آیه وَ جي‌ءَ يَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ يَوْمَئِذٍ يَتَذَكَّرُ الْإِنْسانُ وَ أَنَّى لَهُ الذِّكْرى [23]
و در آن روز جهنّم را حاضر مي‌كنند؛ آن روز است كه انسان متذكّر مي‌شود؛ امّا اين تذكّر چه سودي براي او دارد؟!
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنْ أَبِی‌سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَال لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ تَغَیَّرَ لَوْنُ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ عُرِفَ فِی وَجْهِهِ حَتَّی اشْتَدَّ عَلَی أَصْحَابِهِ مَا رَأَوْا مِنْ حَالِهِ وَ انْطَلَقَ بَعْضُهُمْ إِلَی عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) فَقَالَ یَا عَلِیُّ (علیه السلام) لَقَدْ حَدَثَ أَمْرٌ قَدْ رَأَیْنَاهُ فِی نَبِیِّ اللَّهِ فَجَاءَ عَلِیٌّ (علیه السلام) فَاحْتَضَنَهُ مِنْ خَلْفِهِ وَ قَبَّلَ بَیْنَ عَاتِقَیْهِ ثُمَّ قَالَ یَا نَبِیَّ اللَّهِ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی مَا الَّذِی حَدَثَ الْیَوْمَ قَالَ جَاءَ جَبْرَئِیلُ فَأَقْرَأَنِی وَ جِیءَ یَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ فَقَالَ قُلْتُ کَیْفَ یُجَاءُ بِهَا قَالَ یَجِیءُ بِهَا سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ یَقُودُونَهَا بِسَبْعِینَ أَلْفَ زِمَامٍ فَتَشْرُدُ شَرْدَهًًْ لَوْ تُرِکَتْ لَأَحْرَقَتْ أَهْلَ الْجَمْعِ ثُمَّ أَتَعَرَّضُ لِجَهَنَّمَ فَتَقُولُ مَا لِی وَ لَکَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) فَقَدْ حَرَّمَ اللَّهُ لَحْمَکَ عَلَیَّ فَلَا یَبْقَی أَحَدٌ إِلَّا قَالَ نَفْسِی نَفْسِی وَ إِنَّ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) یَقُولُ أُمَّتِی أُمَّتِی.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ابو سعید خدری گوید: چون این آیه نازل شد، چهره‌ی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) چنان دگرگون شد که این حالت، بر چهره‌ی ایشان نمودار شد و حالی که یارانشان از ایشان دیدند، بر آنان سخت آمد. ازاین‌رو برخی از آنان نزد حضرت امام علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) رفتند و عرض کردند: «ای علی (علیه السلام)! امری رخ داده که بر چهره‌ی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نمود کرده است». حضرت علی (علیه السلام) به راه افتاد و نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) رسید و ایشان را از پشت در آغوش کشید و بر میان کتف هایشان بوسه زد و عرض کرد: «ای پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله)! پدر و مادرم به فدایت! امروز برایت چه رخ داده است»؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «جبرئیل آمد و برایم خواند: وَجِیءَ یَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ». به ایشان عرض کردم: «چگونه آن را می آورند»؟ فرمود: «هفتادهزار فرشته آن را میآورند و با هفتادهزار افسار آن را به پیش می کشند. آنگاه دوزخ چنان می رمد که اگر رهایش کنند، همه را می سوزاند. سپس من خود را به او عرضه می دارم. او می گوید: «مرا با تو کاری نیست، ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! چراکه خداوند گوشت تو را بر من حرام کرده است». در آن روز همه می گویند: «خدایا! مرا دریاب، مرا دریاب»؛ حال آنکه محمّد (صلی الله علیه و آله) می گوید: «پروردگارا! امّت مرا دریاب، امّت مرا دریاب»».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- إنَّ رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله) لَمَّا أنْزَلَت وَ جِیءَ یَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ لَمْ یَسْتَطِعْ أحَدٌ أنْ یُکَلِّمَهُ لِشِدَّهًِْ خَشْیَتِهِ حَتَّی قَامَ إلَیْهِ أخُوهُ فَقَبَّلَ رَأسَهُ وَ سَألَهُ الْخَبَرَ وَ قَالَ لَهُ قَدْ أتَانِی جَبْرَئِیلُ بِهَذِهِ الْآیَهًَْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هنگامی‌که این آیه وَ جیءَ یَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ یَوْمَئِذٍ یَتَذَکَّرُ الْإِنْسانُ وَ أَنَّی لَهُ الذِّکْری نازل شد هیچ‌کس نتوانست با او (پیامبر) سخن بگوید به خاطر شدّت ترسی که داشت تا اینکه برادرش بلند شد و به‌سوی او رفت و سرش را بوسید و از او درباره‌ی این خبر پرسید و [پیامبر] به او فرمود: «جبرئیل برای من این آیه را آورد».