آیه فَإِذا لَقيتُمُ الَّذينَ كَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقابِ حَتَّى إِذا أَثْخَنْتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثاقَ فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَ إِمَّا فِداءً حَتَّى تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزارَها ذلِكَ وَ لَوْ يَشاءُ اللهُ لاَنْتَصَرَ مِنْهُمْ وَ لكِنْ لِيَبْلُوَا بَعْضَكُمْ بِبَعْضٍ وَ الَّذينَ قُتِلُوا في سَبيلِ اللهِ فَلَنْ يُضِلَّ أَعْمالَهُمْ [4]
از شما را با بعضى ديگر بيازمايد؛ و كسانى كه در راه خدا كشته شدند، خداوند هرگز اعمالشان را از بين نمى‌برد.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ حَفْصِ‌بْنِ‌غِیَاثٍ عَن أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ سَأَلَ رَجُلٌ أَبِی (صلی الله علیه و آله) عَنْ حُرُوبِ أَمِیرِ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ کَانَ السَّائِلُ مِنْ مُحِبِّینَا فَقَالَ لَهُ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) بَعَثَ اللَّهُ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) بِخَمْسَهًِْ أَسْیَافٍ ثَلَاثَهًٌْ مِنْهَا شَاهِرَهًٌْ فَلَا تُغْمَدُ حَتَّی تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزَارَهَا وَ لَنْ تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزَارَهَا حَتَّی تَطْلُعَ الشَّمْسُ مِنْ مَغْرِبِهَا فَإِذَا طَلَعَتِ الشَّمْسُ مِنْ مَغْرِبِهَا آمَنَ النَّاسُ کُلُّهُمْ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ فَیَوْمَئِذٍ لا یَنْفَعُ نَفْساً إِیمانُها لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ کَسَبَتْ فِی إِیمانِها خَیْراً ... وَ السَّیْفُ الثَّالِثُ سَیْفٌ عَلَی مُشْرِکِی الْعَجَمِ یَعْنِی التُّرْکَ وَ الدَّیْلَمَ وَ الْخَزَرَ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فِی أَوَّلِ السُّورَهًِْ الَّتِی یَذْکُرُ فِیهَا الَّذِینَ کَفَرُوا فَقَصّ قِصَّتَهُمْ ثُمَّ قَالَ فَضَرْبَ الرِّقابِ حَتَّی إِذا أَثْخَنْتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثاقَ فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَ إِمَّا فِداءً حَتَّی تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزارَها فَأَمَّا قَوْلُهُ فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ یَعْنِی بَعْدَ السَّبْیِ مِنْهُمْ وَ إِمَّا فِداءً یَعْنِی الْمُفَادَاهًَْ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ أَهْلِ الْإِسْلَامِ فَهَؤُلَاءِ لَنْ یُقْبَلَ مِنْهُمْ إِلَّا الْقَتْلُ أَوِ الدُّخُولُ فِی الْإِسْلَامِ وَ لَا یَحِلُّ لَنَا مُنَاکَحَتُهُمْ مَا دَامُوا فِی دَارِ الْحَرْب.
امام باقر (علیه السلام)- حفص‌بن‌غیاث از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است: مردی از دوستداران ما از پدرم در مورد جنگ‌های امیرالمؤمنین (علیه السلام) پرسید. امام باقر (علیه السلام) به او فرمود: «خدای عزّوجلّ محمّد (صلی الله علیه و آله) را همراه پنج شمشیر برانگیخت: سه شمشیر از آن شمشیرها برهنه و از غلاف کشیده هستند؛ و تا زمانی که جنگ تمام نشود و سلاح ها بر زمین گذاشته نشود غلاف نمی شوند، و جنگ تا زمانی که خورشید از مشرق غروب نکند [تا زمان برپایی قیامت] به پایان نمی رسد، و در آن روز که خورشید از مغرب طلوع کرد، همه مردم ایمان می آورند؛ ایمان‌آوردن افرادی که قبلًا ایمان نیاورده‌اند، یا در ایمانشان عمل نیکی انجام نداده‌اند، سودی به حالشان نخواهد داشت! بگو: «[اکنون که شما چنین انتظارات نادرستی دارید]، انتظار بکشید ما هم انتظار [کیفر شما را] می‌کشیم»!. (انعام/۱۵۸) ... و شمشیر سوّم بر علیه مشرکان عجم یعنی ترک، دیلم و ساکنان کناره خزر آخته می گردد، خداوند متعال در ابتدای سوره ای که در آن به ذکر احوال کافران پرداخته و قصه آنان را حکایت کرده فرموده است؛ فَإِذَا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقابِ حَتَّی إِذا أَثْخَنْتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثاقَ فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَ إِمَّا فِداءً حَتَّی تَضَعَ الحَرْبُ أَوْزارَها. امّا این کلام خداوند: فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ؛ یعنی: پس از به اسارت گرفتن آنان، وَ إِمَّا فِدَاءً یعنی: پرداخت بهای آزادی که از سوی اهل ذمّه به اهل اسلام پرداخت می شود، پس چیزی غیر از کشته شدن یا وارد شدن در اسلام از آنان پذیرفته نمی شود و ازدواج با آنان تا زمانی‌که در حال جنگ با اسلام هستند برای ما حلال نیست.
