آیه وَ أَمَّا ثَمُودُ فَهَدَيْناهُمْ فَاسْتَحَبُّوا الْعَمى عَلَى الْهُدى فَأَخَذَتْهُمْ صاعِقَةُ الْعَذابِ الْهُونِ بِما كانُوا يَكْسِبُونَ [17]
امّا ثمود را هدايت كرديم، ولى آن‌ها نابينايى [و گمراهى] را بر هدايت ترجيح دادند؛ به همين جهت صاعقه عذاب خواركننده به خاطر اعمالى كه انجام مى‌دادند آن‌ها را فرو گرفت.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ أوَ أَمَّا ثَمُودُ فَهَدَیْناهُمْ فَاسْتَحَبُّوا الْعَمی عَلَی الْهُدی قَالَ عَرَّفْنَاهُمْ فَاسْتَحَبُّوا الْعَمَی عَلَی الْهُدَی وَ هُمْ یَعْرِفُونَ وَ فِی رِوَایَهًٍْ بَیَّنَّا لَهُم.
امام صادق (علیه السلام)- خداوند در آیه‌ی دیگری فرموده است: و أَمَّا ثَمُودُ فَهَدَینَاهُمْ فَاسْتَحَبُّوا العَمَی عَلی الهُدَی یعنی ما راه راست را به آن‌ها نشان دادیم. امّا آن‌ها از روی اطّلاع و آگاهی گمراهی را بر هدایت ترجیح دادند».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- الضَّلَالَهًُْ عَلَی وُجُوهٍ فَمِنْهُ مَحْمُودٌ وَ مِنْهُ مَذْمُومٌ وَ مِنْهُ مَا لَیْسَ بِمَحْمُودٍ وَ لَا مَذْمُومٍ وَ مِنْهُ ضَلَالُ النِّسْیَانِ فَأَمَّا الضَّلَالُ الْمَحْمُودُ وَ هُوَ الْمَنْسُوبُ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی‌کَقَوْلِهِ یُضِلُّ اللهُ مَنْ یَشاءُ هُوَ ضَلَالُهُمْ عَنْ طَرِیقِ الْجَنَّةِ بِفِعْلِهِم ... وَ أَمَّا الضَّلَالُ الْمَنْسُوبُ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی الَّذِی هُوَ ضِدُّ الْهُدَی وَ الْهُدَی هُوَ الْبَیَانُ وَ هُوَ مَعْنَی قَوْلِهِ سُبْحَانَهُ أَوَ لَمْ یَهْدِ لَهُمْ مَعْنَاهُ أَیْ أَ‌لَمْ أُبَیِّنْ لَهُمْ مِثْلَ قَوْلِهِ سُبْحَانَهُ فَهَدَیْناهُمْ فَاسْتَحَبُّوا الْعَمی عَلَی الْهُدی أَیْ بَیَّنَّا لَهُمْ وَ هُوَ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ ما کانَ اللهُ لِیُضِلَّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَداهُمْ حَتَّی یُبَیِّنَ لَهُمْ ما یَتَّقُونَ وَ أَمَّا مَعْنَی الْهُدَی فَقَوْلُهُ عَزَّوجَلَّ إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ وَ مَعْنَی الْهَادِی هَاهُنَا الْمُبَیِّنُ لِمَا جَاءَ بِهِ الْمُنْذِرُ مِنْ عِنْدِ‌اللَّهِ.
