آیه إِنَّ الَّذي فَرَضَ عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لَرادُّكَ إِلى مَعادٍ قُلْ رَبِّي أَعْلَمُ مَنْ جاءَ بِالْهُدى وَ مَنْ هُوَ في ضَلالٍ مُبينٍ [85]
آن كس كه قرآن را بر تو لازم كرد، تو را به جايگاهت (زادگاهت) باز مى‌گرداند. بگو: «پروردگار من از همه بهتر مى‌داند چه كسى [برنامه] هدايت آورده، وچه كسى در گمراهى آشكار است.»
الحسن (علیه السلام)- لَمَّا بَعَثَ اللَّهُ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) بِمَکَّهًَْ وَ أَظْهَرَ بِهَا دَعْوَتَهُ وَ نَشَرَ بِهَا کَلِمَتَهُ وَ عَابَ أَعْیَانَهُمْ فِی عِبَادَتِهِمُ الْأَصْنَامَ وَ أَخَذُوهُ وَ أَسَاءُوا مُعَاشَرَتَهُ وَ سَعَوْا فِی خَرَابِ الْمَسَاجِدِ الْمَبْنِیَّهًِْ کَانَتْ لِلْقَوْمِ مِنْ خِیَارِ أَصْحَابِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ شِیعَهًِْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) کَانَ بِفِنَاءِالْکَعْبَهًِْ مَسَاجِدُ یُحْیُونَ فِیهَا مَا أَمَاتَهُ الْمُبْطِلُونَ فَسَعَی هَؤُلَاءِ الْمُشْرِکُونَ فِی خَرَابِهَا وَ أَذَی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ أَصْحَابِهِ وَ إِلْجَائِهِ إِلَی الْخُرُوجِ مِنْ مَکَّهًَْ نَحْوَ الْمَدِینَهًِْ الْتَفَتَ خَلْفَهُ إِلَیْهَا وَ قَالَ اللَّهُ یَعْلَمُ أَنَّنِی أُحِبُّکِ وَ لَوْ لَا أَنَّ أَهْلَکِ أَخْرَجُونِی عَنْکِ لَمَا آثَرْتُ عَلَیْکِ بَلَداً وَ لَا ابْتَغَیْتُ عَلَیْکِ بَدَلًا وَ إِنِّی لَمُغْتَمٌّ عَلَی مُفَارَقَتِکِ فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهِ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) الْعَلِیُّ الْأَعْلَی یَقْرَأُ عَلَیْکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ سَنَرُدُّکَ إِلَی هَذَا الْبَلَدِ ظَافِراً غَانِماً سَالِماً قَادِراً قَاهِراً وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرادُّکَ إِلی مَعادٍ یَعْنِی إِلَی مَکَّهًَْ غَانِماً ظَافِرا.
امام حسن (علیه السلام)- هنگامی که خداوند حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) را در مکّه مبعوث داشت و او در آنجا دعوت خود را آشکار ساخت و کلمه و سخن خود را در آنجا نشر داد و بر بزرگان آن‌ها به خاطر پرستش بتها خرده گرفت، بر او تنگ گرفتند و با او به بدی رفتار نمودند و کوشیدند تا مساجد ساخته شده برای گروهی از برگزیدگان اصحاب محمد (صلی الله علیه و آله) و شیعیان علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) را ویران سازند. در جوار کعبه مساجدی بود که در آن، آنچه را اهل باطل تباه ساخته بودند، آنان به پا می‌داشتند. این مشرکان در ویرانی آن‌ها و آزار محمّد (صلی الله علیه و آله) و اصحاب او کوشیدند و او را وادار به خروج از مکه به سوی مدینه نمودند. پیامبر (صلی الله علیه و آله) به پشت سرش به سوی مکه برگشت و فرمود: «خدا می‌داند که من تو را دوست دارم و اگر اهل تو مرا از تو اخراج نمی‌ساختند، به یقین هیچ شهری را بر تو ترجیح نمی‌دادم و جایگزینی برای تو نمی‌جستم و من به خاطر جداگشتن از تو غمگین و اندوهگینم.» و خداوند نیز به وی وحی فرمود: «ای محمّد! خداوند والا مرتبه بر تو سلام می‌فرستد و می‌فرماید: به زودی تو را به این شهر درحالی‌که پیروز و با غنایم و سالم و قدرتمند و قاهر باشی، باز خواهیم گرداند». و این همان سخن حق تعالی است که می فرماید: إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرادُّکَ إِلی مَعادٍ؛ یعنی تو را پیروز و با غنایم به مکّه باز می‌گرداند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- قَالَ مُقَاتِلُ بْنُ سُلَیْمَانَ إِنَّ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) هَاجَرَ إِلَی الْمَدِینَهًِْ فَلَمَّا نَزَلَ الْجُحْفَهًَْ بَیْنَ مَکَّهًَْ وَ الْمَدِینَهًِْ وَ عَرَفَ الطَّرِیقَ إِلَی مَکَّهًَْ فَاشْتَاقَ إِلَی مَکَّهًَْ وَ ذَکَرَ مَوْلِدَهُ وَ مَوْلِدَ آبَائِهِ فَأَتَاهُ جَبْرَئِیلُ فَقَالَ أَ تَشْتَاقُ إِلَی بَلَدِکَ وَ مَوْلِدِکَ فَقَالَ نَعَمْ فَقَالَ جَبْرَئِیلُ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرادُّکَ إِلی مَعادٍ یَعْنِی لَرَادُّکَ إِلَی مَکَّهًَْ ظَاهِراً عَلَیْهَا.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- وقتی پیامبر (صلی الله علیه و آله) به مدینه هجرت فرمود، همین که در جحفه که میان مکّه و مدینه است، رسید و راه مکّه را دید مشتاق مکّه شد و از محل تولّد خویش و نیاکانش که آنجا بود یادآورد. جبرئیل (علیه السلام) به حضورش آمد و گفت: «آیا به شهر و محل تولّد خود مشتاقی»؟ فرمود: «آری»! جبرئیل (علیه السلام) گفت: «خداوند عزّوجّل می‌فرماید: إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرادُّکَ إِلی مَعادٍ؛ یعنی تو را به مکّه برمی‌گرداند درحالی‌که بر آن پیروز شده باشی».
