آیه وَ أَنْذِرْهُمْ يَوْمَ الْحَسْرَةِ إِذْ قُضِيَ الْأَمْرُ وَ هُمْ في غَفْلَةٍ وَ هُمْ لا يُؤْمِنُونَ [39]
آنان را از روز حسرت (روز رستاخيز كه براى همه مايه تأسف است ) بترسان، در آن هنگام كه همه چيز پايان مى‌يابد؛ ولى [امروز] آن‌ها در غفلتند و ايمان نمى‌آورند.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌وَلَّادٍ الْحَنَّاطِ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ سُئِلَ عَنْ قَوْلِهِ وَ أَنْذِرْهُمْ یَوْمَ الْحَسْرَةِ الْآیَهًَْ قَالَ یُنَادِی مُنَادٍ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ ذَلِکَ بَعْدَ مَا صَارَ أَهْلُ الْجَنَّهًِْ فِی الْجَنَّهًِْ وَ أَهْلُ النَّارِ فِی النَّارِ یَا أَهْلَ الْجَنَّهًِْ وَ یَا أَهْلَ النَّارِ هَلْ تَعْرِفُونَ الْمَوْتَ فِی صُورَهًٍْ مِنَ الصُّوَرِ فَیَقُولُونَ لَا فَیُؤْتَی بِالْمَوْتِ فِی صُورَهًِْ کَبْشٍ أَمْلَحَ فَیُوقَفُ بَیْنَ الْجَنَّهًِْ وَ النَّارِ ثُمَّ یُنَادُونَ جَمِیعاً أَشْرِفُوا وَ انْظُرُوا إِلَی الْمَوْتِ فَیُشْرِفُونَ ثُمَّ یَأْمُرُ اللَّهُ بِهِ فَیُذْبَحُ ثُمَّ یُقَالُ یَا أَهْلَ الْجَنَّهًِْ خُلُودٌ فَلَا مَوْتَ أَبَداً وَ یَا أَهْلَ النَّارِ خُلُودٌ فَلَا مَوْتَ أَبَداً وَ هُوَ قَوْلُهُ وَ أَنْذِرْهُمْ یَوْمَ الْحَسْرَةِ إِذْ قُضِیَ الْأَمْرُ وَ هُمْ فِی غَفْلَةٍ أَیْ قُضِیَ عَلَی أَهْلِ الْجَنَّهًِْ بِالْخُلُودِ فِیهَا وَ قُضِیَ عَلَی أَهْلِ النَّارِ بِالْخُلُودِ فِیهَا.
امام صادق ( ابوولّاد حنّاط گوید: از امام صادق (در مورد آیه: وَأَنذِرْهُمْ یَوْمَ الْحَسْرةِ سؤال شد. و ایشان پاسخ داد: «بعد از اینکه بهشتیان وارد بهشت می شوند، و جهنّمیان به جهنّم میروند، منادی‌ای از جانب خداوند ندا می دهد: ای اهالی بهشت و جهنّم، آیا مرگ را درصورت خاصّی می‌شناسید»؟ آن‌ها می‌گویند: «نه، سپس مرگ را درصورت قوچی سیاه که آمیخته با سفیدی است، می‌آورند و بین جهنّم و بهشت قرار می‌دهند و سپس به همگی اعلام می‌کنند: بیایید و به مرگ نگاه کنید. آن‌ها بالا می‌آیند و سپس خداوند دستور ذبح آن را میدهد و مرگ را ذبح می‌کنند. بعد از آن اعلام میشود: ای بهشتیان، بعد از این جاودانگی است و مرگی در کار نیست. ای جهنّمیان، بعد از این جاودانگی است و دیگر مرگی در کار نیست. منظور از آیه: وَأَنذِرْهُمْ یَوْمَ الْحَسْرَةِ إِذْ قُضِیَ الْأَمْرُ وَهُمْ فِی غَفْلَةٍ نیز همین است، یعنی میان بهشتیان حکم میشود که آنان تا ابد در بهشت خواهند بود و میان جهنّمیان نیز حکم شود که تا ابد در جهنّم خواهند بود».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- إِذَا دَخَلَ أَهْلُ الْجَنَّهًِْ الْجَنَّهًَْ وَ أَهْلُ النَّارِ النَّارَ قِیلَ یَا أَهْلَ الْجَنَّهًِْ فَیُشْرِفُونَ وَ یَنْظُرُونَ وَ قِیلَ یَا أَهْلَ النَّارِ فَیُشْرِفُونَ وَ یَنْظُرُونَ فَیُجَاءُ بِالْمَوْتِ کَأَنَّهُ کَبْشٌ أَمْلَحُ فَیُقَالُ لَهُمْ تَعْرِفُونَ الْمَوْتَ فَیَقُولُونَ هُوَ هَذَا وَ کُلٌّ قَدْ عَرَفَهُ قَالَ فَیُقَدَّمُ وَ یُذْبَحُ ثُمَّ یُقَالُ یَا أَهْلَ الْجَنَّهًِْ خُلُودٌ فَلَا مَوْتَ وَ یَا أَهْلَ النَّارِ خُلُودٌ فَلَا مَوْتَ قَالَ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ وَ أَنْذِرْهُمْ یَوْمَ الْحَسْرَةِ الْآیَهًَْ.
