آیه عَبَسَ وَ تَوَلّى [1]
چهره درهم كشيد و روى برتافت.
علیبنإبراهیم (رحمة الله علیه)- نَزَلَتْ فِی عُثْمَانَ وَ ابْنِ أُمِّ مَکْتُومٍ، وَ کَانَ ابْنُ أُمِّ مَکْتُومٍ مُؤَذِّنَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ کَانَ أَعْمَی، وَ جَاءَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ عِنْدَهُ أَصْحَابُهُ وَ عُثْمَانُ عِنْدَهُ، فَقَدَّمَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَلَی عُثْمَانَ، فَعَبَسَ عُثْمَانُ وَجْهَهُ وَ تَوَلَّی عَنْهُ، فَأَنْزَلَ اللَّهُ: عَبَسَ وَ تَوَلَّی یَعْنِی عُثْمَانَ.
علیبنابراهیم (رحمة الله علیه)- در خصوص عثمان و ابن اُمّ مَکْتُوم نازل شد. ابن‌امّ مَکْتوم، مؤذّن رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بود و نابینا بود. یاران رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نزد ایشان بودند و عثمان نیز در آنجا بود که ابن‌امّ مکتوم وارد شد و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) وی را بر عثمان مقدّم کرد. پس عثمان ترش‌رویی‌کرد و روی برتافت. پس خداوند عزّوجلّ این آیات را نازل کرد: عَبَسَ وَتَوَلَّی؛ منظور عثمان است.
الصّادق (علیه السلام)- أَنَّهَا نَزَلَتْ فِی رَجُلٍ مِنْ بَنِی أُمَیَّهًَْ کَانَ عِنْدَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله)، فَجَاءَ ابْنُ أُمِّ مَکْتُومٍ، فَلَمَّا رَآهُ تَقَذَّرَ مِنْهُ وَ جَمَعَ نَفْسَهُ وَ عَبَسَ وَ أَعْرَضَ بِوَجْهِهِ عَنْهُ، فَحَکَی اللَّهُ سُبْحَانَهُ ذَلِکَ وَ أَنْکَرَهُ عَلَیْهِ.
امام صادق (علیه السلام)- این آیات در خصوص مردی از بنی‌امیّه نازل شد که نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) بود و ابن‌امّ‌مکتوم وارد شد. هنگامی‌که وی را دید، متنفّر شد و ترش‌رویی کرد و خود را کنار کشید و روی برتافت و خداوند داستان او را بازگو کرد و آن را ناپسند دانست.
الصّادق (علیه السلام)- رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ (علیه السلام) أَنَّهُ قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِذَا رَأَی عَبْدَ اللَّهِ ابْنَ أُمِّ مَکْتُومٍ قَالَ مَرْحَباً مَرْحَباً لَا وَ اللَّهِ لَا یُعَاتِبُنِی اللَّهُ فِیکَ أَبَداً وَ کَانَ یَصْنَعُ فِیهِ مِنَ اللُّطْفِ حَتَّی کَانَ یَکُفُّ عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) مِمَّا یَفْعَلُ بِهِ.
امام صادق (علیه السلام)- رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آنگاه که عبداللهبنامّمکتوم را می‌دید، می‌فرمود: «خوش آمدی، خوش آمدی، به خدا سوگند! خداوند تبارک و تعالی در خصوص تو، مرا سرزنش نخواهد کرد و آن‌قدر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در حقّ عبداللهبن امّ‌مکتوم لطف و مهربانی می‌کرد که او، خود را از پیامبر (صلی الله علیه و آله) دور نگاه میداشت (کمتر به دیدار ایشان می رفت)».