آیه ۲۵ - سوره فتح

آیه هُمُ الَّذينَ كَفَرُوا وَ صَدُّوكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ الْهَدْيَ مَعْكُوفاً أَنْ يَبْلُغَ مَحِلَّهُ وَ لَوْ لا رِجالٌ مُؤْمِنُونَ وَ نِساءٌ مُؤْمِناتٌ لَمْ تَعْلَمُوهُمْ أَنْ تَطَؤُهُمْ فَتُصيبَكُمْ مِنْهُمْ مَعَرَّةٌ بِغَيْرِ عِلْمٍ لِيُدْخِلَ اللهُ في رَحْمَتِهِ مَنْ يَشاءُ لَوْ تَزَيَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ عَذاباً أَليماً [25]

آن‌ها كسانى هستند كه كافر شدند و شما را از [زيارت] مسجد الحرام و رسيدن قرباني‌هايتان به محلّ قربانگاه بازداشتند و هرگاه مردان و زنان با ايمانى در اين ميان بدون آگاهى شما، زير دست و پا، از بين نمى‌رفتند كه از اين راه عيب و عارى ناآگاهانه به شما مى‌رسيد، [خداوند هرگز مانع اين جنگ نمى‌شد]! هدف اين بود كه خدا هركس را مى‌خواهد در رحمت خود وارد كند و اگر مؤمنان و كفّار [در مكّه] از هم جدا مى‌شدند، كافران را عذاب دردناكى مى‌كرديم!

۱
(فتح/ ۲۵)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- أَخْبَرَ بِعِلَّهًِْ الصُّلْحِ وَ مَا أَجَازَ اللَّهُ لِنَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ هُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا وَ صَدُّوکُمْ إِلَی قَوْلِهِ وَ لَوْ لا رِجالٌ مُؤْمِنُونَ وَ نِساءٌ مُؤْمِناتٌ یَعْنِی بِمَکَّهًَْ لَمْ تَعْلَمُوهُمْ أَنْ تَطَؤُهُمْ فَتُصیبَکُمْ مِنْهُمْ مَعَرَّةٌ بِغَیْرِ عِلْمٍ فَأَخبَرَ اللهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ نَبِیَّهُ أَنَ عِلَّهًَْ الصُّلْحِ إِنَّمَا کَانَ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ الَّذِینَ کَانُوا بِمَکَّهًَْ وَ لَوْ لَمْ یَکُنْ صُلْحٌ وَ کَانَتِ الْحَرْبُ لَقُتِلُوا فَلَمَّا کَانَ الصُّلْحُ آمَنُوا وَ أَظْهَرُوا الْإِسْلَامَ وَ یُقَالُ إِنَّ ذَلِکَ الصُّلْحَ کَانَ أَعْظَمَ فَتْحاً عَلَی الْمُسْلِمِینَ مِنْ غَلَبِهِم.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- سپس خداوند، علّت صلح را برای پیامبر (صلی الله علیه و آله) بیان کرده و می‌فرماید: هُمُ الذِینَ کَفَرُوا وصَدُّوکُمْ عَنِ المَسْجِدِ الحَرَامِ و الهَدْیَ مَعْکُوفًا أَن یَبْلغَ مَحِلهُ و لولا رِجَال مُّؤْمِنُونَ و نِسَاء مُّؤْمِنَاتٌ لمْ تَعْلمُوهُمْ أَن تَطَؤُوهُمْ فَتُصِیبَکُم مِّنْهُم مَّعَرَّةٌ بِغَیْرِ عِلمٍ؛ که منظور از این آیه وجود مؤمنانی در مکّه است. خداوند به پیامبرش (صلی الله علیه و آله) اطّلاع می‌دهد که علّت عقد این پیمان صلح، وجود مؤمنانی در مکّه است. اگر پیمان صلح امضا نمی‌شد و میان مسلمانان و مشرکان جنگ و درگیری به وجود می‌آمد، آن‌ها کشته می‌شدند. امّا با بسته‌شدن پیمان صلح آن‌ها در امان ماندند و اسلام خویش را اظهار کردند. گفته می‌شود: این صلح برای مسلمانان بیش از پیروزی آن‌ها در جنگ بر مشرکان برکت داشت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۶۴
نورالثقلین/ البرهان/ بحارالأنوار، ج۲۰، ص۳۵۵
۲
(فتح/ ۲۵)