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- فَإِذا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقابِ إِلَی قَوْلِهِ لَانْتَصَرَ مِنْهُمْ فَهَذَا السَّیْفُ الَّذِی هُوَ عَلَی مُشْرِکِی الْعَجَمِ مِنَ الزَّنَادِقَهًِْ وَ مَنْ لَیْسَ مَعَهُ الْکِتَابُ مِنْ عَبَدَهًِْ النِّیرَانِ وَ الْکَوَاکِبِ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- فَإِذا لَقیتُمُ الَّذینَ کَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقابِ حَتَّی إِذا أَثْخَنْتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثاقَ فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَ إِمَّا فِداءً حَتَّی تَضَعَ الحَرْبُ أَوْزارَها ذلِکَ وَ لَوْ یَشاءُ اللهُ لاَنْتَصَرَ مِنْهُمْ این شمشیر برعلیه مشرکان زندیق غیرعرب و همه‌ی کسانی که از کتاب آسمانی پیروی نمی‌کنند از جمله ستاره‌پرستان و آتش‌پرستان برکشیده شده است.
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- وَ قَوْلُهُ فَإِذا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقابِ فَالْمُخَاطَبَهًُْ لِلْجَمَاعَهًِْ وَ الْمَعْنَی لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ الْإِمَامِ (علیه السلام) بَعْدَهُ وَ الَّذِینَ قَاتَلُوا فِی سَبِیلِ اللهِ فَلَنْ یُضِلَّ أَعْمَالَهُمْ سَیَهْدِیهِمْ وَ یُصْلِحُ بالَهُمْ وَ یُدْخِلُهُمُ الْجَنَّةَ عَرَّفَها لَهُمْ أَیْ وَعَدَهَا إِیَّاهُمْ وَ ادَّخَرَهَا لَهُمْ لِیَبْلُوَا بَعْضَکُمْ بِبَعْضٍ أَیْ یَخْتَبِر.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- در عبارت فَإِذَا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُواْ فَضَرْبَ الرِّقَابِ خطاب متوجه جماعت است و معنا متوجه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و امام پس از اوست. وَ الَّذِینَ قُتِلُواْ فیِ سَبِیلِ اللهِ فَلَن یُضِلَّ أَعْمَالَهُمْ* سَیَهدِیهِمْ وَ یُصْلِحُ بَالهُمْ* وَ یُدْخِلُهُمُ الجَنَّةَ عَرَّفَهَا لهُمْ؛ یعنی به آنها وعده‌ی رفتن به چنین بهشتی را داده و آن را برایشان مهیا کرده است. لیَبْلو بَعْضَکُم بِبَعْضٍ یعنی تا آنها را بیازماید.
الصّادق (علیه السلام)- أَبُو عَمْرٍو الزُّبَیْرِیُّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: ... قُلْت إِنَّ الْإِیمَانَ لَیَتِمُّ وَ یَنْقُصُ وَ یَزِیدُ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ کَیْفَ ذَلِکَ قَالَ لِأَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَرَضَ الْإِیمَانَ عَلَی جَوَارِحِ ابْنِ آدَمَ (علیه السلام) وَ قَسَّمَهُ عَلَیْهَا وَ فَرَّقَهُ فِیهَا ... وَ فَرَضَ اللَّهُ عَلَی الْیَدَیْنِ أَنْ لَا یَبْطِشَ بِهِمَا إِلَی مَا حَرَّمَ اللَّهُ وَ أَنْ یَبْطِشَ بِهِمَا إِلَی مَا أَمَرَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ فَرَضَ عَلَیْهِمَا مِنَ الصَّدَقَهًِْ وَ صِلَهًِْ الرَّحِمِ وَ الْجِهَادِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ الطَّهُورِ لِلصَّلَاهًِْ فَقَالَ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَ أَیْدِیَکُمْ إِلَی الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِکُمْ وَ أَرْجُلَکُمْ إِلَی الْکَعْبَیْنِ وَ قَالَ فَإِذا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقابِ حَتَّی إِذا أَثْخَنْتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثاقَ فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَ إِمَّا فِداءً حَتَّی تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزارَها فَهَذَا مَا فَرَضَ اللَّهُ عَلَی الْیَدَیْنِ لِأَنَّ الضَّرْبَ مِنْ عِلَاجِهِمَا.