إبن‌عباس (رحمة الله علیه)- قَوْلُهُ تَعَالَی لَرَادُّکَ إِلی مَعادٍ رُوِیَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) وَ غَیْرِهِ: أَنَّهُ وَعْدٌ بِفَتْحِ مَکَّهًَْ وَ عَوْدِهِ (صلی الله علیه و آله) إِلَیْهَا.
ابن‌عباس (رحمة الله علیه)- لَرادُّکَ إِلی مَعادٍ؛ از ابن‌عباس (رحمة الله علیه) و غیر او روایت‌شده: این کلام خداوند وعده‌ای برای فتح مکّه و بازگشت پیامبر (صلی الله علیه و آله) به آن است.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ قَالَ سُئِلَ عَنْ جَابِرٍ (رحمة الله علیه) فَقَالَ رَحِمَ اللَّهُ جَابِراً (رحمة الله علیه) بَلَغَ مِنْ فِقْهِهِ أَنَّهُ کَانَ یَعْرِفُ تَأْوِیلَ هَذِهِ الْآیَهًِْ إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرادُّکَ إِلی مَعادٍ یَعْنِی الرَّجْعَهًَْ.
امام باقر (علیه السلام)- عمروبن‌شمر گوید: در محضر امام باقر (علیه السلام) ذکر نام جابر (رحمة الله علیه) شد. حضرت فرمود: «خدا جابر را رحمت فرماید. او از نظر علمی به آنجا رسید که تأویل این آیه را می‌دانست: إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرَادُّکَ إِلَی مَعَادٍ؛ یعنی رجعت».
السّجاد (علیه السلام)- فِی قَوْلِهِ إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرادُّکَ إِلی مَعادٍ قَالَ یَرْجِعُ إِلَیْکُمْ نَبِیُّکُمْ (صلی الله علیه و آله).
امام سجاد (علیه السلام)- إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرَادُّکَ إِلَی مَعَادٍ؛ یعنی پیامبرتان (صلی الله علیه و آله) به سوی شما بازمی‌گردد [و رجعت خواهد کرد].
الباقر (علیه السلام)- مَا أَحْسَبُ نَبِیَّکُمْ (صلی الله علیه و آله) إِلَّا سَیَطَّلِعُ عَلَیْکُمْ اطِّلَاعَهًْ.
امام باقر (علیه السلام)- پیامبر شما حتماً به سوی شما رجوع می‌کند و بر شما طالع می‌شود.
الصّادق (علیه السلام)- أَوَّلُ مَنْ یَرْجِعُ إِلَی الدُّنْیَا الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ (علیه السلام) فَیَمْلِکُ حَتَّی یَسْقُطَ حَاجِبَاهُ عَلَی عَیْنَیْهِ مِنَ الْکِبَرِ قَالَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرادُّکَ إِلی مَعادٍ قَالَ نَبِیُّکُمْ (صلی الله علیه و آله) رَاجِعٌ إِلَیْکُمْ.
