آیه ۱۵ - سوره نساء

آیه وَ اللاَّتي يَأْتينَ الْفاحِشَةَ مِنْ نِسائِكُمْ فَاسْتَشْهِدُوا عَلَيْهِنَّ أَرْبَعَةً مِنْكُمْ فَإِنْ شَهِدُوا فَأَمْسِكُوهُنَّ فِي الْبُيُوتِ حَتَّى يَتَوَفَّاهُنَّ الْمَوْتُ أَوْ يَجْعَلَ اللهُ‌ لَهُنَّ سَبيلاً [15]

و كسانى از زنان شما كه مرتكب زنا شوند، چهار نفر از شما مسلمانان را به‌عنوان شاهد بر آن‌ها بطلبيد؛ اگر گواهى دادند، آن زنان را در خانه‌ها [ى خود] نگاه داريد تا مرگشان فرارسد؛ يا اينكه خداوند، براى آن‌ها راه نجاتى قرار دهد.

۱
(نساء/ ۱۵)

الصّادق (علیه السلام)- أَنَّ الْفَاحِشَهًَْ الْمَذْکُورَهًَْ فِی الْآیَهًِْ هِیَ الزِّنَا.

امام صادق (علیه السلام)- منظور از الْفاحِشَةَ در این آیه، زنا است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۸۲
فقه القرآن، ج۲، ص۳۶۸
۲
(نساء/ ۱۵)

الباقر (علیه السلام)- عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) أَنَّه قِیلَ لَهُ لِمَ جُعِلَ فِی الزِّنَا أَرْبَعَهًٌْ مِنَ الشُّهُودِ وَ فِی الْقَتْلِ شَاهِدَانِ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَحَلَّ لَکُمُ الْمُتْعَهًَْ وَ عَلِمَ أَنَّهَا سَتُنْکَرُ عَلَیْکُمْ فَجَعَلَ الْأَرْبَعَهًَْ الشُّهُودَ احْتِیَاطاً لَکُمْ لَوْ لَا ذَلِکَ لَأُتِیَ عَلَیْکُمْ وَ قَلَّمَا یَجْتَمِعُ أَرْبَعَهًٌْ عَلَی شَهَادَهًٍْ بِأَمْرٍ وَاحِد.

امام باقر (علیه السلام)- جابر نقل می‌کند: از امام باقر (علیه السلام) پرسیدند: «چرا اثبات زنا چهار شاهد می‌خواهد ولی در قتل دو شاهد کافی است»؟ فرمود: «خداوند متعال متعه را بر شما حلال فرمود و می‌دانست به‌زودی دیگران [حلال بودن] آن را انکار می‌کنند و [هرکس که متعه را حلال کند آن را مانند زنا می‌انگارند و قصد اجرای حکم زنا می‌کنند] لذا برای مراقبت از شما، چهار گواه را برای اثبات آن قرار داد، که اگر این نبود شما گرفتار می‌شدید [و هر بار شما را به زنا متّهم کرده، و می‌زدند] زیرا به سختی اتّفاق می‌افتد که چهار شاهد به یک امر شهادت دهند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۸۲
علل الشرایع، ج۲، ص۵۰۹/ بحرالعرفان، ج۴، ص۱۷۹
۳
(نساء/ ۱۵)

الباقر (علیه السلام)- فِی قَوْلِ اللَّهِ وَ اللَّاتِی یَأْتِینَ الْفاحِشَةَ مِنْ نِسائِکُمْ إِلَی سَبِیلًا قَالَ مَنْسُوخَهًٌْ وَ السَّبِیلُ هُوَ الْحُدُودُ.

