آیه ۷۷ - سوره فرقان

آیه قُلْ ما يَعْبَؤُا بِكُمْ رَبِّي لَوْ لا دُعاؤُكُمْ فَقَدْ كَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ يَكُونُ لِزاماً [77]

بگو: «پروردگارم براى شما ارزشى قائل نيست اگر دعاى شما نباشد؛ شما [آيات خدا و پيامبران را] تكذيب كرديد، و [اين عمل دامان شما را خواهد گرفت و] از شما جدا نخواهد شد».

بگو: «پروردگارم برای شما ارزشی قائل نیست اگر دعای شما نباشد»

۱ -۱
(فرقان/ ۷۷)

الباقر ( بُرَیْدٍالْعجلِیِّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی‌جَعْفَرٍ (أَیُّهُمَا أَفْضَلُ فِی الصَّلَاهًْ کَثْرَهًُْ الْقِرَاءَهًْ أَوْ طُولُ اللَّبْثِ فِی الرُّکُوعِ وَ السُّجُودِ قَالَ فَقَالَ کَثْرَهًُْ اللَّبْثِ فِی الرُّکُوعِ وَ السُّجُودِ فِی الصَّلَاهًْ أَفْضَلُ أَ مَا تَسْمَعُ لِقَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنْهُ وَ أَقِیمُوا الصَّلاةَ إِنَّمَا عَنَی بِإِقَامَهًْ الصَّلَاهًْ طُولَ اللَّبْثِ فِی الرُّکُوعِ وَ السُّجُودِ قُلْتُ فَأَیُّهُمَا أَفْضَلُ کَثْرَهًُْ الْقِرَاءَهًْ أَوْ کَثْرَهًُْ الدُّعَاءِ فَقَالَ کَثْرَهًُْ الدُّعَاءِ أَفْضَلُ أَ مَا تَسْمَعُ لِقَوْلِ اللَّهِ لِنَبِیِّهِ (قُلْ ما یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبِّی لَوْ لا دُعاؤُکُم.

امام باقر ( بُرَید عجلی گوید: به امام باقر (عرض کردم: «کدامیک از این دو در نماز افضل است. بیشتر قرآن خواندن، یا طول‌دادن رکوع و سجود». حضرت فرمود: «بسیار درنگ‌کردن در رکوع و سجود. مگر کلام خداوند متعال را نشنیده‌ای که می‌فرماید: پس به‌اندازه‌ای که برای شما ممکن است از آن تلاوت کنید و نماز را بر پا دارید. (مزمّل/۲۰) قطعاً مقصود خداوند از «به‌پا داشتن» نماز بسیار درنگ‌کردن در رکوع و سجود و طول‌دادن آن دو است». عرض کردم: «کدامیک از این دو افضل است: قرائت قرآن بسیار یا دعای بسیار»؟ حضرت فرمود: «دعای بیشتر! مگر فرمایش خداوند متعال را نشنیده‌ای که می‌فرماید: قُلْ ما یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبِّی لَوْ لا دُعاؤُکُمْ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۰، ص۵۰۸
بحارالأنوار، ج۸۲، ص۱۱۷/ وسایل الشیعهًْ، ج۶، ص۳۳۳/ مستدرک الوسایل، ج۴، ص۴۳۹
۱ -۲
(فرقان/ ۷۷)

فقه الرضا ( قَالَ لِیَ الْعَالِمُ (الدُّعَاءُ أَفْضَلُ مِنْ قِرَاءَهًْ الْقُرْآنِ لِأَنَّ اللَّهَ جَلَّ وَ عَزَّ یَقُولُ ما یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبِّی لَوْ لا دُعاؤُکُمْ فَقَدْ کَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ یَکُونُ لِزاماً وَ أَرْوِی أَنَّ الدُّعَاءَ یَدْفَعُ مِنَ الْبَلَاءِ مَا قُدِّرَ وَ مَا لَمْ یُقَدَّرْ قِیلَ وَ کَیْفَ یَدْفَعُ مَا لَمْ یُقَدَّرْ قَالَ حَتَّی لَا یَکُونَ.