الرسول (صلی الله علیه و آله)- عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: لَمَّا خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی غَزْوَهًِْ الْحُدَیْبِیَهًِْ خَرَجَ فِی ذِی الْقَعْدَهًِْ فَلَمَّا انْتَهَی إِلَی الْمَکَانِ الَّذِی أَحْرَمَ فِیهِ أَحْرَمُوا وَ لَبِسُوا السِّلَاحَ فَلَمَّا بَلَغَهُ أَنَّ الْمُشْرِکِینَ قَدْ أَرْسَلُوا إِلَیْهِ خَالِدَ‌بْنَ‌الْوَلِیدِ لِیَرُدَّهُ قَالَ: ابْغُونِی رَجُلًا یَأْخُذُنِی عَلَی غَیْرِ هَذَا الطَّرِیقِ فَأُتِیَ بِرَجُلٍ مِنْ مُزَیْنَهًَْ أَوْ مِنْ جُهَیْنَهًَْ فَسَأَلَهُ فَلَمْ یُوَافِقْهُ فَقَالَ: ابْغُونِی رَجُلًا غَیْرَهُ فَأُتِیَ بِرَجُلٍ آخَرَ إِمَّا مِنْ مُزَیْنَهًَْ وَ إِمَّا مِنْ جُهَیْنَهًَْ قَالَ فَذَکَرَ لَهُ فَأَخَذَهُ مَعَهُ حَتَّی انْتَهَی إِلَی الْعَقَبَهًِْ فَقَالَ مَنْ یَصْعَدْهَا حَطَّ اللَّهُ عَنْهُ کَمَا حَطَّ اللَّهُ عَنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ فَقَالَ لَهُمُ ادْخُلُوا الْبابَ سُجَّداً ... نَغْفِرْ لَکُمْ خَطایاکُمْ قَالَ: فَابْتَدَرَهَا خَیْلُ الْأَنْصَارِ الْأَوْسِ وَ الْخَزْرَجِ قَالَ: وَ کَانُوا أَلْفاً وَ ثَمَانَمِائَهًٍْ فَلَمَّا هَبَطُوا إِلَی الْحُدَیْبِیَهًِْ إِذَا امْرَأَهًٌْ مَعَهَا ابْنُهَا عَلَی الْقَلِیبِ فَسَعَی ابْنُهَا هَارِباً فَلَمَّا أَثْبَتَتْ أَنَّهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) صَرَخَتْ بِهِ هَؤُلَاءِ الصَّابِئُونَ لَیْسَ عَلَیْکَ مِنْهُمْ بَأْسٌ فَأَتَاهَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَأَمَرَهَا فَاسْتَقَتْ دَلْواً مِنْ مَاءٍ فَأَخَذَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَشَرِبَ وَ غَسَلَ وَجْهَهُ فَأَخَذَتْ فَضْلَتَهُ فَأَعَادَتْهُ فِی الْبِئْرِ فَلَمْ تَبْرَحْ حَتَّی السَّاعَهًِْ وَ خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَأَرْسَلَ إِلَیْهِ الْمُشْرِکُونَ أَبَانَ‌بْنَ‌سَعِیدٍ فِی الْخَیْلِ فَکَانَ بِإِزَائِهِ ثُمَّ أَرْسَلُوا الْحُلَیْسَ فَرَأَی الْبُدْنَ وَ هِیَ تَأْکُلُ بَعْضُهَا أَوْبَارَ بَعْضٍ فَرَجَعَ وَ لَمْ یَأْتِ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ قَالَ لِأَبِی‌سُفْیَانَ: یَا أَبَاسُفْیَانَ أَمَا وَ اللَّهِ مَا عَلَی هَذَا حَالَفْنَاکُمْ عَلَی أَنْ تَرُدُّوا الْهَدْیَ عَنْ مَحِلِّهِ فَقَالَ: اسْکُتْ فَإِنَّمَا أَنْتَ أَعْرَابِیٌّ. فَقَالَ: أَمَا وَ اللَّهِ لَتُخَلِّیَنَّ عَنْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ مَا أَرَادَ أَوْ لَأَنْفَرِدَنَّ فِی الْأَحَابِیشِ فَقَالَ: اسْکُتْ حَتَّی نَأْخُذَ مِنْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَلْثاً فَأَرْسَلُوا إِلَیْهِ عُرْوَهًَْ‌بْنَ‌مَسْعُودٍ وَ قَدْ کَانَ جَاءَ إِلَی قُرَیْشٍ فِی الْقَوْمِ الَّذِینَ أَصَابَهُمُ الْمُغِیرَهًُْ‌بْنُ‌شُعْبَهًَْ کَانَ خَرَجَ مَعَهُمْ مِنَ الطَّائِفِ وَ کَانُوا تُجَّاراً فَقَتَلَهُمْ وَ جَاءَ بِأَمْوَالِهِمْ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَأَبَی رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَنْ یَقْبَلَهَا وَ قَالَ: هَذَا غَدْرٌ وَ لَا حَاجَهًَْ لَنَا فِیهِ فَأَرْسَلُوا إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالُوا: یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) هَذَا عُرْوَهًُْ‌بْنُ‌مَسْعُودٍ قَدْ أَتَاکُمْ وَ هُوَ یُعَظِّمُ الْبُدْنَ قَالَ: فَأَقِیمُوهَا فَأَقَامُوهَا فَقَالَ: یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) مَجِیءَ مَنْ جِئْتَ قَالَ جِئْتُ أَطُوفُ بِالْبَیْتِ وَ أَسْعَی بَیْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَهًِْ وَ أَنْحَرُ هَذِهِ الْإِبِلَ وَ أُخَلِّی عَنْکُمْ عَنْ لُحْمَانِهَا قَالَ: لَا وَ اللَّاتِ وَ الْعُزَّی فَمَا رَأَیْتُ مِثْلَکَ رُدَّ عَمَّا جِئْتَ لَهُ إِنَّ قَوْمَکَ یُذَکِّرُونَکَ اللَّهَ وَ الرَّحِمَ أَنْ تَدْخُلَ عَلَیْهِمْ بِلَادَهُمْ بِغَیْرِ إِذْنِهِمْ وَ أَنْ تَقْطَعَ أَرْحَامَهُمْ وَ أَنْ تُجَرِّیَ عَلَیْهِمْ عَدُوَّهُمْ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا أَنَا بِفَاعِلٍ حَتَّی أَدْخُلَهَا قَالَ: وَ کَانَ عُرْوَهًُْ‌بْنُ‌مَسْعُودٍ حِینَ کَلَّمَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) تَنَاوَلَ لِحْیَتَهُ وَ الْمُغِیرَهًُْ قَائِمٌ عَلَی رَأْسِهِ فَضَرَبَ بِیَدِهِ فَقَالَ: مَنْ هَذَا یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله)؟ فَقَالَ: هَذَا ابْنُ‌أَخِیکَ الْمُغِیرَهًُْ. فَقَالَ: یَا غُدَرُ وَ اللَّهِ مَا جِئْتَ إِلَّا فِی غَسْلِ سَلْحَتِکَ. قَالَ: فَرَجَعَ إِلَیْهِمْ فَقَالَ لِأَبِی سُفْیَانَ وَ أَصْحَابِهِ: لَا وَ اللَّهِ مَا رَأَیْتُ مِثْلَ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) رُدَّ عَمَّا جَاءَ لَهُ فَأَرْسَلُوا إِلَیْهِ سُهَیْلَ‌بْنَ‌عَمْرٍو وَ حُوَیْطِبَ‌بْنَ‌عَبْدِ الْعُزَّی فَأَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَأُثِیرَتْ فِی وُجُوهِهِمُ الْبُدْنُ فَقَالا مَجِیءَ مَنْ جِئْتَ؟ قَالَ: جِئْتُ لِأَطُوفَ بِالْبَیْتِ وَ أَسْعَی بَیْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَهًِْ وَ أَنْحَرَ الْبُدْنَ وَ أُخَلِّیَ بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَ لُحْمَانِهَا. فَقَالا: إِنَّ قَوْمَکَ یُنَاشِدُونَکَ اللَّهَ وَ الرَّحِمَ أَنْ تَدْخُلَ عَلَیْهِمْ بِلَادَهُمْ بِغَیْرِ إِذْنِهِمْ وَ تَقْطَعَ أَرْحَامَهُمْ وَ تُجَرِّیَ عَلَیْهِمْ عَدُوَّهُمْ. قَالَ: فَأَبَی عَلَیْهِمَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِلَّا أَنْ یَدْخُلَهَا وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَرَادَ أَنْ یَبْعَثَ عُمَرَ فَقَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ عَشِیرَتِی قَلِیلٌ وَ إِنِّی فِیهِمْ عَلَی مَا تَعْلَمُ وَ لَکِنِّی أَدُلُّکَ عَلَی عُثْمَانَ‌بْنِ‌عَفَّانَ فَأَرْسَلَ إِلَیْهِ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ: انْطَلِقْ إِلَی قَوْمِکَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ فَبَشِّرْهُمْ بِمَا وَعَدَنِی رَبِّی مِنْ فَتْحِ مَکَّهًَْ فَلَمَّا انْطَلَقَ عُثْمَانُ لَقِیَ أَبَانَ‌بْنَ‌سَعِیدٍ فَتَأَخَّرَ عَنِ السَّرْحِ فَحَمَلَ عُثْمَانَ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ دَخَلَ عُثْمَانُ فَأَعْلَمَهُمْ وَ کَانَتِ الْمُنَاوَشَهًُْ فَجَلَسَ سُهَیْلُ‌بْنُ‌عَمْرٍو عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ جَلَسَ عُثْمَانُ فِی عَسْکَرِ الْمُشْرِکِینَ وَ بَایَعَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) الْمُسْلِمِینَ وَ ضَرَبَ بِإِحْدَی یَدَیْهِ عَلَی الْأُخْرَی لِعُثْمَانَ وَ قَالَ الْمُسْلِمُونَ: طُوبَی لِعُثْمَانَ قَدْ طَافَ بِالْبَیْتِ وَ سَعَی بَیْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَهًِْ وَ أَحَلَّ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): مَا کَانَ لِیَفْعَلَ فَلَمَّا جَاءَ عُثْمَانُ قَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): أَ طُفْتَ بِالْبَیْتِ فَقَالَ: مَا کُنْتُ لِأَطُوفَ بِالْبَیْتِ وَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَمْ یَطُفْ بِهِ ثُمَّ ذَکَرَ الْقِصَّهًَْ وَ مَا کَانَ فِیهَا فَقَالَ لِعَلِیٍّ اکْتُبْ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ فَقَالَ سُهَیْلٌ: مَا أَدْرِی مَا الرَّحْمَنُ الرَّحِیمُ إِلَّا أَنِّی أَظُنُّ هَذَا الَّذِی بِالْیَمَامَهًِْ وَ لَکِنِ اکْتُبْ کَمَا نَکْتُبُ بِاسْمِکَ اللَّهُمَّ قَالَ وَ اکْتُبْ هَذَا مَا قَاضَی عَلَیْهِ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) سُهَیْلَ‌بْنَ‌عَمْرٍو فَقَالَ سُهَیْلٌ: فَعَلَی مَا نُقَاتِلُکَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ: أَنَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ أَنَا مُحَمَّدُ‌بْنُ‌عَبْدِ‌اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ النَّاسُ: أَنْتَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله). قَالَ: اکْتُبْ فَکَتَبَ هَذَا مَا قَاضَی عَلَیْهِ مُحَمَّدُ‌بْنُ‌عَبْدِ‌اللَّهِ (صلی الله علیه و آله). فَقَالَ النَّاسُ: أَنْتَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ کَانَ فِی الْقَضِیَّهًِْ أَنَّ مَنْ کَانَ مِنَّا أَتَی إِلَیْکُمْ رَدَدْتُمُوهُ إِلَیْنَا وَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) غَیْرُ مُسْتَکْرِهٍ عَنْ دِینِهِ وَ مَنْ جَاءَ إِلَیْنَا مِنْکُمْ لَمْ نَرُدَّهُ إِلَیْکُمْ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَا حَاجَهًَْ لَنَا فِیهِمْ وَ عَلَی أَنْ یُعْبَدَ اللَّهُ فِیکُمْ عَلَانِیَهًًْ غَیْرَ سِرٍّ وَ إِنْ کَانُوا لَیَتَهَادَوْنَ السُّیُورَ فِی الْمَدِینَهًِْ إِلَی مَکَّهًَْ وَ مَا کَانَتْ قَضِیَّهًٌْ أَعْظَمُ بَرَکَهًًْ مِنْهَا. لَقَدْ کَادَ أَنْ یَسْتَوْلِیَ عَلَی أَهْلِ مَکَّهًَْ الْإِسْلَامُ فَضَرَبَ سُهَیْلُ‌بْنُ‌عَمْرٍو عَلَی أَبِی جَنْدَلٍ ابْنِهِ فَقَالَ أَوَّلُ مَا قَاضَیْنَا عَلَیْهِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ هَلْ قَاضَیْتُ عَلَی شَیْءٍ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) مَا کُنْتَ بِغَدَّارٍ قَالَ فَذَهَبَ بِأَبِی جَنْدَلٍ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) تَدْفَعُنِی إِلَیْهِ قَالَ وَ لَمْ أَشْتَرِطْ لَکَ قَالَ وَ قَالَ اللَّهُمَّ اجْعَلْ لِأَبِی جَنْدَلٍ مَخْرَجاً.