آیه ۷ - سوره غافر

آیه الَّذينَ يَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَ يَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذينَ آمَنُوا رَبَّنا وَسِعْتَ كُلَّ شَيْ‌ءٍ رَحْمَةً وَ عِلْماً فَاغْفِرْ لِلَّذينَ تابُوا وَ اتَّبَعُوا سَبيلَكَ وَ قِهِمْ عَذابَ الْجَحيمِ [7]

فرشتگانى كه حاملان عرشند و آن‌ها كه گرداگرد آن [طواف مى‌كنند] تسبيح و حمد پروردگارشان را مى‌گويند و به او ايمان دارند و براى مؤمنان آمرزش مى‌طلبند [و مى‌گويند]: پروردگارا! رحمت و علم تو همه چيز را فرا گرفته است؛ پس كسانى را كه توبه كرده و راه تو را پيروى مى‌كنند بيامرز، و آنان را از عذاب دوزخ نگاه دار.

کسانی که

۱ -۱
(غافر/ ۷)

الباقر (علیه السلام)- فِی قَوْلِهِ تَعَالَی: الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ قَالَ یَعْنِی مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) وَ عَلِیّاً وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ وَ نُوحاً وَ إِبْرَاهِیمَ وَ مُوسَی وَ عِیسَی (علیهم السلام).

امام باقر (علیه السلام)- الذِینَ یَحْمِلونَ العَرْشَ و مَنْ حَولهُ؛ منظور از آن، پیامبر (صلی الله علیه و آله)، امیرالمؤمنین، امام حسن، امام حسین، حضرت نوح، حضرت ابراهیم، حضرت موسی و حضرت عیسی (علیهم السلام) هستند». [یعنی این شخصیّت‌های بزرگوار در اطراف عرش پروردگار هستند].

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۳۵۶
تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۶۹۱/ بحارالأنوار، ج۵۵، ص۳۵/ البرهان/ بحارالأنوار، ج۲۴، ص۹۰/ فرات الکوفی، ص۳۷۵
۱ -۲
(غافر/ ۷)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- سَأَلَ الْجَاثَلِیقُ أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فَقَالَ لَهُ أَخْبِرْنِی عَنِ اللَّهِ عزّوجلّ یَحْمِلُ الْعَرْشَ أَوِ الْعَرْشُ یَحْمِلُهُ فَقَالَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) اللَّهُ عزّوجلّ حَامِلُ الْعَرْشِ وَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ مَا فِیهِمَا وَ مَا بَیْنَهُمَا ... وَ هُوَ قَوْلُه ... {فَ} الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ هُمُ الْعُلَمَاءُ الَّذِینَ حَمَّلَهُمُ اللهُ عِلْمَه.

امام علی (علیه السلام)- جاثلیق از امیرالمؤمنین (علیه السلام) پرسید: «به من بگو خدا عزّوجلّ عرش را برمی‌دارد؟ یا عرش او را برمی‌دارد»؟ فرمود: «خدا عزّوجلّ حامل عرش و آسمان‌ها و زمین است و آنچه در آن‌ها است و میان آن‌ها است ... آیه: الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ همان دانشمندانند که خدا دانشش را به آن‌ها داده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۳۵۶
بحارالأنوار، ج۵۵، ص۹/ البرهان؛ «بتفاوت لفظی»
۱ -۳
(غافر/ ۷)

الباقر (علیه السلام)- الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ یَعْنِی الرَّسُولَ (صلی الله علیه و آله) وَ الْأَوْصِیَاءَ مِنْ بَعْدِهِ (علیهم السلام) یَحْمِلُونَ عِلْمَ اللَّه.

امام باقر (علیه السلام)- الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ منظور پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و اوصیای بعد از اویند که حامل علم خدایند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۳۵۶
بحارالأنوار، ج۲۳، ص۳۶۳
۱ -۴
(غافر/ ۷)

الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ حَمَلَهًَْ الْعَرْشِ ثَمَانِیَهًٌْ لِکُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ ثَمَانِیَهًُْ أَعْیُنٍ کُلُ عَیْنٍ طِبَاقُ الدُّنْیَا.

امام صادق (علیه السلام)- حاملان عرش هشت ملک از ملائکه‌اند که هریک هشت چشم دارند که هر چشمی مطابق کل دنیا است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۳۵۶
الخصال، ج۲، ص۴۰۷
۱ -۵
(غافر/ ۷)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنْ جَابِرٍ (رحمة الله علیه) أَنَّ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) قَالَ: أُذِنَ لِی أَنْ أُحَدِّثَ عَنْ مَلَکٍ مِنْ مَلَائِکَهًِْ اللَّهِ مِنْ حَمَلَهًِْ الْعَرْشِ مَا بَیْنَ شَحْمَهًِْ أُذُنِهِ إِلَی عَاتِقِهِ مَسِیرَهًُْ سَبْعِمِائَهًِْ عَام.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- جابر (گوید: پیغمبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «به من اجازه دادند که با یک فرشته از حاملان عرش سخن گویم که میان پره‌ّی گوشش تا شانه‌اش هفتصدسال راه بود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۳۵۶
بحارالأنوار، ج۵۵، ص۱۸
۱ -۶
(غافر/ ۷)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- حَمَلَهًُْ الْعَرْشِ مَا بَیْنَ کَعْبِ أَحَدِهِمْ إِلَی أَسْفَلِ قَدَمَیْهِ مَسِیرَهًُْ خَمْسِمِائَهًِْ عَام.