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (علیه السلام) لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ وَ جِیءَ یَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ یَوْمَئِذٍ سُئِلَ عَنْ ذَلِکَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ أَخْبَرَنِی الرُّوحُ الْأَمِینُ أَنَّ اللَّهَ لَا إِلَهَ غَیْرُهُ إِذَا جَمَعَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ أُتِیَ بِجَهَنَّمَ یُقَادُ بِأَلْفِ زِمَامٍ أَخَذَ بِکُلِّ زِمَامٍ مِائَهًُْ أَلْفِ مَلَکٍ مِنَ الْغِلَاظِ الشِّدَادِ إِذْ لَهَا هَدَّهًٌْ وَ تَغَیُّظٌ وَ زَفِیرٌ وَ أَنَّهَا لَتَزْفِرُ الزَّفْرَهًَْ فَلَوْ لَا أَنَّ اللَّهَ أَخَّرَهُمْ إِلَی الْحِسَابِ لَأَهْلَکَتِ الْجَمِیعَ ثُمَّ یَخْرُجُ مِنْهَا غَسَقٌ مُحِیطٌ بِالْخَلَائِقِ الْبَرِّ مِنْهُمْ وَ الْفَاجِرِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- امام باقر (علیه السلام) فرمود: چون این آیه: وَ جیءَ یَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ یَوْمَئِذٍ یَتَذَکَّرُ الْإِنْسانُ وَ أَنَّی لَهُ الذِّکْری نازل شد. درباره‌ی وَ جیءَ یَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پرسیدند، فرمود: «روح الأمین به من خبر داده که خدای یگانه چون اوّلین و آخرین را جمع آورد دوزخ را بیاورند که با هزار مهار آن را میکشند و هر مهاری را صد هزار فرشته‌ی غلاظ و شداد به دست دارد. و دارای بنک و اشتلم و نفس آتشینی می‌باشد و چنان نفس آتشینی میکشد که اگر خدا مردم را برای حساب از آن عقب نکشد همه را هلاک می‌کند؛ سپس یک زبانه‌ی آتش از آن برمی‌آید تا گرد همه‌ی مردم را از خوب و بد بگیرد».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ تُقَادُ جَهَنَّمُ بِسَبْعِینَ أَلْفَ زِمَامٍ بِیَدِ سَبْعِینَ أَلْفَ مَلَکٍ، فَتُشْرَدُ شَرْدَهًًْ لَوْ لَا أَنَّ اللَّهَ (تَعَالَی) حَبَسَهَا لَأَحْرَقَتِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هنگامی‌که روز قیامت برپا گردد، جهنّم را با هفتادهزار مهار می‌بندند و هفتادهزار فرشته آن مهارها را در دست گرفته نگاهش می‌دارند، و اگر خداوند جهنّم را مهار نکرده بود همه‌ی آسمان‌ها و زمین را آتش می‌زد.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ {جَابِرٍ عَنْ} أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ سُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)، فَقَالَ بِذَلِکَ أَخْبَرَنِی الرُّوحُ الْأَمِینُ أَنَ اللَّهَ لَا إِلَهَ غَیْرُهُ إِذَا أَبْرَزَ الْخَلَائِقَ وَ جَمَعَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ أُتِیَ بِجَهَنَّمَ تُقَادُ بِأَلْفِ زِمَامٍ مَعَ کُلِّ زِمَامٍ مِائَهًُْ أَلْفِ مَلَکٍ مِنَ الْغِلَاظِ الشِّدَادِ، لَهَا هَدَّهًٌْ وَ غَضَبٌ وَ زَفِیرٌ وَ شَهِیقٌ وَ إِنَّهَا لَتَزْفِرُ الزَّفْرَهًَْ فَلَوْلَا أَنَّ اللَّهَ أَخَّرَهُمْ لِلْحِسَابِ لَأَهْلَکَتِ الْجَمِیعَ. ثُمَّ یَخْرُجُ مِنْهَا عُنُقٌ فَیُحِیطُ بِالْخَلَائِقِ الْبَرِّ مِنْهُمْ وَ الْفَاجِرِ فَمَا خَلَقَ اللَّهُ عَبْداً مِنْ عِبَادِ اللَّهِ مَلَکاً وَ لَا نَبِیّاً إِلَّا یُنَادِی نَفْسِی نَفْسِی وَ أَنْتَ یَا نَبِیَّ اللَّهِ تُنَادِی أُمَّتِی أُمَّتِی ثُمَّ یُوضَعُ عَلَیْهَا الصِّرَاطُ أَدَقَّ مِنْ حَدِّ السَّیْفِ، عَلَیْهَا ثَلَاثُ قَنَاطِرَ فَأَمَّا وَاحِدَهًٌْ فَعَلَیْهَا الْأَمَانَهًُْ وَ الرَّحِمُ، وَ الثَّانِیَهًُْ فَعَلَیْهَا الصَّلَاهًُْ، وَ أَمَّا الثَّالِثَهًُْ فَعَلَیْهَا عَدْلُ رَبِّ الْعَالَمِینَ لَا إِلَهَ غَیْرُهُ فَیُکَلَّفُونَ بِالْمَمَرِّ عَلَیْهَا فَیَحْبِسُهُمُ الرَّحِمُ وَ الْأَمَانَهًُْ فَإِنْ نَجَوْا مِنْهُمَا حَبَسَتْهُمُ الصَّلَاهًُْ فَإِنْ نَجَوْا مِنْهَا کَانَ الْمُنْتَهَی إِلَی رَبِّ الْعَالَمَین.
