَّتِ الصُّفْرَهًُْ وَ نُورٍ أَبْیَضَ مِنْهُ ابْیَضَّ الْبَیَاضُ وَ هُوَ الْعِلْمُ الَّذِی حَمَّلَهُ اللَّهُ الْحَمَلَهًَْ وَ ذَلِکَ نُورٌ مِنْ عَظَمَتِهِ فَبِعَظَمَتِهِ وَ نُورِهِ أَبْصَرَ قُلُوبُ الْمُؤْمِنِینَ وَ بِعَظَمَتِهِ وَ نُورِهِ عَادَاهُ الْجَاهِلُونَ وَ بِعَظَمَتِهِ وَ نُورِهِ ابْتَغَی مَنْ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ مِنْ جَمِیعِ خَلَائِقِهِ إِلَیْهِ الْوَسِیلَهًَْ بِالْأَعْمَالِ الْمُخْتَلِفَهًِْ وَ الْأَدْیَانِ الْمُشْتَبِهَهًِْ فَکُلُّ مَحْمُولٍ یَحْمِلُهُ اللَّهُ بِنُورِهِ وَ عَظَمَتِهِ وَ قُدْرَتِهِ لَا یَسْتَطِیعُ لِنَفْسِهِ ضَرّاً وَ لَا نَفْعاً وَ لَا مَوْتاً وَ لا حَیَاهًًْ وَ لَا نُشُوراً فَکُلُّ شَیْءٍ مَحْمُولٌ وَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی الْمُمْسِکُ لَهُمَا أَنْ تَزُولَا وَ الْمُحِیطُ بِهِمَا مِنْ شَیْءٍ وَ هُوَ حَیَاهًُْ کُلِّ شَیْءٍ وَ نُورُ کُلِّ شَیْءٍ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی عَمَّا یَقُولُونَ عُلُوّاً کَبِیراً قَالَ لَهُ فَأَخْبِرْنِی عَنِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ أَیْنَ هُوَ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) هُوَ هَاهُنَا وَ هَاهُنَا وَ فَوْقُ وَ تَحْتُ وَ مُحِیطٌ بِنَا وَ مَعَنَا وَ هُوَ قَوْلُهُ ما یَکُونُ مِنْ نَجْوی ثَلاثَةٍ إِلَّا هُوَ رابِعُهُمْ وَ لا خَمْسَةٍ إِلَّا هُوَ سادِسُهُمْ وَ لا أَدْنی مِنْ ذلِکَ وَ لا أَکْثَرَ إِلَّا هُوَ مَعَهُمْ أَیْنَ ما کانُوا فَالْکُرْسِیُّ مُحِیطٌ بِالسَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما بَیْنَهُما وَ ما تَحْتَ الثَّری وَ إِنْ تَجْهَرْ بِالْقَوْلِ فَإِنَّهُ یَعْلَمُ السِّرَّ وَ أَخْفی وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی: وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ لا یَؤُدُهُ حِفْظُهُما وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ فَالَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ هُمُ الْعُلَمَاءُ الَّذِینَ حَمَّلَهُمُ اللَّهُ عِلْمَهُ وَ لَیْسَ یَخْرُجُ عَنْ هَذِهِ الْأَرْبَعَهًِْ شَیْءٌ خَلَقَ اللَّهُ فِی مَلَکُوتِهِ الَّذِی أَرَاهُ اللَّهُ أَصْفِیَاءَهُ وَ أَرَاهُ خَلِیلَهُ (علیه السلام) فَقَالَ وَ کَذلِکَ نُرِی إِبْراهِیمَ مَلَکُوتَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ لِیَکُونَ مِنَ الْمُوقِنِینَ وَ کَیْفَ یَحْمِلُ حَمَلَهًُْ الْعَرْشِ اللَّهَ وَ بِحَیَاتِهِ حَیِیَتْ قُلُوبُهُمْ وَ بِنُورِهِ اهْتَدَوْا إِلَی مَعْرِفَتِهِ.