ابن‌عبّاس ( از حاملان عرش تا پایین گامش پانصدسال راه است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۳۵۶
بحارالأنوار، ج۵۵، ص۲۰
۱ -۷
(غافر/ ۷)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- فِی تَفْسِیرِ الْإِمَامِ الْعَسْکَرِیِّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ اللَّهَ لَمَّا خَلَقَ الْعَرْشَ خَلَقَ لَهُ ثَلَاثَمِائَهًٍْ وَ سِتِّینَ أَلْفَ رُکْنٍ وَ خَلَقَ عِنْدَ کُلِّ رُکْنٍ ثَلَاثَمِائَهًِْ أَلْفٍ وَ سِتِّینَ أَلْفَ مَلَکٍ لَوْ أَذِنَ اللَّهُ تَعَالَی لِأَصْغَرِهِمْ فَالْتَقَمَ السَّمَاوَاتِ السَّبْعَ وَ الْأَرَضِینَ السَّبْعَ مَا کَانَ ذَلِکَ بَیْنَ لَهَوَاتِهِ إِلَّا کَالرَّمْلَهًِْ فِی الْمَفَازَهًِْ الْفَضْفَاضَهًِْ فَقَالَ لَهُمُ اللَّهُ یَا عِبَادِی احْتَمِلُوا عَرْشِی هَذَا فَتَعَاطَوْهُ فَلَمْ یُطِیقُوا حَمْلَهُ وَ لَا تَحْرِیکَهُ فَخَلَقَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ مَعَ کُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ وَاحِداً فَلَمْ یَقْدِرُوا أَنْ یُزَعْزِعُوهُ فَخَلَقَ اللَّهُ مَعَ کُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ عَشَرَهًًْ فَلَمْ یَقْدِرُوا أَنْ یُحَرِّکُوهُ فَخَلَقَ اللَّهُ بِعَدَدِ کُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ مِثْلَ جَمَاعَتِهِمْ فَلَمْ یَقْدِرُوا أَنْ یُحَرِّکُوهُ فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ لِجَمِیعِهِمْ خَلُّوهُ عَلَیَّ أُمْسِکْهُ بِقُدْرَتِی فَخَلَّوْهُ فَأَمْسَکَهُ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ بِقُدْرَتِهِ ثُمَّ قَالَ لِثَمَانِیَهًٍْ مِنْهُمْ احْمِلُوهُ أَنْتُمْ فَقَالُوا: یَا رَبَّنَا لَمْ نُطِقْهُ نَحْنُ وَ هَذَا الْخَلْقُ الْکَثِیرُ وَ الْجَمُّ الْغَفِیرُ فَکَیْفَ نُطِیقُهُ الْآنَ دُونَهُمْ فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ لِأَنِّی أَنَا اللَّهُ الْمُقَرِّبُ لِلْبَعِیدِ وَ الْمُذَلِّلُ لِلْعَبِیدِ وَ الْمُخَفِّفُ لِلشَّدِیدِ وَ الْمُسَهِّلُ لِلْعَسِیرِ أَفْعَلُ مَا أَشَاءُ وَ أَحْکُمُ مَا أُرِیدُ أُعَلِّمُکُمْ کَلِمَاتٍ تَقُولُونَهَا یَخِفُّ بِهَا عَلَیْکُمْ قَالُوا وَ مَا هِیَ یَا رَبَّنَا قَالَ تَقُولُونَ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهًَْ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ فَقَالُوهَا فَحَمَلُوهُ وَ خَفَّ عَلَی کَوَاهِلِهِمْ کَشَعْرَهًٍْ نَابِتَهًٍْ عَلَی کَاهِلِ رَجُلٍ جَلْدٍ قَوِیٍّ فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ لِسَائِرِ تِلْکَ الْأَمْلَاکِ خَلُّوا عَلَی هَؤُلَاءِ الثَّمَانِیَهًِْ عَرْشِی لِیَحْمِلُوهُ وَ طُوفُوا أَنْتُمْ حَوْلَهُ وَ سَبِّحُونِی وَ مَجِّدُونِی وَ قَدِّسُونِی فَإِنِّی أَنَا اللَّهُ الْقَادِرُ عَلَی مَا رَأَیْتُمْ وَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- در تفسیر امام عسکری (علیه السلام) آمده است: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «چون خدا عرش را آفرید سیصدوشصت هزار رکن برایش آفرید، و در هر رکنی سیصدوشصت هزار فرشته آفرید. هرگاه خدا به کوچک‌ترین آن‌ها دستور دهد تا هفت آسمان و هفت زمین را میان دو آرواره‌اش به کام کشد. چون ریگی باشد در بیابانی پهناور، و خدا به آن‌ها فرمود: «ای بنده‌هایم عرشم را بردارید» و بر آن همدست شدند نتوانستند بردارند و حتی آن را بجنبانند، و خدا با هرکدام یکی دیگر آفرید، و نتوانستند او را از جا برکنند، و خدا با هریک ده تا آفرید و نتوانستند آن را بجنبانند، و خدا به شماره‌ی هریک مانند همه را آفرید، و نتوانستند آن را بجنبانند، خدای عزّوجلّ به همه فرمود: «آن را به من وانهید تا به نیروی خودم نگهش دارم». و خدای عزّوجلّ به نیروی خود آن را نگهداشت و به هشت تن آن‌ها فرمود: «آن را بردارید»، گفتند: «بار پروردگارا ما همه نتوانستیم آن را برداریم و چگونه ما هشت تن تابش را داریم»؟ خدای عزّوجلّ فرمود: «چون منم خدای نزدیک کن دور، زبون کن بنده‌ها، آسان کن سخت، سهل کن دشوار، انجام دهم هرچه خواهم و حکم کنم هرچه اراده کنم، به شما چند کلمه بیاموزم، آن‌ها را بگویید تا بر شما سبک شود». گفتند: «آن‌ها چیستند»؟ فرمود: «بگویید: به‌نام خدای بخشاینده‌ی مهربان، نیست جنبش و نه توانی جز به کمک خدای والای بزرگ و خداوند بر محمّد (صلی الله علیه و آله) و خاندان پاکش (علیهم السلام)، رحمت فرستد». آن را گفتند و عرش را برداشتند و به‌اندازه‌ای که یک مو بر شانه مردمی چالاک و نیرومند برآید بر آن‌ها سبک شد، و خدای عزّوجلّ به فرشته‌های دیگر فرمود: «عرشم را برای همین هشت تن وانهید تا آن را بردارند، و شماها همه گردطواف کنید و مرا تسبیح و تمجید و تقدیس کنید، که بر هر چیزی قادر هستم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۳۵۶
بحارالأنوار، ج۲۷، ص۹۷
۱ -۸
(غافر/ ۷)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- إِنَّ مَلَکاً مِنْ حَمَلَهًِْ الْعَرْشِ یُقَالُ لَهُ إِسْرَافِیلُ زَاوِیَهًٌْ مِنْ زَوَایَا الْعَرْشِ عَلَی کَاهِلِهِ قَدَمَاهُ فِی الْأَرْضِ السَّابِعَهًِْ السُّفْلَی وَ رَأْسُهُ فِی السَّمَاءِ السَّابِعَهًِْ الْعُلْیَا فِی مِثْلِهِ مِنْ خَلِیقَهًِْ رَبِّکُمْ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- یکی از حمله‌ی عرش به نام «اسرافیل» یک گوشه عرش را بر دوش دارد و دو پایش در زمین هفتم است، و سرش در آسمان هفتم است. این یک نمونه از آفریده‌های پروردگار شما تبارک و تعالی است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۳۵۸
بحارالأنوار، ج۵۵، ص۲۰