امام علی (علیه السلام)- گمراهی بر چند گونه است؛ گونه‌ای از آن، پسندیده و گونه‌ای دیگر، نکوهیده و گونه‌ای از آن، نه پسندیده است و نه نکوهیده و گونه‌ی دیگرش گمراهیِ فراموشی است؛ امّا گمراهی پسندیده که به خداوند نسبت داده می‌شود مانند آیه: خداوند هرکس را بخواهد گمراه می‌سازد. (مدثر/۳۱) که مراد، گمراه‌کردن ایشان از راه بهشت، به خاطر کردار خودشان است ... امّا آن گمراهی که به خداوند متعال نسبت داده می‌شود همان گمراهی است که در مقابل هدایت می‌باشد و مراد از هدایت، بیان کردن است که معنای این کلام خداوند سبحان است [که فرمود]: آیا برای هدایت آن‌ها همین کافی نیست. (سجده/۲۶) یعنی آیا من برای مشرکان [داستان ملّت‌های گذشته را] بیان نکردم؛ همچون این کلام خداوند سبحان [که فرمود]: فَهَدَیْناهُمْ فَاسْتَحَبُّوا الْعَمی عَلَی الهُدی یعنی برای قوم ثمود بیان کردیم؛ و همین معنا، مفاد این کلام خداوند متعال است [که فرمود: ممکن نیست خداوند قومی را، پس از آنکه آن‌ها را هدایت کرد [و ایمان آوردند] گمراه [و مجازات] کند؛ مگر آنکه اموری را که باید از آن بپرهیزند، برای آنان بیان نماید [و آن‌ها مخالفت کنند]. (توبه/۱۱۵) و امّا معنای هدایت، این کلام خداوند عزّوجلّ است [که فرمود]: تو فقط بیم دهنده‌ای! و برای هر گروهی هدایت‌کننده‌ای است [و این‌ها همه بهانه است، نه برای جستجوی حقیقت]!. (رعد/۷) و معنای هدایت‌کننده در این آیه، همان کسی است که آنچه بیم‌دهنده [یعنی پیامبر (صلی الله علیه و آله)] از طرف خداوند آورده است را [برای مردم] بیان می‌کند [که همان امام معصوم (علیه السلام) باشد].
الهادی (علیه السلام)- مِمَّا أَجَابَ بِهِ أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ‌بْنُ‌مُحَمَّدٍ الْعَسْکَرِیُّ (علیه السلام) فِی رِسَالَتِهِ إِلَی أَهْلِ الْأَهْوَازِ حِینَ سَأَلُوهُ عَنِ الْجَبْرِ وَ التَّفْوِیضِ ... فَإِنْ قَالُوا مَا الْحُجَّهًُْ فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی یُضِلُ مَنْ یَشاءُ وَ یَهْدِی مَنْ یَشاءُ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ قُلْنَا فَعَلَی مَجَازِ هَذِهِ الْآیَهًِْ یَقْتَضِی مَعْنَیَیْنِ أَحَدُهَمَا عَنْ کَوْنِهِ تَعَالَی قَادِراً عَلَی هِدَایَهًِْ مَنْ یَشَاءُ وَ ضَلَالَهًِْ مَنْ یَشَاءُ وَ لَوْ أَجْبَرَهُمْ عَلَی أَحَدِهِمَا لَمْ یَجِبْ لَهُمْ ثَوَابٌ وَ لَا عَلَیْهِمْ عِقَابٌ عَلَی مَا شَرَحْنَاهُ وَ الْمَعْنَی الْآخَرُ أَنَّ الْهِدَایَهًَْ مِنْهُ التَّعْرِیفُ کَقَوْلِهِ تَعَالَی وَ أَمَّا ثَمُودُ فَهَدَیْناهُمْ فَاسْتَحَبُّوا الْعَمی عَلَی الْهُدی.