امام علی ( احمدبن‌محمّد برقی در حدیثی مرفوع گوید: جاثلیق از امیرالمؤمنین (سؤال کرد و به ایشان گفت: «در مورد خداوند به من توضیح بده، او عرش را حمل می‌کند یا عرش او را»؟ امیرالمؤمنین (فرمود: «خداوند تبارک‌وتعالی حمل‌کننده‌ی عرش و آسمانها و زمین و آنچه در آن دو و میان آنهاست، می‌باشد و این آیه بیانگر آن است: خداوند آسمانها و زمین را نگاه می‌دارد تا از نظام خود منحرف نشوند و هرگاه منحرف گردند، کسی جز او نمی‌تواند آن‌ها را نگاه دارد، او بردبار و غفور است!. (فاطر/۴۱). او گفت: «مرا از آیه: و آن روز عرش پروردگارت را هشت فرشته بر فراز همه‌ی آن‌ها حمل می‌کنند!. (حاقه/۱۷). باخبر ساز، چگونه این امر ممکن است، حال آنکه تو گفتی او عرش و آسمانها و زمین را حمل می‌کند»؟ سپس امیرالمؤمنین (به او فرمود: «خداوند، عرش را از نورهایی چهارگانه آفریده است: نوری سرخ که سرخی از آن پدید آمده و نوری سبز که سبزی از آن به وجود آمده و نوری زرد که زردی از آن شکل‌گرفته و نوری سفید که سفیدی از آن هستی یافته است، و آن همان علمی است که خداوند بر [دوش] حمل‌کنندگان قرار داده است و آن نوری است از عظمت او، و خداوند به‌واسطه‌ی عظمت و نورش قلب مؤمنان را بینا کرده است و با نور و عظمت اوست که نادانان با او به مخالفت برخاستند و با نور و عظمت اوست که تمامی آفریدگانش در آسمانها و زمین، با اعمال گوناگون و ادیانی که بر آنان مشتبه گردیده، راه و وسیله‌ای به‌سوی او می‌جویند و هر آنچه را که خداوند با نور و عظمت و قدرت خویش حمل می‌کند، نمی‌تواند، به خود سود یا ضرری رساند و مرگ و زندگی و رستاخیز را برای خود به وجود آورد. پس هرچیز در این دنیا محمول است و خداوند تبارک‌وتعالی آسمان و زمین را نگه‌داشته تا از بین نروند و بر آن دو احاطه دارد و او مایه‌ی زندگی و نور هر چیزی است و حضرت حق از آنچه که ظالمان می‌گویند، منزّه و بسیار برتر و والاتر است». او گفت: «حال به من بگو که خداوند عزّوجلّ کجاست»؟ امیرالمؤمنین (فرمود: «او اینجا و آنجا و بالا و پایین و دربرگیرنده‌ی ما و همراه ماست و چنانکه این آیه می‌گوید: هیچ گفتگوی محرمانه‌ای میان سه‌تن نیست مگر اینکه او چهارمین آنهاست و نه میان پنج‌تن مگر اینکه او ششمین آنهاست و نه کمتر از این [عدد] و نه بیشتر، مگر اینکه هر کجا باشند او با آنهاست. (مجادله/۷). بنابراین کرسی احاطه‌کننده‌ی آسمانها و زمین است و آنچه را که میان آن‌ها و زیر خاک است و اگرچه صدایتان را بلند کنید، بدانید که او سرّ و پنهانی‌ها را می‌داند، چنانکه خداوند می‌فرماید: تخت [حکومت] او، آسمانها و زمین را دربرگرفته و نگاهداری آن دو [آسمان و زمین]، او را خسته نمی‌کند. بلندی مقام و عظمت، مخصوص اوست. (بقره/۲۵۵). و کسانی‌که عرش را حمل می‌کنند همان عالمانی هستند که خداوند علمش را بر (دوش) آنان قرار داده است و هر آنچه که در ملکوت خداست، از این چهار چیز خارج نیست و آن ملکوتی است که خداوند آن را به برگزیدگان خود نشان می‌دهد. همان‌طورکه آن را به ابراهیم خلیل (نشان داد و سپس گفت: و این چنین، ملکوت آسمانها و زمین [و حکومت مطلقه خداوند بر آن‌ها] را به ابراهیم نشان دادیم [تا به آن استدلال کنده، و اهل یقین گردد. (انعام/۷۵). و چگونه حاملان عرش می‌توانند خدا را حمل‌کنند، حال آنکه با حیات اوست که قلبهایشان زنده است و با نور اوست که به شناختش راه می‌یابند»؟!