پیامبر ( بعد از اینکه بهشتیان وارد بهشت می شوند، و جهنّمیان به جهنّم می روند، منادی ای از جانب خداوند ندا می دهد: «ای اهالی بهشت و جهنّم، آیا مرگ را درصورت خاصّی می‌شناسید»؟ آن‌ها می‌گویند: «نه، سپس مرگ را در صورت قوچی سیاه که آمیخته با سفیدی است، می‌آورند و بین جهنّم و بهشت قرار می‌دهند»، و سپس به همگی اعلام می‌کنند: «بیایید و به مرگ نگاه کنید». آن‌ها بالا می‌آیند و سپس خداوند دستور ذبح آن را میدهد و مرگ را ذبح می‌کنند. بعد از آن اعلام میشود: «ای بهشتیان، بعد از این جاودانگی است و مرگی در کار نیست. ای جهنّمیان، بعد از این جاودانگی است و دیگر مرگی در کار نیست. این است منظور از آیه: وَأَنذِرْهُمْ یَوْمَ الْحَسْرَةِ.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌الْمَغْرَاءِ عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ قَالَ: لَا أَعْلَمُهُ ذَکَرَهُ إِلَّا عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَال إِذَا أَدْخَلَ اللَّهُ أَهْلَ الْجَنَّهًِْ الْجَنَّهًَْ وَ أَهْلَ النَّارِ النَّارَ جِیءَ بِالْمَوْتِ فِی صُورَهًِْ کَبْشٍ حَتَّی یُوقَفَ بَیْنَ الْجَنَّهًِْ وَ النَّارِ قَالَ ثُمَّ یُنَادِی مُنَادٍ یَسْمَعُ أَهْلُ الدَّارَیْنِ جَمِیعاً یَا أَهْلَ الْجَنَّهًِْ یَا أَهْلَ النَّارِ فَإِذَا سَمِعُوا الصَّوْتَ أَقْبَلُوا قَالَ فَیُقَالُ لَهُمْ أَ تَدْرُونَ مَا هَذَا هَذَا هُوَ الْمَوْتُ الَّذِی کُنْتُمْ تَخَافُونَ مِنْهُ فِی الدُّنْیَا قَالَ فَیَقُولُ أَهْلُ الْجَنَّهًِْ اللَّهُمَّ لَا تُدْخِلِ الْمَوْتَ عَلَیْنَا قَالَ وَ یَقُولُ أَهْلُ النَّارِ اللَّهُمَّ أَدْخِلِ الْمَوْتَ عَلَیْنَا قَالَ ثُمَّ یُذْبَحُ کَمَا تُذْبَحُ الشَّاهًُْ قَالَ ثُمَّ یُنَادِی مُنَادٍ لَا مَوْتَ أَبَداً أَیْقِنُوا بِالْخُلُودِ قَالَ فَیَفْرَحُ أَهْلُ الْجَنَّهًِْ فَرَحاً لَوْ کَانَ أَحَدٌ یَوْمَئِذٍ یَمُوتُ مِنْ فَرَحٍ لَمَاتُوا قَالَ ثُمَّ قَرَأَ هَذِهِ الْآیَهًَْ أَ فَما نَحْنُ بِمَیِّتِینَ إِلَّا مَوْتَتَنَا الْأُولی وَ ما نَحْنُ بِمُعَذَّبِینَ إِنَّ هذا لَهُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ لِمِثْلِ هذا فَلْیَعْمَلِ الْعامِلُونَ قَالَ وَ یَشْهَقُ أَهْلُ النَّارِ شَهْقَهًًْ لَوْ کَانَ أَحَدٌ یَمُوتُ مِنْ شَهِیقٍ لَمَاتُوا وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عزّوجلّ وَ أَنْذِرْهُمْ یَوْمَ الْحَسْرَةِ إِذْ قُضِیَ الْأَمْرُ.
