آیه ۶ - سوره فاطر

آیه إِنَّ الشَّيْطانَ لَكُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا إِنَّما يَدْعُوا حِزْبَهُ لِيَكُونُوا مِنْ أَصْحابِ السَّعيرِ [6]

به يقين شيطان دشمن شماست، پس او را دشمن بدانيد؛ او فقط حزبش را به اين دعوت مى‌كند كه اهل آتش سوزان [جهنّم] باشند.

۱
(فاطر/ ۶)

الصّادق ( لَا یَتَمَکَّنُ الشَّیْطَانُ بِالْوَسْوَسَهًِْ مِنَ الْعَبْدِ إِلَّا وَ قَدْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ اسْتَهَانَ بِأَمْرِهِ وَ سَکَنَ إِلَی نَهْیِهِ وَ نَسِیَ اطِّلَاعَهُ عَلَی سِرِّهِ فَالْوَسْوَسَهًُْ مَا یَکُونُ مِنْ خَارِجِ الْبَدَنِ بِإِشَارَهًِْ مَعْرِفَهًِْ الْعَقْلِ وَ مُجَاوَرَهًِْ الطَّبْعِ وَ أَمَّا إِذَا تَمَکَّنَ فِی الْقَلْبِ فَذَلِکَ غَیٌّ وَ ضَلَالَهًٌْ وَ کُفْرٌ وَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ دَعَا عِبَادَهُ بِاللُّطْفِ دَعْوَهًًْ وَ عَرَّفَهُمْ عَدَاوَتَهُ فَقَالَ عَزَّ مِنْ قَائِلٍ إِنَّ الشَّیْطَانَ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ وَ قَالَ إِنَّ الشَّیْطانَ لَکُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا ... فَکُنْ مَعَهُ کَالْغَرِیبِ مَعَ کَلْبِ الرَّاعِی یَفْزَعُ إِلَی صَاحِبِهِ فِی صَرْفِهِ عَنْهُ وَ کَذَلِکَ إِذَا أَتَاکَ الشَّیْطَانُ مُوَسْوِساً لِیَصُدَّکَ عَنْ سَبِیلِ الْحَقِّ وَ یُنْسِیَکَ ذِکْرَ اللَّهِ فَاسْتَعِذْ بِرَبِّکَ وَ رَبِّهِ مِنْهُ فَإِنَّهُ یُؤَیِّدُ الْحَقَّ عَلَی الْبَاطِلِ وَ یَنْصُرُ الْمَظْلُومَ لِقَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ إِنَّهُ لَیْسَ لَهُ سُلْطانٌ عَلَی الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَلی رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ وَ لَنْ تَقْدِرَ عَلَی هَذَا وَ مَعْرِفَهًِْ إِتْیَانِهِ وَ مَذْهَبِ وَسْوَسَتِهِ إِلَّا بِدَوَامِ الْمُرَاقَبَهًِْ وَ الِاسْتِقَامَهًِْ عَلَی بِسَاطِ الْخِدْمَهًِْ وَ هَیْبَهًِْ الْمُطَّلِعِ وَ کَثْرَهًِْ الذِّکْرِ وَ أَمَّا الْمُهْمِلُ لِأَوْقَاتِهِ فَهُوَ صَیْدُ الشَّیْطَانِ لَا مَحَالَهًَْ وَ اعْتَبِرْ بِمَا فَعَلَ بِنَفْسِهِ مِنَ الْإِغْرَاءِ وَ الِاسْتِکْبَارِ مِنْ حَیْثُ غَرَّهُ وَ أَعْجَبَهُ عَمَلُهُ وَ عِبَادَتُهُ وَ بَصِیرَتُهُ وَ رَأْیُهُ قَدْ أَوْرَثَهُ عَمَلُهُ وَ مَعْرِفَتُهُ وَ اسْتِدْلَالُهُ بِمَعْقُولِهِ عَلَیْهِ اللَّعْنَهًَْ إِلَی الْأَبَدِ فَمَا ظَنُّکَ بِنَصِیحَتِهِ وَ دَعْوَتِهِ غَیْرَهُ فَاعْتَصِمْ بِحَبْلِ اللَّهِ الْأَوْثَقِ وَ هُوَ الِالْتِجَاءُ وَ الِاضْطِرَارُ بِصِحَّهًِْ الِافْتِقَارِ إِلَی اللَّهِ فِی کُلِّ نَفَسٍ وَ لَا یَغُرَّنَّکَ تَزْیِینُهُ الطَّاعَاتِ عَلَیْکَ فَإِنَّهُ یَفْتَحُ لَکَ تِسْعَهًًْ وَ تِسْعِینَ بَاباً مِنَ الْخَیْرِ لِیَظْفَرَ بِکَ عِنْدَ تَمَامِ الْمِائَهًِْ فَقَابِلْهُ بِالْخِلَافِ وَ الصَّدِّ عَنْ سَبِیلِهِ وَ الْمُضَادَّهًِْ بِاسْتِهْزَائِهِ.