الصّادق (علیه السلام)- قَالَ: مِمَّا سَأَلَ الزَّندِیقُ أَبَاعَبدِ اللّهِ (علیه السلام) أَن قَالَ فَالْکُرْسِیُ أَکْبَرُ أَمِ الْعَرْشُ؟ قَالَ (علیه السلام) کُلُّ شَیْءٍ خَلَقَهُ اللَّهُ فِی جَوْفِ الْکُرْسِیِّ مَا خَلَا عَرْشَهُ فَإِنَّهُ أَعْظَمُ مِنْ أَنْ یُحِیطَ بِهِ الْکُرْسِیُّ قَالَ فَخَلَقَ النَّهَارَ قَبْلَ اللَّیْلِ؟ قَالَ (علیه السلام) خَلَقَ النَّهَارَ قَبْلَ اللَّیْلِ وَ الشَّمْسَ قَبْلَ الْقَمَرِ وَ الْأَرْضَ قَبْلَ السَّمَاءِ وَ وَضَعَ الْأَرْضَ عَلَی الْحُوتِ وَ الْحُوتَ فِی الْمَاءِ وَ الْمَاءَ فِی صَخْرَهًٍْ مُجَوَّفَهًٍْ وَ الصَّخْرَهًَْ عَلَی عَاتِقِ مَلَکٍ وَ الْمَلَکَ عَلَی الثَّرَی وَ الثَّرَی عَلَی الرِّیحِ الْعَقِیمِ وَ الرِّیحَ عَلَی الْهَوَاءِ وَ الْهَوَاءُ تُمْسِکُهُ الْقُدْرَهًُْ وَ لَیْسَ تَحْتَ الرِّیحِ الْعَقِیمِ إِلَّا الْهَوَاءُ وَ الظُّلُمَاتُ وَ لَا وَرَاءَ ذَلِکَ سَعَهًٌْ وَ لَا ضِیقٌ وَ لَا شَیْءٌ یُتَوَهَّمُ ثُمَّ خَلَقَ الْکُرْسِیَّ فَحَشَاهُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ الْکُرْسِیُّ أَکْبَرُ مِنْ کُلِّ شَیْءٍ خَلَقَهُ اللَّهُ ثُمَّ خَلَقَ الْعَرْشَ فَجَعَلَهُ أَکْبَرَ مِنَ الْکُرْسِیِّ.
امام صادق ( در کتاب الاحتجاج آمده است: از جمله سؤالاتی که فرد زندیق از امام صادق (پرسید این بود که: «کرسی بزرگتر است یا عرش»؟ امام صادق (فرمود: «به جز عرش، هرچیزی که خدا خلق کرده است در درون کرسی قرار دارد. عرش بزرگتر از آن است که کرسی، آن را احاطه کند». گفت: «آیا روز را پیش از شب خلق کرده است»؟ فرمود: «بله، روز را پیش از شب، خورشید را پیش از ماه و زمین را پیش از آسمان خلق کرده است. زمین را بر پشت ماهی و ماهی را در آب و آب را در دل صخره ای توخالی و صخره را بر شانه‌ی یک فرشته و فرشته را بر روی خاک و خاک را بر روی باد عقیم و باد را بر روی هوا قرار داد و هوا توسّط قدرت [خداوند] کنترل می شود و در زیر باد عقیم، چیزی جز هوا و تاریکی وجود ندارد و در ورای آن پهناوری و تنگی و چیزی که به وهم درآید، نیست. سپس خداوند کرسی را خلق کرد و آسمان ها و زمین را در درون آن قرار داد. کرسی از هرچیزی که خلق شده است، بزرگتر است. سپس عرش را خلق کرد و آن را بزرگتر از کرسی قرار داد».