عرش

۲ -۱
(غافر/ ۷)

الرّضا (علیه السلام)- الْعَرْشُ لَیْسَ هُوَ اللَّهَ وَ الْعَرْشُ اسْمُ عِلْمٍ وَ قُدْرَهًٍْ وَ عَرْشٍ فِیهِ کُلُّ شَیْءٍ ثُمَّ أَضَافَ الْحَمْلَ إِلَی غَیْرِهِ خَلْقٍ مِنْ خَلْقِهِ لِأَنَّهُ اسْتَعْبَدَ خَلْقَهُ بِحَمْلِ عَرْشِهِ وَ هُمْ حَمَلَهًُْ عِلْمِهِ وَ خَلْقاً یُسَبِّحُونَ حَوْلَ عَرْشِهِ وَ هُمْ یَعْمَلُونَ بِعِلْمِهِ وَ مَلَائِکَهًًْ یَکْتُبُونَ أَعْمَالَ عِبَادِهِ وَ اسْتَعْبَدَ أَهْلَ الْأَرْضِ بِالطَّوَافِ حَوْلَ بَیْتِهِ وَ اللَّهُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوَی کَمَا قَالَ وَ الْعَرْشُ وَ مَنْ یَحْمِلُهُ وَ مَنْ حَوْلَ الْعَرْشِ وَ اللَّهُ الْحَامِلُ لَهُمُ الْحَافِظُ لَهُمُ الْمُمْسِکُ الْقَائِمُ عَلَی کُلِّ نَفْسٍ وَ فَوْقَ کُلِّ شَیْءٍ وَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ وَ لَا یُقَالُ مَحْمُولٌ وَ لَا أَسْفَلُ قَوْلًا مُفْرَداً لَا یُوصَلُ بِشَیْءٍ فَیَفْسُدُ اللَّفْظُ وَ الْمَعْنَی.