امام صادق (علیه السلام)- ابوعمرو زبیری از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده است: عرض کردم: «آیا ایمان هم در حدّ کمال است و هم نقصان‌پذیر می‌باشد و هم در حال زیادشدن»، فرمود: «آری»! گفتم: «چگونه است»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «خداوند متعال ایمان را بر جوارح فرزندان آدم واجب گردانید و آن را بر اعضاء تقسیم فرمود: و برای هریک سهمی معیّن کرد ... خداوند برای دو دست آدمیان هم واجباتی معیّن کرده است، و آن این است که نباید با دست‌های خود به مردم ظلم و ستم کند و باید در جاهایی که خداوند امر کرده آن را بکار برد، و دستور داده که با دست صدقه دهد و صله‌ی ارحام به‌جای آورد و در راه خداوند جهاد کند، و برای نماز طهارت بگیرد و وضو بسازد. در قرآن مجید فرموده: ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هنگامی‌که به نماز می‌ایستید، صورت و دست‌ها را تا آرنج بشویید! و سر و پاها را تا مفصل [برآمدگی پشت پا] مسح کنید!. (مائده/۶). و نیز فرمود: فَإِذا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقابِ حَتَّی إِذا أَثْخَنْتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثاقَ فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَ إِمَّا فِداءً حَتَّی تَضَعَ الحَرْبُ أَوْزارَها اینها بود واجبات دست. چراکه شمشیر زدن از دست بر می‌آید».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قَدْ فَرَضَ عَلَی جَوَارِحِکَ کُلِّهَا فَرَائِضَ یَحْتَجُّ بِهَا عَلَیْکَ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ یَسْأَلُکَ عَنْهَا وَ ذَکَّرَهَا وَ وَعَظَهَا وَ حَذَّرَهَا وَ أَدَّبَهَا وَ لَمْ یَتْرُکْهَا سُدًی ... وَ فَرَضَ عَلَی الْیَدَیْنِ أَنْ لَا تَمُدَّهُمَا إِلَی مَا حَرَّمَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عَلَیْکَ وَ أَنْ تَسْتَعْمِلَهُمَا بِطَاعَتِهِ فَقَالَ عَزَّوَجَلَّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَ أَیْدِیَکُمْ إِلَی الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِکُمْ وَ أَرْجُلَکُمْ إِلَی الْکَعْبَیْنِ وَ قَالَ عَزَّوَجَلَّ فَإِذا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقابِ.
امام علی (علیه السلام)- خدای تعالی بر کلّیه‌ی اعضاء تو وظایف و واجباتی را مقرّر و مفروض داشته است که در روز قیامت به‌وسیله‌ی آنها بر تو احتجاج می‌کند، و از آنها سؤال می‌نماید. و آن اعضاء را تذکّر داده و موعظه کرده، و برحذر داشته و تأدیب نموده، و آنها را بیهوده رها نکرده است ... و بر دست‌ها فرض کرده است که آن دو را به‌سوی چیزی که خدای عزّوجلّ آن را حرام کرده است دراز نکنی، و آنها را در طاعت او بکار بری، و دراین‌باره فرموده است: ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هنگامی‌که به نماز می‌ایستید، صورت و دست‌ها را تا آرنج بشویید! و سر و پاها را تا مفصل [برآمدگی پشت پا] مسح کنید!. (مائده/۶) و فرموده است: فَإِذا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقابِ.