الهادی (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌عِیسَی قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی‌الْحَسَنِ عَلِیِّ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ یَا سَیِّدِی قَدْ رُوِیَ لَنَا أَنَّ اللَّهَ فِی مَوْضِعٍ دُونَ مَوْضِعٍ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی وَ أَنَّهُ یَنْزِلُ کُلَّ لَیْلَهًٍْ فِی النِّصْفِ الْأَخِیرِ مِنَ اللَّیْلِ إِلَی السَّمَاءِ الدُّنْیَا وَ رُوِیَ أَنَّهُ یَنْزِلُ عَشِیَّهًَْ عَرَفَهًَْ ثُمَّ یَرْجِعُ إِلَی مَوْضِعِهِ فَقَالَ بَعْضُ مَوَالِیکَ فِی ذَلِکَ إِذَا کَانَ فِی مَوْضِعٍ دُونَ مَوْضِعٍ فَقَدْ یُلَاقِیهِ الْهَوَاءُ وَ یَتَکَنَّفُ عَلَیْهِ وَ الْهَوَاءُ جِسْمٌ رَقِیقٌ یَتَکَنَّفُ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ بِقَدْرِهِ فَکَیْفَ یَتَکَنَّفُ عَلَیْهِ جَلَّ ثَنَاؤُهُ عَلَی هَذَا الْمِثَالِ فَوَقَّعَ (علیه السلام) عِلْمُ ذَلِکَ عِنْدَهُ وَ هُوَ الْمُقَدِّرُ لَهُ بِمَا هُوَ أَحْسَنُ تَقْدِیراً وَ اعْلَمْ أَنَّهُ إِذَا کَانَ فِی السَّمَاءِ الدُّنْیَا فَهُوَ کَمَا هُوَ عَلَی الْعَرْشِ وَ الْأَشْیَاءُ کُلُّهَا لَهُ سَوَاءٌ عِلْماً وَ قُدْرَهًًْ وَ مُلْکاً وَ إِحَاطَهًًْ.
امام هادی ( محمّدبن‌عیسی گوید: به امام هادی (نوشتم: «ای سرورم! خداوند مرا فدای تو گرداند، برایمان روایت شده است که خداوند در جایگاهی پایین‌تر از عرش قرار دارد و او در آخر هر شب به آسمان دنیا می‌آید و روایت شده که او در شامگاه روز عرفه پایین می‌آید و سپس به جایگاهش باز می‌گردد. بعضی از طرفدارانتان دراین‌باره گفته‌اند: «اگر خدا در نقطه‌ای باشد، در معرض هوا قرار می‌گیرد و به ناچار با آن سازگار می‌گردد و هوا جسم رقیقی است که با هرچیز به‌اندازه‌ی خود سازگار می‌گردد، حال چگونه هوا می‌تواند، با این خاصیّت، با خداوند عزّوجلّ سازگار گردد»؟ آن حضرت (در پاسخ به آن نوشت: «علم این در نزد خداست و اوست که این شرایط را در بهترین حالت سنجیده است. و بدان اگر او در آسمان دنیا باشد، هیچ فرقی با زمانی‌که در عرش است، ندارد و همه‌ی اشیاء در برابر علم و قدرت و حکومت و احاطه‌ی او یکسان هستند».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنِ الْحَسَنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) قَالَ: جَاءَ نَفَرٌ مِنَ الْیَهُودِ الی رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فسالوه عَنْ أَشْیَاءَ فَکَانَ فِیمَا سَأَلُوهُ عَنْهُ ان قَالَ لَهُ أَحَدُهُمْ ... لِمَ صَارَ الْبَیْتُ الْمَعْمُورُ مُرَبَّعاً قَالَ لِأَنَّهُ بِحِذَاءِ الْعَرْشِ وَ هُوَ مُرَبَّعٌ فَقِیلَ لَهُ وَ لِمَ صَارَ الْعَرْشُ مُرَبَّعاً قَالَ لِأَنَّ الْکَلِمَاتِ الَّتِی بُنِیَ عَلَیْهَا الْإِسْلَامُ أَرْبَعٌ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ.
پیامبر ( از امام حسن (روایت است: چند نفر یهودی محضر رسول خدا (رسیدند و از آن سرور از اشیایی سؤال کرده، یکی از سؤالاتشان این بود: «برای چه بیت‌المعمور چهار گوش است»؟ حضرت فرمود: «زیرا محاذی عرش است و آن چهار گوش می‌باشد». محضر مبارکش عرض شد: «چرا عرش مربّع است»؟ فرمود: «زیرا کلماتی که اسلام بر آن بناشده چهار تا است و آن‌ها عبارتند از: سبحان اللهُ و الحمد لله و لا اله الّا اللهُ و اللهُ اکبر».