امام صادق ( امام صادق (فرمود: «شیطان با وسوسه نمی‌تواند کسی را فریب دهد مگر اینکه آن شخص از خداوند روی برگردانیده باشد و اوامر او را کوچک بشمارد و منهیّات او را فراموش کند و نداند که خداوند از اسرار او اطّلاع دارد، وسوسه از خارج بدن نمی‌آید و عقل و طبع در آن دخالتی ندارد. امّا وسوسه هرگاه در قلب جای گرفت، در اینجا گمراهی و کفر و طغیان می‌آید خداوند متعال بندگان خود را از روی لطف دعوت کرده و عداوت شیطان را به آن‌ها گوشتزد کرده است و در قرآن مجید فرموده: او، دشمن آشکار شماست!. (بقره/۱۶۸). و در جای دیگر فرمود: إِنَّ الشَّیْطانَ لَکُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا. ... شما با شیطان مانند مرد غریبی که از دست سگ چوپان به صاحب او پناه می‌برد باشید، هرگاه سگ چوپان به مرد غریبی حمله می‌کند و می‌خواهد او را گاز بگیرد مرد غریب به صاحب سگ پناه می‌برد. اکنون هرگاه شیطان نزد تو آمد و خواست شما را وسوسه کند و از راه منحرف سازد و خداوند را از یاد شما ببرد، شما هم به خداوند پناه ببرید و از او یاری بجویید خداوند هم حق را بر باطل نیرو می‌دهد و از مظلوم یاری می‌کند و در قرآن فرموده: چرا که او، بر کسانی که ایمان دارند و بر پروردگارشان توکّل می‌کنند، تسلّطی ندارد. (نحل/۹۹). شما نمی‌توانید شیطان را از خود دور کنید، مگر اینکه بدانید شیطان از کدام راه می‌آید و چگونه وسوسه می‌کند و مردم را فریب می‌دهد. در اینجا مراقبت لازم است و همواره باید خداوند را در نظر داشته باشد و متوجّه باشد که شیطان خود را ظاهر نکند تا او را فریب دهد، ازاین‌رو باید پیوسته در یاد خدا باشد و اگر غفلت کرد ناگزیر در دام شیطان گرفتار می‌شود. از سرگذشت شیطان پند بگیر و بنگر او چگونه خودخواهی کرد و تکبّر ورزید و خود را گمراه ساخت، اعمال او وی را به عجب واداشت و عبادت زیادش او را بفریفت و علم و بصیرت و نظریه‌اش او را از راه بیرون کردند، و گمراهش نمودند، او با استدلال و عقل خود از راه منحرف شد. شیطان با آن همه خودخواهی و عجب از مقام خود سقوط کرد و تا پایان جهان خود را گرفتار لعنت کرد، اینک چگونه راضی می‌گردی شیطان با این همه سابقه تو را نصیحت کند و راه به تو نشان دهد و خیر تو را در نظر بگیرد، و تو را به حقیقت و سعادت راهنمایی کند. اکنون به ایمان خداوند چنگ بزنید که آن محکم و استوار می‌باشد، شما به‌وسیله‌ی آن ریسمان به خداوند پناه ببرید و خود را به آن بیاویزید، و در هر حال از خداوند یاری بخواهید و نیازهای خود را از او درخواست کنید. شیطان شما را فریب ندهد و طاعات را برخ شما نکشد، شیطان نود و نه در را برای رسیدن به خیر و سعادت بروی شما می‌گشاید ولی در هنگام گشودن در صدم بر شما پیروز می‌گردد، اینک راه او را ببندید و او را مسخره کنید، تا از شما دور شود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۲، ص۴۰۴
بحار الأنوار، ج۶۹، ص۱۲۴/ مستدرک الوسایل، ج۱، ص۱۷۸؛ بتفاوت لفظی/ مصباح الشریعهًْ، ص۷۹؛ بتفاوتٍ لفظی»
۲
(فاطر/ ۶)