امام هادی (علیه السلام)- از جمله فرمایشاتی که امام هادی (علیه السلام) در ضمن نامه اشان در جواب به مردم اهواز که از ایشان در مورد جبر و تفویض سؤال نموده بودند، این بیانات است: ... اگر بپرسند: «حجّت و دلیل بر این کلام خداوند که فرمود: خدا هرکس را بخواهد [و شایسته باشد] گمراه، و هرکس را بخواهد [و لایق باشد] هدایت می‌کند. (نحل/۹۳)، و مانند آن، چیست»؟ [در پاسخ] می‌گوییم: «بنابر مَجازی بودن [معنای گمراهی و هدایت در] این آیه، دو معنا برای این آیه می‌توان در نظر گرفت: یکی اینکه خداوند متعال بر هدایت و گمراهی هرکس که بخواهد قادر و تواناست، و اگر انسان‌ها را [با قدرت خویش] بر یکی از هدایت یا گمراهی وادار نماید آن‌ها نه سزاوار پاداش خواهند بود و نه عذاب، به همان ترتیبی که قبلاً بیان کردیم. معنای دیگر آیه این است که هدایت از جانب خداوند، همان شناساندن [راه هدایت از گمراهی] باشد مانند این کلام خداوند [که فرمود]: وَ أَمَّا ثَمُودُ فَهَدَیْناهُمْ فَاسْتَحَبُّوا الْعَمی عَلَی الهُدی.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- رُوِیَ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِین (علیه السلام) ... إِنَّهُ قَادِرٌ عَلَی هِدَایَهًِْ مَنْ یَشَاءُ وَ ضَلَالِ مَنْ یَشَاءُ وَ إِذَا أَجْبَرَهُمْ بِقُدْرَتِهِ عَلَی أَحَدِهِمَا لَمْ یَجِبْ لَهُمْ ثَوَابٌ وَ لَا عَلَیْهِمْ عِقَابٌ عَلَی نَحْوِ مَا شَرَحْنَا فِی الْکِتَابِ وَ الْمَعْنَی الْآخَرُ أَنَّ الْهِدَایَهًَْ مِنْهُ تَعْرِیفُهُ کَقَوْلِهِ وَ أَمَّا ثَمُودُ فَهَدَیْناهُمْ أَیْ عَرَّفْنَاهُمْ فَاسْتَحَبُّوا الْعَمی عَلَی الْهُدی فَلَوْ أَجْبَرَهُمْ عَلَی الْهُدَی لَمْ یَقْدِرُوا أَنْ یَضِلُّوا.
امام علی (علیه السلام)- از امام علی (علیه السلام) روایت شده است: ... به‌راستی، او بر هدایت هرکه بخواهد و گمراه‌کردن هرکه بخواهد تواناست و هرگاه به قدرت خود مردم را به یکی از این دو راه مجبور سازد، چنانکه در این نامه شرح دادیم، پاداش کیفری برایشان واجب نیاید، و معنی دیگر اینکه مقصود از هدایت آشناساختن [به راه حقّ] است، همانند سخنش [که فرمود]: وَ أَمَّا ثَمُودُ فَهَدَیْناهُمْ یعنی [راه حق را] به آن‌ها نشان دادیم فَاسْتَحَبُّوا الْعَمی عَلَی الهُدی و اگر آن‌ها را بر رهیابی مجبور کرده بودیم نمی‌توانستند گمراه شوند.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ ... وَ أَمَّا ثَمُودُ فَهَدَیْناهُمْ فَاسْتَحَبُّوا الْعَمی عَلَی الْهُدی قَالَ نَهَاهُمْ عَنْ فِعْلِهِمْ فَاسْتَحَبُّوا الْعَمَی عَلَی الْهُدَی وَ هُمْ یَعْرِفُونَ.
امام صادق (علیه السلام)- از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که پیرامون این کلام خداوند: وَ أَمَّا ثَمُودُ فَهَدَیْناهُمْ فَاسْتَحَبُّوا الْعَمی عَلَی الهُدی فرمود: «خداوند قوم ثمود را از کردار باطلشان نهی فرمود ولی ایشان کوردلی را بر هدایت ترجیح دادند درحالی‌که [راهِ] هدایت را می‌شناختند».
الصّادق (علیه السلام)- فَأَخَذَتْهُمْ صاعِقَةُ الْعَذابِ الْهُونِ فَهُوَ السَّیْفُ إِذَا قَامَ الْقَائِمُ (عجل الله تعالی فرجه الشریف).
امام صادق (علیه السلام)- فَأَخَذَتْهُمْ صَاعِقَةُ العَذَابِ که منظور از صاعقه عذاب، شمشیر امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است.
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- وَ قَوْلُهُ وَ أَمَّا ثَمُودُ فَهَدَیْناهُمْ فَاسْتَحَبُّوا الْعَمَی عَلَی الْهُدَی وَ لَمْ یَقُلِ: اسْتَحَبَّ اللَّهُ کَما زَعَمَتِ الْمُجَبَّرَهًِْ أَنَّ الْأَفْعَالَ أَحْدَثَهَا اللَّهُ لَنَا.
علیّ‌بن‌ابراهیم ( خداوند در آیه: و أَمَّا ثَمُودُ فَهَدَینَاهُمْ فَاسْتَحَبُّوا العَمَی عَلی الهُدَی نفرموده است استحب الله؛ برخلاف تصوّر جبرگرایان که معتقدند خداوند اعمال را برای ما پدید آورده است.