امام باقر (علیه السلام)- جابر از امام باقر (علیه السلام) نقل کرده است: وقتی این آیه نازل شد، از پیامبر (صلی الله علیه و آله) سؤال شد. پس ایشان فرمود: «خداوند که هیچ خدایی جز او نیست، چون آفریدگان را به پا دارد و پیشینیان و پسینیان را گرد آورد، دوزخ را به پیش می آورد، حال آنکه دوزخ به هزار افسار آورده می شود و هر افساری از آن را یکصدهزار فرشته سهمگین و خشمگین گرفته است و صدایی مهیب و غرّان و نعره ای خوفناک دارد و چنان بانگی بر می آورد که اگر خداوند عزّوجلّ آن را برای حساب به گاهی دگر وانگذاشته بود، همه را هلاک می‌کرد. سپس دوزخ گردن می کشد و آفریدگان را سراسر، از نکوکار تا بدکار، در میان می گیرد. در آن هنگام هر آن بنده ای که خدا آفریده باشد، از فرشته تا پیامبر، همگی ندا می دهند: «پروردگارا! مرا دریاب، مرا دریاب. حال آنکه تو می‌گویی: «پروردگارا، امّت مرا دریاب، امّت مرا دریاب. آنگاه صراطی بر دوزخ می گذارند که باریک‌تر از مو و بُرّان‌تر از شمشیر است و سه پل بر آن قرار دارد: بر اوّلی امانتداری و رَحِم و بر دوّمی نماز و بر سوّمی پروردگار جهانیان است که هیچ خدایی جز او نیست، در آن دم آفریدگان، وادار به گذر از صراط می شوند و امانتداری و رحم جلویشان را می گیرند. اگر از آن‌ها نجات یابند، نماز جلویشان را می گیرد و اگر از آن نیز نجات یابند، پایان راه به پروردگار جهانیان که هیچ خدایی جز او نیست، می رسد».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- إِنَ الشَّمْسَ عِنْدَ الزَّوَالِ لَهَا حَلْقَهًٌْ تَدْخُلُ فِیهَا فَإِذَا دَخَلَتْ فِیهَا زَالَتِ الشَّمْسُ فَیُسَبِّحُ کُلُّ شَیْءٍ دُونَ الْعَرْشِ بِحَمْدِ رَبِّی وَ هِیَ السَّاعَهًُْ الَّتِی یُصَلِّی عَلَیَّ فِیهَا رَبِّی فَفَرَضَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عَلَیَّ وَ عَلَی أُمَّتِی فِیهَا الصَّلَاهًَْ وَ قَالَ أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوکِ الشَّمْسِ إِلی غَسَقِ اللَّیْلِ وَ هِیَ السَّاعَهًُْ الَّتِی یُؤْتَی فِیهَا بِجَهَنَّمَ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ فَمَا مِنْ مُؤْمِنٍ یُوَافِقُ تِلْکَ السَّاعَهًَْ أَنْ یَکُونَ سَاجِداً أَوْ رَاکِعاً أَوْ قَائِماً إِلَّا حَرَّمَ اللَّهُ جَسَدَهُ عَلَی النَّار.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- خورشید هنگام ظهر حلقه‌ای دارد که وارد آن میشود، وقتی داخل آن حلقه شد، تمام جهان به جز عرش تسبیح خدا می‌کنند و این همان ساعتی است که خدا بر من درود می‌فرستد؛ به همین جهت خدا در این ساعت نماز را بر من و امّتم واجب نموده و فرموده است: نماز را از زوال خورشید (هنگام ظهر) تا نهایت تاریکی شب [نیمه شب] برپا دار. (اسراء/۷۸) و این همان ساعتی است که جهنّم را در روز قیامت میآورند، هر مؤمنی که در این ساعت توفیق یابد ساجد یا راکع و یا قائم باشد، خداوند بدنش را بر جهنّم حرام می‌نماید.