آیه ۷۶ - سوره مؤمنون

آیه وَ لَقَدْ أَخَذْناهُمْ بِالْعَذابِ فَمَا اسْتَكانُوا لِرَبِّهِمْ وَ ما يَتَضَرَّعُونَ [76]

و به‌راستى ما آن‌ها را به عذاب [و بلا] گرفتار ساختيم [تا بيدار شوند]، امّا آنان نه در برابر پروردگارشان تواضع كردند و نه به درگاهش تضرّع مى‌كنند.

و به‌راستی ما آن‌ها را به عذاب [و بلا] گرفتار ساختیم [تا بیدار شوند]

۱
(مؤمنون/ ۷۶)

علیبنابراهیم ( فَهُوَ الْجُوعُ وَ الْخَوْفُ وَ الْقَتْلُ.

علیّبنابراهیم ( مقصود [از عذاب در این آیه]؛ گرسنگی، ترس و جنگ است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۰، ص۹۶
القمی، ج۲، ص۹۴

امّا آنان نه در برابر پروردگارشان تواضع کردند و نه به درگاهش تضرّع می‌کنند

۲ -۱
(مؤمنون/ ۷۶)

الباقر ( الِاسْتِکَانَهًُْ هُوَ الْخُضُوعُ وَ التَّضَرُّعُ هُوَ رَفْعُ الْیَدَیْنِ وَ التَّضَرُّعُ بِهِمَا.

امام باقر ( الِاسْتِکَانَةُ همان خضوع است؛ تضرّع به‌معنای بالا بردن دو دست و زاری و التماسکردن با دستها رو به آسمان است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۰، ص۹۶
الکافی، ج۲، ص۴۷۹/ الکافی، ج۲، ص۴۸۱/ وسایل الشیعهًْ، ج۷، ص۴۶/ نورالثقلین/ البرهان
۲ -۲
(مؤمنون/ ۷۶)

الصّادق ( التَّضَرُّعُ رَفْعُ الْیَدَیْنِ.

امام صادق ( تضرّع همان بالابردن دستهاست.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۰، ص۹۶
بحارالأنوار، ج۹۰، ص۳۳۷/ بحارالأنوار، ج۸۲، ص۲۰۴/ معانی الأخبار، ص۳۶۹/ وسایل الشیعهًْ، ج۷، ص۴۶/ البرهان
۲ -۳
(مؤمنون/ ۷۶)

الرّسول ( رَفْعُ الْأَیْدِی مِنَ الِاسْتِکَانَهًْ.

پیامبر ( دستان را از روی تواضع بالابردن همان الِاسْتِکَانَة است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۰، ص۹۶
عوالی اللآلی، ج۲، ص۴۷/ فقه القرآن، ج۱، ص۱۰۸/ بحارالأنوار، ج۸۱، ص۳۵۲/ نورالثقلین
۲ -۴
(مؤمنون/ ۷۶)

الصّادق ( الإستِکَانَهًُْ الدُّعَاءُ وَ التَّضَرُّعُ رَفْعُ الْیَدَیْنِ فِی الصلوه.

امام صادق ( الِاسْتِکَانَةُ به‌معنای دعا و تضرّع به‌معنای بالابردن دستها در نماز است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۰، ص۹۶
نورالثقلین/ البرهان
۲ -۵
(مؤمنون/ ۷۶)

أمیرالمؤمنین ( لَمْ یَتَوَاضَعُوا فِی الدُّعَاءِ وَ لَمْ یَخْضَعُوا وَ لَوْ خَضَعُوا لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَاسْتَجَابَ لَهُم.

امام علی ( [یعنی آن‌ها] در دعاکردن تواضع و خضوع نکردند و اگر برای خدای عزّوجلّ خضوع میکردند دعایشان را مستجاب میکرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۰، ص۹۶
الجعفریات، ص۲۲۳/ مستدرک الوسایل، ج۵، ص۲۷۳
۲ -۶
(مؤمنون/ ۷۶)