الصّادق (علیه السلام)- عَن سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ قَالَ لِی أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) رَحِمَ اللَّهُ عَمِّی زَیْداً مَا قُدِّرَ أَنْ یَسِیرَ بِکِتَابِ اللَّهِ سَاعَهًًْ مِنْ نَهَارٍ ثُمَّ قَالَ یَا سُلَیْمَانَ‌بْنَ‌خَالِدٍ مَا کَانَ عَدُوُّکُمْ عِنْدَکُمْ قُلْنَا کُفَّارٌ قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ حَتَّی إِذا أَثْخَنْتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثاقَ فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَ إِمَّا فِداءً فَجَعَلَ الْمَنَّ بَعْدَ الْإِثْخَانِ أَسَرْتُمْ قَوْماً ثُمَّ خَلَّیْتُمْ سَبِیلَهُمْ قَبْلَ الْإِثْخَانِ فَمَنَنْتُمْ قَبْلَ الْإِثْخَانِ وَ إِنَّمَا جَعَلَ اللَّهُ الْمَنَّ بَعْدَ الْإِثْخَانِ حَتَّی خَرَجُوا عَلَیْکُمْ مِنْ وَجْهٍ آخَرَ فَقَاتَلُوکُمْ.
امام صادق (علیه السلام)- سلیمان‌بن‌خالد گوید: امام صادق (علیه السلام) به من فرمود: «خدا عمویم زید را رحمت کند نتوانست حتّی یک ساعت از روی دستور قرآن رفتار نماید. آنگاه سؤال کرد: «شما دشمنانتان را چگونه مردمی می‌بینید»؟ گفتم: «کافر». فرمود: «دراین‌صورت خداوند می‌فرماید حَتَّی إِذا أَثْخَنْتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثاقَ فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَ إِمَّا فِداءً؛ خداوند در این آیه می‌فرماید پس از کشتار زیاد اگر خواستید آنها را آزاد کنید؛ شما پیکار کردید گروهی را اسیر نمودید بعد هم قبل از کشتار زیاد آنها را آزاد نمودید. پس شما پیش از نشان‌دادن قدرت آنها را آزاد کردید با اینکه خداوند در این آیه منّت‌نهادن را پس از نشان‌دادن قدرت قرار داده این کار شما باعث شد که از راه دیگر بر شما بتازند».
الصّادق (علیه السلام)- عَن سُلَیْمَانَ بْنِ‌خَالِدٍ قَالَ سَأَلَنِی أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فَقَالَ مَا دَعَاکُمْ إِلَی الْمَوْضِعِ الَّذِی وَضَعْتُمْ فِیهِ زَیْداً قَالَ قُلْتُ خِصَالٌ ثَلَاثٌ أَمَّا إِحْدَاهُنَّ فَقِلَّهًُْ مَنْ تَخَلَّفَ مَعَنَا إِنَّمَا کُنَّا ثَمَانِیَهًَْ نَفَرٍ وَ أَمَّا الْأُخْرَی فَالَّذِی تَخَوَّفْنَا مِنَ الصُّبْحِ أَنْ یَفْضَحَنَا وَ أَمَّا الثَّالِثَهًُْ فَإِنَّهُ کَانَ مَضْجَعَهُ الَّذِی کَانَ سَبَقَ إِلَیْهِ فَقَالَ کَمْ إِلَی الْفُرَاتِ مِنَ الْمَوْضِعِ الَّذِی وَضَعْتُمُوهُ فِیهِ قُلْتُ قَذْفَهًُْ حَجَرٍ فَقَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ أَ‌فَلَا کُنْتُمْ أَوْقَرْتُمُوهُ حَدِیداً وَ قَذَفْتُمُوهُ فِی الْفُرَاتِ وَ کَانَ أَفْضَلَ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ لَا وَ اللَّهِ مَا طُقْنَا لِهَذَا فَقَالَ أَیَّ شَیْءٍ کُنْتُمْ یَوْمَ خَرَجْتُمْ مَعَ زَیْدٍ قُلْتُ مُؤْمِنِینَ قَالَ فَمَا کَانَ عَدُوُّکُمْ قُلْتُ کُفَّاراً قَالَ فَإِنِّی أَجِدُ فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا فَإِذا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقابِ حَتَّی إِذا أَثْخَنْتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثاقَ فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَ إِمَّا فِداءً حَتَّی تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزارَها فَابْتَدَأْتُمْ أَنْتُمْ بِتَخْلِیَهًِْ مَنْ أَسَرْتُمْ سُبْحَانَ اللَّهِ مَا اسْتَطَعْتُمْ أَنْ تَسِیرُوا بِالْعَدْلِ سَاعَهًًْ.