أمیرالمومنین ( عَنْ کِتَابِ دَعَائِمِ الدِّینِ قَالَ رُوِیَ فِی کِتَابِ التَّنْبِیهِ عَنْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (: أَنَّهُ خَطَبَ فِی یَوْمِ جُمُعَهًٍْ خُطْبَهًًْ بَلِیغَهًًْ فَقَالَ فِی آخِرِهَا: أَیُّهَا النَّاسُ سَبْعُ مَصَائِبَ عِظَامٌ نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْهَا عَالِمٌ زَلَّ وَ عَابِدٌ مَلَّ وَ مُؤْمِنٌ ضَلَّ وَ مُؤْتَمَنٌ غَلَّ وَ غَنِیٌّ أَقَلَّ وَ عَزِیزٌ ذَلَّ وَ فَقِیرٌ اعْتَلَّ فَقَامَ إِلَیْهِ رَجُلٌ فَقَالَ صَدَقْتَ یَا امیرالمؤمنین (أَنْتَ الْقِبْلَهًُْ إِذَا مَا ضَلَلْنَا وَ النُّورُ إِذَا مَا أَظْلَمْنَا وَ لَکِنْ نَسْأَلُکَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ فَمَا بَالُنَا نَدْعُو فَلَا یُجَابُ قَالَ إِنَّ قُلُوبَکُمْ خَانَتْ بِثَمَانِ خِصَالٍ أَوَّلُهَا ... وَ السَّابِعَهًُْ أَنَّ اللَّهَ أَمَرَکُمْ بِعَدَاوَهًِْ الشَّیْطَانِ وَ قَالَ إِنَّ الشَّیْطانَ لَکُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا فَعَادَیْتُمُوهُ بِلَا قَوْلٍ وَ وَالَیْتُمُوهُ بِلَا مُخَالَفَهًْ. ٍ

امام علی ( در کتاب التنبیه از امام علی (روایت است: ای مردم! هفت بلا و مصیبت، بزرگ است؛ از آن‌ها به خدا پناه می‌بریم: عالمی که بلغزد و عابدی که خسته و بی‌میل شود و مؤمنی که گمراه شود و امانتداری که خیانت کند و توانگری که فقیر شود و عزیزی که خوار گردد و فقیری که بیمار شود. مردی برخاست و به‌سوی او رفت و گفت: «راست گفتی ای امیرمؤمنان (! هنگامی‌که گمراه شویم، تو قبله هستی و هنگامی‌که در تاریکی وارد شویم، تو نور هستی ولکن درباره‌ی سخن خدای تعالی: مرا بخوانید تا [دعای] شما را اجابت کنم. (غافر/۶۰). از تو سؤال می‌کنم، ما را چه می‌شود که دعا می‌کنیم ولی مستجاب نمی‌شود»؟ فرمود: «قلب‌هایتان با هشت خصلت خیانت کرده است: ... و هفتمی اینکه خداوند به شما دستور دشمنی با شیطان داد و فرمود: إِنَّ الشَّیْطانَ لَکُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا فَعَادَیْتُمُوهُ پس شما با گفتار با او دشمنی کردید و با مخالفت [دستورات خدا] با او دوستی کردید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۲، ص۴۰۶
مستدرک الوسایل، ج۵، ص۲۶۸/ بحار الأنوار، ج۹۰، ص۳۷۶ و أعلام الدین، ص۲۶۹؛ فیهما: «خل» بدل «ضل»
۳
(فاطر/ ۶)