فقه‌الرّضا ( امام کاظم (به من فرمود: «دعا برتر از قرائت قرآن است، چرا که خدا گوید: ما یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبِّی لَوْ لا دُعاؤُکُمْ فَقَدْ کَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ یَکُونُ لِزاماً. روایت نمودم که دعا همه‌ی بلاها را چه مقدّر و چه غیر مقدّر را دفع می‌کند». فردی سؤال کرد: «دفع بلای غیر مقدّر به چه معناست»؟ امام فرمود: «دعا موجب می‌شود که بلا از اساس تحقّق نگیرد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۰، ص۵۰۸
بحارالأنوار، ج۹۰، ص۲۹۲/ عدهًْ الداعی، ص۱۹/ فقه الرضا (ص۳۴۵/ لمصباح للکفعمی، ص۷۶۹/ مکارم الأخلاق، ص۳۸۹؛ «و اروی ان الدعاء ... حتی لایکون» محذوف/ وسایل الشیعهًْ، ج۷، ص۳۱
۱ -۳
(فرقان/ ۷۷)

أمیرالمؤمنین ( أَحَبُ الْأَعْمَالِ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی فِی الْأَرْضِ الدُّعَاءُ وَ أَفْضَلُ الْعِبَادَهًِْ الْعَفَافُ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَهًَْ قُلْ ما یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبِّی لَوْ لا دُعاؤُکُمْ.

امام علی ( محبوب‌ترین عمل‌ها نزد خداوند در روی زمین دعاست و فاضل‌ترین عبادت پرهیزکاریِ بعد از آن. سپس این آیه را تلاوت فرمود: قُلْ ما یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبِّی لَوْ لا دُعاؤُکُمْ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۰، ص۵۰۸
جامع الأخبار، ص۱۳۱
۱ -۴
(فرقان/ ۷۷)

أمیرالمؤمنین ( أَرْبَعٌ لِلْمَرْءِ لَا عَلَیْهِ الْإِیمَانُ وَ الشُّکْرُ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ ما یَفْعَلُ اللهَ بِعَذابِکُمْ إِنْ شَکَرْتُمْ وَ آمَنْتُمْ وَ الِاسْتِغْفَارُ فَإِنَّهُ قَالَ وَ ما کانَ اللهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِیهِمْ وَ ما کانَ اللهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ وَ الدُّعَاءُ فَإِنَّهُ قَالَ تَعَالَی قُلْ ما یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبِّی لَوْ لا دُعاؤُکُمْ.

امام علی ( چهار چیز است که به نفع انسان می‌باشند نه به ضرر او: ایمان و شکرگزاری چراکه خداوند تبارک‌وتعالی می‌فرماید: خدا چه نیازی به مجازات شما دارد، اگر شکرگزاری کنید و ایمان آورید؟ (نساء/۱۴۷) استغفار، چراکه خداوند متعال می‌فرماید: ولی [ای پیامبر] تا تو در میان آن‌ها هستی، خداوند آن‌ها را مجازات نخواهد کرد و [نیز] تا استغفار می‌کنند، خدا عذابشان نمی‌کند. (انفال/۳۳) و دیگری دعا، زیرا خداوند متعال فرموده است: قُلْ مَا یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبِّی لَوْلَا دُعَاؤُکُمْ فَقَدْ کَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ یَکُونُ لِزَامًا.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۰، ص۵۱۰
بحارالأنوار، ج۶۸، ص۴۹/ نورالثقلین؛ «الایمان ... و هم یستغفرون» محذوف/ البرهان/ الأمالی للطوسی، ص۴۹۳
۱ -۵
(فرقان/ ۷۷)

الباقر ( فِی رِوَایَهًِْ أبِی‌الْجَارُود عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (فِی قَوْلِه قُلْ ما یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبِّی لَوْ لا دُعاؤُکُمْ یَقُولُ مَا یَفْعَلُ رَبِّی بِکُمْ فَقَدْ کَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ یَکُونُ لِزاماً.

امام باقر ( قُلْ مَا یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبِّی لَوْلَا دُعَاؤُکُمْ؛ پروردگار من با شما چه کار کند»؟!

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۰، ص۵۱۰
القمی، ج۲، ص۱۱۷/ نورالثقلین/ البرهان
۱ -۶
(فرقان/ ۷۷)