امام صادق (علیه السلام)- سلیمان‌بن‌خالد گوید: امام صادق (علیه السلام) از من پرسید: «چه چیز شما را واداشت که زید را در جایی بنهید که نهادید»؟ او می‌گوید: عرض کردم: «سه چیز موجب این کار شد: یکی اندک‌بودن افرادی که با ما ماندند و حال آنکه ما بیش از هشت‌نفر نبودیم، و دیگر آنکه ترسیدیم صبح فرا رسد و پرده از کار ما برداشته شود. سوّم اینکه همان نقطه از زمین آرامگاه مقدّر او بود». فرمود: «از آن نقطه که او را دفن کردید تا فرات چقدر فاصله بود»؟ عرض کردم: «به‌اندازه‌ی پرتاب یک سنگ». فرمود: «سبحان اللَّه! چرا به پیکر او آهنی نبستید و در فرات نینداختید با اینکه این کار بهتر بود»؟ عرض کردم: «فدایت شوم، به خدا سوگند نتوانستیم چنین کنیم». فرمود: «روزی که شما همراه زید خروج کردید چگونه بودید»؟ عرض کردم: «مؤمن بودیم». فرمود: «دشمن شما چگونه بود»؟ عرض کردم: «کافر بود». فرمود: «من در کتاب خدا چنین می‌یابم که فرموده است: یا ایّها الّذین آمنوا فَإِذا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقابِ حَتَّی إِذا أَثْخَنْتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثاقَ فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَ إِمَّا فِداءً حَتَّی‌تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزارَها و شما با رهاکردن کسانی که اسیر کرده بودید آغاز کردید. سبحان اللَّه! یک ساعت هم نتوانستید به داد عمل کنید».
الباقر (علیه السلام)- عَنْ طَلْحَهًَْ‌بْنِ‌زَیْدٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ کَانَ أَبِی (علیه السلام) یَقُولُ إِنَّ لِلْحَرْبِ حُکْمَیْنِ إِذَا کَانَتِ الْحَرْبُ قَائِمَهًًْ لَمْ تَضَعْ أَوْزَارَهَا وَ لَمْ یُثْخَنْ أَهْلُهَا فَکُلُّ أَسِیرٍ أُخِذَ فِی تِلْکَ الْحَالِ فَإِنَّ الْإِمَامَ فِیهِ بِالْخِیَارِ إِنْ شَاءَ ضَرَبَ عُنُقَهُ وَ إِنْ شَاءَ قَطَعَ یَدَهُ وَ رِجْلَهُ مِنْ خِلَافٍ بِغَیْرِ حَسْمٍ وَ تَرَکَهُ یَتَشَحَّطُ فِی دَمِهِ حَتَّی یَمُوتَ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ إِنَّما جَزاءُ الَّذِینَ یُحارِبُونَ اللهَ وَ رَسُولَهُ وَ یَسْعَوْنَ فِی الْأَرْضِ فَساداً أَنْ یُقَتَّلُوا أَوْ یُصَلَّبُوا أَوْ تُقَطَّعَ أَیْدِیهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ مِنْ خِلافٍ أَوْ یُنْفَوْا مِنَ الْأَرْضِ ذلِکَ لَهُمْ خِزْیٌ فِی الدُّنْیا وَ لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ عَذابٌ عَظِیمٌ أَ لَا تَرَی أَنَّ الْمُخَیَّرَ الَّذِی خَیَّرَ اللَّهُ الْإِمَامَ عَلَی شَیْءٍ وَاحِدٍ وَ هُوَ الْکُفْرُ وَ لَیْسَ هُوَ عَلَی أَشْیَاءَ مُخْتَلِفَهًٍْ فَقُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ: أَوْ یُنْفَوْا مِنَ الْأَرْضِ قَالَ ذَلِکَ الطَّلَبُ أَنْ تَطْلُبَهُ الْخَیْلُ حَتَّی یَهْرُبَ فَإِنْ أَخَذَتْهُ الْخَیْلُ حُکِمَ عَلَیْهِ بِبَعْضِ الْأَحْکَامِ الَّتِی وَصَفْتُ لَکَ وَ الْحُکْمُ الْآخَرُ إِذَا وَضَعَتِ الْحَرْبُ أَوْزارَها وَ أُثْخِنَ أَهْلُهَا فَکُلُّ أَسِیرٍ أُخِذَ فِی تِلْکَ الْحَالِ فَکَانَ فِی أَیْدِیهِمْ فَالْإِمَامُ فِیهِ بِالْخِیَارِ إِنْ شَاءَ مَنَّ عَلَیْهِمْ فَأَرْسَلَهُمْ وَ إِنْ شَاءَ فَادَاهُمْ أَنْفُسَهُمْ وَ إِنْ شَاءَ اسْتَعْبَدَهُمْ فَصَارُوا عَبِیداً.