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- معاویهًْ‌بن‌عمّار از امام صادق (علیه السلام) روایت می‌کند که فرمود: «هنگامی‌که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در غزوه‌ی حدیبیّه به‌سوی مکّه حرکت کرد در ماه ذی القعده بود، و در میقاتگاه که حاجیان محرم می‌شوند احرام بستند و سلاح حمل کردند، و چون به آن حضرت (صلی الله علیه و آله) خبر رسید که مشرکان، خالدبن‌ولید را سر راه او فرستاده‌اند تا او را برگرداند فرمود: مردی را بیابید که ما را از بیراهه ببرد. مسلمانان مردی را از قبیله‌ی مزینه یا جهینه نزد حضرت آوردند. حضرت از او پرسش کرد و او را مورد پسند خویش نیافت و ازاین‌رو فرمود: مرد دیگری بیابید. آن‌ها مرد دیگری را که او نیز از قبیله‌ی مزینه یا جهینه بود نزد حضرت آوردند. و چون حضرت با او سخن گفت او را به همراه خود برد تا به‌گردنه‌ای رسید. حضرت (صلی الله علیه و آله) فرمود: کیست که از این گردنه بالا رود تا خدا گناهش را بریزد چنان‌که گناه بنی‌اسرائیل را ریخت و به آن‌ها فرمود: و از درِ [بیت المقدس] با تواضع وارد شوید! که اگر چنین کنید، گناهان شما را می‌بخشم و نیکوکاران را پاداش بیشتر خواهیم داد. (اعراف/۱۶۱) گروه انصار یعنی اوس و خزرج پیشی گرفتند و بالا رفتند و ایشان هزاروهشتصد تن بودند. پس چون به درّه حدیبیّه سرازیر شدند به زنی برخوردند که با پسر خود بر لب چاه بود. پسر آن زن که چشمش به لشکریان محمّد (صلی الله علیه و آله) افتاد گریخت و چون آن زن دانست که آن‌ها لشکریان پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) هستند پشت‌سر پسرش فریاد زد که؛ این‌ها صائبه هستند (عرب‌ها به کسانی که از دین آن‌ها دست می‌کشیدند و به دین دیگر در می‌آمدند صائبه می‌گفتند)، از آن‌ها آزاری به تو نخواهد رسید. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نزد آن زن آمد و از او خواست دلوی آب بکشد و پس از آنکه آب را کشید حضرت آن را گرفت و آشامید و روی خود را با آن شست و باقیمانده‌ی آن را به درون چاه ریخت و آن چاه [از برکت آب دست رسول اکرم (صلی الله علیه و آله)] تا هم‌اینک همچنان پر آب است. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) از آنجا به‌سوی مکّه حرکت کرد و قریش ابان‌بن‌سعید را با سواران قریش نزد آن حضرت فرستادند و او در برابر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) موضع گرفت و پس از او حلیس را فرستادند. وقتی حلیس آمد و شتران قربانی را دید که کرک همدیگر را می‌خوردند، نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نرفت و بازگشت و به ابوسفیان گفت: «ای اباسفیان! به‌خدا سوگند ما با شما هم‌پیمان نشده‌ایم که شتران قربانی را از قربانگاهشان بازگردانی». ابوسفیان به او گفت: «خاموش باش که تو عربی بیابان‌نشین هستی». حلیس گفت: به‌خدا سوگند یا باید محمّد (صلی الله علیه و آله) را برای آمدن مکّه آزاد بگذاری تا هرآنچه می‌خواهد بکند و یا اینکه من احابیش را از همکاری با قریش جدا می‌کنم». ابوسفیان گفت: «خاموش باش تا ما از محمّد (صلی الله علیه و آله) پیمانی بگیریم». قریش پس از این جریان عروهًْ‌بن‌مسعود را [که رئیس قبیله‌ی ثقیف بود و در طائف سکونت داشتند] نزد آن حضرت فرستادند. عروه درآن‌هنگام برای گفتگو پیرامون کسانی که مغیره را کشته بود نزد قریش آمده بود. و چگونگی کشتن آن‌ها این‌گونه بود که مغیره آن‌ها را که برای تجارت رفته بودند در راه کشت و اموالشان را برداشته نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) برد. حضرت (صلی الله علیه و آله) آن اموال را نپذیرفت و فرمود: «این اموال با نیرنگ به دست آمده و ما نیازی بدان نداریم. آن‌ها کسانی را نزد پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرستادند» و گفتند: «ای پیامبر (صلی الله علیه و آله)! اینک عروهًْ‌بن‌مسعود به نمایندگی از سوی قریش نزد تو می‌آید و او کسی است که به شتران قربانی احترام می‌نهد». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «قربانی‌ها را جلوی او صف کنید و آن‌ها را در برابر او صف کردند». عروه نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمد و گفت: «برای چه به مکّه آمده‌ای»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) گفت: «برای طواف خانه‌ی کعبه و سعی میان صفا و مروه آمده‌ام و اینکه این شتران را قربانی کنم و گوشت آن‌ها را برای شما بگذارم». عروه گفت: «نه، به لات و عزّی سوگند صلاح نمی‌بینم همچون تویی برای منظوری که آمده‌ای بازگردانده شود، ولی قومت قریش تو را به یاد خدا و خویشاوندی خود با تو آورده‌اند و سوگندت می‌دهند که مبادا بدون اجازه آن‌ها به شهرشان درآیی و قطع رحم کنی و دشمنشان را بر آن‌ها دلیر گردانی». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «من کاری نمی‌کنم جز اینکه به مکّه وارد شوم». امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید: «عروهًْ‌بن‌مسعود هنگام گفتگو با پیامبر (صلی الله علیه و آله) دست به ریش آن حضرت می‌داشت و مغیرهًْ‌بن‌شعبه که بالای سر آن حضرت ایستاده بود به روی دست او زد». عروه گفت: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! این کیست»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «این پسر برادر تو مغیره است». عروه رو به مغیره کرد و گفت: «ای نیرنگ‌باز! به‌خدا من به مکّه نیامده‌ام مگر برای شستن کار پلشت تو». عروه به‌سوی قریش بازگشت و به ابوسفیان و یارانش گفت: «نه، به‌خدا سوگند، من صلاح نمی‌دانم شخصی همچون محمّد (صلی الله علیه و آله) را از آمدن به مکّه و انجام کاری که دارد، باز گرداند». قریش سهیل‌بن‌عمرو و حویطب‌بن‌عبد العزّی را نزد پیامبر فرستادند و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود تا شتران قربانی را در برابر آن‌ها صف کردند. آن دو آمدند و از پیامبر (صلی الله علیه و آله) پرسیدند: «برای چه به مکّه آمده‌ای»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «برای طواف کعبه و سعی میان صفا و مروه آمده‌ام و اینکه این شتران را قربانی کنم و گوشت آن‌ها را برای شما بگذارم». سهیل‌بن‌عمرو و حویطب گفتند: «قومت تو را به‌خدا و خویشاوندیشان سوگند می‌دهند که مبادا بی‌اجازه به شهر آن‌ها درآیی و دشمن را بر آن‌ها دلیر گردانی». پیامبر (صلی الله علیه و آله) از آن‌ها نپذیرفت مگر آنکه به مکّه وارد شود. پیامبر (صلی الله علیه و آله) تصمیم گرفت عمر را سوی آن‌ها بفرستد و عمر در پاسخ گفت: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! عشیره‌ی من در میان قریش اندکند و جایگاه من در میان ایشان چنان است که می‌دانی، ولی من شما را برای انجام این مهم به عثمان‌بن‌عفان راهنمایی می‌کنم. پیامبر (صلی الله علیه و آله) نزد عثمان فرستاد و فرمود: «به سوی مؤمنان قومت برو و آن‌ها را به فتح مکّه که خداوند به من وعده داد بشارت ده». هنگامی‌که عثمان راهی مکّه بود به ابان‌بن‌سعید برخورد و او وی را احترام کرد و از سر زین عقب کشید و عثمان را جلو خود نشانید و او را به مکّه برد و عثمان وارد مکّه شد و پیغام خود را به آن‌ها اعلان کرد، و بدین‌ترتیب کشمکش میان مسلمانان و مشرکان آغاز شد. سهیل‌بن‌عمر نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) نشسته بود و عثمان هم در میان لشکر مشرکان گرفتار شد. دراین‌هنگام پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) با مسلمانان بیعت کردند و به‌جای بیعت عثمان که حضور نداشت پیامبر (صلی الله علیه و آله)، یک دست خود را به دست دیگر زد، و مسلمانان گفتند: خوشا به حال عثمان که موفق شد به خانه‌ی کعبه طواف کند و میان صفا و مروه سعی نماید و از احرام بیرون آید. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «او چنین کاری نمی‌کند. و چون عثمان برگشت و نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به او فرمود: «آیا به خانه‌ی کعبه طواف کردی»؟ گفت: «من چنین کاری نمی‌کردم و در طواف به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پیشی نمی‌گرفتم، و ماجرای خود را بازگفت و هرچه رخ داده بود بیان کرد. پیامبر (صلی الله علیه و آله) رو به علی (علیه السلام) کرد و گفت: بنویس بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ». سهیل گفت: «من نمی‌دانم رحمان و رحیم کیست مگر همان که در شهر یمامه است، پس همان‌طور که ما می‌نویسیم». بنویس: «بسمک اللّهمّ». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: بنویس؛ این قراردادی است که پیامبر خدا با سهیل‌بن‌عمرو می‌بندد». سهیل گفت: «[اگر ما تو را رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بدانیم] پس چرا با تو بجنگیم»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «منم پیامبر خدا، و منم محمّدبن‌عبد اللَّه». مسلمانان همصدا گفتند: «تویی رسول خدا (صلی الله علیه و آله)». از بندهای قرار داد این بود که مشرکان گفتند: «هرکس از ما به‌سوی شما گریخت او را به ما باز گردانید و محمّد او را به زور به دین خود در نیاورد، ولی هرکس از شما مسلمانان به‌سوی ما گریخت او را بازنمی‌گردانیم». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ما به کسی که نزد شما گریزد نیازی نداریم. و همچنین از جمله بندهای این قرار داد آن بود که خداپرستی در میان مردم مکّه پیدا باشد نه پنهان». امام صادق (صلی الله علیه و آله) در اینجا فرمود: «و همانا پرده‌هایی از مدینه برای مسلمانان مکّه هدیه می‌فرستادند و هیچ بندی از موادّ صلحنامه برای آنان پربرکت‌تر از این نبود، و کار به‌جایی رسید که نزدیک بود که اسلام بر همه‌ی مردم مکّه چیرگی یابد. سهیل‌بن‌عمرو به پسر خود ابوجندل دست انداخت و او را گرفت و گفت: «این نخستین ماده‌ای است که روی آن قرار بسته‌ایم». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «مگر تو قراردادی امضا کرده‌ای»؟ سهیل گفت: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! تو پیمان‌شکن نبودی». این چنین بود که سهیل، ابوجندل را همراه خود برد. ابوجندل رو به پیامبر (صلی الله علیه و آله) کرد و گفت: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! آیا مرا تسلیم او می‌کنی»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «من درباره‌ی [آزادی] تو شرطی با او نکرده بودم»، و سپس فرمود: «خدایا! برای ابوجندل گشایشی فراهم آور».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۶۴
بحارالأنوار، ج۲۰، ص۳۶۵/ نورالثقلین
۳
(فتح/ ۲۵)