السّجّاد (علیه السلام)- فِی الْعَرْشِ تِمْثَالُ مَا خَلَقَ اللَّهُ مِنَ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ قَالَ وَ هَذَا تَأْوِیلُ قَوْلِهِ وَ إِنْ مِنْ شَیْءٍ إِلَّا عِنْدَنا خَزائِنُهُ وَ إِنَّ بَیْنَ القائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) مِنْ قَوَائِمِ الْعَرْشِ وَ القائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) الثَّانِیَهًِْ خَفَقَانَ الطَّیْرِ الْمُسْرِعِ مَسِیرَهًَْ أَلْفِ عَامٍ وَ الْعَرْشُ یُکْسَی کُلَّ یَوْمٍ سَبْعِینَ أَلْفَ لَوْنٍ مِنَ النُّورِ لَا یَسْتَطِیعُ أَنْ یَنْظُرَ إِلَیْهِ خَلْقٌ مِنْ خَلْقِ اللَّهِ وَ الْأَشْیَاءُ کُلُّهَا فِی الْعَرْشِ کَحَلْقَهًٍْ فِی فَلَاهًٍْ وَ إِنَّ لِلَّهِ تَعَالَی مَلَکاً یُقَالُ لَهُ خرقائیل لَهُ ثَمَانِیَهًَْ عَشَرَ أَلْفَ جَنَاحٍ مَا بَیْنَ الْجَنَاحِ إِلَی الْجَنَاحِ خَمْسُمِائَهًِْ عَامٍ فَخَطَر لَهُ خَاطِرٌ هَلْ فَوْقَ الْعَرْشِ شَیْءٌ فَزَادَهُ اللَّهُ تَعَالَی مِثْلَهَا أَجْنِحَهًًْ أُخْرَی فَکَانَ لَهُ سِتٌّ وَ ثَلَاثُونَ أَلْفَ جَنَاحٍ مَا بَیْنَ الْجَنَاحِ إِلَی الْجَنَاحِ خَمْسُمِائَهًِْ عَامٍ ثُمَّ أَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهِ أَیُّهَا الْمَلَکُ طِرْ فَطَارَ مِقْدَارَ عِشْرِینَ أَلْفَ عَامٍ لَمْ یَنَلْ رَأْسَ قَائِمَهًٍْ مِنْ قَوَائِمِ الْعَرْشِ ثُمَّ ضَاعَفَ اللَّهُ لَهُ فِی الْجَنَاحِ وَ الْقُوَّهًِْ وَ أَمَرَهُ أَنْ یَطِیرَ فَطَارَ مِقْدَارَ ثَلَاثِینَ أَلْفَ عَامٍ لَمْ یَنَلْ أَیْضاً فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهِ أَیُّهَا الْمَلَکُ لَوْ طِرْتَ إِلَی نَفْخِ الصُّورِ مَعَ أَجْنِحَتِکَ وَ قُوَّتِکَ لَمْ تَبْلُغْ إِلَی سَاقِ عَرْشِی فَقَالَ الْمَلَکُ سُبْحَانَ رَبِّیَ الْأَعْلَی فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) اجْعَلُوهَا فِی سُجُودِکُمْ.
امام سجّاد ( در عرش نمونه هرآنچه خدا در خشکی و دریا آفریده هست، فرمود: این است تأویل کلام خدا: و خزائن همه چیز، تنها نزد ماست؛ ولی ما جز به اندازه معیّن آن را نازل نمی‌کنیم!. (حجر/۲۱). و میان دو ستون عرش هزارسال پرش پرنده سریع فاصله است، و هر روز هفتاد هزار رنگ از نور بر عرش می‌پوشند که هیچ آفریده‌ای تاب دیدن آن‌ها را ندارد، همه‌ی چیزها در برابر عرش چون حلقه‌ایست درمیان بیابان. خداوند دارای فرشته‌ایست به نام «خرقائیل» هجده هزار بال دارد که میان هر دو بالش پانصدسال راه است. به خاطرش رسید که آیا بالای عرش چیزیست؟ خدا بال‌هایش را دو برابر کرد و دارای سی‌وشش هزار بال شد که میان هر دو بال پانصدسال راه بود و خدا به او وحی کرد: «ای فرشته بپر»! بیست هزار سال پرید و بر سر یک ستون عرش نرسید، و خدا بال و نیرویش را دو چندان کرد و سی هزار سال دیگر پرید و باز هم نرسید، و خدا به او وحی کرد: «ای فرشته اگر تا دمیدن صور بپری با بال‌هایت به ساق عرشم نرسی». آن فرشته گفت: «منزّه باد پروردگار والاترم». و خداوند نازل کرد: منزّه شمار نام پروردگار بلندمرتبه‌ات را! (اعلی/۱). و پیغمبر (فرمود: «آن را ذکر سجده کنید».