امام باقر (علیه السلام)- طلحهًْ‌بن‌زید گوید: شنیدم امام صادق (علیه السلام) می‌فرمود: پدرم می‌فرمود: برای جنگ دو حکم وجود دارد: اگر هنوز جنگ ادامه دارد و پایان نیافته است و طرفین درگیر می‌باشند پس هر اسیری که دراین‌حالت گرفته شود تصمیم‌گیری در مورد آن برعهده امام است و مخیّر است که دست و پایش را به عکس یکدیگر قطع نماید تا در خونش غوطه‌ور گردد و به هلاکت برسد همانگونه که خداوند عزّوجلّ به آن امر نموده: کیفر آنها که با خدا و پیامبرش به جنگ برمی‌خیزند، و اقدام به فساد در روی زمین می‌کنند، [و با تهدید اسلحه، به جان و مال و ناموس مردم حمله می‌برند]، فقط این است که اعدام شوند یا به دار آویخته گردند یا [چهار انگشت از] دست [راست] و پای [چپ] آنها، به عکس یکدیگر، بریده شود و یا از سرزمین خود تبعید گردند. این رسوایی آنها در دنیاست و در آخرت، مجازات عظیمی دارند. (مائده/۳۳) کیفر کسانی که با خداوند ورسولش وارد جنگ شده ودر زمین فساد می نمایند این است که کشته شوند و یا به دار آویخته شوند و یا دست و پایشان به عکس یکدیگر بریده شود و یا تبعید گردند. این کیفر مایه‌ی رسوایی ایشان در دنیا و عذاب بزرگ در آخرت می‌باشد ... آیا نمی‌بینی که خداوند امام را در یک مورد مخیّر نموده است و آن هلاک‌نمودن دشمن است که دارای حالات مختلف نمی‌باشد. پس به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «مراد از کلام خداوند عزّوجلِ: و یا از سرزمین خود تبعید گردند. (مائده/۳۳) چیست»؟ فرمود: «این حکم در صورتی است که دشمن درخواست اجازه فرار نماید که اگر دستگیر شد یکی از احکام ذکر شده در موردش معیّن میگردد. امّا حکم دیگر این است که اگر قتال خاتمه یافت و طرفین از جنگیدن دست برداشتند پس هرکس دراین‌حالت به اسارت گرفته شود امام مختار است که بر دشمن منّت نهاده و اسیر را به‌سوی ایشان بازگرداند و یا از ایشان فدیه بگیرد و یا اینکه او را به‌عنوان عبد قرار دهد».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنْ مَکْحُولٍ، قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام): لَقَدْ عَلِمَ الْمُسْتَحْفِظُونَ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِیِّ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) أَنَّهُ لَیْسَ فِیهِمْ رَجُلٌ لَهُ مَنْقَبَهًٌْ إِلَّا وَ قَدْ شَرِکْتُهُ فِیهَا وَ فَضَلْتُهُ، وَ لِی سَبْعُونَ مَنْقَبَهًًْ لَمْ یَشْرَکْنِی فِیهَا أَحَدٌ مِنْهُمْ. قُلْتُ یَا أَمِیرَ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فَأَخْبِرْنِی بِهِنَّ. فَقَالَ (علیه السلام) ... وَ أَمَّا الثَّالِثَهًُْ وَ الْخَمْسُونَ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَنْ یَذْهَبَ بِالدُّنْیَا حَتَّی یَقُومَ مِنَّا الْقَائِمُ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) یَقْتُلُ مُبْغِضِینَا وَ لَا یَقْبَلُ الْجِزْیَهًَْ، وَ یَکْسِرُ الصَّلِیبَ وَ الْأَصْنَامَ، وَ تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزارَها، وَ یَدْعُو إِلَی أَخْذِ الْمَالِ فَیَقْسِمُهُ بِالسَّوِیَّهًِْ، وَ یَعْدِلُ فِی الرَّعِیَّهًِْ.
