آیه فَأَمّا مَنْ أَعْطى وَ اتَّقى [5]
امّا آن كس كه [در راه خدا] انفاق كند و پرهيزگارى پيشگيرد.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنْ ضُرَیْسٍ الْکُنَاسِیِّ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: مَرَّ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بِرَجُلٍ یَغْرِسُ غَرْساً فِی حَائِطٍ لَهُ فَوَقَفَ لَهُ وَ قَالَ: أَلَا أَدُلُّکَ عَلَی غَرْسٍ أَثْبَتَ أَصْلًا وَ أَسْرَعَ إِینَاعاً وَ أَطْیَبَ ثَمَراً وَ أَبْقَی قَالَ: بَلَی فَدُلَّنِی یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ إِذَا أَصْبَحْتَ وَ أَمْسَیْتَ فَقُلْ سُبْحَانَ اللهِ وَ الْحَمْدُ لِلهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَ اللهُ أَکْبَرُ فَإِنَّ لَکَ إِنْ قُلْتَهُ بِکُلِّ تَسْبِیحَهًٍْ عَشْرَ شَجَرَاتٍ فِی الْجَنَّهًِْ مِنْ أَنْوَاعِ الْفَاکِهَهًِْ وَ هُنَّ مِنَ الْبَاقِیَاتِ الصَّالِحَاتِ قَالَ: فَقَالَ الرَّجُلُ فَإِنِّی أُشْهِدُکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَنَّ حَائِطِی هَذَا صَدَقَهًٌْ مَقْبُوضَهًٌْ عَلَی فُقَرَاءِ الْمُسْلِمِینَ أَهْلِ الصَّدَقَهًِْ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ آیَاتٍ مِنَ الْقُرْآنِ: فَأَمَّا مَنْ أَعْطی وَ اتَّقی وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی* فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْری.
امام باقر (علیه السلام)- رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از کنار مردی گذر می‌کرد که در باغش مشغول کاشتن درختی بود، حضرت (صلی الله علیه و آله) ایستاد و به او فرمود: «آیا درختی به تو معرّّّّّّّّّّّّّّّّفی‌کنم که ریشه‌اش استوارتر باشد و زودتر برسد و میوه‌های پاکتر و بادوامتر بدهد»؟ عرض کرد: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! مرا راهنمایی کن»! فرمود: «هرگاه وارد صبح و شام شدی بگو: سبحان اللَّه و الحمد للَّه و لا اله الّا اللَّه و اللَّه اکبر، که اگر این را بگویی برای تو در برابر هریک تسبیح، از هر میوه‌ای ده درخت در بهشت خواهد بود و این کلام یکی از مصادیق باقیات صالحات است». آن مرد گفت: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! من تو را شاهد می‌گیرم و این باغم را تحویل تو می‌دهم تا برای مسلمین صدقه باشد آنانی‌که اهل صدقه‌اند». در اینجا خداوند تبارک و تعالی آیاتی از قرآن را نازل فرمود: فَأَمَّا مَنْ أَعْطی وَ اتَّقی وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی* فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْری.
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- نَزَلَتْ فِی رَجُلٍ مِنَ الْأَنْصَارِ کَانَتْ لَهُ نَخْلَهًٌْ فِی دَارِ رَجُلٍ فَکَانَ یَدْخُلُ عَلَیْهِ بِغَیْرِ إِذْنٍ فَشَکَا ذَلِکَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لِصَاحِبِ النَّخْلَهًِْ بِعْنِی نَخْلَتَکَ هَذِهِ بِنَخْلَهًٍْ فِی الْجَنَّهًِْ. فَقَالَ: لَا أَفْعَلُ قَالَ فَبِعْنِیهَا بِحَدِیقَهًٍْ فِی الْجَنَّهًِْ. فَقَالَ: لَا أَفْعَلُ وَ انْصَرَفَ فَمَضَی إِلَیْهِ أَبُوالدَّحْدَاحِ وَ اشْتَرَاهَا مِنْهُ وَ أَتَی النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ أَبُوالدَّحْدَاحِ: یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) خُذْهَا وَ اجْعَلْ لِی فِی الْجَنَّهًِْ الَّتِی قُلْتَ لِهَذَا فَلَمْ یَقْبَلْهُ. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): لَکَ فِی الْجَنَّهًِْ حَدَائِقُ وَ حَدَائِقُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ فِی ذَلِکَ فَأَمَّا مَنْ أَعْطی وَ اتَّقی وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی یَعْنِی أَبَاالدَّحْدَاح.
علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- درباره‌ی مردی از انصار نازل شد که نخلی در خانه‌ی مرد دیگری داشت و بدون اجازه وارد خانه‌ی او می شد. صاحب‌خانه شکایت او را نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) برد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به صاحب نخل فرمود: «این نخلت را در ازای نخلی در بهشت به من بفروش». او عرض کرد: «نمی فروشم». حضرت (صلی الله علیه و آله) فرمود: «در ازای باغی در بهشت می‌فروشی»؟ عرض کرد: «نمی فروشم و رفت». ابودحداح نزد او رفت و نخل را از او خرید و نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمد و عرض کرد: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! این نخل را بگیر و در ازای آن، همان باغی را به من بده که در بهشت به او پیشنهاد کردی، امّا او نپذیرفت». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «چندین باغ در بهشت از برای تو است». آنگاه خداوند دراین‌باره نازل فرمود: فَأَمَّا مَن أَعْطَی وَاتَّقَی، وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَی یعنی ابودحداح.
السّجّاد (علیه السلام)- کَانَ رَجُلٌ مؤمن {مُوسِرٌ} عَلَی عَهْدِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فِی دَارٍ {لَهُ} حَدِیقَهًٌْ وَ لَهُ جَارٌ لَهُ صِبْیَهًٌْ فَکَانَ یَتَسَاقَطُ الرُّطَبُ مِنَ النَّخْلَهًِْ فَیَنْشُدُونَ صِبْیَتُهُ یَأْکُلُونَهُ فَیَأْتِی الْمُوسِرُ فَیُخْرِجُ الرُّطَبَ مِنْ جَوْفِ أَفْوَاهِ الصِّبْیَهًِْ وَ شَکَا الرَّجُلُ ذَلِکَ إِلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فَأَقْبَلَ وَحْدَهُ إِلَی الرَّجُلِ فَقَالَ بِعْنِی حَدِیقَتَکَ هَذِهِ بِحَدِیقَهًٍْ فِی الْجَنَّهًِْ فَقَالَ لَهُ الْمُوسِرُ لَا أَبِیعُکَ عَاجِلًا بِآجِلٍ فَبَکَی النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) وَ رَجَعَ نَحْوَ الْمَسْجِدِ فَلَقِیَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) فَقَالَ لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا یُبْکِیکَ لَا أَبْکَی اللَّهُ عَیْنَیْکَ فَأَخْبَرَهُ خَبَرَ الرَّجُلِ الضَّعِیفِ وَ الْحَدِیقَهًِْ فَأَقْبَلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) حَتَّی اسْتَخْرَجَهُ مِنْ مَنْزِلِهِ وَ قَالَ لَهُ بِعْنِی دَارَکَ قَالَ الْمُوسِرُ بِحَائِطِکَ الْحُسْنَی فَصَفَّقَ عَلِیٌّ (علیه السلام) یَدَهُ وَ دَارَ إِلَی الضَّعِیفِ فَقَالَ لَهُ تَحَوَّلْ إِلَی دَارِکَ فَقَدْ مَلَّکَهَا اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ لَکَ وَ أَقْبَلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ نَزَلَ جَبْرَئِیلُ عَلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ لَهُ یَا مُحَمَّدُ اقْرَأْ وَ اللَّیْلِ إِذا یَغْشی وَ النَّهارِ إِذا تَجَلَّی وَ ما خَلَقَ الذَّکَرَ وَ الْأُنْثی إِلَی آخِرِ السُّورَهًِْ فَقَامَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) وَ قَبَّلَ بَیْنَ عَیْنَیْهِ ثُمَّ قَالَ بِأَبِی أَنْتَ قَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ فِیکَ هَذِهِ السُّورَهًَْ الْکَامِلَهًْ.