أمیرالمؤمنین ( کَتَبَ (إِلَی أُمَرَاءِ الْأَجْنَادِ وَ کَانَ قَدْ قَسَّمَ عَسْکَرَهُ أَسْبَاعاً فَجَعَلَ عَلَی کُلِّ سُبْعٍ أَمِیراً أَمَّا بَعْدُ فَإِنِّی أَبْرَأُ إِلَیْکُمْ مِنْ مَعَرَّهًْ الْجُنُودِ فَاعْزِلُوا النَّاسَ عَنِ الظُّلْمِ وَ الْعُدْوَانِ وَ خُذُوا عَلَی أَیْدِی سُفَهَائِکُمْ وَ احْرُسُوا أَنْ تَعْمَلُوا أَعْمَالًا لَا یَرْضَی اللَّهُ بِهَا عَنَّا فَیَرُدَّ بِهَا عَلَیْنَا وَ عَلَیْکُمْ دُعَاءَنَا فَإِنَّهُ تَعَالَی یَقُولُ ما یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبِّی لَوْ لا دُعاؤُکُمْ وَ إِنَّ اللَّهَ إِذَا أَمْقَتَ قَوْماً مِنَ السَّمَاءِ هَلَکُوا فِی الْأَرْضِ فَلَا تَأْلُوا أَنْفُسَکُمْ خَیْراً وَ لَا الْجُنْدَ حُسْنَ سِیرَهًٍْ وَ لَا الرَّعِیَّهًَْ مَعُونَهًًْ وَ لَا دِینَ اللَّهِ قُوَّهًًْ وَ أَبْلُوهُ فِی سَبِیلِهِ مَا اسْتَوْجَبَ عَلَیْکُمْ فَإِنَّ اللَّهَ قَدِ اصْطَنَعَ عِنْدَنَا وَ عِنْدَکُمْ مَا یَجِبُ عَلَیْنَا أَنْ نَشْکُرَهُ بِجُهْدِنَا وَ أَنْ نَنْصُرَهُ مَا بَلَغَتْ قُوَّتُنَا وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهًَْ إِلَّا بِاللَّهِ.

امام علی ( مغربن‌مزاحم آورده است: علی (به فرماندهان سپاه خود نامه‌ای نوشت. وی سپاه خود را به هفت قسمت تقسیم کرده بود و برای هریک فرماندهی را منصوب فرموده بود. در این نامه آمده بود: من در نزد شما از برداشت آذوقه توسّط سپاه از کشت و زرع مردم، بیزاری می‌جویم. مردم را از ظلم و ستم و تجاوز برحذر دارید و جلوی دست افراد سفیه و بی‌خرد را بگیرید و مواظب باشید اعمالی را مرتکب نشوید که خدا از ما ناخشنود گردد و دعای ما را به سبب آن بر ضدّ ما و شما برگرداند، زیرا خدای تعالی می‌فرماید: قُلْ ما یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبِّی لَوْ لا دُعاؤُکُمْ؛ زیرا هرگاه خداوند گروهی را از آسمان؛ زشت شمارد، در زمین هلاک می‌شوند در انجام کار خیر سستی نکنید و خوش برخوردی با سپاهیان را ترک نکنید و از کمک به مردم باز نمانید و از تقویت دین خدا دست نکشید و آنچه بر شما واجب است در راهش با جان و دل بکوشید زیرا خداوند به ما و شما چنین احسانی عنایت فرموده که باید حداکثر توان خود را برای شکر از او به کار بندیم و او را یاری کنیم و نیرویی نیست جز به خداوند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۰، ص۵۱۰
بحارالأنوار، ج۳۲، ص۴۱۵/ شرح نهج البلاغهًْ، ج۳، ص۱۹۴/ وقعهًْ صفین، ص۱۲۵

شما [آیات خدا و پیامبران را] تکذیب کردید، و [این عمل] دامان شما را خواهد گرفت و از شما جدا نخواهد شد

۲ -۱
(فرقان/ ۷۷)

الباقر ( وَ قَالَ أَبُوجَعْفَر (وَ حُکْمُهُ عَلَی أَهْلِ نَجْرَانَ أَنَّهُمْ لَوْ بَاهَلُوا لَأَضْرَمَ الْوَادِی عَلَیْهِمْ نَاراً فَامْتَنَعُوا وَ عَلِمُوا صِحَّهًَْ قَوْلِهِ وَ نَحْوُ قَوْلِهِ فَسَوْفَ یَکُونُ لِزاماً وَ قَوْلِهِ یَوْمَ نَبْطِشُ الْبَطْشَةَ الْکُبْری.

امام باقر ( و حکم آن درباره‌ی اهل نجران این است که اگر مباهله می‌کردند، صحرا پر از آتش می‌شد. پس از این کار امتناع کرده و درستی سخن پیامبر را دریافتند و مانند این فرمود: فَسَوْفَ یَکُونُ لِزاماً و در کلام دیگر می‌فرماید: ما از آنان انتقام می‌گیریم، در آن روزی که آن‌ها را با قدرت خواهیم گرفت. (دخان/۱۶)

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۰، ص۵۱۰
بحارالأنوار، ج۱۸، ص۱۳۰
بیشتر