امام علی (علیه السلام)- مکحول گوید: امیرالمؤمنین علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) فرمود: «از اصحاب پیغمبر (صلی الله علیه و آله) آنان که مطالب را نیکو به خاطر می‌سپارند می‌دانند که در میان آنان کسی نیست که دارای منقبتی باشد مگر اینکه من شریک او بوده‌ام و بر او برتری داشتم ولی من شامل هفتاد منقبت هستم که هیچ‌یک از آنان در آن شراکتی ندارند». عرض کردم: «یا امیرالمؤمنین (علیه السلام) مرا از آن منقبت‌ها آگاه گردان». ...فرمود: «پنجاه‌وسوّمی؛ به‌راستی خدای تبارک‌وتعالی دنیا را از میان نبرد تا قائم خاندان ما (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ظهور کند دشمنان ما را بکشد؛ جزیه نپذیرد؛ صلیب‌ها و بت‌ها را بشکند؛ تا جنگ بار سنگین خود را بر زمین نهد و اموال را ضبط کند و برابر تقسیم نماید و در میان رعیّت به عدالت رفتار کند».
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- حَتَّی تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزارَهَا أَیْ حَتَّی یَضَعَ أَهْلُ الْحَرْبِ أَسْلِحَتَهُمْ فَلَا یُقاتِلُونَ. وَ قِیلَ: حَتَّی لَا یَبْقَی أَحَدٌ مِنَ الْمُشْرِکِینَ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- حتی تَضَعَ الحَرْبُ أَوْزارَها به این معناست که جنگ تا زمانی ادامه دارد که اهل جنگ سلاح خویش را کنارگذاشته و دیگر به قتال نپردازند و گفته شده: «تا جایی که دیگر احدی از مشرکان باقی نماند».
الهادی (علیه السلام)- فی الاحتجاج: مِمَّا أَجَابَ بِهِ أَبُوالْحَسَنِ عَلِیُّ‌بْنُ‌مُحَمَّدٍ الْعَسْکَرِیُّ (علیه السلام) فِی رِسَالَتِهِ إِلَی أَهْلِ الْأَهْوَازِ حِینَ سَأَلُوهُ عَنِ الْجَبْرِ وَ التَّفْوِیض ... أَمَا سَمِعْتَ النَّاسَ یَسْأَلُونَ الْحَوْلَ وَ الْقُوَّهًَْ حَیْثُ یَقُولُونَ لَاحَوْلَ وَ لَا قُوَّهًَْ إِلَّا بِاللَّه فَقَالَ الرَّجُلُ وَ مَا تَأْوِیلُهَا یَا أَمِیرَ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) قَالَ لَا حَوْلَ لَنَا عَنْ مَعَاصِی اللَّهِ إِلَّا بِعِصْمَهًِْ اللَّهِ وَ لَا قُوَّهًَْ لَنَا عَلَی طَاعَهًِْ اللَّهِ إِلَّا بِعَوْنِ اللَّهِ قَالَ فَوَثَبَ الرَّجُلُ وَ قَبَّلَ یَدَیْهِ وَ رِجْلَیْهِ ثُمَّ قَالَ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ حَتَّی نَعْلَمَ الْمُجاهِدِینَ مِنْکُمْ وَ الصَّابِرِینَ وَ نَبْلُوَا أَخْبارَکُمْ وَ فِی قَوْلِهِ سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَیْثُ لا یَعْلَمُونَ وَ فِی قَوْلِهِ أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ وَ فِی قَوْلِهِ وَ لَقَدْ فَتَنَّا سُلَیْمانَ وَ فِی قَوْلِهِ فَإِنَّا قَدْ فَتَنَّا قَوْمَکَ مِنْ بَعْدِکَ وَ أَضَلَّهُمُ السَّامِرِیُّ وَ قَوْلِ مُوسَی إِنْ هِیَ إِلَّا فِتْنَتُکَ وَ قَوْلِهِ لِیَبْلُوَکُمْ فِی ما آتاکُمْ وَ قَوْلِهِ ثُمَّ صَرَفَکُمْ عَنْهُمْ لِیَبْتَلِیَکُمْ وَ قَوْلِهِ إِنَّا بَلَوْناهُمْ کَما بَلَوْنا أَصْحابَ الْجَنَّةِ وَ قَوْلِهِ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا وَ قَوْلِهِ وَ إِذِ ابْتَلی إِبْراهِیمَ رَبُّهُ بِکَلِماتٍ وَ قَوْلِهِ وَ لَوْ یَشاءُ اللهُ لَانْتَصَرَ مِنْهُمْ وَ لکِنْ لِیَبْلُوَا بَعْضَکُمْ بِبَعْضٍ إِنَّ جَمِیعَهَا جَاءَتْ فِی الْقُرْآنِ بِمَعْنَی الِاخْتِبَار.