الصّادق (علیه السلام)- عَنِ الْحَسَنِ‌بْنِ‌مُوسَی الْخَشَّابِ عَنْ بَعْضِ رِجَالِه عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی فَقَالَ اسْتَوَی عَلَی کُلِّ شَیْءٍ فَلَیْسَ شَیْءٌ أَقْرَبَ إِلَیْهِ مِنْ شَیْءٍ.
امام صادق ( حسن‌بن‌موسی خشّاب از یکی از شیعیان نقل می‌کند: از امام صادق (درباره‌ی آیه: الرَّحْمَنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوَی سؤال شد. ایشان فرمود: «بر هرچیزی استیلا یافته است؛ بنابراین هیچ‌چیز از دیگری به او نزدیکتر نیست».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ‌بْنِ‌الْحَجَّاجِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی: الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی فَقَالَ اسْتَوَی فِی کُلِ شَیْءٍ فَلَیْسَ شَیْءٌ أَقْرَبَ إِلَیْهِ مِنْ شَیْءٍ لَمْ یَبْعُدْ مِنْهُ بَعِیدٌ وَ لَمْ یَقْرُبْ مِنْهُ قَرِیبٌ اسْتَوَی فِی کُلِّ شَیْءٍ.
امام صادق ( عبدالرّحمن‌بن‌حجاج گوید: از امام صادق (در مورد آیه: الرَّحْمَنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوَی سؤال کردم. ایشان پاسخ داد: «خداوند بر هرچیزی استیلاء یافته، بنابراین هیچ‌چیز از دیگری به او نزدیکتر نیست و هیچ دوری از او دور نمی‌شود و هیچ نزدیکی به او نزدیک نمی‌گردد و اوست که بر هرچیزی استیلا یافته است».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ هِشَامِ‌بْنِ‌الْحَکَمِ أَنَّهُ قَالَ: مِنْ سُؤَالِ الزِّنْدِیقِ الَّذِی أَتَی أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) أَنْ قَال ... فقَالَ السَّائِلُ فَقَوْلُهُ الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی قَالَ أَبُوعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) بِذَلِکَ وَصَفَ نَفْسَهُ وَ کَذَلِکَ هُوَ مُسْتَوْلٍ عَلَی الْعَرْشِ بَائِنٌ مِنْ خَلْقِهِ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَکُونَ الْعَرْشُ حَامِلًا لَهُ وَ لَا أَنَّ الْعَرْشَ مَحَلٌّ لَهُ لَکِنَّا نَقُولُ هُوَ حَامِلٌ لِلْعَرْشِ وَ مُمْسِکٌ لِلْعَرْشِ وَ نَقُولُ فِی ذَلِکَ مَا قَالَ وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فَثَبَّتْنَا مِنَ الْعَرْشِ وَ الْکُرْسِیِّ مَا ثَبَّتَهُ وَ نَفَیْنَا أَنْ یَکُونَ الْعَرْشُ وَ الْکُرْسِیُّ حَاوِیاً لَهُ وَ أَنْ یَکُونَ عَزَّوَجَلَّ مُحْتَاجاً إِلَی مَکَانٍ أَوْ إِلَی شَیْءٍ مِمَّا خَلَقَ بَلْ خَلْقُهُ مُحْتَاجُونَ إِلَیْه.
امام صادق ( هشام‌بن‌حکم گوید: از جمله سؤالات شخص زندیق از امام صادق (این بود که پرسید: «نظرت درباره‌ی آیه: الرَّحْمَنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوَی چیست»؟ امام صادق (فرمود: «خداوند با این آیه خود را وصف کرده است و این چنین او بر عرش استیلا دارد و از آفریده‌هایش جداست، بی آنکه عرش او را حمل کند و یا در برگیرد و یا جایگاه او باشد. بلکه ما می‌گوییم: او خود حامل عرش و نگه‌دارنده‌ی آن است و دلیلمان همان چیزی است که خداوند فرموده است: تخت [حکومت] او، آسمانها و زمین را دربرگرفته. (بقره/۲۵۵). و ما آنچه را که خداوند خود از عرش و کرسی محقّق‌کرده، اثبات می‌کنیم، امّا قبول نداریم که عرش و کرسی در برگیرنده‌ی او باشند و ذات باری‌تعالی محتاج مکان یا چیزی از میان آفریدگانش باشد؛ بلکه تمامی آفریدگانش محتاج او هستند».