امام رضا (علیه السلام)- امام رضا (علیه السلام) فرمود: «عرش، خداوند نیست. عرش، اسم دانش و قدرت است و در عرش، همه چیز وجود دارد. همچنین حمل آن را به کسانی غیر از خویش نسبت داده که گروهی از آفریده‌های او هستند. زیرا آفریده‌هایش را با حمل عرش خود به بندگی درآورده است. آن‌ها حمل‌کنندگان علم او هستند. و خلقی پیرامون عرش او تسبیح‌گوی هستند و براساس علم او عمل می‌کنند و فرشتگانی نیز هستند که اعمال بندگان او را می‌نگارند. همچنین اثبات عبادت و بندگی اهل زمین را از طریق طواف پیرامون خانه‌اش قرار داده است و خداوند، همچنان‌که خودش فرموده است بر عرش مسلّط است. (طه/۵)». خداوند، عرش، و حاملان آن و همه‌ی کسانی را که پیرامون آن هستند حمل و حفظ می‌نماید. او نگهدارنده و اداره‌کننده‌ی همه‌ی جان‌هاست. او برتر و بالاتر از هرچیزی است. صفت محمول یا پایین‌تر و فروتر به تنهایی و بدون نسبت‌دادن به چیزی به کار برده نمی‌شود، چون در آن صورت، لفظ و معنی تباه خواهند شد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۳۵۸
الکافی، ج۱، ص۱۳۰/ بحارالأنوار، ج۵۵، ص۱۴؛ «و الله علی العرش استوی... اللفظ و المعنی» محذوف/ البرهان
۲ -۲
(غافر/ ۷)

السّجّاد (علیه السلام)- أَمَّا مَا سَأَلَ عَنْهُ مِنَ الْعَرْشِ مِمَّ خَلَقَهُ اللَّهُ فَإِنَّ اللَّهَ خَلَقَهُ أَرْبَاعاً لَمْ یَخْلُقْ قَبْلَهُ إِلَّا ثَلَاثَهًَْ أَشْیَاءَ الْهَوَاءَ وَ الْقَلَمَ وَ النُّورَ ثُمَ خَلَقَهُ مِنْ أَلْوَانِ أَنْوَارٍ مُخْتَلِفَهًٍْ مِنْ ذَلِکَ النُّورِ نُورٌ أَخْضَرُ مِنْهُ اخْضَرَّتِ الْخُضْرَهًُْ وَ نُورٌ أَصْفَرُ مِنْهُ اصْفَرَّتِ الصُّفْرَهًُْ وَ نُورٌ أَحْمَرُ مِنْهُ احْمَرَّتِ الْحُمْرَهًُْ وَ نُورٌ أَبْیَضُ وَ هُوَ نُورُ الْأَنْوَارِ وَ مِنْهُ ضَوْءُ النَّهَارِ ثُمَّ جَعَلَهُ سَبْعِینَ أَلْفَ طَبَقٍ غِلَظُ کُلِّ طَبَقٍ کَأَوَّلِ الْعَرْشِ إِلَی أَسْفَلِ السَّافِلِینَ لَیْسَ مِنْ ذَلِکَ طَبَقٌ إِلَّا یُسَبِّحُ بِحَمْدِ رَبِّهِ وَ یُقَدِّسُهُ بِأَصْوَاتٍ مُخْتَلِفَهًٍْ وَ أَلسِنَهًٍْ غَیْرِ مُشْتَبِهَهًٍْ لَوْ أُذِنَ لِلِسَانٍ وَاحِدٍ فَأَسْمَعَ شَیْئاً مِمَّا تَحْتَهُ لَهَدَمَ الْجِبَالَ وَ الْمَدَائِن وَ الْحُصُونُ وَ کَشْفُ الْبِحَارِ وَ لَهَلَکَ مَا دُونَهُ، لَهُ ثَمَانِیَهًُْ أَرْکَانٍ یَحْمِلُ کُلَّ رُکْنٍ مِنْهَا مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ مَا لَا یُحْصِی عَدَدَهُمْ إِلَّا اللَّهُ یُسَبِّحُونَ اللَّیْلَ وَ النَّهارَ لا یَفْتُرُونَ وَ لَوْ أَحَسَّ حِسٌّ {وَ لَوْ أَحْسَرَ} شَیْءٌ مِمَّا فَوْقَهُ مَا قَامَ لِذَلِکَ طَرْفَهًَْ عَیْنٍ، بَیْنَهُ وَ بَیْنَ الْإِحْسَاسِ الْجَبَرُوتُ وَ الْکِبْرِیَاءُ وَ الْعَظَمَهًُْ وَ الْقُدُسُ وَ الرَّحْمَهًُْ وَ الْعِلْمُ وَ لَیْسَ وَرَاءَ هَذَا مَقَالٌ لَقَدْ طَمَعَ الْحَائِرُ فِی غَیْرِ مَطْمَع.

امام سجاد (علیه السلام)- و امّا پرسش او که خدا عرش را از چه آفریده، راستش خدا عرش را چهارگانه آفریده، پیش از آن جز سه نیافریده، هوا، قلم و نور سپس آن را از چند رنگ گوناگون از آن نور آفریده، نوری سبز که سبزی از آن است، و نوری زرد که زردی از آن است، و نوری سرخ که سرخی از آن است، و نوری سپید که نور الانوار است و درخشانی روز از آن است، سپس آن را هفتاد هزار طبقه نمود که کلفتی هر طبقه از آغاز عرش است تا هرچه فروتر، و هیچ طبقه‌ای از آن نیست جز تسبیح‌گو به سپاس پروردگارش، و او را به چند آواز و چند زبان جدا از هم تقدیس کنند. اگر اجازه به یک زبان دهند که به گوش آنچه فروتر از او است برسد کوه‌ها و شهرها و دژها همه ویران شوند، و دریاها بخشکند و آنچه فروتر است نابود گردد. عرش را هشت پایه است و هرکدام را فرشته‌هایی که شمارشان را جز خدا نداند آن را برمی‌دارند، شبانه روز تسبیح گویند و سستی ندارند، اگر حسی آنچه بالاتر از او است دریابد یک چشم‌بهم‌زدن تاب نیاورد، میان او و احساس پرده‌های جبروت کبریاء و عظمت و قدس و رحمت و دانش است [قلم است نسخه بدل] در پس آن جای گفتگو نیست، البتّه آنکه طمع آن دارد بی‌جا طمع کرده.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۳۶۰
بحارالأنوار، ج۲۴، ص۳۷۵/ القمی، ج۲، ص۲۴

رحمت

۱
(غافر/ ۷)

الصّادق (علیه السلام)- فِی ظُهُورِ القَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فِی بَعثِ العَسکَرِ إلَی مَکَّهًَْ قَالَ (علیه السلام): فَلَوْ لَا أَنَّ رَحْمَهًَْ رَبِّکُمْ وَسِعَتْ کُلَّ شَیْءٍ وَ أَنَا تِلْکَ الرَّحْمَهًُْ لَرَجَعْتُ إِلَیْهِمْ مَعَکُم.

امام صادق (علیه السلام)- درباره‌ی ظهور قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و فرستادن لشکر به مکّه فرمود: «اگر به ملاحظه‌ی رحمت پروردگار نبود که همه‌ی اشیاء را گرفته و مظهر رحمتش نیز من می‌باشم، خودم با شما به‌سوی آن‌ها باز می‌گشتم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۳۶۰
بحارالأنوار، ج۵۳، ص۱۱

فرشتگانی که حاملان عرشند و آن‌ها که گرداگرد آن [طواف می‌کنند] تسبیح و حمد پروردگارشان را می‌گویند و به او ایمان دارند و برای مؤمنان استغفار می‌کنند [و می‌گویند]: پروردگارا! رحمت و علم تو همه چیز را فراگرفته است پس کسانی را که توبه کرده و راه تو را پیروی می‌کنند بیامرز، و آنان را از عذاب دوزخ نگاه دار

۳ -۱
(غافر/ ۷)

الباقر (علیه السلام)- عَنْ جَابِرِ‌بْنِ‌یَزِیدَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ قَالَ یَعْنِی الْمَلَائِکَةَ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ ... وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا یَعْنِی شِیعَهًَْ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) رَبَّنا وَسِعْتَ کُلَّ شَیْءٍ رَحْمَةً وَ عِلْماً فَاغْفِرْ لِلَّذِینَ تابُوا مِنْ وَلَایَهًِْ الطَّوَاغِیتِ الثَّلَاثَهًِْ وَ مِنْ بَنِی‌أُمَیَّهًَْ وَ اتَّبَعُوا سَبِیلَکَ یَعْنِی وَلَایَهًَْ عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ هُوَ السَّبِیل.

