آیه يا أَيُّهَا الرَّسُولُ لا يَحْزُنْكَ الَّذينَ يُسارِعُونَ فِي الْكُفْرِ مِنَ الَّذينَ قالُوا آمَنَّا بِأَفْواهِهِمْ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قُلُوبُهُمْ وَ مِنَ الَّذينَ هادُوا سَمَّاعُونَ لِلْكَذِبِ سَمَّاعُونَ لِقَوْمٍ آخَرينَ لَمْ يَأْتُوكَ يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ مِنْ بَعْدِ مَواضِعِهِ يَقُولُونَ إِنْ أُوتيتُمْ هذا فَخُذُوهُ وَ إِنْ لَمْ تُؤْتَوْهُ فَاحْذَرُوا وَ مَنْ يُرِدِ اللهُ فِتْنَتَهُ فَلَنْ تَمْلِكَ لَهُ مِنَ اللهِ شَيْئاً أُولئِكَ الَّذينَ لَمْ يُرِدِ اللهُ أَنْ يُطَهِّرَ قُلُوبَهُمْ لَهُمْ فِي الدُّنْيا خِزْيٌ وَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذابٌ عَظيمٌ (41( ( النُّزُولُ [41]
دل‌هايشان را پاك كند؛ در دنيا رسوايى، و در آخرت مجازات بزرگى نصيبشان خواهد شد. (۴۱( ( سبب نزول
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- یا أَیُّهَا الرَّسُولُ لا یَحْزُنْکَ الَّذِینَ یُسارِعُونَ فِی الْکُفْرِ مِنَ الَّذِینَ قالُوا آمَنَّا بِأَفْواهِهِمْ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قُلُوبُهُمْ فَإِنَّهُ کَانَ سَبَبُ نُزُولِهَا أَنَّهُ کَانَ بِالْمَدِینَهًِْ بُطْنَانٌ مِنَ الْیَهُودِ مِنْ بَنِی هَارُونَ وَ هُمُ النَّضِیرُ وَ قُرَیْظَهًُْ وَ کَانَتْ قُرَیْظَهًُْ سَبْعَمِائَهًٍْ وَ النَّضِیرُ أَلْفاً وَ کَانَتِ النَّضِیرُ أَکْثَرَ مَالًا وَ أَحْسَنَ حَالًا مِنْ قُرَیْظَهًَْ وَ کَانُوا حُلَفَاءَ لِعَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌أُبَیٍّ‌فَکَانَ إِذَا وَقَعَ بَیْنَ قُرَیْظَهًَْ وَ النَّضِیرِ قَتِیلٌ وَ کَانَ الْقَتِیلُ مِنْ بَنِی‌النَّضِیرِ قَالُوا لِبَنِی‌قُرَیْظَهًَْ لَا نَرْضَی أَنْ یَکُونَ قَتِیلٌ مِنَّا بِقَتِیلٍ مِنْکُمْ فَجَرَی بَیْنَهُمْ فِی ذَلِکَ مُخَاطَبَاتٌ کَثِیرَهًٌْ حَتَّی کَادُوا أَنْ یَقْتَتِلُوا حَتَّی رَضِیَتْ قُرَیْظَهًُْ وَ کَتَبُوا بَیْنَهُمْ کِتَاباً عَلَی أَنَّهُ أَیُّ رَجُلٍ مِنَ الْیَهُودِ مِنَ النَّضِیرِ قَتَلَ رَجُلًا مِنْ بَنِی‌قُرَیْظَهًَْ أَنْ یُجَنِّیَهُ وَ یُحَمِّمَ وَ التَّجْنِیَهًُْ أَنْ یُقْعَدَ عَلَی جَمَلٍ وَ یُوَلَّی وَجْهُهُ إِلَی ذَنَبِ الْجَمَلِ وَ یُلَطَّخَ وَجْهُهُ بِالْحَمْأَهًِْ وَ یَدْفَعَ نِصْفَ الدِّیَهًِْ وَ أَیُّمَا رَجُلٍ مِنْ بَنِی‌قُرَیْظَهًَْ قَتَلَ رَجُلًا مِنَ النَّضِیرِ أَنْ یَدْفَعَ إِلَیْهِ الدِّیَهًَْ کَامِلَهًًْ وَ یُقْتَلَ بِهِ فَلَمَّا هَاجَرَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِلَی الْمَدِینَهًِْ وَ دَخَلَ الْأَوْسُ وَ الْخَزْرَجُ فِی الْإِسْلَامِ ضَعُفَ أَمْرُ الْیَهُودِ فَقَتَلَ رَجُلٌ مِنْ بَنِی‌قُرَیْظَهًَْ رَجُلًا مِنْ بَنِی النَّضِیرِ فَبَعَثُوا إِلَیْهِمْ بَنُوالنَّضِیرِ ابْعَثُوا إِلَیْنَا بِدِیَهًِْ الْمَقْتُولِ وَ بِالْقَاتِلِ حَتَّی نَقْتُلَهُ فَقَالَتْ قُرَیْظَهًُْ لَیْسَ هَذَا حُکْمَ التَّوْرَاهًِْ وَ إِنَّمَا هُوَ شَیْءٌ غَلَبْتُمُونَا عَلَیْهِ فَإِمَّا الدِّیَهًُْ وَ إِمَّا الْقَتْلُ وَ إِلَّا فَهَذَا مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) بَیْنَنَا وَ بَیْنَکُمْ فَهَلُمُّوا نَتَحَاکَمْ إِلَیْهِ فَمَشَتْ بَنُو النَّضِیرِ إِلَی عَبْدِ‌اللَّهِ‌بْنِ‌أُبَیٍّ وَ قَالُوا سَلْ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) أَنْ لَا یَنْقُضَ شَرْطَنَا فِی هَذَا الْحُکْمِ الَّذِی بَیْنَنَا وَ بَیْنَ قُرَیْظَهًَْ فِی الْقَتْلِ فَقَالَ عَبْدُ‌اللَّهِ‌بْنُ‌أُبَیٍّ ابْعَثُوا رَجُلًا یَسْمَعْ کَلَامِی وَ کَلَامَهُ فَإِنْ حَکَمَ لَکُمْ بِمَا تُرِیدُونَ وَ إِلَّا فَلَا تَرْضَوْا بِهِ فَبَعَثُوا مَعَهُ رَجُلًا فَجَاءَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ هَؤُلَاءِ الْقَوْمَ قُرَیْظَهًَْ وَ النَّضِیرَ قَدْ کَتَبُوا بَیْنَهُمْ کِتَاباً وَ عَهْداً وَثِیقاً تَرَاضَوْا بِهِ وَ الْآنَ فِی قُدُومِکَ یُرِیدُونَ نَقْضَهُ وَ قَدْ رَضُوا بِحُکْمِکَ فِیهِمْ فَلَا تَنْقُضْ عَلَیْهِمْ کِتَابَهُمْ وَ شَرْطَهُمْ فَإِنَّ بَنِی النَّضِیرِ لَهُمُ الْقُوَّهًُْ وَ السِّلَاحُ وَ الْکُرَاعُ وَ نَحْنُ نَخَافُ الدَّوَائِرَ فَاغْتَمَّ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مِنْ ذَلِکَ وَ لَمْ یُجِبْهُ بِشَیْءٍ فَنَزَلَ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ بِهَذِهِ الْآیَاتِ یا أَیُّهَا الرَّسُولُ لا یَحْزُنْکَ الَّذِینَ یُسارِعُونَ فِی الْکُفْرِ مِنَ الَّذِینَ قالُوا آمَنَّا بِأَفْواهِهِمْ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قُلُوبُهُمْ وَ مِنَ الَّذِینَ هادُوا یَعْنِی الْیَهُودَ سَمَّاعُونَ لِلْکَذِبِ سَمَّاعُونَ لِقَوْمٍ آخَرِینَ لَمْ یَأْتُوکَ یُحَرِّفُونَ الْکَلِمَ مِنْ بَعْدِ مَواضِعِهِ یَعْنِی عَبْدَ‌اللَّهِ‌بْنَ‌أُبَیٍّ وَ بَنِی‌النَّضِیرِ یَقُولُونَ إِنْ أُوتِیتُمْ هذا فَخُذُوهُ وَ إِنْ لَمْ تُؤْتَوْهُ فَاحْذَرُوا یَعْنِی عَبْدَ‌اللَّهِ‌بْنَ‌أُبَیٍّ حَیْثُ قَالَ لِبَنِی‌النَّضِیرِ إِنْ لَمْ یَحْکُمْ لَکُمْ بِمَا تُرِیدُونَهُ فَلَا تَقْبَلُوا وَ مَنْ یُرِدِ اللهُ فِتْنَتَهُ فَلَنْ تَمْلِکَ لَهُ مِنَ اللهِ شَیْئاً أُولئِکَ الَّذِینَ لَمْ یُرِدِ اللهُ أَنْ یُطَهِّرَ قُلُوبَهُمْ لَهُمْ فِی الدُّنْیا خِزْیٌ وَ لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ عَذابٌ عَظِیمٌ* سَمَّاعُونَ لِلْکَذِبِ أَکَّالُونَ لِلسُّحْتِ فَإِنْ جاؤُکَ فَاحْکُمْ بَیْنَهُمْ أَوْ أَعْرِضْ عَنْهُمْ وَ إِنْ تُعْرِضْ عَنْهُمْ فَلَنْ یَضُرُّوکَ شَیْئاً وَ إِنْ حَکَمْتَ فَاحْکُمْ بَیْنَهُمْ بِالْقِسْطِ إِنَّ اللهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ* إِلَی قَوْلِهِ وَ مَنْ لَمْ یَحْکُمْ بِما أَنْزَلَ اللهُ فَأُولئِکَ هُمُ الْکافِرُونَ قَوْلُهُ: نَخْشی أَنْ تُصِیبَنا دائِرَةٌ هُوَ قَوْلُ عَبْدِ‌اللَّهِ‌بْنِ‌أُبَیٍّ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَا تَنْقُضْ حُکْمَ بَنِی‌النَّضِیرِ فَإِنَّا نَخَافُ الدَّوَائِرَ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- یا أَیُّهَا الرَّسُولُ لایَحْزُنْکَ الَّذِینَ یُسارِعُونَ فِی الْکُفْرِ مِنَ الَّذِینَ قالُوا آمَنَّا بِأَفْواهِهِمْ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قُلُوبُهُمْ شأن نزول این آیه این بود که در مدینه دو تیره از یهودیان بنی‌هارون به نام‌های بنی‌نضیر و بنیقریظه بودند و بنیقریظه، هفتصد تن و بنی‌نضیر، هزار تن بودند و نضیر، ثروتمندتر و خوش احوال‌تر از قریظه بودند و هم پیمان عبدالله‌بن‌ابی بودند و چون بین بنیقریظه و بنی‌نضیر قتلی رخ می‌داد و قاتل از بنی‌نضیر بود، به بنیقریظه می‌گفتند: تن نمی‌دهیم به آنکه یک کشته ما در برابر یک کشته شما قرارگیرد و در این ماجرا بین ایشان خطاب‌های بسیار زیادی جریان یافت و نزدیک بود که با هم بجنگند تا آنکه قریظه راضی شد و بین خود عهدنامه‌ای نوشتند مبنی بر اینکه هرگاه مردی از بنی‌نضیر، مردی از بنیقریظه را کشت، تجبیه و تحمیم گردد. تجبیه آن است که روی شتر نشانده شود و صورتش به سمت دم شتر گردانده شود و صورتش تحمیم شود یعنی با گل سیاه گندیده پوشانده شود و در عین حال، نیمی از دیه را بپردازد، و هر مردی از بنیقریظه، مردی از بنی‌نضیر را کشت، دیه کامل را بدهد و خود نیز کشته شود. وقتی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از مدینه هجرت کرد و دو قبیله‌ی اوس و خزرج نیز به اسلام گراییدند، یهودیان حامیان خود را از دست دادند و مردی از بنیقریظه مردی از بنی‌نضیر را کشت و بنی‌نضیر به بنیقریظه نوشتند که دیه را بپردازید و قاتل را نیز بدهید تا بکشیم. بنیقریظه گفتند: این حکم تورات نیست و فقط چیزی است که شما به زور، ما را بدان واداشته بودید، پس یا قتل و یا دیه و گرنه محمّد بین ما و شما حکم کند، بیایید تا او را به حکمیّت بگیریم. بنی‌نضیر نزد عبدالله‌بن‌ابی رفتند و گفتند: از محمّد بخواه که شرط ما را در حکم بین ما و بنیقریظه درباره‌ی قتل، نقض نکند. عبدالله‌بن‌ابی گفت که مردی را همراه من بفرستید که سخنان من و محمّد را بشنود، پس اگر وی به آنچه شما خواهید حکم نمود، که هیچ، وگرنه به حکمیّت تن ندهید. آنها مردی را با وی فرستادند و او نزد پیامبر آمد و گفت: ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! این دو قوم قریظه و نضیر، بین خود پیمانی و کتابی و میثاقی نوشته و بر آن توافق کرده‌اند و اکنون در محضر شما قصد آن دارند تا آن را نقض نمایند و به حکم شما درباره‌ی خود رضایت داده‌اند، پس این شرط و پیمان ایشان را بر آنان نقض نکن و [نگاه دار] چرا که بنی‌نضیر صاحب توان و سلاح و نیروی جنگی هستند و ما از پیشامدهای ناگوار و درگیری‌های شدید نگران هستیم. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از شنیدن این سخن، غمگین شد و پاسخی نداد و جبرئیل این آیات را نازل نمود: یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ لاَ یَحْزُنکَ الَّذِینَ یُسَارِعونَ فِی الْکُفْرِ مِنَ الَّذِینَ قَالُواْ آمَنَّا بِأَفْوَاهِهِمْ وَلَمْ تُؤْمِن قُلُوبُهُمْ وَمِنَ الَّذِینَ هِادُواْ یعنی یهودیان سَمَّاعونَ لِلْکَذِبِ سَمَّاعونَ لِقَوْمٍ آخَرِینَ لَمْ یَأْتُوکَ یُحَرِّفُونَ الْکَلِمَ مِن بَعدِ مَوَاضِعهِ یعنی عبدالله‌بن‌ابی و بنی‌نضیر یَقُولُونَ إِنْ أُوتِیتُمْ هَذَا فَخُذُوهُ وَإِن لَّمْ تُؤْتَوْهُ فَاحْذَرُواْ منظور، عبدالله‌بن‌ابی است، آنگاه که به بنی‌نضیر گفت: اگر طبق خواست شما حکم نکرد، حکمیّت را نپذیرید. وَمَن یُرِدِ الله فِتْنَتَهُ فَلَن تَمْلِکَ لَهُ مِنَ الله شَیْئًا أُوْلَئِکَ الَّذِینَ لَمْ یُرِدِ الله أَن یُطَهِّرَ قُلُوبَهُمْ لَهُمْ فِی الدُّنْیَا خِزْیٌ وَلَهُمْ فِی الآخِرَةِ عذَابٌ عظِیمٌ * سَمَّاعونَ لِلْکَذِبِ أَکَّالُونَ لِلسُّحْتِ فَإِن جَآؤُوکَ فَاحْکُم بَیْنَهُم أَوْ أَعرِضْ عنْهُمْ وَإِن تُعرِضْ عنْهُمْ فَلَن یَضُرُّوکَ شَیْئًا وَإِنْ حَکَمْتَ فَاحْکُم بَیْنَهُمْ بِالْقِسْطِ إِنَّ الله یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ * وَکَیْفَ یُحَکِّمُونَکَ وَعندَهُمُ التَّوْرَاةُ فِیهَا حُکْمُ الله ثُمَّ یَتَوَلَّوْنَ مِن بَعدِ ذَلِکَ وَمَا أُوْلَئِکَ بِالْمُؤْمِنِینَ * إِنَّا أَنزَلْنَا التَّوْرَاةَ فِیهَا هُدًی وَنُورٌ یَحْکُمُ بِهَا النَّبِیُّونَ الَّذِینَ أَسْلَمُواْ لِلَّذِینَ هَادُواْ وَالرَّبَّانِیُّونَ وَالأَحْبَارُ بِمَا اسْتُحْفِظُواْ مِن کِتَابِ الله وَکَانُواْ علَیْهِ شُهَدَاء فَلاَ تَخْشَوُاْ النَّاسَ وَاخْشَوْنِ وَلاَ تَشْتَرُواْ بِآیَاتِی ثَمَنًا قَلِیلاً وَمَن لَّمْ یَحْکُم بِمَا أَنزَلَ الله فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْکَافِرُونَ کلام خداوند که یَقُولُونَ نَخْشَی أَن تُصِیبَنَا دَآئِرَةٌ؛ این سخن عبدالله‌بن‌ابی به پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله): حکم بنی‌نضیر را نقض مکن، ما از مصیبت‌ها می‌ترسیم.
الباقر (علیه السلام)- إِنَ امْرَأَهًًْ مِنْ خَیْبَرَ ذَاتَ شَرَفٍ بَیْنَهُمْ زَنَتْ مَعَ رَجُلٍ مِنْ أَشْرَافِهِمْ وَ هُمَا مُحْصَنَانِ فَکَرِهُوا رَجْمَهُمَا فَأَرْسَلُوا إِلَی یَهُودِ الْمَدِینَهًِْ وَ کَتَبُوا لَهُمْ أَنْ یَسْأَلُوا النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) عَنْ ذَلِکَ طَمَعاً فِی أَنْ یَأْتِیَ لَهُمْ بِرُخْصَهًٍْ فَانْطَلَقَ قَوْمٌ مِنْهُمْ کَعْبُ بْنُ الْأَشْرَفِ وَ کَعْبُ بْنُ أُسَیْدٍ وَ شُعْبَهًُْ بْنُ عَمْرٍو وَ مَالِکُ بْنُ الضَّیْفِ وَ کِنَانَهًُْ بْنُ أَبِی الْحُقَیْقِ وَ غَیْرُهُمْ فَقَالُوا یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) أَخْبِرْنَا عَنِ الزَّانِیَهًِْ وَ الزَّانِی إِذَا أُحْصِنَا مَا حَدُّهُمَا فَقَالَ وَ هَلْ تَرْضَوْنَ بِقَضَائِی فِی ذَلِکَ قَالُوا نَعَمْ فَنَزَلَ جَبْرَئِیلُ بِالرَّجْمِ فَأَخْبَرَهُمْ بِذَلِکَ فَأَبَوْا أَنْ یَأْخُذُوا بِهِ فَقَالَ جَبْرَئِیلُ اجْعَلْ بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُمْ ابْنَ صُورِیَا وَ وَصَفَهُ لَهُ فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) هَلْ تَعْرِفُونَ شَابّاً أَمْرَدَ أَبْیَضَ أَعْوَرَ سَکَنَ فَدَکَ یُقَالُ لَهُ ابْنُ صُورِیَا؟ قَالُوا نَعَمْ قَالَ فَأَیُّ رَجُلٍ هُوَ فِیکُمْ قَالُوا أَعْلَمُ یَهُودِیٍّ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَی مُوسَی (علیه السلام). قَالَ فَأَرْسِلُوا إِلَیْهِ فَفَعَلُوا فَأَتَاهُمْ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ صُورِیَا فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) إِنِّی أَنْشُدُکَ اللَّهَ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ التَّوْرَاهًَْ عَلَی مُوسَی (علیه السلام) وَ فَلَقَ لَکُمُ الْبَحْرَ فَأَنْجَاکُمْ وَ أَغْرَقَ آلَ فِرْعَوْنَ وَ ظَلَّلَ عَلَیْکُمُ الْغَمَامَ وَ أَنْزَلَ عَلَیْکُمُ الْمَنَّ وَ السَّلْوَی هَلْ تَجِدُونَ فِی کِتَابِکُمُ الرَّجْمَ عَلَی مَنْ أُحْصِنَ قَالَ ابْنُ صُورِیَا نَعَمْ وَ الَّذِی ذَکَّرْتَنِی بِهِ لَوْ لَا خَشْیَهًُْ أَنْ یُحْرِقَنِی رَبُّ التَّوْرَاهًِْ إِنْ کَذَبْتُ أَوْ غَیَّرْتُ مَا اعْتَرَفْتُ لَکَ وَ لَکِنْ أَخْبِرْنِی کَیْفَ هِیَ فِی کِتَابِکَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله)؟ قَالَ إِذَا شَهِدَ أَرْبَعَهًُْ رَهْطٍ عُدُولٍ أَنَّهُ قَدْ أَدْخَلَهُ فِیهَا کَمَا یَدْخُلُ الْمِیلُ فِی الْمُکْحُلَهًِْ وَجَبَ عَلَیْهِ الرَّجْمُ فَقَالَ ابْنُ صُورِیَا هَکَذَا أَنْزَلَ اللَّهُ فِی التَّوْرَاهًِْ عَلَی مُوسَی (علیه السلام). فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) فَمَا ذَا کَانَ أَوَّلَ مَا تَرَخَّصْتُمْ بِهِ أَمْرَ اللَّهِ قَالَ کُنَّا إِذَا زَنَی الشَّرِیفُ تَرَکْنَاهُ وَ إِذَا زَنَی الضَّعِیفُ أَقَمْنَا عَلَیْهِ الْحَدَّ فَکَثُرَ الزِّنَی فِی أَشْرَافِنَا حَتَّی زَنَی ابْنُ عَمِّ مَلِکٍ لَنَا فَلَمْ نَرْجُمْهُ ثُمَّ زَنَی رَجُلٌ آخَرُ فَأَرَادَ رَجْمَهُ فَقَالَ لَهُ قَوْمُهُ لَا حَتَّی تَرْجُمَ فُلَاناً یَعْنُونَ ابْنَ عَمِّهِ فَقُلْنَا تَعَالَوْا نَجْتَمِعْ فَلْنَضَعْ شَیْئاً دُونَ الرَّجْمِ یَکُونُ عَلَی الشَّرِیفِ وَ الْوَضِیعِ فَوَضَعْنَا الْجَلْدَ وَ التَّحْمِیمَ وَ هُوَ أَنْ یُجْلَدَا أَرْبَعِینَ جَلْدَهًًْ ثُمَّ یُسَوَّدُ وُجُوهُهُمَا ثُمَّ یُحْمَلَانِ عَلَی حِمَارَیْنِ وَ یُجْعَلُ وُجُوهُهُمَا مِنْ قِبَلِ دُبُرِ الْحِمَارِ وَ یُطَافُ بِهِمَا فَجَعَلُوا هَذَا مَکَانَ الرَّجْمِ فَقَالَتِ الْیَهُودُ لِابْنِ صُورِیَا مَا أَسْرَعَ مَا أَخْبَرْتَهُ بِهِ وَ مَا کُنْتَ لِمَا أَثْنَیْنَا عَلَیْکَ بِأَهْلٍ وَ لَکِنَّکَ کُنْتَ غَائِباً فَکَرِهْنَا أَنْ نَغْتَابَکَ فَقَالَ إِنَّهُ أَنْشَدَنِی بِالتَّوْرَاهًِْ وَ لَوْ لَا ذَلِکَ لَمَا أَخْبَرْتُهُ بِهِ فَأَمَرَ بِهِمَا النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) فَرُجِمَا عِنْدَ بَابِ مَسْجِدِهِ وَ قَالَ أَنَا أَوَّلُ مَنْ أَحْیَا أَمْرَکَ إِذَا أَمَاتُوهُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ فِیهِ یا أَهْلَ الْکِتابِ قَدْ جاءَکُمْ رَسُولُنا یُبَیِّنُ لَکُمْ کَثِیراً مِمَّا کُنْتُمْ تُخْفُونَ مِنَ الْکِتابِ وَ یَعْفُوا عَنْ کَثِیرٍ فَقَامَ ابْنُ صُورِیَا فَوَضَعَ یَدَیْهِ عَلَی رُکْبَتَیْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) ثُمَّ قَالَ هَذَا مَقَامُ الْعَائِذِ بِاللَّهِ وَ بِکَ أَنْ تَذْکُرَ لَنَا الْکَثِیرَ الَّذِی أُمِرْتَ أَنْ تَعْفُوَ عَنْهُ فَأَعْرَضَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) عَنْ ذَلِکَ ثُمَّ سَأَلَهُ ابْنُ صُورِیَا عَنْ نَوْمِهِ فَقَالَ تَنَامُ عَیْنَایَ وَ لَا یَنَامُ قَلْبِی فَقَالَ صَدَقْتَ فَأَخْبِرْنِی عَنْ شَبَهِ الْوَلَدِ بِأَبِیهِ لَیْسَ فِیهِ مِنْ شَبَهِ أُمِّهِ شَیْءٌ أَوْ بِأُمِّهِ لَیْسَ فِیهِ مِنْ شَبَهِ أَبِیهِ شَیْءٌ فَقَالَ أَیُّهُمَا عَلَا وَ سَبَقَ مَاؤُهُ مَاءَ صَاحِبِهِ کَانَ الشَّبَهُ لَهُ قَالَ صَدَقْتَ فَأَخْبِرْنِی مَا لِلرَّجُلِ مِنَ الْوَلَدِ وَ مَا لِلْمَرْأَهًِْ مِنْهُ قَالَ فَأُغْمِیَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) طَوِیلًا ثُمَّ خُلِّیَ عَنْهُ مُحْمَرّاً وَجْهُهُ یُفِیضُ عَرَقاً فَقَالَ اللَّحْمُ وَ الدَّمُ وَ الظُّفُرُ وَ الشَّعْرُ لِلْمَرْأَهًِْ وَ الْعَظْمُ وَ الْعَصَبُ وَ الْعُرُوقُ لِلرَّجُلِ قَالَ لَهُ صَدَقْتَ أَمْرُکَ أَمْرُ نَبِیٍّ فَأَسْلَمَ ابْنُ صُورِیَا عِنْدَ ذَلِکَ وَ قَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) مَنْ یَأْتِیکَ مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ قَالَ جَبْرَئِیلُ قَالَ صِفْهُ لِی فَوَصَفَهُ لَهُ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ أَشْهَدُ أَنَّهُ فِی التَّوْرَاهًِْ کَمَا قُلْتَ وَ أَنَّکَ رَسُولُ اللَّهِ حَقّاً فَلَمَّا أَسْلَمَ ابْنُ صُورِیَا وَقَعَتْ فِیهِ الْیَهُودُ وَ شَتَمُوهُ فَلَمَّا أَرَادُوا أَنْ یَنْهَضُوا تَعَلَّقَتْ بَنُو قُرَیْظَهًَْ بِبَنِی النَّضِیرِ فَقَالُوا یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) إِخْوَانُنَا بَنُو النَّضِیرِ أَبُونَا وَاحِدٌ وَ دِینُنَا وَاحِدٌ وَ نَبِیُّنَا وَاحِدٌ إِذَا قَتَلُوا مِنَّا قَتِیلًا لَمْ یَفْدُونَا وَ أَعْطَوْنَا دِیَتَهُ سَبْعِینَ وَسْقاً مِنْ تَمْرٍ وَ إِذَا قَتَلْنَا مِنْهُمْ قَتِیلًا قَتَلُوا الْقَاتِلَ وَ أَخَذُوا مِنَّا الضِّعْفَ مِائَهًًْ وَ أَرْبَعِینَ وَسْقاً مِنْ تَمْرٍ وَ إِنْ کَانَ الْقَتِیلُ امْرَأَهًًْ قَتَلُوا بِهَا الرَّجُلَ مِنَّا وَ بِالرَّجُلِ مِنْهُمُ الرَّجُلَیْنِ مِنَّا وَ بِالْعَبْدِ الْحُرَّ مِنَّا وَ جِرَاحَاتُنَا عَلَی النِّصْفِ مِنْ جِرَاحَاتِهِمْ فَاقْضِ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُمْ فَأَنْزَلَ اللَّهُ فِی الرَّجْمِ وَ الْقِصَاصِ الْآیَاتِ.
امام باقر (علیه السلام)- زنی از خیبر که در بین آنها صاحب نسب بود با مردی از اشراف زادگانشان مرتکب عمل زنا شد و هر دو محصن بودند. آنان دوست نداشتند که آن دو سنگسار شوند. پس آنها کسی را پیش یهودیان مدینه فرستادند و برای آنها نوشتند که از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در مورد حکم زنای آنها بپرسند به طمع اینکه برای آنها مجوزی صادر شود. پس گروهی از آنها از جمله کعب‌بن‌اشرف و کعب‌بن‌اسید و شعبهًْ‌بن‌عمر و مالک‌بن‌ضیف و کنانهًْ‌بن‌ابی الحقیق و افرادی دیگر به راه افتادند و نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) رفتند و گفتند: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! ما را از مجازات زن و مرد محصن زناکار آگاه کن». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آیا به قضاوت من در آن مورد راضی می‌شوید»؟ گفتند: «بله»، جبرئیل (علیه السلام) با حکم سنگسار فرود آمد و آنها را از آن آگاه کرد. بعد از آن از پذیرفتن حکم خودداری کردند. جبرئیل گفت: «بین خودت و آنها ابن صوریا را واسطه قرار بده». جبرئیل خصوصیّات او را برای پیامبر (صلی الله علیه و آله) توضیح داد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به یهودیان فرمود: «آیا شما جوانی که نوخاسته و بی ریش و چپ چشم است و در فدک اقامت دارد، با نام ابن صوریا می‌شناسید»؟ گفتند: «آری»، ایشان فرمود: «در بین شما چگونه فردی است»؟ گفتند: «عالم ترین یهودی نسبت به کتاب تورات که بر روی زمین مانده است». ایشان فرمود: «کسی را بفرستید و او را حاضر کنید». آنها چنین کردند و عبدالله‌بن‌صوریا به حضور پیامبر (صلی الله علیه و آله) و یهودیان رسید. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به او فرمود: «من تو را قسم می دهم به خدای یگانه همان کسی که تورات را بر موسی (علیه السلام) نازل کرد و دریا را برای شما شکافت تا شما را نجات دهد و آل فرعون را در آب غرق کرد و بر شما توده‌های ابر را سایه افکند و برای شما گزانگبین و بلدرچین را فرستاد. آیا در کتاب شما حکم سنگسار زن و مرد محصن زناکار مشخص شده است»؟ ابن صوریا گفت: «قسم به توراتی که خداوند مرا به آن پند داد، آری، اگر ترس از این نبود که اگر تورات را تکذیب کنم و یا تغییر بدهم خدای تورات مرا می‌سوزاند، برای تو نمی‌گفتم». ای محمد (صلی الله علیه و آله)! تو به من بگو که حکم سنگسار در کتاب تو چگونه است؟ ایشان فرمود: «چنانکه از مردم چهار نفر عادل گواهی دهند که مرد محصن آلت خود را فرو برده همان گونه که میل را وارد سرمه‌دان کنند سنگسار واجب است». ابن صوریا گفت: «در تورات موسی نیز حکم بدین گونه است». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «چه چیز به شما اجازه می‌داد که حکم سنگسار را آسان بگیرید»؟ ابن صوریا گفت: «ما هرگاه انسان شریفی مرتکب چنین عملی می‌شد او را وا می‌گذاشتیم و اگر انسان ضعیف و بیچاره‌ای زنا می‌کرد حکم سنگسار را برای او اجرا می‌کردیم. در نتیجه زنا در میان اشراف زادگان ما زیاد گشت تا اینکه پسر عموی پادشاه مرتکب زنا شد و او را سنگسار نکردیم ولی مرد دیگری که زنا کرد پادشاه خواست حد سنگسار را بر او جاری سازد. مردم به پادشاه گفتند: نه، اوّل پسر عمویت را سنگسار کن. ما گفتیم بیایید جلسه تشکیل دهیم تا قانونی کمتر از سنگسار را وضع نماییم که برای فقیر و ثروتمند یکسان باشد، ما هم شلاق زدن و سیاه کردن صورت را وضع نمودیم. بدین مفهوم که چهل تازیانه زده شود سپس صورتشان سیاه گردد، سپس مرد و زن زناکار را برعکس سوار بر الاغ میکنند و الاغ دور می‌زند». یهودیان این روش را به جای سنگسار قرار دادند. یهودیان به ابن صوریا گفتند: «چقدر سریع پیامبر (صلی الله علیه و آله) را آگاه کردی و ما وقتی تو را تمجید کردیم شایسته‌ی ستایش نبودی. امّا تو غایب بودی و ما نمی‌خواستیم که از تو بدگویی کنیم». گفت: «پیامبر (صلی الله علیه و آله) مرا به تورات قسم داد اگر چنین نمی‌کرد او را آگاه نمی‌ساختم». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) دستور داد مرد و زن زناکار را رو به روی مسجد سنگسار کنند و فرمود: «بعد از اینکه قوم یهود حکم را نادیده گرفتند من احیا کننده این حکم هستم». بعد از این واقعه خداوند سبحان این آیه را نازل کرد: یَا أَهْلَ الْکِتَابِ قَدْ جَاءکُمْ رَسُولُنَا یُبَیِّنُ لَکُمْ کَثِیرًا مِّمَّا کُنتُمْ تُخْفُونَ مِنَ الْکِتَابِ وَیَعْفُو عَن کَثِیرٍ؛ ابن صوریا برخاست و دو دستش را روی زانوهای پیامبر (صلی الله علیه و آله) نهاد. سپس گفت: «این موقعیّت پناه برنده به خدا و توست. پس مواردی را که در آن به گذشت دستور داده شده‌ای برای ما بیان کن». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از پاسخ به سؤال خودداری کرد. سپس ابن صوریا در مورد خواب ایشان سؤال کرد. ایشان فرمود: «چشمانم به خواب می‌روند درحالی‌که قلبم بیدار است». ابن صوریا گفت: «شما صحیح می فرمایید. مرا آگاه کن از جریان شباهت فرزند به پدرش و عدم شباهت به مادرش یا برعکس شباهت داشتن به مادرش و اینکه هیچگونه شباهتی به پدرش ندارد». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «هرکدام که آبش بر آب دیگری برتری و سبقت گرفته باشد [فرزند به او شبیه‌تر است]. گفت: به من بگو که از پدر و مادر چه به فرزند می‌رسد»؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به مدّت طولانی بیهوش شد سپس با چهره‌ای بر افروخته و عرق ریزان از این حالت بیرون آمد و فرمود: «گوشت، خون، ناخن و مو از زن است و استخوان، رگ و پی از مرد است». ابن صوریا گفت: «درست می‌فرمایید. امر تو امر یک پیامبر است.» در همان لحظه اسلام آورد و گفت: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله) کدام فرشته بر تو نازل می‌شود»؟ ایشان فرمود: «جبرئیل». گفت: «او را توصیف کن». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به شرح حال جبرئیل پرداخت. سپس ابن صوریا گفت: «گواهی می‌دهم اوصاف جبرئیل در تورات نیز مثل توصیف شماست. تو به راستی فرستاده‌ی به حق خداوند هستی». وقتی ابن صوریا اسلام آورد، قوم یهود به او اهانت کردند و او را دشنام دادند. وقتی خواستند برخیزند قوم بنی قریظه به بنی نضیر پیوستند. گفتند: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! برادران ما بنی نضیر هستند که پدر، پیامبر و دین ما یکی است، هرگاه بنی نضیر یکی از ما را بکشند و از پرداخت فدیه ناتوان باشند و به جای دیه هفتاد بار شتر خرما پرداخت میکنند و هرگاه یکی از بنی نضیر به دست افراد ما کشته شوند، قاتل را می‌کشند و از ما دو برابر آن یعنی یکصد و چهل بار شتر خرما دریافت میکنند. و اگر مقتول زن باشد در عوض آن یک مرد ما کشته می‌شود و اگر یک مرد از آنها کشته شود دو مرد ما عوض آن کشته می‌شود. یک مرد شریف و آزاده از ما در عوض کشته شدن برده‌ای از بنی نضیر، کشته می‌شود. درحالی‌که دیه مجروحین ما را نصف دیه مجروحین بنی نضیر حساب میکنند پس تو بین ما و بنی نضیر قضاوت کن. همین جا بود که خداوند در مورد سنگسار و قصاص این آیات را نازل کرد.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- قَالَ امیرالمؤمنین (علیه السلام) أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَمَّا هَاجَرَ إِلَی الْمَدِینَهًِْ کَانَ بِهَا ثَلَاثُ بُطُونٍ مِنَ الْیَهُودِ مِنْ بَنِی‌هَارُونَ مِنْهُمْ بَنُوقُرَیْظَهًَْ وَ بَنُوالنَّضِیرِ وَ بَنُوالْقَیْنُقَاعِ فَلَمَّا دَخَلَتِ الْأَوْسُ وَ الْخَزْرَجُ فِی الْإِسْلَامِ جَاءَتِ الْیَهُودُ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالُوا یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) قَدْ أَحْبَبْنَا أَنْ نُهَادِنَکَ إِلَی أَنْ نَرَی مَا یَصِیرُ إِلَیْهِ أَمْرُکَ فَأَجَابَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) تَکَرُّماً وَ کَتَبَ لَهُمْ کِتَاباً أَنَّهُ قَدْ هَادَنَهُمْ وَ أَقَرَّهُمْ عَلَی دِینِهِمْ لَا یُتَعَرَّضُ لَهُمْ وَ أَصْحَابِهِمْ بِأَذِیَّهًٍْ وَ ضَمِنُوهُمْ عَنْ نُفُوسِهِمْ أَنَّهُمْ لَا یَکِیدُونَهُ بِوَجْهٍ مِنَ الْوُجُوهِ وَ لَا لِأَحَدٍ مِنْ أَصْحَابِهِ وَ کَانَتِ الْأَوْسُ حُلَفَاءَ بَنِی‌قُرَیْظَهًَْ وَ الْخَزْرَجُ حُلَفَاءَ بَنِی‌النَّضِیرِ وَ بَنُوالنَّضِیرِ أَکْثَرُ عَدَداً مِنْ بَنِی‌الْقُرَیْظَهًِْ وَ أَکْثَرُ أَمْوَالًا وَ کَانَتْ عِدَّتُهُمْ أَلْفَ مُقَاتِلٍ وَ کَانَتْ عَدَدُ بَنِی‌قُرَیْظَهًَْ مِائَهًَْ مُقَاتِلٍ وَ کَانَ إِذَا وَقَعَ بَیْنَهُمْ قَتْلٌ لَمْ یَرْضَ بَنُوالنَّضِیرِ أَنْ یَکُونَ قَتْلٌ بِقَتِیلٍ بَلْ یَقُولُونَ نَحْنُ أَشْرَفُ وَ أَکْثَرُ وَ أَقْوَی وَ أَعَزُّ ثُمَّ اتَّفَقُوا بَعْدَ ذَلِکَ أَنْ یَکْتُبُوا بَیْنَهُمْ کِتَاباً شَرَطُوا فِیهِ أَیُّمَا رَجُلٍ مِنْ بَنِی‌النَّضِیرِ قَتَلَ رَجُلًا مِنْ بَنِی‌قُرَیْظَهًَْ دَفَعَ نِصْفَ الدِّیَهًِْ وَ حُمِّمَ وَجْهُهُ وَ مَعْنَی حُمِّمَ وَجْهُهُ سُخِمَ وَجْهُهُ بِالسَّوَادِ وَ مَعْنَاهُ حُمِّمَ بِالْفَحْمِ وَ یُقْعَدُ عَلَی حِمَارٍ وَ یُحَوَّلُ وَجْهُهُ إِلَی ذَنَبِ الْحِمَارِ وَ نُودِیَ عَلَیْهِ فِی الْحَیِّ وَ أَیُّمَا رَجُلٍ مِنْ بَنِی‌قُرَیْظَهًَْ قَتَلَ رَجُلًا مِنْ بَنِی‌النَّضِیرِ‌کَانَ عَلَیْهِ الدِّیَهًُْ الْکَامِلَهًُْ وَ قُتِلَ الْقَاتِلُ مَعَ رَفْعِ الدِّیَهًِْ فَلَمَّا هَاجَرَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِلَی الْمَدِینَهًِْ وَ دَخَلَ الْأَوْسُ وَ الْخَزْرَجُ فِی دِینِ الْإِسْلَامِ وَثَبَ رَجُلٌ مِنْ بَنِی‌قُرَیْظَهًَْ عَلَی رَجُلٍ مِنْ بَنِی‌النَّضِیرِ فَبَعَثَ بَنُوالنَّضِیرِ إِلَی بَنِی‌قُرَیْظَهًَْ ابْعَثُوا لَنَا بِقَاتِلِ صَاحِبِنَا لِنَقْتُلَهُ وَ ابْعَثُوا إِلَیْنَا بِالدِّیَهًِْ فَامْتَنَعُوا مِنْ ذَلِکَ وَ قَالُوا لَیْسَ هَذَا حُکْمَ اللَّهِ فِی التَّوْرَاهًِْ وَ إِنَّمَا هَذَا حُکْمٌ ابْتَدَعْتُمُوهُ وَ لَیْسَ لَکُمْ عَلَیْنَا إِلَّا الدِّیَهًُْ أَوْ الْقَتْلُ فَإِنْ رَضِیتُمْ بِذَلِکَ وَ إِلَّا بَیْنَنَا وَ بَیْنَکُمْ مُحَمَّدٌ نَتَحَاکَمُ إِلَیْهِ جَمِیعاً قَالَ فَبَعَثَ بَنُوالنَّضِیرِ إِلَی عَبْدِ‌اللَّهِ‌بْنِ‌أُبَیِّ‌بْنِ‌سَلُولٍ وَ کَانَ رَأْسَ الْمُنَافِقِینَ فَقَالُوا قَدْ عَلِمْتَ مَا بَیْنَنَا مِنَ الْحَلْفِ وَ الْمُوَادَعَهًِْ وَ قَدْ کُنَّا لَکُمْ یَا مَعَاشِرَ الْأَنْصَارِ مِنَ الْخَزْرَجِ أَنْصَاراً عَلَی مَنْ آذَاکُمْ وَ قَدِ امْتَنَعَتْ عَلَیْنَا بَنُوقُرَیْظَهًَْ بِمَا شَرَطْنَاهُ عَلَیْهِمْ وَ دعوناه {دَعَوْنَا} إِلَی حُکْمِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ قَدْ رَضِینَا بِهِ فَاسْأَلْهُ أَنْ لَا یَنْقُضَ شَرْطَنَا فَقَالَ لَهُمْ عَبْدُ‌اللَّهِ‌بْنُ‌أُبَیِّ‌بْنِ‌سَلُولٍ ابْعَثُوا إِلَیَّ رَجُلًا مِنْکُمْ لِیَحْضُرَ کَلَامِی وَ کَلَامَ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) فَإِنْ عَلِمْتُمْ أَنَّهُ یَحْکُمُ لَکُمْ وَ یُقِرُّکُمْ عَلَی مَا کُنْتُمْ عَلَیْهِ فَارْضُوا بِهِ وَ إِنْ لَمْ یَفْعَلْ فَلَا تَرْضَوْهُ لِحُکْمِهِ وَ جَاءَ عَبْدُ‌اللَّهِ‌بْنُ‌أُبَیِّ‌بْنِ‌سَلُولٍ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ مَعَهُ رَجُلٌ مِنَ الْیَهُودِ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ هَؤُلَاءِ الْیَهُودَ لَهُمُ الْعَدَدُ وَ الْعِدَّهًُْ وَ الْمَنَعَهًُْ وَ قَدْ کَانُوا کُتِبَ بَیْنَهُمْ کِتَابُ شَرْطٍ اتَّفَقُوا عَلَیْهِ فِیمَا بَیْنَهُمْ وَ رَضُوا جَمِیعاً بِهِ وَ هُمْ صَائِرُونَ إِلَیْکَ فَلَا تَنْقُضْ عَلَیْهِمْ شَرْطَهُمْ فَاغْتَمَّ مِنْ کَلَامِهِ وَ لَمْ یُجِبْهُ وَ دَخَلَ ص مَنْزِلَهُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیْهِ یا أَیُّهَا الرَّسُولُ لا یَحْزُنْکَ الَّذِینَ یُسارِعُونَ فِی الْکُفْرِ مِنَ الَّذِینَ قالُوا آمَنَّا بِأَفْواهِهِمْ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قُلُوبُهُمْ یَعْنِی تَعَالَی عَبْدَ‌اللَّهِ‌بْنَ‌أُبَیِّ‌بْنِ‌سَلُولٍ ثُمَّ قَالَ سُبْحَانَهُ وَ مِنَ الَّذِینَ هادُوا سَمَّاعُونَ لِلْکَذِبِ سَمَّاعُونَ لِقَوْمٍ آخَرِینَ یَعْنِی بِهِ الرَّجُلَ الْیَهُودِیَّ الَّذِی وَافَی مَعَ عَبْدِ‌اللَّهِ‌بْنِ‌أُبَیِّ‌بْنِ‌سَلُولٍ لِیَسْمَعَ مَا یَقُولُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مِنَ الْجَوَابِ لِعَبْدِ اللَّهِ وَ قَالَ لَمْ یَأْتُوکَ یُحَرِّفُونَ الْکَلِمَ مِنْ بَعْدِ مَواضِعِهِ یَقُولُونَ إِنْ أُوتِیتُمْ هذا فَخُذُوهُ وَ إِنْ لَمْ تُؤْتَوْهُ فَاحْذَرُوا وَ مَنْ یُرِدِ اللهُ فِتْنَتَهُ فَلَنْ تَمْلِکَ لَهُ مِنَ اللهِ شَیْئاً أُولئِکَ الَّذِینَ لَمْ یُرِدِ اللهُ أَنْ یُطَهِّرَ قُلُوبَهُمْ لَهُمْ فِی الدُّنْیا خِزْیٌ وَ لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ عَذابٌ عَظِیمٌ إِلَی قَوْلِهِ تَعَالَی فَلَنْ یَضُرُّوکَ شَیْئاً وَ جَعَلَ سُبْحَانَهُ الْأَمْرَ إِلَی رَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) إِنْ شَاءَ أَنْ یَحْکُمَ حَکَمَ بَیْنَهُمْ وَ إِنْ شَاءَ أَعْرَضَ عَنْهُمْ ثُمَّ قَالَ تَعَالَی وَ إِنْ حَکَمْتَ فَاحْکُمْ بَیْنَهُمْ بِالْقِسْطِ إِنَّ اللهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ*وَ کَیْفَ یُحَکِّمُونَکَ وَ عِنْدَهُمُ التَّوْراةُ فِیها حُکْمُ اللهِ ثُمَّ یَتَوَلَّوْنَ مِنْ بَعْدِ ذلِکَ وَ ما أُولئِکَ بِالْمُؤْمِنِینَ* إِنَّا أَنْزَلْنَا التَّوْراةَ فِیها هُدیً وَ نُورٌ یَحْکُمُ بِهَا النَّبِیُّونَ الَّذِینَ أَسْلَمُوا لِلَّذِینَ هادُوا وَ الرَّبَّانِیُّونَ وَ الْأَحْبارُ بِمَا اسْتُحْفِظُوا مِنْ کِتابِ اللهِ وَ کانُوا عَلَیْهِ شُهَداءَ فَلا تَخْشَوُا النَّاسَ وَ اخْشَوْنِ وَ لا تَشْتَرُوا بِآیاتِی ثَمَناً قَلِیلًا وَ مَنْ لَمْ یَحْکُمْ بِما أَنْزَلَ اللهُ فَأُولئِکَ هُمُ الْکافِرُونَ* وَ کَتَبْنا عَلَیْهِمْ فِیها أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَ الْعَیْنَ بِالْعَیْنِ وَ الْأَنْفَ بِالْأَنْفِ وَ الْأُذُنَ بِالْأُذُنِ وَ السِّنَّ بِالسِّنِّ وَ الْجُرُوحَ قِصاصٌ فَمَنْ تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَ کَفَّارَةٌ لَهُ وَ مَنْ لَمْ یَحْکُمْ بِما أَنْزَلَ اللهُ فَأُولئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ* وَ قَفَّیْنا عَلی آثارِهِمْ بِعِیسَی‌ابْنِ‌مَرْیَمَ مُصَدِّقاً لِما بَیْنَ یَدَیْهِ مِنَ التَّوْراةِ وَ آتَیْناهُ الْإِنْجِیل.