الحسن (علیه السلام)- ثُمَّ أَنْشُدُکُمْ بِاللَّهِ هَلْ تَعْلَمُونَ أَنَّ رسول الله (صلی الله علیه و آله) لَعَنَ أَبَا سُفْیَانَ فِی سَبْعَهًِْ مَوَاطِنَ أَوَّلُهُنَّ حِینَ خَرَجَ مِنْ مَکَّهًَْ إِلَی الْمَدِینَهًِْ وَ أَبُو سُفْیَانَ جَاءَ مِنَ الشَّامِ فَوَقَعَ فِیهِ أَبُو سُفْیَانَ فَسَبَّهُ وَ أَوْعَدَهُ وَ هَمَّ أَنْ یَبْطِشَ بِهِ ثُمَّ صَرَفَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَنْهُ وَ الثَّانِی یَوْمَ الْعِیرِ حَیْثُ طَرَدَهَا أَبُو سُفْیَانَ لِیُحْرِزَهَا مِنْ رسول الله (صلی الله علیه و آله) وَ الثَّالِثُ یَوْمَ أُحُدٍ یَوْمَ قَالَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) اللَّهُ مَوْلَانَا وَ لَا مَوْلَی لَکُمْ وَ قَالَ أَبُو سُفْیَانَ لَنَا الْعُزَّی وَ لَا لَکُمُ الْعُزَّی فَلَعَنَهُ اللَّهُ وَ مَلَائِکَتُهُ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ أَجْمَعُونَ وَ الرَّابِعُ یَوْمَ حُنَیْنٍ یَوْمَ جَاءَ أَبُو سُفْیَانَ بِجَمْعِ قُرَیْشٍ وَ هَوَازِنَ وَ جَاءَ عُیَیْنَهًُْ بِغَطْفَانَ وَ الْیَهُودِ فَرَدَّهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِغَیْظِهِمْ لَمْ یَنالُوا خَیْراً هَذَا قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ فِی سُورَتَیْنِ فِی کِلْتَیْهِمَا یُسَمِّی أَبَا سُفْیَانَ وَ أَصْحَابَهُ کُفَّاراً وَ أَنْتَ یَا مُعَاوِیَهًُْ یَوْمَئِذٍ مُشْرِکٌ عَلَی رَأْیِ أَبِیکَ بِمَکَّهًَْ وَ عَلِیٌّ یَوْمَئِذٍ مَعَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) وَ عَلَی رَأْیِهِ وَ دِینِهِ وَ الْخَامِسُ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الْهَدْیَ مَعْکُوفاً أَنْ یَبْلُغَ مَحِلَّهُ وَ صَدَدْتَ أَنْتَ وَ أَبُوکَ وَ مُشْرِکُو قُرَیْشٍ رسول الله (صلی الله علیه و آله) فَلَعَنَهُ اللَّهُ لَعْنَهًًْ شَمِلَتْهُ وَ ذُرِّیَّتَهُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًْ.