أمیرالمؤمنین ( کَانَ عَلِیٌّ (یَسْتَغْفِرُ سَبْعِینَ مَرَّهًًْ فِی سَحَرِ کُلِّ لَیْلَهًْ ... اللَّهُمَّ وَ أَسْتَغْفِرُکَ لِکُلِّ ذَنْبٍ لَحِقَنِی بِسَبَبِ عُتْبَی عَلَیْکَ فِی احْتِبَاسِ الرِّزْقِ عَنِّی وَ إِعْرَاضِی عَنْکَ وَ مَیْلِی إِلَی عِبَادِکَ بِالِاسْتِکَانَهًِْ لَهُمْ وَ التَّضَرُّعِ إِلَیْهِمْ وَ قَدْ أَسْمَعْتَنِی قَوْلَکَ فِی مُحْکَمِ کِتَابِکَ فَمَا اسْتَکانُوا لِرَبِّهِمْ وَ ما یَتَضَرَّعُونَ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ (وَ اغْفِرْهُ لِی یَا خَیْرَ الْغَافِرِینَ.

امام علی ( علی (در سحر هر شب، هفتادمرتبه استغفار میکرد ... [و می‌فرمود] «خدایا! از تو به خاطر هر گناهی که مرا به جایی می‌رساند که برای کمی روزی بر تو خشم کنم و بهسوی بندگانت رو آورم و با تواضع به ایشان و التماسکردن، به آن‌ها میل کنم درحالیکه این سخنت را: فَمَا اسْتَکانُوا لِرَبِّهِمْ وَ ما یَتَضَرَّعُونَ در کتاب محکمت به من شنواندی، طلب بخشش میکنم پس ای بهترین بخشندگان! بر محّمد (درود بفرست و آن [گناه] را بر من ببخش»!

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۰، ص۹۶
بحارالأنوار، ج۸۴، ص۳۳۴/ البلدالأمین، ص۴۵
۲ -۷
(مؤمنون/ ۷۶)

السّجّاد ( فِی عَمَلِ یَوْمِ الْجُمُعَهًْ ... فَإِنِّی أَعْتَرِفُ لَکَ بِذُنُوبِی وَ أَذْکُرُ لَکَ حَاجَتِی وَ أَشْکُو إِلَیْکَ مَسْکَنَتِی وَ فَاقَتِی وَ قَسْوَهًَْ قَلْبِی وَ مَیْلَ نَفْسِی فَإِنَّکَ قُلْتُ فَمَا اسْتَکانُوا لِرَبِّهِمْ وَ ما یَتَضَرَّعُونَ وَ هَا أَنَا ذَا یَا إِلَهِی قَدِ اسْتَجَرْتُ بِکَ وَ قَعَدْتُ بَیْنَ یَدَیْکَ مُسْتَکِیناً مُتَضَرِّعاً إِلَیْکَ رَاجِیاً لِمَا عِنْدَکَ تَرَانِی وَ تَعْلَمُ مَا فِی نَفْسِی وَ تَسْمَعُ کَلَامِی وَ تَعْرِفُ حَاجَتِی وَ مَسْکَنَتِی وَ حَالِی وَ مُنْقَلَبِی وَ مَثْوَایَ وَ مَا أُرِیدُ أَنْ أَبْتَدِئَ فِیهِ مِنْ مَنْطِقِی.

امام سجاد ( در عمل [مستحب] روز جمعه آمده: ... . من به گناهانم پیش تو اعتراف میکنم و حاجتم را برای تو ذکر میکنم و از فقر و نداری، سنگدلی و هوای نفسم به تو شکایت میکنم؛ زیرا تو فرمودی: فَمَا اسْتَکانُوا لِرَبِّهِمْ وَ ما یَتَضَرَّعُونَ. و حال ای خدای من! من همان کس هستم که به تو جرأت کردم [پناه آوردم] و درمانده، پیش‌روی تو نشستم و بهسوی تو زاری می‌کنم و به آنچه نزد توست، امیدوارم. تو مرا میبینی، هرآنچه در من است میدانی، سخنم را میشنوی، نیاز و درماندگی من، حالم، جایگاه و محلّ استقرارم و هرچیزی را که میخواهم بگویم، میشناسی.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۰، ص۹۸
بحارالأنوار، ج۸۷، ص۷۸/ البلدالأمین، ص۷۷/ المصباح للکفعمی، ص۶۴۰؛ «راجیا لما عندک ... من منطقی» محذوف/ مصباح المتهجد، ص۳۹۵
بیشتر