امام علی (علیه السلام)- امیرمؤمنان (علیه السلام) فرمود: هنگامی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به مدینه هجرت کرد، در آن سه قبیله از یهود از فرزندان هارون بودند که عبارتند از: بنیقریظه، بنی‌نضیر و «بنی‌قینقاع». هنگامی که اوس و خزرج مسلمان شدند، یهود نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمدند و گفتند: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! دوست داریم با تو صلح کنیم تا ببینیم امر تو چه می‌شود». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از روی احترام پاسخ مثبت داد و نوشته‌ای برای آنها نوشت که با آنها صلح کرد و آنها را در دینشان آزاد گذاشت که خودشان و یارانشان مورد تعرّض و اذیّت قرار نمی‌گیرند و جان‌هایشان را ضمانت کردند که [در عوض] آنها به هیچ وجه برای او و هیچ یک از اصحابش مکر و حیله به کار نبرند. و اوس هم پیمانان بنیقریظه و خزرج هم پیمانان بن نضیر بودند و تعداد بنی‌نضیر بیشتر از بنیقریظه بود و اموالشان بیشتر بود و تعداد جنگجویانشان هزار نفر بود و تعداد جنگجویان بنیقریظه صد نفر بود و هنگامی که بین آنها قتل واقع می‌شد، بنی‌نضیر راضی نمی‌شد که کشته‌ای در مقابل کشته‌ای باشد؛ بلکه می‌گفتند: «ما با شرافت‌تر و تعدادمان بیشتر و قوی‌تر و با عزّتر هستیم». سپس با هم اتّفاق‌نظر پیدا کردند که نوشته‌ای میانشان بنویسند و در آن شرط کردندکه هر مردی از بنی‌نضیر، مردی از بنیقریظه را بکشد، نصف دیه را می‌پردازد و حُمِّمَ وَجْهُهُ و معنای حُمِّمَ وَجْهُهُ، «صورتش سیاه می‌شود» است؛ یعنی با زغال سیاه می‌شود و بر روی الاغ می‌نشیند و صورتش به‌طرف دم الاغ برگردانده می‌شود و در محله علیه او ندا داده می‌شود. و هر مردی از بنیقریظه، مردی از بنی‌نضیر را بکشد، باید دیه کامل بپردازد و قاتل همراه پرداخت دیه کشته می‌شود. هنگامی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به مدینه هجرت کرد و اوس و خزرج مسلمان شدند، مردی از بنیقریظه بر مردی از بنی‌نضیر حمله کرد [و او را کشت]. سپس بنی‌نضیر فردی را به‌سوی بنیقریظه فرستاد که قاتلِ رفیق ما را برای ما بفرستید تا او را بکشیم و دیه را به‌سوی ما بفرستید. بنیقریظه از آن امتناع کردند و گفتند: «این حکم خدا در تورات نیست. این تنها حکمی است که شما آن را ساخته‌اید و شما حقّی جز دیه یا کشتن بر ما ندارید؛ پس اگر به آن راضی شدید [چه بهتر] و الّا محمّد (صلی الله علیه و آله) بین ما و بین شما است، همگی برای داوری نزد او می‌رویم». فرمود: «بنی‌نضیر فردی را به‌سوی عبدالله‌بن‌ابیّ‌بن‌سلول که سرکرده منافقان بود فرستادند و گفتند: «از پیمان و سازشی‌که میان ما است آگاه هستی و ای گروه انصار از قبیله خزرج! ما یاور شما و بر ضدّ کسی بودیم که شما را بیازارد و بنیقریظه از آنچه بر آنها شرط کردیم امتناع کرد و ما را به حکم محمّد (صلی الله علیه و آله) دعوت کردند و ما به آن راضی شدیم؛ پس، از او بخواه که شرط ما را نقض نکند». عبدالله‌بن‌ابیّ‌بن‌سلول به آنها گفت: «مردی از خودتان را به‌سوی من بفرستید تا در سخنان من و سخنان محمّد (صلی الله علیه و آله) حاضر شود؛ پس اگر دیدید که او به نفع شما حکم می‌کند و شما را به همان حالتی‌که [قبلا] بودید باقی می‌گذارد، به آن راضی باشید و اگر این‌گونه انجام نداد، به حکم او رضایت ندهید». عبدالله‌بن‌ابی‌بن‌سلول به همراه مردی از یهود نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمد و گفت: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! این یهودیان دارای تعداد و گروه، و عزّت و نیرو هستند و شرطی بینشان نوشته شده بود که میان خود بر آن توافق‌کرده بودند و همگی بر آن راضی شده بودند و آنها نزد تو می‌آیند؛ پس شرطشان را نقض نکن». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از سخنان او ناراحت شد و به او پاسخ نداد و داخل منزلش شد و خداوند بر او نازل کرد: یا أَیُّهَا الرَّسُولُ لا یَحْزُنْکَ الَّذِینَ یُسارِعُونَ فِی الْکُفْرِ مِنَ الَّذِینَ قالُوا آمَنَّا بِأَفْواهِهِمْ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قُلُوبُهُمْ؛ مقصود خدای تعالی عبدالله‌بن‌ابی‌بن‌سلول است. سپس خداوند سبحان فرمود: وَ مِنَ الَّذِینَ هادُوا سَمَّاعُونَ لِلْکَذِبِ سَمَّاعُونَ لِقَوْمٍ آخَرِینَ، منظور از آن، مرد یهودی است که با عبدالله‌بن‌ابی‌بن‌سلول آمد تا آنچه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در جواب عبدالله‌بن‌ابی‌بن‌سلول می‌گوید بشنود و [در ادامه آیات] فرمود: لَمْ یَأْتُوکَ یُحَرِّفُونَ الْکَلِمَ مِنْ بَعْدِ مَواضِعِهِ یَقُولُونَ إِنْ أُوتِیتُمْ هذا فَخُذُوهُ وَ إِنْ لَمْ تُؤْتَوْهُ فَاحْذَرُوا وَ مَنْ یُرِدِ الله فِتْنَتَهُ فَلَنْ تَمْلِکَ لَهُ مِنَ الله شَیْئاً أُولئِکَ الَّذِینَ لَمْ یُرِدِ الله أَنْ یُطَهِّرَ قُلُوبَهُمْ لَهُمْ فِی الدُّنْیا خِزْیٌ وَ لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ عَذابٌ عَظِیمٌ... فَلَنْ یَضُرُّوکَ شَیْئاً؛ و خداوند سبحان اختیار را به دست رسول خدا (صلی الله علیه و آله) قرار داد؛ اگر خواست که حکم کند، میانشان حکم می‌کند و اگر خواست، از آنها روی برمی‌گرداند. سپس خدای تعالی فرمود: وَ إِنْ حَکَمْتَ فَاحْکُمْ بَیْنَهُمْ بِالْقِسْطِ إِنَّ الله یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ وَ کَیْفَ یُحَکِّمُونَکَ وَ عِنْدَهُمُ التَّوْراةُ فِیها حُکْمُ الله ثُمَّ یَتَوَلَّوْنَ مِنْ بَعْدِ ذلِکَ وَ ما أُولئِکَ بِالْمُؤْمِنِینَ إِنَّا أَنْزَلْنَا التَّوْراةَ فِیها هُدیً وَ نُورٌ یَحْکُمُ بِهَا النَّبِیُّونَ الَّذِینَ أَسْلَمُوا لِلَّذِینَ هادُوا وَ الرَّبَّانِیُّونَ وَ الْأَحْبارُ بِمَا اسْتُحْفِظُوا مِنْ کِتابِ الله وَ کانُوا عَلَیْهِ شُهَداءَ فَلا تَخْشَوُا النَّاسَ وَ اخْشَوْنِ وَ لا تَشْتَرُوا بِآیاتِی ثَمَناً قَلِیلًا وَ مَنْ لَمْ یَحْکُمْ بِما أَنْزَلَ الله فَأُولئِکَ هُمُ الْکافِرُونَ وَ کَتَبْنا عَلَیْهِمْ فِیها أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَ الْعَیْنَ بِالْعَیْنِ وَ الْأَنْفَ بِالْأَنْفِ وَ الْأُذُنَ بِالْأُذُنِ وَ السِّنَّ بِالسِّنِّ وَ الْجُرُوحَ قِصاصٌ فَمَنْ تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَ کَفَّارَةٌ لَهُ وَ مَنْ لَمْ یَحْکُمْ بِما أَنْزَلَ الله فَأُولئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ وَ قَفَّیْنا عَلی آثارِهِمْ بِعِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ مُصَدِّقاً لِما بَیْنَ یَدَیْهِ مِنَ التَّوْراةِ وَ آتَیْناهُ الْإِنْجِیل».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- یَا بُنَیَّ لَا تَقُلْ مَا لَا تَعْلَمُ بَلْ لَا تَقُلْ کُلَّ مَا تَعْلَمُ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قَدْ فَرَضَ عَلَی جَوَارِحِکَ کُلِّهَا فَرَائِضَ یَحْتَجُّ بِهَا عَلَیْکَ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ یَسْأَلُکَ عَنْهَا وَ ذَکَّرَهَا وَ وَعَظَهَا وَ حَذَّرَهَا وَ أَدَّبَهَا وَ لَمْ یَتْرُکْهَا سُدًی ... وَ فَرَضَ اللَّه تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَلَی الْقَلْبِ وَ هُوَ أَمِیرُ الْجَوَارِحِ الَّذِی بِهِ تَعْقِلُ وَ تَفْهَمُ وَ تَصْدُرُ عَنْ أَمْرِهِ وَ رَأْیِهِ فَقَالَ عَزَّوَجَلَّ: إِلَّا مَنْ أُکْرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِیمانِ ... وَ قَالَ تَعَالَی حِینَ أَخْبَرَ عَنْ قَوْمٍ أُعْطُوا الْإِیمَانَ بِأَفْوَاهِهِمْ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قُلُوبُهُمْ فَقَالَ تَعَالَی: الَّذِینَ قالُوا آمَنَّا بِأَفْواهِهِمْ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قُلُوبُهُمْ وَ قَالَ عَزَّوَجَلَّ: أَلا بِذِکْرِ اللهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ وَ قَالَ عَزَّوَجَلَّ: وَ إِنْ تُبْدُوا ما فِی أَنْفُسِکُمْ أَوْ تُخْفُوهُ یُحاسِبْکُمْ بِهِ اللهُ فَیَغْفِرُ لِمَنْ یَشاءُ وَ یُعَذِّبُ مَنْ.