امام صادق (علیه السلام)- اوّلین کسی که به دنیا رجعت می‌کند حسین‌بن‌علی (علیه السلام) است. آن حضرت (علیه السلام) آن قدر حکومت می‌کند که از شدّت پیری ابروهایش جلوی دیدش را می‌گیرد. معنای إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرَادُّکَ إِلَی مَعَادٍ؛ این است که پیامبرتان نزد شما رجعت می‌کند.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی مَرْوَانَ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّه (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرادُّکَ إِلی مَعادٍ قَالَ فَقَالَ لِی لَا وَ اللَّهِ لَا تَنْقَضِی الدُّنْیَا وَ لَا تَذْهَبُ حَتَّی یَجْتَمِعُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ عَلِیٌّ بِالثُّوَیَّهًِْ فَیَلْتَقِیَانِ وَ یَبْنِیَانِ بِالثُّوَیَّهًِْ مَسْجِداً لَهُ اثْنَا عَشَرَ أَلْفَ بَابٍ یَعْنِی مَوْضِعاً بِالْکُوفَهًِْ.
امام صادق (علیه السلام)- ابومروان گوید: از امام صادق (علیه السلام) در مورد کلام خداوند: إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرَادُّکَ إِلَی مَعَادٍ؛ پرسیدم. فرمود: «نه به خدا! دنیا به پایان نمی‌رسد و از بین نمی‌رود تا اینکه رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) در منطقه‌ی ثویّه دیدار کنند و در آنجا مسجدی بسازند که دوازده هزار در داشته باشد» [و مقصود وی از ثَوِیَّة؛] موضعی در کوفه است.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ صَالِحِ بْنِ مِیثَمٍ ... قَالَ قُلْتُ لَهُ حَدِّثْنِی قَالَ أَ لَیْسَ قَدْ سَمِعْتَ أَبَاکَ قُلْتُ هَلَکَ أَبِی وَ أَنَا صَبِیٌّ قَالَ قُلْتُ فَأَقُولُ فَإِنْ أَصَبْتُ سَکَتَّ وَ إِنْ أَخْطَأْتُ رَدَدْتَنِی عَنِ الْخَطَاءِ قَالَ هَذَا أَهْوَنُ قَالَ قُلْتُ فَإِنِّی أَزْعُمُ أَنَّ عَلِیّاً (علیه السلام) دَابَّهًُْ الْأَرْضِ قَالَ وَ سَکَتَ قَالَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (علیه السلام) وَ أَرَاکَ وَ اللَّهِ سَتَقُولُ إِنَّ عَلِیّاً (علیه السلام) رَاجِعٌ إِلَیْنَا وَ قَرَأَ إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرادُّکَ إِلی مَعادٍ قَالَ قُلْتُ وَ اللَّهِ قَدْ جَعَلْتَهَا فِیمَا أُرِیدُ أَنْ أَسْأَلَکَ عَنْهَا فَنَسِیتُهَا.
امام باقر (علیه السلام)- صالح‌بن‌میثم گوید: ... به امام باقر (علیه السلام) عرض کردم: «حدیثی برای من نقل کنید». فرمود: «مگر از پدرت حدیث را نشنیده ای»؟ عرض کردم: «کودک بودم که پدرم از دنیا رفت». فرمود: «همان چه شنیده‌ای بگو». عرض‌کردم: «چیزی شنیده‌ام که آن را عرض می‌کنم امّا اگر اشتباه بود اشتباه مرا اصلاح فرمایید». فرمود: «این بهتر است». عرض‌کردم: «من بر این باورم که دابّهًْ الأرض؛ علی (علیه السلام) است». امام (علیه السلام) ساکت شد. سپس فرمود: «به خدا سوگند! گمان می‌کردم که خواهی‌گفت: «علی (علیه السلام) نزد ما رجعت می‌کند» و سپس آیه: إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرَادُّکَ إِلَی مَعَادٍ را تلاوت فرمود. عرض‌کردم: «به خدا سوگند! می‌خواستم درباره‌ی آن از شما پرسش کنم امّا فراموش کردم».
أمیرالمومنین (علیه السلام)- وَ أَمَّا الرَّدُّ عَلَی مَنْ أَنْکَرَ الرَّجْعَهًْ ... قَوْلِهِ سُبْحَانَهُ إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرادُّکَ إِلی مَعادٍ أَیْ رَجْعَهًِْ الدُّنْیَا.
امام علی (علیه السلام)- کسی که رجعت را انکار کند این کلام خدا آن را رد می‌کند: إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرَادُّکَ إِلَی مَعَادٍ؛ یعنی رجعت به دنیا (بازگشت به دنیا).
علی بن إبراهیم (رحمة الله علیه)- أمَّا قَوْلُهُ إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرادُّکَ إِلی مَعادٍ فَإنَّ الْعَامَّهًَْ رَؤَوْا أنَّهُ إلَی مَعَادٍ الْقِیَامَهًِْ وَ أمَّا الْخَّاصَّهًَْ فَإنَّهُم رَؤَوْا أنَّهُ فِی الرَّجْعَهًِْ.
علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرَادُّکَ إِلَی مَعَادٍ؛ از نظر مفسّران اهل سنّت، روز قیامت و از نظر مفسّران شیعه، رجعت است.