امام حسن (علیه السلام)- آیا می‌دانید که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ابوسفیان را در هفت موضع لعنت کرد: اوّل: هنگامی‌که آن حضرت از مکّه خارج و متوجّه مدینه شد و ابوسفیان از شام آمد، ابوسفیان به حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) پرخاش کرد و ناسزا گفت و آن بزرگوار را تهدید به قتل نمود و تصمیم گرفت که به آن حضرت حمله نماید. ولی خدای توانا شرّ او را از رسول خود (صلی الله علیه و آله) رد کرد. دوّم: آن روزی که ابوسفیان کاروان را طرد نمود که آن را از دست پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نجات دهد. سوّم: در جنگ احد که پیامبر معظم اسلام (صلی الله علیه و آله) فرمود: «خدا مولای ما است، ولی شما مولا ندارید». ابوسفیان گفت: «ما دارای بت عزّی می‌باشیم و شما بت عزّی ندارید»، دراین‌هنگام بود که خدا، ملائکه، رسول و جمیع مؤمنین ابوسفیان را لعنت کردند. چهارم: در جنگ حنین، آن روزی که ابوسفیان گروه قریش و هوازن را آورد و عیینه گروه غطفان و یهود را آورد. آنگاه خدای توانا ایشان را درحالی باز گردانید که خشمناک بودند و خیری ندیدند. یعنی قول خداوند سبحان که در سوره‌ی (احزاب و فتح) ابوسفیان و یاران وی را کافر معرفی نموده همین است. ای معاویه! تو در آن روز بر رأی پدرت در مکّه مشرک بودی. ولی حضرت امیر در آن روز بر رأی و دین پیغمبر خدا (صلی الله علیه و آله) بود. پنجم: این آیه که می‌فرماید: وَ الهَدْیَ مَعْکُوفاً أَنْ یَبْلُغَ مَحِلَّهُ؛ ای معاویه! در آن روز تو و پدرت و مشرکین قریش راه به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بستید و خدا پدرت را به نحوی لعنت کرد که آن لعنت تا قیام قیامت شامل حال ایشان شد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۷۰
بحارالأنوار، ج۴۴، ص۷۶/ الاحتجاج، ج۱، ص۲۷۴