امام علی (علیه السلام)- فرزند عزیزم آنچه را نمی‌دانی نگو، بلکه همگی آنچه را که می‌دانی نگو، زیرا خدای تعالی بر کلّیه‌ی اعضاء تو وظایف و واجباتی را مقرّر و مفروض داشته است که در روز قیامت به‌وسیله‌ی آنها بر تو احتجاج می‌کند، و از آنها سؤال می‌نماید. و آن اعضاء را تذکّرداده، و موعظه کرده، و برحذر داشته، و تأدیب نموده، و آنها را بیهوده رها نکرده است... و بر قلب، که فرمانده‌ی اعضاء است که به‌وسیله‌ی آن تعقّل می‌کنی و می‌فهمی، و فرمان و رأی او را بکار می‌بندی، فرض کرده، و خدای عزّوجلّ فرمود: نه آنکه او را به‌زور واداشته‌اند تا اظهار کفر کند و حال آنکه دلش به ایمان خویش مطمئن است. (نحل/۱۰۶) و خدای تعالی درباره‌ی قومی که به زبان اظهار ایمان کرده‌اند، و دل‌هاشان ایمان نیاورده فرموده است: الَّذینَ قالُوا آمَنَّا بِأَفْواهِهِمْ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قُلُوبُهُم؛ و فرموده است: که دل‌ها به یاد خدا آرامش می‌یابد. (رعد/۲۸) و فرموده است: آنچه را که در دل دارید خواه آشکارش سازید یا پوشیده‌اش دارید، خدا شما را بدان بازخواست خواهد کرد. پس هر که را که بخواهد می‌آمرزد و هر که را بخواهد عذاب می‌کند. (بقره/۲۸۴)».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ أَمَّا الْإِیمَانُ وَ الْکُفْرُ وَ الشِّرْکُ وَ زِیَادَتُهُ وَ نُقْصَانُهُ فَالْإِیمَانُ بِاللَّهِ تَعَالَی هُوَ أَعْلَی الْأَعْمَالِ دَرَجَهًًْ وَ أَشْرَفُهَا مَنْزِلَهًًْ وَ أَسْنَاهَا حَظّاً فَقِیلَ لَهُ الْإِیمَانُ قَوْلٌ وَ عَمَلٌ أَمْ قَوْلٌ بِلَا عَمَلٍ فَقَالَ الْإِیمَانُ تَصْدِیقٌ بِالْجَنَانِ وَ إِقْرَارٌ بِاللِّسَانِ وَ عَمَلٌ بِالْأَرْکَانِ وَ هُوَ عَمَلٌ کُلُّهُ وَ مِنْهُ التَّامُّ وَ مِنْهُ الْکَامِلُ تَمَامُهُ وَ مِنْهُ النَّاقِصُ الْبَیِّنُ نُقْصَانُهُ وَ مِنْهُ الزَّائِدُ الْبَیِّنُ زِیَادَتُهُ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی مَا فَرَضَ الْإِیمَانَ عَلَی جَارِحَهًٍْ مِنْ جَوَارِحِ الْإِنْسَانِ إِلَّا وَ قَدْ وُکِلَتْ بِغَیْرِ مَا وُکِلَتْ بِهِ الْأُخْرَی ... فَأَمَّا مَا فَرَضَ عَلَی الْقَلْبِ مِنَ الْإِیمَانِ فَالْإِقْرَارُ وَ الْمَعْرِفَهًُْ وَ الْعَقْدُ عَلَیْهِ وَ الرِّضَا بِمَا فَرَضَهُ عَلَیْهِ وَ التَّسْلِیمُ لِأَمْرِهِ وَ الذِّکْرُ وَ التَّفَکُّرُ وَ الِانْقِیَادُ إِلَی کُلِّ مَا جَاءَ عَنِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فِی کِتَابِهِ مَعَ حُصُولِ الْمُعْجِزِ فَیَجِبُ عَلَیْهِ اعْتِقَادُهُ وَ أَنْ یُظْهِرَ مِثْلَ مَا أَبْطَنَ إِلَّا لِلضَّرُورَهًِْ کَقَوْلِهِ سُبْحَانَهُ: إِلَّا مَنْ أُکْرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِیمانِ وَ قَوْلِهِ تَعَالَی: لا یُؤاخِذُکُمُ اللهُ بِاللَّغْوِ فِی أَیْمانِکُمْ وَ لکِنْ یُؤاخِذُکُمْ بِما کَسَبَتْ قُلُوبُکُمْ وَ قَالَ سُبْحَانَهُ: الَّذِینَ قالُوا آمَنَّا بِأَفْواهِهِمْ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قُلُوبُهُمْ وَ قَوْلِهِ تَعَالَی: أَلا بِذِکْرِ اللهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ وَ قَوْلِهِ سُبْحَانَهُ: وَ یَتَفَکَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلًا وَ قَوْلِهِ تَعَالَی: أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها وَ قَالَ عَزَّوَجَلَّ: فَإِنَّها لا تَعْمَی الْأَبْصارُ وَ لکِنْ تَعْمَی الْقُلُوبُ الَّتِی فِی الصُّدُورِ وَ مِثْلُ هَذَا کَثِیرٌ فِی کِتَابِ اللَّهِ تَعَالَی وَ هُوَ رَأْسُ الْإِیمَان.
امام علی (علیه السلام)- ایمان و کفر و شرک و کم و زیادی آنها از این قرار است، ایمان به خداوند بالاترین اعمال می‌باشد و در مرتبه‌ی عالی قرار دارد، و گرامی‌تر از آن مقامی نیست و بهره‌اش از همه افزون‌تر است. گفته شد: «یا امیرالمؤمنین (علیه السلام) ایمان گفتار و کردار است و یا تنها گفتار می‌باشد»؟ فرمود: «ایمان گواهی به قلب، و اعتراف در زبان و عمل به اعضاء و جوارح می‌باشد، ایمان همه‌اش عمل است، ایمان گاهی کامل و گاهی نیمه کامل و زمانی ناقص و گاهی هم زائد است، به‌طوری‌که این نقصان و زیادت به وضوح دیده می‌شود. خداوند متعال برای هر یک از اعضاء و جوارح انسانی وظیفه‌ای را معیّن کرده است که این وظیفه به عضوی دیگر ارتباط ندارد... امّا آنچه بر قلب واجب کرده و آن ایمان و اقرار و شناخت و اعتقاد و خوشنودی از آنچه واجب کرده است و تسلیم در برابر امر خداوند و اندیشه و تفکر و یاد خدا و اطاعت از آنچه نازل کرده و در قرآن آن را بیان نموده است و باید تا حد توانایی آن دستورات را بکار گیرند. واجب است که همه‌ی مسایل و موضوعات دینی را در قلب خود معتقد باشد و آنها را با عمل و کردار خود نشان دهد مگر آنهایی که برای اظهار آن ضرورتی نباشد، خداوند هم در قرآن فرموده: نه آنکه او را به زور واداشته‌اند تا اظهار کفر کند و حال آنکه دلش به ایمان خویش مطمئن است. (نحل/۱۰۶) خداوند در یکی از آیات قرآن می‌فرماید: خدا شما را به سبب سوگندهای لغوتان بازخواست نمی‌کند، بلکه به‌خاطر نیّتی که در دل نهان می‌دارید بازخواست می‌کند. (بقره/۲۲۵) در جای دیگر فرمود: الَّذِینَ قالُوا آمَنَّا بِأَفْواهِهِمْ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قُلُوبُهُمْ در جای دیگر فرمود: آگاه باشید که دل‌ها به یاد خدا آرامش می‌یابد. (رعد/۲۸) در آیه‌ای از قرآن می‌فرماید: و در آفرینش آسمان‌ها و زمین می‌اندیشند: ای پروردگار ما، این جهان را به بیهوده نیافریده‌ای. (آل عمران/۱۹۱) در جای دیگر گفته: آیا در قرآن نمی‌اندیشند یا بر دلهایشان قفل‌هاست؟. (محمّد/۲۴) در جای دیگر گفت: زیرا چشم‌ها نیستند که کور می‌شوند، بلکه دل‌هایی که در سینه‌ها جای دارند کور باشند. (حج/۴۶) و مانند این آیات در قرآن زیاد می‌باشد، و قلب اساس ایمان است.