الصّادق (علیه السلام)- سُئِلَ الصَّادِقُ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی فَقَالَ اسْتَوَی مِنْ کُلِّ شَیْءٍ فَلَیْسَ شَیْءٌ أَقْرَبَ مِنْهُ مِنْ شَیْءٍ وَ أَمَّا الْعَرْشُ الَّذِی هُوَ جُمْلَهًُْ جَمِیعِ الْخَلْقِ فَحَمَلَتْهُ ثَمَانِیَهًٌْ مِنَ الملائکهًْ لِکُلِّ وَاحِدٍ ثَمَانِی أَعْیُنٍ کُلُّ عَیْنٍ طِبَاقُ الدُّنْیَا وَاحِدٌ مِنْهُمْ عَلَی صُورَهًِْ بَنِی آدم (علیه السلام) یَسْتَرْزِقُ اللَّهَ تَعَالَی لِبَنِی آدم (علیه السلام) وَ وَاحِدٌ مِنْهُمْ عَلَی صُورَهًِْ الثَّوْرِ یَسْتَرْزِقُ اللَّهَ تَعَالَی لِلْبَهَائِمِ کُلِّهَا وَ وَاحِدٌ مِنْهُمْ عَلَی صُورَهًِْ الْأَسَدِ یَسْتَرْزِقُ اللَّهَ تَعَالَی لِلسِّبَاعِ وَ وَاحِدٌ مِنْهُمْ عَلَی صُورَهًِْ الدِّیکِ یَسْتَرْزِقُ اللَّهَ تَعَالَی لِلطُّیُورِ فَهُمُ الْیَوْمَ هَؤُلَاءِ الْأَرْبَعَهًُْ فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ صَارُوا ثَمَانِیَهًًْ وَ أَمَّا الْعَرْشُ الَّذِی هُوَ الْعِلْمُ فَحَمَلَتْهُ أَرْبَعَهًٌْ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ أَرْبَعَهًٌْ مِنَ الْآخِرِینَ فَأَمَّا الْأَرْبَعَهًُْ مِنَ الْأَوَّلِینَ فَنُوحٌ وَ إِبْرَاهِیمُ (علیه السلام) وَ مُوسَی (علیه السلام) وَ عِیسَی (علیه السلام) وَ أَمَّا الْأَرْبَعَهًُْ مِنَ الْآخِرِینَ فَمُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) وَ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ الْحَسَنُ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام)
امام صادق ( از امام صادق (درباره‌ی کلام خداوند عزّوجلّ: الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی پرسش شد. فرمود: «استوار بر هرچیزی است و چیزی به او نزدیکتر از چیزی نیست، و امّا عرشی که همه‌ی آفریده‌ها است، هشت فرشته آن را برداشته‌اند و هرکدام هشت چشم دارند و هر چشمی برابر دنیاست؛ یکی به‌صورت آدمی است و از خدای تعالی برای آدمیزاده‌ها روزی می‌خواهد، و یکی به‌صورت نره گاو است و از خدای تعالی روزی همه‌ی بهایم را خواستار است، و یکی به‌صورت شیر است و از خدا تعالی روزی همه‌ی درّنده‌ها را می‌خواهد، و یکی به‌صورت خروس است و از خدا تعالی روزی پرنده‌ها را می‌خواهد، امّا حاملان عرش [که عبارت از علم است] از پیشینیان چهار نفر و از دیگران نیز چهار نفرند: از پیشینیان: نوح، ابراهیم، موسی و عیسی علیهم السّلام است؛ اما چهار نفر دیگر: حضرت محمّد و علی و حسن و حسین علیهم السّلام می باشند».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- قَوْلُهُ الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی یَعْنِی اسْتَوَی تَدْبِیرَهُ وَ عَلَا أَمْرَه.