صد و مصدود

۱
(فتح/ ۲۵)

الباقر (علیه السلام)- عَنْ حُمْرَانَ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) حِینَ صُدَّ بِالْحُدَیْبِیَهًِْ قَصَّرَ وَ أَحَلَّ وَ نَحَرَ ثُمَّ انْصَرَفَ مِنْهَا وَ لَمْ یَجِبْ عَلَیْهِ الْحَلْقُ حَتَّی یَقْضِیَ النُّسُکَ فَأَمَّا الْمَحْصُورُ فَإِنَّمَا یَکُونُ عَلَیْهِ التَّقْصِیر.

امام باقر (علیه السلام)- زمانی‌که در حدیبیه مانع پیامبر (صلی الله علیه و آله) شدند آن حضرت موی خویش را تقصیر نموده و از احرام بیرون آمد و قصد بازگشت نمود و بر آن حضرت حلق‌نمودن واجب نبود مگر اینکه مناسک را به‌جا آورد. امّا بر کسی که از ورود به حرم ممانعت شده فقط تقصیر واجب می‌باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۷۰
الکافی، ج۴، ص۳۶۸/ نورالثقلین
۲
(فتح/ ۲۵)

الکاظم (علیه السلام)- عَنْ أَحْمَدَ‌بْنِ‌مُحَمَّدِ‌بْنِ‌أَبِی نَصْرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاالْحَسَنِ (علیه السلام) عَنْ مُحْرِمٍ انْکَسَرَتْ سَاقُهُ أَیَّ شَیْءٍ یَکُونُ حَالُهُ وَ أَیُّ شَیْءٍ عَلَیْهِ؟ قَالَ: هُوَ حَلَالٌ مِنْ کُلِّ شَیْءٍ. قُلْتُ: مِنَ النِّسَاءِ وَ الثِّیَابِ وَ الطِّیبِ؟ فَقَالَ: نَعَمْ مِنْ جَمِیعِ مَا یَحْرُمُ عَلَی الْمُحْرِمِ وَ قَالَ أَ مَا بَلَغَکَ قَوْلُ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) حُلَّنِی حَیْثُ حَبَسْتَنِی لِقَدَرِکَ الَّذِی قَدَّرْتَ عَلَیَّ؟ قُلْتُ: أَصْلَحَکَ اللَّهُ مَا تَقُولُ فِی الْحَجِّ؟ قَالَ: لَا بُدَّ أَنْ یَحُجَّ مِنْ قَابِلٍ. قُلْتُ: أَخْبِرْنِی عَنِ الْمَحْصُورِ وَ الْمَصْدُودِ هُمَا سَوَاءٌ. فَقَالَ: لَا. قُلْتُ: فَأَخْبِرْنِی عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) حِینَ صَدَّهُ الْمُشْرِکُونَ قَضَی عُمْرَتَهُ. قَالَ: لَا وَ لَکِنَّهُ اعْتَمَرَ بَعْدَ ذَلِکَ.