الصّادق (علیه السلام)- عن أَبِی‌عَمْرٍو الزُّبَیْرِیِّ، عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ قُلْتُ لَهُ أَیُّهَا الْعَالِمُ ... أَلَا تُخْبِرُنِی عَنِ الْإِیمَانِ أَ قَوْلٌ هُوَ وَ عَمَلٌ أَمْ قَوْلٌ بِلَا عَمَلٍ فَقَالَ الْإِیمَانُ عَمَلٌ کُلُّهُ وَ الْقَوْلُ بَعْضُ ذَلِکَ الْعَمَلِ بِفَرْضٍ مِنَ اللَّهِ بَیَّنَ فِی کِتَابِهِ وَاضِحٌ نُورُهُ ثَابِتَهًٌْ حُجَّتُهُ یَشْهَدُ لَهُ بِهِ الْکِتَابُ وَ یَدْعُوهُ إِلَیْهِ قَالَ قُلْتُ صِفْهُ لِی جُعِلْتُ فِدَاکَ حَتَّی أَفْهَمَهُ قَالَ الْإِیمَانُ حَالَاتٌ وَ دَرَجَاتٌ وَ طَبَقَاتٌ وَ مَنَازِلُ فَمِنْهُ التَّامُّ الْمُنْتَهَی تَمَامُهُ وَ مِنْهُ النَّاقِصُ الْبَیِّنُ نُقْصَانُهُ وَ مِنْهُ الرَّاجِحُ الزَّائِدُ رُجْحَانُهُ قُلْتُ إِنَّ الْإِیمَانَ لَیَتِمُّ وَ یَنْقُصُ وَ یَزِیدُ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ کَیْفَ ذَلِکَ قَالَ لِأَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَرَضَ الْإِیمَانَ عَلَی جَوَارِحِ ابْنِ آدَمَ وَ قَسَمَهُ عَلَیْهَا وَ فَرَّقَهُ‌فِیهَا فَلَیْسَ مِنْ جَوَارِحِهِ جَارِحَهًٌْ إِلَّا وَ قَدْ وُکِلَتْ مِنَ الْإِیمَانِ بِغَیْرِ مَا وُکِلَتْ بِهِ أُخْتُهَا ... فَأَمَّا مَا فَرَضَ عَلَی الْقَلْبِ مِنَ الْإِیمَانِ فَالْإِقْرَارُ وَ الْمَعْرِفَهًُْ وَ الْعَقْدُ وَ الرِّضَا وَ التَّسْلِیمُ بِأَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ إِلَهاً وَاحِداً لَمْ یَتَّخِذْ صَاحِبَهًًْ وَ لَا وَلَداً وَ أَنَّ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ (صلی الله علیه و آله) وَ الْإِقْرَارُ بِمَا جَاءَ مِنْ عِنْدِ‌اللَّهِ مِنْ نَبِیٍّ أَوْ کِتَابٍ فَذَلِکَ مَا فَرَضَ اللَّهُ عَلَی الْقَلْبِ مِنَ الْإِقْرَارِ وَ الْمَعْرِفَهًِْ وَ هُوَ عَمَلُهُ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ: إِلَّا مَنْ أُکْرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِیمانِ وَلکِنْ مَنْ شَرَحَ بِالْکُفْرِ صَدْراً وَ قَالَ أَلا بِذِکْرِ اللهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ وَ قَالَ الَّذِینَ آمَنُوا بِأَفْواهِهِمْ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قُلُوبُهُمْ وَ قَالَ إِنْ تُبْدُوا ما فِی أَنْفُسِکُمْ أَوْ تُخْفُوهُ یُحاسِبْکُمْ بِهِ اللهُ فَیَغْفِرُ لِمَنْ یَشاءُ وَ یُعَذِّبُ مَنْ یَشاءُ فَذَلِکَ مَا فَرَضَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عَلَی الْقَلْبِ مِنَ الْإِقْرَارِ وَ الْمَعْرِفَهًِْ وَ هُوَ عَمَلُهُ وَ هُوَ رَأْسُ الْإِیمَانِ.
امام صادق (علیه السلام)- ابوعمرو زبیری گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «ای عالم به من خبرده ... گفتم: «بفرمایید ایمان تنها گفتار است، و یا گفتار و کردار با هم». امام (علیه السلام) فرمود: «ایمان همه‌اش عمل است، و اظهار زبانی جزیی از ایمان می‌باشد که خداوند آن را در کتاب خود بیان کرده است، نورش روشن، و برهانش ثابت می‌باشد، کتاب به آن ایمان گواهی می‌دهد و او را به طرف خود می‌کشاند». عرض کردم ایمان را برای من تعریف کنید تا خوب آن را دریابم، فرمود: «ایمان حالات و درجات مختلفی دارد و با هم در یک حال نیستند، آنها از نظر مقام و مرتبه متفاوت می‌باشند، بعضی از ایمان‌ها تمام و در حدّ کمال هستند، و پاره‌ای در عین نقصان می‌باشند، و بعضی هم متوسّط هستند». عرض کردم: «ایمان هم در حدّ کمال است و هم نقصان پذیر می‌باشد و هم در حال تزاید»؟ فرمود: «آری». گفتم: «چگونه است»، امام (علیه السلام) فرمود: «خداوند متعال ایمان را بر جوارح فرزندان آدم واجب گردانید و آن را بر اعضاء تقسیم فرمود: و برای هر یک سهمی معین کرد. هر یک از وظایف آدمیان را به یکی از جوارح اختصاص داده، و هر عضوی تکلیف مخصوصی دارد که عضو دیگرش به آن مکلف نیست... امّا آنچه بر قلب واجب کرده آن ایمان و شناخت و اقرار و اعتقاد و خوشنودی و تسلیم است گواهی دهد که خداوند یکی است و شریک و همتایی ندارد، فرزندی و زنی برای او نیست، و گواهی دهد محمّد (صلی الله علیه و آله) رسول و فرستاده خداوند می‌باشد. هرچه خداوند نازل فرموده از کتاب و پیامبر به آن اقرار کند و اعتراف نماید، این‌ها بود آنچه خداوند بر قلب واجب گردانیده و باید قلب نسبت به آنها اقرار کند و شناخت داشته باشد، و همین است معنی آیه‌ی شریفه‌ی که فرمود: نه آنکه او را به زور واداشته‌اند تا اظهار کفر کند و حال آنکه دلش به ایمان خویش مطمئن است بل آنان که درِ دل را به روی کفر می‌گشایند. (نحل/۱۰۶) در جای دیگر فرمود: آگاه باشید که دل‌ها به یاد خدا آرامش می‌یابد. (رعد/۲۸) و نیز فرمود: الَّذِینَ آمَنُوا بِأَفْواهِهِمْ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قُلُوبُهُمْ در جای دیگر فرمود: «آنچه را که در دل دارید خواه آشکارش سازید یا پوشیده‌اش دارید، خدا شما را بدان بازخواست خواهد کرد. پس هر که را که بخواهد می‌آمرزد. (بقره/۲۸۴)». این‌ها بود آنچه خداوند بر دل واجب و لازم گردانیده و باید قلب به آنها اقرار کند، و شناخت داشته باشد، عمل قلب انجام این‌گونه کارها می‌باشد، و اساس و هستی ایمان هم در قلب است».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- فِی الاحتجاج: فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ یَذْکُرُ فِیهِ إِتْیَانَ رَجُلٍ مِنَ الزَّنَادِقَهًِْ امیرالمؤمنین (علیه السلام) وَ سُؤَالَهُ عَمَّا اشْتَبَهَ عَلَیْهِ مِنْ آیَاتِ الْقُرْآنِ وَ ظَنَّ التَّنَاقُضَ فِیهَا فَأَجَابَهُ (علیه السلام) وَ أَسْلَمَ فَکَانَ مِمَّا سَأَلَهُ قَوْلُهُ فَمَنْ یَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحاتِ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلا کُفْرانَ لِسَعْیِهِ وَ قَوْلُهُ وَ إِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ ... فَقَالَ (علیه السلام) وَ أَمَّا قَوْلُهُ فَمَنْ یَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحاتِ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلا کُفْرانَ لِسَعْیِهِ وَ قَوْلُهُ وَ إِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدی فَإِنَّ ذَلِکَ کُلَّهُ لَا یُغْنِی إِلَّا مَعَ الِاهْتِدَاءِ وَ لَیْسَ کُلُّ مَنْ وَقَعَ عَلَیْهِ اسْمُ الْإِیمَانِ کَانَ حَقِیقاً بِالنَّجَاهًِْ مِمَّا هَلَکَ بِهِ الْغُوَاهًُْ وَ لَوْ کَانَ ذَلِکَ کَذَلِکَ لَنَجَتِ الْیَهُودُ مَعَ اعْتِرَافِهَا بِالتَّوْحِیدِ وَ إِقْرَارِهَا بِاللَّهِ وَ نَجَا سَائِرُ الْمُقِرِّینَ بِالْوَحْدَانِیَّهًِْ مِنْ إِبْلِیسَ فَمَنْ دُونَهُ فِی الْکُفْرِ وَ قَدْ بَیَّنَ اللَّهُ ذَلِکَ بِقَوْلِهِ الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَمْ یَلْبِسُوا إِیمانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولئِکَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَ هُمْ مُهْتَدُونَ وَ بِقَوْلِهِ الَّذِینَ قالُوا آمَنَّا بِأَفْواهِهِمْ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قُلُوبُهُمْ وَ لِلْإِیمَانِ حَالَاتٌ وَ مَنَازِلُ یَطُولُ شَرْحُهَا وَ مِنْ ذَلِکَ أَنَّ الْإِیمَانَ قَدْ یَکُونُ عَلَی وَجْهَیْنِ إِیمَانٍ بِالْقَلْبِ وَ إِیمَانٍ بِاللِّسَانِ کَمَا کَانَ إِیمَانُ الْمُنَافِقِینَ عَلَی عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَمَّا قَهَرَهُمُ السَّیْفُ وَ شَمَلَهُمُ الْخَوْفُ فَإِنَّهُمْ آمَنُوا بِأَلْسِنَتِهِمْ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قُلُوبُهُمْ فَالْإِیمَانُ بِالْقَلْبِ هُوَ التَّسْلِیمُ لِلرَّبِّ وَ مَنْ سَلَّمَ الْأُمُورَ لِمَالِکِهَا لَمْ یَسْتَکْبِرْ عَنْ أَمْرِهِ کَمَا اسْتَکْبَرَ إِبْلِیسُ عَنِ السُّجُودِ لآِدَمَ وَ اسْتَکْبَرَ أَکْثَرُ الْأُمَمِ عَنْ طَاعَهًِْ أَنْبِیَائِهِمْ (علیهم السلام) فَلَمْ یَنْفَعْهُمُ التَّوْحِیدُ کَمَا لَمْ یَنْفَعْ إِبْلِیسَ ذَلِکَ السُّجُودُ الطَّوِیلُ فَإِنَّهُ سَجَدَ سَجْدَهًًْ وَاحِدَهًًْ أَرْبَعَهًَْ آلَافِ عَامٍ لَمْ یُرِدْ بِهَا غَیْرَ زُخْرُفِ الدُّنْیَا وَ التَّمْکِینِ مِنَ النَّظِرَهًِْ فَلِذَلِکَ لَا تَنْفَعُ الصَّلَاهًُْ وَ الصَّدَقَهًُْ إِلَّا مَعَ الِاهْتِدَاءِ إِلَی سَبِیلِ النَّجَاهًِْ وَ طَرِیقِ الْحَق. (الوِلایَةُ