امام هادی (علیه السلام)- از جمله فرمایشاتی که امام هادی (علیه السلام) در ضمن نامه اشان در جواب به مردم اهواز که از ایشان در مورد جبر و تفویض سؤال نموده بودند، این بیانات است: ... امام علی (علیه السلام) خطاب به عبایه فرمود: «... آیا نشنیده ای که مردم [از خداوند] طلب حرکت و نیرو می‌کنند و می گویند: لا حول و لا قوۀ إلّا بالله»!؟ آن مرد [یعنی عبایۀ] عرض کرد: «ای امیرالمؤمنین! معنای [حقیقی] این جمله چیست»؟ ایشان فرمود: «[یعنی] ما جز به حفاظت خداوند، هیچ [چاره و] حرکتی در برابر معصیت های خداوند نداریم و جز به کمک او هیچ نیرویی بر اطاعتش نمی یابیم، اینجا بود که آن مرد بر دست و پای امیرالمؤمنین (علیه السلام) افتاد و بر آن ها بوسه زد. سپس امام هادی (علیه السلام) فرمود: «این سخن خداوند متعال: وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ حَتَّی نَعْلَمَ المُجاهِدِینَ مِنْکُمْ وَ الصَّابِرِینَ وَ نَبْلُوَا أَخْبارَکُمْ؛ و نیز در کلام خدای عزّوجلّ: به‌تدریج از جایی که نمی‌دانند، گرفتار مجازاتشان خواهیم کرد. (اعراف/۱۸۲) و فرموده: که بگویند: «ایمان آوردیم»، به حال خود رها می‌شوند و آزمایش نخواهند شد؟!. (عنکبوت/۲) و فرموده: ما سلیمان را آزمودیم و بر تخت او جسدی افکندیم. (ص/۳۴) و فرموده: ما قوم تو را بعد از تو، آزمودیم و سامری آنها را گمراه ساخت!. (طه/۸۵) و سخن خدای تعالی که در بیان احوال موسی (علیه السلام) می‌فرماید: این، جز آزمایش تو، چیز دیگر نیست. (اعراف/۱۵۵) و فرموده: شما را در آنچه به شما بخشیده بیازماید. (مائده/۴۸) و فرموده: سپس خداوند شما را از آنان منصرف ساخت [و پیروزی شما به شکست انجامید] تا شما را آزمایش کند. (آل عمران/۱۵۲) و کلام خدای کریم: ما آنها را آزمودیم، همانگونه که «صاحبان باغ» را آزمایش کردیم. (قلم/۱۷) و فرموده: تا شما را بیازماید که کدامیک عملتان بهتر است!. (هود/۷). و در جای دیگر خدای عزّوجلّ فرماید: از پروردگارش کلماتی دریافت داشت [و با آنها توبه کرد]. و خداوند توبه او را پذیرفت. (بقره/۳۷) و در جای دیگر می‌فرماید: وَ لکِنْ لِیَبْلُوَا بَعْضَکُمْ بِبَعْضٍ. همه این ها در قرآن به معنای آزمون آمده است».
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- وَ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللهِ هُمْ وَ اللَّهِ حَمْزَهًُْ‌بْنُ‌عَبْدِ‌الْمُطَّلِبِ (رحمة الله علیه) سَیِّدُ الشُّهَدَاءِ، وَ جَعْفَرٌ الطَّیَّارُ (رحمة الله علیه) فَلَنْ یُضِلَّ أَعْمالَهُمْ یَقُولُ: لَنْ یُبْطِلَ حَسَنَاتِهِمْ فِی الْجِهَادِ، وَ ثَوَابُهُمُ الْجَنَّهًُْ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- وَ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللهِ؛ یعنی کسانی که در راه خدا و ترویج دین شهید شدند؛ مثل حمزه سید الشهداء (رحمة الله علیه) و جعفر طیّار. فَلَنْ یُضِلَّ أَعْمالَهُمْ هرگز حسنات و مجاهدت‌های آنان فراموش نمیشود و پاداش آنان جنّت و بهشت رضوان است.