امام کاظم (علیه السلام)- احمدبن‌محمّدبن‌ابی‌نصر گوید: از امام کاظم (علیه السلام) در مورد فرد محرم که ساقش شکسته سؤال نمودم: «حکم احرامش چیست»؟ فرمود: «او مُحلّ از هر چیزی است». پرسیدم: «حتّی از زنان و لباس و بوی خوش»؟ فرمود: «بله همه‌ی اموری که بر محرم حرام است بر وی حلال می‌گردد». و فرمود: «مگر فرمایش امام صادق (علیه السلام) را نشنیده‌ای». فرمود: «حلال کردی بر من همانگونه که آن‌ها را برایم مقدّر و حرام نموده بودی». سؤال کردم: «خداوند امورت را اصلا نماید در مورد حج چه می‌فرمایی»؟ فرمود: «واجب است در سال آینده حج را به‌جا آورد». پرسیدم: «آیا حکم کسی که محصور است با آنکه راهش مسدود است یکسان می‌باشد»؟ فرمود: «خیر». عرض کردم: «پس از حال رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در زمانی‌که مشرکان راه را بر حضرت سد کردند». بفرمایید: «آیا عمره‌اش را قضا نمود»؟ فرمود: «خیر لکن بعد از آن عمره به‌جا آورد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۷۰
الکافی، ج۴، ص۳۶۹/ نورالثقلین
۳
(فتح/ ۲۵)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ مُعَاوِیَهًَْ‌بْنِ‌عَمَّارٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ: الْمَحْصُورُ غَیْرُ الْمَصْدُودِ. قَالَ: الْمَحْصُورُ هُوَ الْمَرِیضُ وَ الْمَصْدُودُ هُوَ الَّذِی رَدَّهُ الْمُشْرِکُونَ کَمَا رَدُّوا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَیْسَ مِنْ مَرَضٍ وَ الْمَصْدُودُ تَحِلُّ لَهُ النِّسَاءُ وَ الْمَحْصُورُ لَا تَحِلُ لَهُ النِّسَاءُ ... قُلْتُ: فَمَا بَالُ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) حِینَ رَجَعَ مِنْ الْحُدَیْبِیَهًِْ حَلَّتْ لَهُ النِّسَاءُ وَ لَمْ یَطُفْ بِالْبَیْتِ؟ قَالَ: لَیْسَا سَوَاءً کَانَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) مَصْدُوداً وَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) مَحْصُوراً.

امام صادق (علیه السلام)- معاویهًْ‌بن‌عمّار گوید: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که فرمود انسان محصور غیر از کسی است که راهش بسته است. محصور آن است که مریض است و مصدود آن است که مشرکان راهش را برای انجام حج بسته‌اند همانگونه که راه را بر پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) و اصحابش سد نمودند و این منع به‌جهت بیماری نبود. برای مصدود زنان حلال هستند ولکن بر محصور حرام است. و در پایان حدیث آمده که به آن حضرت عرض نمودم امّا رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هنگام بازگشت از حدیبیه نفرمود که زنان بر وی حلال می‌باشند و طواف خانه‌ی کعبه به‌جا نیاورد. فرمود: «این دو با یکدیگر متفاوت است و حکم یکسان ندارند چون رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مصدود بود و لیکن امام حسین (علیه السلام) محصور بود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۷۲
الکافی، ج۴، ص۳۶۹/ نورالثقلین
۴
(فتح/ ۲۵)

الکاظم (علیه السلام)- عن الْفَضْلِ‌بْنِ‌یُونُسَ عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ عَرَضَ لَهُ سُلْطَانٌ فَأَخَذَهُ ظَالِماً لَهُ یَوْمَ عَرَفَهًَْ قَبْلَ أَنْ یُعَرِّفَ فَبَعَثَ بِهِ إِلَی مَکَّهًَْ فَحَبَسَهُ فَلَمَّا کَانَ یَوْمُ النَّحْرِ خَلَّی سَبِیلَهُ کَیْفَ یَصْنَعُ؟ فَقَالَ: یَلْحَقُ فَیَقِفُ بِجَمْعٍ ثُمَّ یَنْصَرِفُ إِلَی مِنًی فَیَرْمِی وَ یَذْبَحُ وَ یَحْلِقُ وَ لَا شَیْءَ عَلَیْهِ. قُلْتُ: فَإِنْ خَلَّی عَنْهُ یَوْمَ النَّفْرِ کَیْفَ یَصْنَعُ؟ قَالَ: هَذَا مَصْدُودٌ عَنِ الْحَجِّ إِنْ کَانَ دَخَلَ مُتَمَتِّعاً بِالْعُمْرَهًِْ إِلَی الْحَجِّ فَلْیَطُفْ بِالْبَیْتِ أُسْبُوعاً ثُمَّ یَسْعَی أُسْبُوعاً وَ یَحْلِقُ رَأْسَهُ وَ یَذْبَحُ شَاهًًْ فَإِنْ کَانَ مُفْرِداً لِلْحَجِ فَلَیْسَ عَلَیْهِ ذَبْحٌ وَ لَا شَیْءَ عَلَیْه.

امام کاظم (علیه السلام)- فضل‌بن‌یونس گوید: به امام کاظم (علیه السلام) گفتم: «سلطان ظالم در روز عرفه قبل از ظهر، یک نفر حاجی را توقیف کرد و به مکّه فرستاد و حبس کردند، و چون روز عید شد، حاجی را از زندان آزاد کرد. تکلیف این حاجی چه خواهد بود»؟ امام کاظم (علیه السلام) فرمود: «باید به سایر حاجیان ملحق شود و در مزدلفه توقّف کند سپس به منی بیاید و به مجسمه‌ی شیطان سنگ بزند و قربانی خود را بکشد و سر بتراشد. وظیفه‌ی دیگری برعهده‌ی او نیست». من گفتم: «اگر روز دوازدهم که روز بازگشت از مراسم حج است، او را آزاد کنند، چه تکلیفی برعهده‌ی او خواهد بود». فرمود: «این حاجی، با توقیف‌شدن استطاعت خود را از دست داده است. اگر موقع ورود به مکّه، با عمره‌ی تمتّع وارد شده باشد، باید هفت نوبت دور خانه‌ی کعبه طواف کند و هفت نوبت بین صفا و مروه سعی کند و بعداً سر خود را بتراشد و یک قربانی تقدیم کند. و اگر به نیّت حج خالص به مکّه وارد شده است، اعمال او خاتمه یافته و تکلیف دیگری بر او نخواهد بود، نه قربانی و نه کار دیگر. فقط سر می‌تراشد و از احرام خارج می‌شود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۷۲
وسایل الشیعه، ج۱۳، ص۱۸۴/ نورالثقلین
۵
(فتح/ ۲۵)

الباقر (علیه السلام)- الْمَصْدُودُ یَذْبَحُ حَیْثُ صُدَّ وَ یَرْجِعُ صَاحِبُهُ فَیَأْتِی النِّسَاء.