امام علی ( الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی یعنی تدبیرش مستقرّ و کارش بالا گرفت.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌مَعْمَرٍ السَّعْدَانِیِّ: أَنَّ رَجُلًا أَتَی أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ عَلِیَّ‌بْنَ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) فَقَالَ یَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) إِنِّی قَدْ شَکَکْتُ فِی کِتَابِ اللَّهِ الْمُنْزَل حین اجد قَوْلُهُ الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی ... فَقَالَ أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ قَوْلُهُ أَ أَمِنْتُمْ مَنْ فِی السَّماءِ أَنْ یَخْسِفَ بِکُمُ الْأَرْضَ فَإِذا هِیَ تَمُورُ وَ قَوْلُهُ وَ هُوَ اللهُ فِی السَّماواتِ وَ فِی الْأَرْضِ وَ قَوْلُهُ الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی وَ قَوْلُهُ وَ هُوَ مَعَکُمْ أَیْنَ ما کُنْتُمْ وَ قَوْلُهُ وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ فَکَذَلِکَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی سُبُّوحاً قُدُّوساً أَنْ یَجْرِیَ مِنْهُ مَا یَجْرِی مِنَ الْمَخْلُوقِینَ وَ هُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ وَ أَجَلُّ وَ أَکْبَرُ أَنْ یَنْزِلَ بِهِ شَیْءٌ مِمَّا یَنْزِلُ بِخَلْقِهِ شَاهِدٌ لِکُلِّ نَجْوَی وَ هُوَ الْوَکِیلُ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ وَ الْمُنِیرُ لِکُلِّ شَیْءٍ وَ الْمُدَبِّرُ لِلْأَشْیَاءِ کُلِّهَا تَعَالَی اللَّهُ عَنْ أَنْ یَکُونَ عَلَی عَرْشِهِ عُلُوّاً کَبِیرا.
امام علی ( ابومعمر سعدانی گوید: مردی به خدمت امیرالمؤمنین علیّ‌بن‌ابی‌طالب (آمد و عرض کرد: «یا امیرالمؤمنین (من در کتاب مُنزل خدا شک کرده‌ام. یافته‌ام که خداوند می‌فرماید: الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی ... امیرالمؤمنین (فرمود: «سخن خداوند را که فرموده: آیا خود را از عذاب کسی که حاکم بر آسمان است در امان می‌دانید که دستور دهد زمین بشکافد و شما را فرو برد و به لرزش خود ادامه دهد؟!. (ملک/۱۶). و کلام آن جناب: اوست خداوند در آسمانها و در زمین پنهان. (انعام/۳). و کلام آن جناب: الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی و کلام آن جناب: و هرجا باشید او با شما است. (حدید/۴). و کلام آن جناب: و ما به او از رگ قلبش نزدیکتریم!. (ق/۱۶). همچنین خداوند تبارک و تعالی، ستوده و پاک و والاتر از آن است که کار آفریدگان از او سر بزند، حال آنکه او مهربان و آگاه است و او والامقام‌تر و بزرگتر از آن است که پیشامد آفریدگانش بر او پیش آید، حال آنکه او بر عرش نشسته است و علمش بر هر نجوایی گواه است و او بر همه چیز وکیل است و آسان ساز هر چیز است و گرداننده‌ی تمامی چیزهاست. خداوند بسیار والاتر از آن است که بر عرش خود باشد.
الکاظم (علیه السلام)- الْقَاسِمُ‌بْنُ‌یَحْیَی عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ مُوسَی (علیه السلام) و سُئِلَ عَنْ مَعْنَی قَوْلِ اللهِ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی فَقَالَ اسْتَوْلَی عَلَی مَا دَقَّ وَ جَلَّ.
امام کاظم ( از امام کاظم (درباره‌ی معنی کلام خدا: عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی سؤال شد. فرمود: «یعنی مستولی‌شده برآنچه دقیق و جلیل باشد. (بر همه چیز غلبه دارد)».
الصّادق (علیه السلام)- کَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَ مِنْ شَیْءٍ أَوْ فِی شَیْءٍ أَوْ عَلَی شَیْءٍ.
امام صادق ( هرکس که گمان کند که خداوند از چیزی است یا در چیزی است یا بر روی چیزی است، دروغ گفته است.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- ... و عَلَی الْعَرْشِ بِلَا زَوَالٍ.
امام علی ( تسلّط خدای متعال برعرش دائمی و همیشگی است.