امام باقر (علیه السلام)- جابربن‌زید گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی آیه: الذِینَ یَحْمِلونَ العَرْشَ و مَنْ حَولهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ و یُؤْمِنُونَ بِهِ و یَسْتَغْفِرُونَ للذِینَ آمَنُوا رَبَّنَا وسِعْتَ کُل شَیْءٍ رَّحْمَةً و عِلمًا فَاغْفِرْ للذِینَ تَابُوا و اتَّبَعُوا سَبِیلکَ و قِهِمْ عَذَابَ الجَحِیمِ * رَبَّنَا و أَدْخِلهُمْ جَنَّاتِ عَدْنٍ التِی وعَدتَّهُم و مَن صَلحَ مِنْ آبَائِهِمْ و أَزْواجِهِمْ و ذُرِّیَّاتِهِمْ إِنَّکَ أَنتَ العَزِیزُ الحَکِیمُ * و قِهِمُ السَّیِّئَاتِ و مَن تَقِ السَّیِّئَاتِ یَومَئِذٍ فَقَدْ رَحِمْتَهُ و ذَلکَ هُو الفَوزُ العَظِیمُ * إِنَّ الذِینَ کَفَرُوا یُنَادَونَ لمَقْتُ اللهِ أَکْبَرُ مِن مَّقْتِکُمْ أَنفُسَکُمْ إِذْ تُدْعَونَ إِلی الإِیمَانِ فَتَکْفُرُونَ؛ سؤال کردم. ایشان فرمود: «منظور از حمل‌کنندگان عرش و کسانی که پیرامون آن هستند، فرشتگان هستند. منظور از توبه‌کنندگان، کسانی هستند که از پذیرش ولایت طاغوت‌های سه‌گانه و بنی‌امیّه توبه کرده‌اند. مقصود از راه خداوند، ولایت علی (علیه السلام) است که راه آن حضرت، راه خداوند بود. سیئات و بدی‌ها، همان طاغوت‌های سه‌گانه هستند که براساس آیه، هرکس از آن‌ها دوری کند، خداوند او را مورد رحمت خویش قرار خواهد داد. مقصود از کسانی که کفر ورزیدند، بنی‌امیّه و منظور از ایمان، ولایت علی (علیه السلام) است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۳۶۰
بحارالأنوار، ج۲۴، ص۲۰۸/ بحارالأنوار، ج۲۳، ص۳۶۴/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۵۱۷/ البرهان؛ «بتفاوت لفظی»
۳ -۲
(غافر/ ۷)

الباقر (علیه السلام)- الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ یَعْنِی الرَّسُولَ (صلی الله علیه و آله) وَ الْأَوْصِیَاءَ مِنْ بَعْدِهِ (علیه السلام) یَحْمِلُونَ عِلْمَ اللَّهِ ثُمَّ قَالَ وَ مَنْ حَوْلَهُ یَعْنِی الْمَلَائِکَهًَْ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ ... وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا وَ هُمْ شِیعَهًُْ آلِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) یَقُولُونَ رَبَّنا وَسِعْتَ کُلَّ شَیْءٍ رَحْمَةً وَ عِلْماً فَاغْفِرْ لِلَّذِینَ تابُوا مِنْ وَلَایَهًِْ هَؤُلَاءِ وَ بَنِی أُمَیَّهًَْ وَ اتَّبَعُوا سَبِیلَکَ وَ هُوَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ قِهِمْ عَذابَ الْجَحِیم.

امام باقر (علیه السلام)- الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ منظور پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و اوصیای بعد از او هستند که حامل علم خدایند. سپس می‌فرماید: وَ مَنْ حَوْلَهُ یعنی ملائکه یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا تسبیح خدا می‌کنند و استغفار می‌کنند برای کسانی که ایمان آورده‌اند که آن‌ها شیعه آل محمّدند. رَبَّنا وَسِعْتَ کُلَّ شَیْءٍ رَحْمَةً وَ عِلْماً فَاغْفِرْ لِلَّذِینَ تابُوا می‌گویند پروردگارا تو که دانای همه چیز هستی و رحمتت همه‌جا را فرا گرفته کسانی را که از ولایت بنی‌امیّه برگشتند بیامرز. وَ اتَّبَعُوا سَبِیلَکَ و پیرو راه امیرالمؤمنین (علیه السلام) شده‌اند. وَ قِهِمْ عَذابَ الجَحِیم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۳۶۲
بحارالأنوار، ج۲۳، ص۳۶۳/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۵۱۷؛ «و قهم عذاب الجحیم» محذوف/ البرهان
۳ -۳
(غافر/ ۷)

الباقر (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌جَعْفَر (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی فَاغْفِرْ لِلَّذِینَ تابُوا مِنْ وَلَایَهًِْ جَمَاعَهًِْ بَنِی‌أُمَیَّهًَْ وَ اتَّبَعُوا سَبِیلَکَ آمَنُوا بِوَلَایَهًِْ عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ عَلِیٌّ هُوَ السَّبِیلُ.

امام باقر (علیه السلام)- منظور از للذِینَ تَابُوا در آیه فوق کسانی هستند که از قبول ولایت جماعت و بنی‌امیّه توبه کردند و اتَّبَعُوا سَبِیلکَ مقصود از پیروی از راه خداوند، ایمان آوردن به ولایت امام علی (علیه السلام) است و راه آن حضرت، همان راه خداست.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۳۶۲
بحارالأنوار، ج۳۵، ص۳۶۴/ بحارالأنوار، ج۳۵، ص۳۶۴؛ «بتفاوت»/ المناقب، ج۳، ص۷۲/ البرهان
۳ -۴
(غافر/ ۷)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام): إِنَّ لِلَّهِ عزّوجلّ مَلَائِکَهًًْ یُسْقِطُونَ الذُّنُوبَ عَنْ ظُهُورِ شِیعَتِنَا کَمَا یُسْقِطُ الرِّیحُ الْوَرَقَ فِی أَوَانِ سُقُوطِهِ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عزّوجلّ الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا اسْتِغْفَارُهُمْ وَ اللَّهِ لَکُمْ دُونَ هَذَا الْخَلْقِ.