امام باقر (علیه السلام)- کسی که در نیمه راه مکّه متوقّف بماند و راه او بسته شود، همان‌جا یک قربانی تقدیم می‌کند و به خانه باز می‌گردد، و چون در اثر مسدودبودن راه، استطاعت خود را از دست داده است و تکلیف حج از او ساقط شده، می‌تواند با زن خود همبستر شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۷۲
وسایل الشیعه، ج۱۳، ص۱۸۰/ نورالثقلین

مهلت دادن

۱
(فتح/ ۲۵)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یُمْهِلُهُمْ لِعِلْمِهِ بِأَنَّهُ سَیُخْرِجُ مِنْ أَصْلَابِهِمْ ذُرِّیَّاتٍ طَیِّبَاتٍ مُؤْمِنَاتٍ وَ لَوْ تَزَیَّلُوا لَعَذَّبَ اللَّهُ هَؤُلَاءِ عَذاباً أَلِیماً إِنَّمَا یَعْجَلُ مَنْ یَخَافُ الْفَوْتَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- خداوند آن‌ها را مهلت داد چون می‌دانست از نهاد آن‌ها فرزندانی پاک و مؤمن بوجود خواهد آمد؛ لَوْ تَزَیَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذاباً أَلیماً اگر جدا شده بودند این فرزندان مؤمن از آن‌ها دچار عذاب دردناکی می‌شدند. کسی عجله در کیفر می‌کند که ترس از فرار جایی داشته باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۷۲
بحارالأنوار، ج۲۴، ص۳۹۳

امام علی

۱
(فتح/ ۲۵)

الصّادق (علیه السلام)- إِبْرَاهِیمَ الْکَرْخِیِّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) أَوْ قَالَ لَهُ رَجُلٌ أَصْلَحَکَ اللَّهُ أَ لَمْ یَکُنْ عَلِیٌّ (علیه السلام) قَوِیّاً فِی دِینِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ بَلَی قَالَ فَکَیْفَ ظَهَرَ عَلَیْهِ الْقَوْمُ وَ کَیْفَ لَمْ یَدْفَعْهُمْ وَ مَا مَنَعَهُ مِنْ ذَلِکَ قَالَ آیَهًٌْ فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَنَعَتْهُ قَالَ قُلْتُ وَ أَیُّ آیَهًٍْ قَالَ قَوْلُهُ لَوْ تَزَیَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذاباً أَلِیماً إِنَّهُ کَانَ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَدَائِعُ مُؤْمِنِینَ فِی أَصْلَابِ قَوْمٍ کَافِرِینَ وَ مُنَافِقِینَ فَلَمْ یَکُنْ عَلِیٌّ (علیه السلام) لِیَقْتُلَ الْآبَاءَ حَتَّی تَخْرُجَ الْوَدَائِعُ فَلَمَّا خَرَجَتِ الْوَدَائِعُ ظَهَرَ عَلَی مَنْ ظَهَرَ فَقَاتَلَهُ وَ کَذَلِکَ قَائِمُنَا (عجل الله تعالی فرجه الشریف) أَهْلَ الْبَیْتِ (علیهم السلام) لَنْ یَظْهَرَ أَبَداً حَتَّی تَظْهَرَ وَدَائِعُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِذَا ظَهَرَتْ ظَهَرَ عَلَی مَنْ ظَهَرَ فَقَتَلَهُ.

امام صادق (علیه السلام)- ابراهیم کرخی روایت کرده است که گفت: خدمت امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «آیا امیرالمؤمنین (علیه السلام) در راه دین خداوند، نیرومند و شجاع نبود»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «بلی». عرض کردم: «پس چرا گروهی بر او پیروز شدند و او از خود در برابر آن‌ها دفاع نکرد؟ عامل این کار چه بود»؟ امام فرمود: «یکی از آیات قرآن مانع این کار شد». عرض کردم: «چه آیه‌ای»؟ امام فرمود: «خداوند فرموده است: لو تَزَیَّلوا لعَذَّبْنَا الذِینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذَابًا أَلیمًا خداوند در میان فرزندان کفّار و منافقان، مؤمنانی را قرار داده است. آن حضرت بنا نداشت تا زمانی‌که آن فرزندان و نوادگان به دنیا بیایند با آن‌ها بجنگد. زمانی‌که آن‌ها به دنیا آمدند، آن حضرت با آن‌ها که دشمنی خود را ابراز کردند جنگید. حضرت قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) نیز چنین است. آن حضرت نیز زمانی ظهور خواهد کرد که مؤمنانی که از نسل کفّار به دنیا می‌آیند، متولّد شده باشند. آنگاه آن حضرت به کفّار حمله خواهد کرد و آنان را خواهد کشت».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۷۴
بحارالأنوار، ج۲۹، ص۴۳۶/ علل الشرایع، ج۱، ص۱۴۷/ البرهان/ کمال الدین، ج۲، ص۶۴۱/ نورالثقلین
۲
(فتح/ ۲۵)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَوْ تَزَیَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذاباً أَلِیماً لَوْ أَخْرَجَ اللَّهُ مَا فِی أَصْلَابِ الْمُؤْمِنِینَ مِنَ الْکَافِرِینَ وَ مَا فِی أَصْلَابِ الْکَافِرِینَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ لَعَذَّبَ الَّذِینَ کَفَرُوا.

امام صادق (علیه السلام)- از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده است که آن حضرت درباره‌ی آیه: لو تَزَیَّلوا لعَذَّبْنَا الذِینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذَابًا أَلیمًا فرمود: «هرگاه خداوند کفّاری را که از نسل مؤمنان و مؤمنانی را که از نسل کفّار متولّد می‌شوند به دنیا آورد، آنان که کفر ورزیدند را عذاب خواهد داد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۴۷۴
بحارالأنوار، ج۲۹، ص۴۳۷/ علل الشرایع، ج۱، ص۱۴۷/ کمال الدین، ج۲، ص۶۴۲/ نورالثقلین؛ «لعذبنا» بدل «لعذب» / البرهان
بیشتر