امام سجّاد (علیه السلام)- تفسیر فرات بن ابراهیم: به ترتیب از علی‌بن‌حسین (علیه السلام) روایت شده است که فرمود: در زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله) مرد مؤمنی در خانه باغی بود و همسایه ای داشت که کودکانی داشت. خرما از نخل می افتاد و کودکان آن را جستجو می کردند و می خوردند. ثروتمند می آمد و خرما را از داخل دهان کودکان بیرون می آورد. مرد این را به پیامبر (صلی الله علیه و آله) شکایت کرد. تنهایی نزد مرد رفت، فرمود: «باغت را به باغی در بهشت به من بفروش». ثروتمند به او گفت: «نقد را به تو به نسیه نمی فروشم». پیامبر (صلی الله علیه و آله) گریست و به سوی مسجد بازگشت. امیرالمؤمنین علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) او را دید و به او گفت: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! چه چیز شما را به گریه انداخته؛ خدا چشمانت را نگریاند»؟ موضوع مرد ضعیف و باغ را به او خبر داد، امیرالمؤمنین (علیه السلام) روی آرود تا او را از منزلش بیرون کشید و به او گفت: «خانه ات را به من بفروش». ثروتمند گفت: «درعوض باغ هموار و آبگیرت»، پس بر دستش زد و دور ضعیف گشت و به او گفت: «به خانهات برگرد پروردگار جهانیان آن را ملک تو قرار داده است». و امیرالمؤمنین (علیه السلام) آمد و جبرئیل بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) نازل شد. به او گفت: «ای محمّد! بخوان: وَ اللَّیْلِ إِذا یَغْشی* وَ النَّهارِ إِذا تَجَلَّی* وَ ما خَلَقَ الذَّکَرَ وَ الْأُنْثی... سپس پیامبر (صلی الله علیه و آله) برخاست و میان دو چشمش بوسه زد سپس فرمود: «پدرم به فدایت! خداوند همه‌ی این سوره را در مورد تو نازل کرده است».
الباقر (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ: فَأَمَّا مَنْ أَعْطی وَ اتَّقی وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی بِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَی یُعْطِی بِالْوَاحِدَهًِْ عَشَرَهًًْ إِلَی مِائَهًِْ أَلْفٍ فَمَا زَاد.
امام باقر (علیه السلام)- فَأَمَّا مَن أَعْطَی وَاتَّقَی وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَی یعنی خداوند متعال در ازای یکی، ده تا صدهزار و حتّی از این بیشتر عطا می کند.
الصّادق (علیه السلام)- مَنْ أَعْطی الْخُمُسَ وَ اتَّقی وَلَایَهًَْ الطَّوَاغِیت.
امام صادق (علیه السلام)- مَنْ أَعْطی یعنی خمس. وَ اتَّقی؛ از حکومت و دوستی با طاغوتیان بپرهیزد.
الرّضا (علیه السلام)- فَأَمَّا مَنْ أَعْطی یَعْنِی النَّخْلَهًَْ.
امام رضا (علیه السلام)- مَنْ أَعْطی یعنی درخت خرما را بخشید.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی ... وَ قَوْلُهُ فَأَمَّا مَنْ أَعْطی وَ اتَّقی أَعْطَی نَفْسَهُ الْحَقَ وَ اتَّقَی الْبَاطِلَ.
امام صادق (علیه السلام)- فَأَمَّا مَن أَعْطَی وَاتَّقَی یعنی جان خویش را به‌حق بخشید و از باطل پروا کرد.
أمیرالمومنین (علیه السلام)- وَ نَجَا مَنِ اتَّقی وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی.
امام علی (علیه السلام)- رستگار شد آن کس که [در راه خدا] انفاق کند و پرهیزگاری پیشگیرد.
الباقر (علیه السلام)- فَأَمَّا مَنْ أَعْطی وَ اتَّقی وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی بِقُوتِهِ وَ صَامَ حَتَّی وَفَی بِنَذْرِهِ وَ تَصَدَّقَ بِخَاتَمِهِ وَ هُوَ رَاکِعٌ وَ آثَرَ الْمِقْدَادَ بِالدِّینَارِ عَلَی نَفْسِه.
امام باقر (علیه السلام)- فَأَمَّا مَنْ أَعْطی وَ اتَّقی وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی؛ منظور حضرت علی (علیه السلام) است که غذای خود را صدقه داد و روزه گرفت تا نذر خود را ادا نمود و انگشتر خود را در حال رکوع صدقه داد و همچنین مقداد را بر خویش مقدّم داشت و تنها دیناری را که برای خرید طعام قرض کرده بود به او هدیه نمود.