امام صادق (علیه السلام)- ابوبصیر گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: ای ابامحمّد! خداوند عزّوجلّ فرشتگانی دارد که بار گناهان را از شانه‌های شیعیان ما برمی‌دارند و آن را به پایین می‌ریزند؛ همچنان که باد برگ‌ها را در فصل برگ‌ریزان فرو می‌ریزد. این همان سخن پروردگار است که می‌فرماید: الذِینَ یَحْمِلونَ العَرْشَ و مَنْ حَولهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ و یُؤْمِنُونَ بِهِ و یَسْتَغْفِرُونَ للذِینَ آمَنُوا به خدا قسم! استغفار و طلب آمرزش آن‌ها برای شماست نه این مردم!

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۳۶۲
الکافی، ج۸، ص۳۳/ الکافی، ج۸، ص۳۰۴ و نورالثقلین بحارالأنوار، ج۲۴، ص۲۰۹؛ «بتفاوت لفظی»/ بحارالأنوار، ج۲۷، ص۱۲۳/ بحارالأنوار، ج۵۶، ص۱۹۶/ فرات الکوفی، ص۳۶۴؛ «بتفاوت لفظی»
۳ -۵
(غافر/ ۷)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- لَقَدْ صَلَّتِ الْمَلَائِکَهًُْ عَلَیَّ وَ عَلَی عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) سَبْعَ سِنِینَ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ لَمْ یُؤْمِنْ بِی ذَکَرٌ قَبْلَهُ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِی الْأَرْضِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- فرشتگان هفت سال بر من و علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) درود می‌فرستادند؛ درحالی‌که هیچ مردی در آن زمان به من ایمان نیاورده بود. این همان فرموده خداوند است الذِینَ یَحْمِلونَ العَرْشَ و مَنْ حَولهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ و یُؤْمِنُونَ بِهِ. و یَسْتَغْفِرُونَ لمَن فِی الأَرْضِ (شوری/۵).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۳۶۲
بحارالأنوار، ج۳۸، ص۲۰۴/ البرهان/ المناقب، ج۲، ص۱۶ البرهان؛ «بتفاوت»
۳ -۶
(غافر/ ۷)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنِ الرِّضَا (علیه السلام) عَنْ آبَائِهِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّه (صلی الله علیه و آله): مَا خَلَقَ اللَّهُ عزّوجلّ خَلْقاً أَفْضَلَ مِنِّی وَ لَا أَکْرَمَ عَلَیْهِ مِنِّی قَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام) فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّه (صلی الله علیه و آله) فَأَنْتَ أَفْضَلُ أَوْ جَبْرَئِیلُ فَقَالَ (صلی الله علیه و آله) یَا عَلِیُّ (علیه السلام) إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَضَّلَ أَنْبِیَاءَهُ الْمُرْسَلِینَ عَلَی مَلَائِکَتِهِ الْمُقَرَّبِینَ وَ فَضَّلَنِی عَلَی جَمِیعِ النَّبِیِّینَ وَ الْمُرْسَلِینَ وَ الْفَضْلُ بَعْدِی لَکَ یَا عَلِیُّ (علیه السلام) وَ لِلْأَئِمَّهًِْ (علیهم السلام) مِنْ بَعْدِکَ وَ إِنَّ الْمَلَائِکَهًَْ لَخُدَّامُنَا وَ خُدَّامُ مُحِبِّینَا یَا عَلِیُّ (علیه السلام) الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ ... وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا بِوَلَایَتِنَا.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- امام رضا (علیه السلام) از پدرانش از پیامبر (صلی الله علیه و آله) نقل کرده است که فرمود: خدا خلقی را بهتر از من نیافریده و گرامی‌تر از من نزد او نیست. علی (علیه السلام) گفت: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) شما برترید یا جبرئیل»؟ فرمود: «یا علی (علیه السلام) خداوند انبیاء مرسل (علیهم السلام) را بر ملائکه مقرّب برتری بخشیده و مرا بر تمام انبیاء مرسل (علیهم السلام) برتری بخشیده است و فضیلت بعد از من مال تو است ملائکه خدمتکاران ما و خدمتکاران محبّین ما هستند. یا علی (علیه السلام) کسانی که حامل عرش و کسانی که اطراف آن هستند به حمد پروردگارشان تسبیح می‌کنند و برای کسانی که ایمان به ولایت ما آورده‌اند، استغفار می‌نمایند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۳۶۲
بحارالأنوار، ج۱۸، ص۳۴۵/ بحارالأنوار، ج۲۶، ص۳۳۵/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۸۳۵/ نورالثقلین؛ «ما خلق الله عزوجل خلقا... من بعدی» محذوف/ البرهان؛ «ما خلق الله عزوجل خلقا... خدام محبینا» محذوف
۳ -۷
(غافر/ ۷)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنْ أَمِیرِ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أُنْزِلَ عَلَیْهِ فَضْلِی مِنَ السَّمَاءِ وَ هِیَ هَذِهِ الْآیَهًُْ الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا وَ مَا فِی الْأَرْضِ یَوْمَئِذٍ مُؤْمِنٌ غَیْرُ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ أَنَا.