امام باقر ( ابوبصیر گوید: امام باقر (فرمود: «هنگامی‌که خداوند اهل بهشت را در بهشت و اهل جهنّم را در جهنّم وارد کند، مرگ به‌صورت گوسفندی آورده شود تا اینکه بین بهشت و جهنّم نگه داشته شود. سپس ندا دهنده‌ای فریادی می‌زند که اهل بهشت و جهنّم همه می‌شنوند [و می‌گوید]: «ای اهل بهشت! ای اهل آتش»! وقتی صدا را بشنوند، [به آن] روی آورند. به آن‌ها گفته میشود: «آیا می‌دانید این چیست؟ این همان مرگی است که در دنیا از آن می‌ترسیدید». اهل بهشت می‌گویند: «خدایا! مرگ را بر ما وارد نکن». و اهل آتش می‌گویند: «خدایا! مرگ را بر ما وارد کن». سپس ذبح میشود همچنانکه گوسفند ذبح میشود. سپس ندا دهنده‌ای فریاد می‌زند: «[بعد از این لحظه دیگر] هرگز مرگ نیست؛ به جاودانگی یقین داشته باشید». در نتیجه اهل بهشت چنان خوشحال میشوند که اگر ممکن بود در این روز کسی از خوشحالی بمیرد، حتماً می‌مردند. سپس این آیه را خواند: آیا ما هرگز نمی‌میریم، [و در بهشت جاودانه خواهیم بود]. و جز همان مرگ اوّل، مرگی به سراغ ما نخواهد آمد، و ما هرگز عذاب نخواهیم شد؟! راستی این همان پیروزی بزرگ است! [آری]، برای همانند چنین پاداشی، باید عمل‌کنندگان عمل کنند (صافّات/۶۱۵۸). اهل آتش چنان ناله می‌زنند که اگر ممکن بود کسی از ناراحتی بمیرد، حتماً می‌مردند و آن سخن خدای عزّوجلّ است: وَ أَنْذِرْهُمْ یَوْمَ الْحَسْرَةِ إِذْ قُضِیَ الْأَمْرُ.
الصّادق (علیه السلام)- وَ یَوْمَ الْحَسْرَهًِْ یَوْمَ یُؤْتَی بِالْمَوْتِ فَیُذْبَحُ.
امام صادق ( و روز حسرت روزی است که مرگ را می‌آورند و ذبح می‌کنند.
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- قَوْلُهُ وَ أَنْذِرْهُمْ یَوْمَ الْحَسْرَةِ إِذْ قُضِیَ الْأَمْرُ وَ هُمْ فِی غَفْلَةٍ أَیْ قُضِیَ عَلَی أَهْلِ الْجَنَّهًِْ بِالْخُلُودِ وَ عَلَی أَهْلِ النَّارِ بِالْخُلُودِ فِیهَا.
علیّ‌بن‌ابراهیم ( منظور از آیه: وَأَنذِرْهُمْ یَوْمَ الْحَسْرَةِ إِذْ قُضِیَ الْأَمْرُ وَهُمْ فِی غَفْلَةٍ نیز همین است، یعنی میان بهشتیان حکم می شود که آنان تا ابد در بهشت خواهند بود و میان جهنّمیان نیز حکم شود که تا ابد در جهنّم خواهند بود.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- إِنَّ الْمَوْتَ فَخَرَ فِی نَفْسِهِ فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ لَا تَفْخَرْ فَإِنِّی ذَابِحُکَ بَیْنَ الْفَرِیقَیْنِ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ وَ أَهْلِ النَّارِ ثُمَّ لَا أُحْیِیکَ أَبَداً فَتُرْجَی أَوْ تُخَاف.
پیامبر ( مرگ در خودش فخر می‌کند و خدای عزّوجلّ می‌فرماید: «افتخار نکن چرا که من تو را بین دو گروه اهل بهشت و اهل جهنم ذبح خواهم کرد. سپس هیچگاه تو را زنده نخواهم کرد تا جائیکه گروهی به تو امید ببرند یا از تو بترسند».