الصّادق ( رَأَیْتُ عَدَاوَهًَْ النَّاسِ بَعْضِهِمْ لِبَعْضٍ فِی دَارِ الدُّنْیَا وَ الْحَزَازَاتِ الَّتِی فِی صُدُورِهِمْ وَ سَمِعْتُ قَوْلَ اللَّهِ تَعَالَی إِنَّ الشَّیْطانَ لَکُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا فَاشْتَغَلْتُ بِعَدَاوَهًِْ الشَّیْطَانِ عَنْ عَدَاوَهًِْ غَیْرِه.

امام صادق ( دشمنی بعضی از مردم را بر بعض دیگر در سرای دنیا و کینه‌هایی که در دلشان هست را دیدم و گفته‌ی خدای متعال را شنیدم که می‌فرماید: إِنَّ الشَّیْطانَ لَکُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا؛ پس سرگرم عداوت شیطان از عداوت غیر شیطان شدم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۲، ص۴۰۶
إرشادالقلوب، ج۱، ص۱۸۷/ مجموعهًْ ورام، ج۱، ص۳۰۳
۴
(فاطر/ ۶)

الرّسول ( یَا ابْنَ مَسْعُودٍ اتَّخِذِ الشَّیْطَانَ عَدُوّاً فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ إِنَّ الشَّیْطانَ لَکُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا.

پیامبر ( پسر مسعود! شیطان را دشمن بدار که خدای متعال می‌فرماید: إِنَّ الشَّیْطانَ لَکُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۲، ص۴۰۶
بحار الأنوار، ج۷۴، ص۱۰۷/ مکارم الأخلاق، ص۴۵۳/ نورالثقلین؛ «بتفاوت»
۵
(فاطر/ ۶)

أمیرالمومنین ( قَالَ اللهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لِمُوسَی (: یَا مُوسَی (احْفَظْ وَصِیَّتِی لَکَ بِأَرْبَعَهًِْ أَشْیَاءَ ... وَ الرَّابِعَهًُْ مَا دُمْتَ لَا تَرَی الشَّیْطَانَ مَیِّتاً فَلَا تَأْمَنْ مَکْرَهُ.

امام علی ( خدای تبارک‌وتعالی به موسی (فرمود: «ای موسی (! تو را به چهار چیز سفارش می‌کنم، آن را حفظ کن ... و چهارم؛ تا زمانی‌که شیطان را مرده نمی‌بینی، از مکر او ایمن نباش».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۲، ص۴۰۶
التوحید، ص۳۷۲/ نورالثقلین
۶
(فاطر/ ۶)

الصّادق ( فَإِنَّ مَنْ لَمْ یَجْعَلْهُ اللَّهُ مِنْ أَهْلِ صِفَهًِْ الْحَقِّ، فَأُولئِکَ هُمْ شَیَاطِینُ الْإِنْسِ وَ الْجِن.

امام صادق ( آن‌ها که خارج از حقیقت هستند. زیرا کسانی که منحرف از حق باشند همان شیاطین جن و انس‌اند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۲، ص۴۰۸
الکافی، ج۱۵، ص۳۳
بیشتر