امام علی (علیه السلام)- در کتاب الاحتجاج در یک روایت مفصل ذکر شده: مردی از کفّار خدمت امیرالمؤمنین (علیه السلام) رسید و سؤال‌هایی از آیات قرآن که برایش مشکل بود نمود و خیال می‌کرد این آیات تناقض دارد حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) جوابش را می‌داد تا بالأخره مسلمان شد از جمله سؤال‌هایی‌که کرد این بود که گفت در قرآن هست: هر کس که کاری شایسته کند و ایمان آورده باشد، کوشش او را ناسپاسی نیست. (انبیاء/۹۴) و هر کس که توبه کند و ایمان آورد. (طه/۸۲) و امّا کلام حقّ تعالی: هر کس که کاری شایسته کند و ایمان آورده باشد، کوشش او را ناسپاسی نیست. (انبیاء/۹۴). و هرکس که توبه کند و ایمان آورد و کار شایسته کند و به راه هدایت بیفتد، او را می‌آمرزم. (طه/۸۲). تمامی این‌ها بدون هدایت‌شدن، نیازی را برآورده نمی سازد و این‌گونه نیست که هرکس نام ایمان بر خود داشته باشد، سزاوار آن باشد که از مهلکه‌های‌گمراهان نجات یابد. اگر چنین بود، یهودیان با اعتراف خود به توحید و اقرار به‌وجود خداوند، نجات می یافتند و دیگر کسانی که به یگانگی خداوند اقرار می کنند نیز، از ابلیس گرفته تا پیروان او در کفرورزی، همه نجات می یافتند، حال آنکه خداوند این امر را با کلام خویش روشن‌کرده است: کسانی که ایمان آورده‌اند و ایمان خود را به شرک نمی‌آلایند، ایمنی از آن ایشان است و ایشان هدایت یافتگانند. (انعام/۸۲) و الَّذِینَ قَالُواْ آمَنَّا بِأَفْوَاهِهِمْ وَلَمْ تُؤْمِن قُلُوبُهُمْ و ایمان را حالات و منازلی است که شرح آنها به درازا می کشد و از آن جمله اینکه ایمان گاه بر دو وجه است: ایمان با دل و ایمان با زبان؛ همچون ایمانی که منافقان در روزگار رسول خدا (صلی الله علیه و آله) داشتند، وقتی حضرت (صلی الله علیه و آله) با شمشیر، آنان را در هم شکست و ترس در دلشان افتاد، با زبان‌هایشان ایمان آوردند، حال آنکه با دل هایشان ایمان نیاورده بودند. ایمان با دل، تسلیم پروردگارشدن است و هر که امور را به صاحبش تسلیم کند، در برابر او تکبّر نورزیده است؛ آن چنانکه ابلیس در سجده به آدم (علیه السلام) بزرگی فروخت و بیشتر امّت ها در برابر فرمانبری از پیامبران تکبّر پیشه کردند و این‌گونه توحید سودی به آنان نرساند؛ هم چنانکه آن سجده طولانی برای ابلیس سودمند نیفتاد. هموکه در یک سجده، چهار هزار سال به خاک افتاده بود و از این سجده، جز گنجینه های دنیا و تأخیر در انجام وظیفه را اراده نکرده است. از این رو تنها با هدایت‌یافتن به راه نجات و طریق حقّ است که نماز و صدقه سود می رساند. (ولایت
الباقر (علیه السلام)- عن جابِر قَالَ رَجُلٌ عِنْدَ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) وَ أَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظاهِرَهًًْ وَ باطِنَهًًْ قَالَ أَمَّا النِّعْمَهًُْ الظَّاهِرَهًُْ فَهُوَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) وَ مَا جَاءَ بِهِ مِنْ مَعْرِفَهًِْ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ تَوْحِیدِهِ وَ أَمَّا النِّعْمَهًُْ الْبَاطِنَهًُْ فَوَلَایَتُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ عَقْدُ مَوَدَّتِنَا فَاعْتَقَدَ وَاللَّهِ قَوْمٌ هَذِهِ النِّعْمَهًَْ الظَّاهِرَهًَْ وَ الْبَاطِنَهًَْ وَ اعْتَقَدَهَا قَوْمٌ ظَاهِرَهًًْ وَ لَمْ یَعْتَقِدُوهَا بَاطِنَهًًْ فَأَنْزَلَ اللَّهُ: یا أَیُّهَا الرَّسُولُ لا یَحْزُنْکَ الَّذِینَ یُسارِعُونَ فِی الْکُفْرِ مِنَ الَّذِینَ قالُوا آمَنَّا بِأَفْواهِهِمْ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قُلُوبُهُمْ فَفَرِحَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عِنْدَ نُزُولِهَا إِذْ لَمْ یَقْبَلِ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِیمَانَهُمْ إِلَّا بِعَقْدِ وَلَایَتِنَا وَ مَحَبَّتِنَا.
امام باقر (علیه السلام)- جابر گوید: مردی آیه: و نعمت‌های خود را چه آشکار و چه پنهان به تمامی بر شما ارزانی داشته؟ (لقمان/۲۰) را در حضور امام باقر (علیه السلام) تلاوت نمود. امام فرمود: «نعمت ظاهری، پیامبر (صلی الله علیه و آله) است و آنچه از معرفهًْ الله و توحید آورده است. و امّا نعمت باطنی، ولایت ما اهل بیت (علیهم السلام) و پیمان مودّت ماست. به خدا سوگند! قومی این نعمت ظاهر و باطن را پذیرفتند و قومی دیگر فقط ظاهر آن را پذیرفتند. از این رو خداوند فرمود: یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ لاَ یَحْزُنکَ الَّذِینَ یُسَارِعُونَ فِی الْکُفْرِ مِنَ الَّذِینَ قَالُواْ آمَنَّا بِأَفْوَاهِهِمْ وَلَمْ تُؤْمِن قُلُوبُهُمْ پس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هنگام نزول آن خوشحال‌گردید؛ زیرا خداوند ایمان آنها را نمی‌پذیرد، مگر با ولایت و محبّت ما.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- قَولُهُ تَعَالَی: یا أَیُّهَا الرَّسُولُ لا یَحْزُنْکَ الَّذِینَ یُسارِعُونَ فِی الْکُفْرِ إلَی قَولِهِ یُحَرِّفُونَ الْکَلِمَ مِنْ بَعْدِ مَواضِعِهِ یَقُولُونَ إِنْ أُوتِیتُمْ هذا فَخُذُوهُ وَ إِنْ لَمْ تُؤْتَوْهُ فَاحْذَرُوا ... أَیْ أَرْسَلُوا بِهِمْ فِی قصهًْ زَانٍ مُحْصَنٍ فَقَالُوا لَهُمْ إِنَّ أفتاکم مُحَمَّدِ (صلی الله علیه و آله) بِالْجِلْدِ فَخُذُوهُ وَ إِنْ أفتاکم بِالرَّجْمِ فَلَاتَقبَلُوهُ لِأَنَّهُمْ کَانُوا قَدصَرَفُوا حُکْمِ الْحَدِّ الَّذِی فِی التَّورَاهًِْ إِلَی جُلِدَ أَرْبَعِینَ وَ تَسوِیدِ الْوَجْهِ وَ الإشهَارِ عَلَی حِمَارُ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- یا أَیُّهَا الرَّسُولُ لا یَحْزُنْکَ الَّذِینَ یُسارِعُونَ فِی الْکُفْرِ... یُحَرِّفُونَ الْکَلِمَ مِنْ بَعْدِ مَواضِعِهِ یَقُولُونَ إِنْ أُوتِیتُمْ هذا فَخُذُوهُ وَ إِنْ لَمْ تُؤْتَوْهُ فَاحْذَرُوا، یعنی در جریان زنای محصنه آنها را فرستادند و به آنها گفتند: «اگر محمّد (صلی الله علیه و آله) به شلّاق زدن فتوا داد، آن را بپذیرید و اگر به سنگسارکردن فتوا داد آن را قبول نکنید». چون آنها حکم حدّی که در تورات بود به چهل ضربه شلّاق، سیاه‌کردن صورت و گرداندن بر روی الاغ تغییر داده بودند.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ قَدْ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) أَنَّ اللَّهَ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَیْراً نَکَتَ فِی قَلْبِهِ نُکْتَهًًْ بَیْضَاءَ وَ فَتَحَ مَسَامِعَ قَلْبِهِ وَ وَکَّلَ بِهِ مَلَکاً یُسَدِّدُهُ وَ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ سُوءاً نَکَتَ فِی قَلْبِهِ نُکْتَهًًْ سَوْدَاءَ وَ شَدَّ عَلَیْهِ مَسَامِعَ قَلْبِهِ وَ وَکَّلَ بِهِ شَیْطَاناً یُضِلُّهُ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَهًَْ: فَمَنْ یُرِدِ اللهُ أَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ وَ مَنْ یُرِدْ أَنْ یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً ... وَ قَالَ: إِنَّ الَّذِینَ حَقَّتْ عَلَیْهِمْ کَلِمَتُ رَبِّکَ لا یُؤْمِنُونَ وَ قَالَ: أُولئِکَ الَّذِینَ لَمْ یُرِدِ اللهُ أَنْ یُطَهِّرَ قُلُوبَهُمْ.
امام صادق (علیه السلام)- سلیمان‌بن‌خالد گوید: شنیدم امام صادق (علیه السلام) فرمود: وَ مَنْ یُرِدِ الله فِتْنَتَهُ فَلَنْ تَمْلِکَ لَهُ مِنَ الله شَیْئاً أُولئِکَ الَّذینَ لَمْ یُرِدِ الله أَنْ یُطَهِّرَ قُلُوبَهُمْ لَهُمْ فِی الدُّنْیا خِزْیٌ وَ لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ عَذابٌ عَظیمٌ؛ هرگاه خداوند، خیر و خوبی را برای بنده‌ای بخواهد، نکته سفیدی به قلبش الهام می‌کند و گوش قلبش را شنوا می‌سازد و فرشته‌ای را مأمور می‌کند تا او را از خطا باز دارد، و هرگاه خداوند، شرّ و بدی را برای بنده‌ای بخواهد، نکته‌ای سیاه و تاریک را به قلبش الهام می‌کند و گوش قلبش را ناشنوا می‌سازد و شیطان را مأمور می‌کند تا او را گمراه نماید؛ سپس این آیه را تلاوت فرمود: آن کس را که خدا بخواهد هدایت کند، سینه‌اش را برای [پذیرش] اسلام، گشاده می سازد و آن کس را که به‌خاطر اعمال خلافش بخواهد گمراه سازد، سینه‌اش را آن چنان تنگ می‌کند. (انعام/۱۲۵) و بعد این آیه: کسانی که سخن پروردگار تو درباره‌ی آنان تحقّق یافته، ایمان نمی‌آورند. (یونس/۹۶) و بعد این آیه را تلاوت فرمود: أُوْلَئِکَ الَّذِینَ لَمْ یُرِدِ الله أَن یُطَهِّرَ قُلُوبَهُمْ...