امام علی (علیه السلام)- از امیرالمؤمنین (علیه السلام) نقل شده که فرمود: «بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) از آسمان فضل من نازل شد و آن این آیه است: الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا آن زمان در روی زمین کسی جز پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و من ایمان نداشت».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۳۶۴
بحارالأنوار، ج۲۴، ص۲۰۸/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۵۱۵/ البرهان
۳ -۸
(غافر/ ۷)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- لَقَدْ مَکَثَتِ الْمَلَائِکَهًُْ سَبْعَ سِنِینَ وَ أَشْهُراً لَا یَسْتَغْفِرُونَ إِلَّا لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ لِی وَ فِینَا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَاتُ الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ إِلَی قَوْلِهِ تَعَالَی رَبَّنا وَ أَدْخِلْهُمْ جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِی وَعَدْتَهُمْ وَ مَنْ صَلَحَ مِنْ آبائِهِمْ وَ أَزْواجِهِمْ وَ ذُرِّیَّاتِهِمْ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَزِیزُ الْحَکِیم.

امام علی (علیه السلام)- ملائکه مدّت هفت سال فقط برای پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و من استغفار می‌کردند و درباره‌ی ما این آیات نازل شده است: الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ تا رَبَّنا وَ أَدْخِلْهُمْ جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِی وَعَدْتَهُمْ وَ مَنْ صَلَحَ مِنْ آبائِهِمْ وَ أَزْواجِهِمْ وَ ذُرِّیَّاتِهِمْ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۳۶۴
بحارالأنوار، ج۲۴، ص۲۰۹/ بحارالأنوار، ج۳۸، ص۲۰۴/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۵۱۵/ شواهدالتنزیل، ج۲، ص۱۸۲؛ «یسبحون بحمد ربهم... ذریاتهم» محذوف/ البرهان/ المناقب، ج۲، ص۱۶؛ «بتفاوت»
۳ -۹
(غافر/ ۷)

الصّادق (علیه السلام)- عَلِیُّ‌بْنُ‌الْحُسَیْنِ مُعَنْعَناً عَنْ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) قَالَ: ... قَالَ قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا الَّذِی کَانَ مِنْ حَدِیثِهِمْ إِذَا اجْتَمَعُوا قَالَ ذِکْرُ اللَّهِ (ذَکَرُوا اللَّهَ) تَعَالَی فَلَمْ تَبْلُغْ عَظَمَتَهُ ثُمَّ ذَکَرُوا فَضْلَ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ مَا أَعْطَاهُ اللَّهُ مِنْ عِلْمِهِ وَ قَلَّدَهُ مِنْ رِسَالَتِهِ ثُمَّ ذَکَرُوا أَمْرَ شِیعَتِنَا وَ الدُّعَاءَ لَهُمْ وَ خَتَمَهُمْ بِالْحَمْدِ وَ الثَّنَاءِ عَلَی اللَّهِ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ یَا أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ وَ إِنَّ الْمَلَائِکَهًَْ لَتَعْرِفُنَا قَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ کَیْفَ لَا یَعْرِفُونَکُمْ وَ قَدْ وُکِّلُوا بِالدُّعَاءِ لَکُمْ وَ الْمَلَائِکَهًُْ حَافِّینَ مِنْ حَوْلِ الْعَرْشِ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا مَا اسْتِغْفَارُهُمْ إِلَّا لَکُمْ دُونَ هَذَا الْعَالَمِ.

امام صادق (علیه السلام)- علی‌بن‌حسین به ترتیب از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است: ... به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «قربانت گردم، وقتی آن سه نفر (پیامبر و علی (علیها السلام) و جبرئیل) با هم نشستند سخنان آن‌ها چه بود»؟ فرمود: «ذکر خدای متعال امّا به عظمتش نمیرسید، سپس درباره‌ی فضیلت محمّد (صلی الله علیه و آله) و اینکه خداوند تا چه میزان از علم خود را به وی عطا فرموده و تا چه حدّ رسالت خود را به وی واگذار نموده است، سپس درباره‌ی شیعیان ما سخن گفته و در حقّ ایشان دعا کردند و ختم مجلسشان حمد و ثنای خدا بود». عرض کردم: «فدایت شوم! ای اباعبدالله (علیه السلام)، آیا فرشتگان ما را میشناسند»؟ فرمود: «سبحان الله، چگونه شما را نمیشناسند درحالی‌که موکَّل شدهاند در حقّ شما دعا کنند و بر گرد عرش خدا حلقه زده‌اند و با ستایش پروردگارشان تسبیح می‌گویند. (زمر/۷۵) وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا مَا اسْتِغْفَارُهُمْ آن‌ها در این عالم منحصراً برای شما هستند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۳۶۴
بحارالأنوار، ج۳۸، ص۱۴۱/ فرات الکوفی، ص۳۷۷
بیشتر