امام باقر (علیه السلام)- وَ اللاَّتِی یَأْتِینَ الْفَاحِشَةَ مِن نِّسَآئِکُمْ؛ این آیه منسوخ شده است و منظور از سَبیلاً در آن، حدود احکام الهی است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۸۲
بحارالأنوار، ج۷۶، ص۵۱/ العیاشی، ج۱، ص۲۲۷/ البرهان
۴
(نساء/ ۱۵)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَال: سَأَلْتُهُ عَنْ هَذِهِ الْآیَهًِْ وَ اللَّاتِی یَأْتِینَ الْفاحِشَةَ مِنْ نِسائِکُمْ إِلَی سَبِیلًا قَالَ هَذِهِ مَنْسُوخَهًٌْ قَالَ قُلْتُ کَیْفَ کَانَتْ قَالَ کَانَتِ الْمَرْأَهًُْ إِذَا فَجَرَتْ فَقَامَ عَلَیْهَا أَرْبَعَهًُْ شُهُودٍ أُدْخِلَتْ بَیْتاً وَ لَمْ تُحَدَّثْ وَ لَمْ تُکَلَّمْ وَ لَمْ تُجَالَسْ وَ أُوتِیَتْ فِیهِ بِطَعَامِهَا وَ شَرَابِهَا حَتَّی تَمُوتَ قُلْتُ فَقَوْلُهُ أَوْ یَجْعَلَ اللهُ لَهُنَّ سَبِیلًا قَالَ جَعَلَ السَّبِیلَ الْجَلْدَ وَ الرَّجْمَ وَ الْإِمْسَاکَ فِی الْبُیُوتِ.

امام صادق (علیه السلام)- ابوبصیر گوید: از امام (علیه السلام) در مورد آیه: وَ اللاَّتی یَأْتینَ الْفاحِشَةَ مِنْ نِسائِکُمْ فَاسْتَشْهِدُوا عَلَیْهِنَّ أَرْبَعَةً مِنْکُمْ فَإِنْ شَهِدُوا فَأَمْسِکُوهُنَّ فِی الْبُیُوتِ حَتَّی یَتَوَفَّاهُنَّ الْمَوْتُ أَوْ یَجْعَلَ اللهُ لَهُنَّ سَبیلاً سؤال کردم، فرمود: «این آیه [به‌واسطه‌ی نزول آیه‌ای دیگر] منسوخ شده است». گفتم: «[در زمان عمل به این آیه و قبل از نسخ‌شدن آن] کیفیّت آن چگونه بود»؟ فرمود: «وقتی زنی به این گناه آلوده می‌شد و چهار نفر به این مطلب گواهی می‌دادند، او را در خانه‌ای می‌انداختند و با او حرف نمی‌زدند و معاشرت و همنشینی نداشتند، به او آب و غذا می‌دادند [و بر همین منوال می‌گذشت] تا بمیرد». گفتم: «در کلام خداوند که فرموده: أَوْ یَجْعَلَ اللهُ لَهُنَّ سَبِیلًا منظور چیست»؟ فرمود: «راه [فرار از این مجازات] یا شلّاق‌زدن بود یا سنگسارکردن یا نگهداری‌کردن و زندانی‌کردن در خانه‌ها».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۸۲
بحارالأنوار، ج۷۶، ص۵۱/ العیاشی، ج۱، ص۲۲۷/ البرهان
۵
(نساء/ ۱۵)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- الزَّانِیَةُ وَ الزَّانِی فَاجْلِدُوا کُلَّ واحِدٍ مِنْهُما مِائَةً جَلْدَةً هِیَ نَاسِخَهًٌْ لِقَوْلِهِ وَ اللَّتِی یَأْتِینَ الْفاحِشَةَ مِنْ نِسائِکُمْ ...

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- نزول آیه: هریک از زن و مرد زناکار را صدتازیانه بزنید. (نور/۲)، موجب نسخ‌شدن آیه: وَ اللاَّتی یَأْتینَ الْفاحِشَةَ مِنْ نِسائِکُمْ فَاسْتَشْهِدُوا عَلَیْهِنَّ أَرْبَعَةً مِنْکُمْ فَإِنْ شَهِدُوا فَأَمْسِکُوهُنَّ فِی الْبُیُوتِ حَتَّی یَتَوَفَّاهُنَّ الْمَوْتُ أَوْ یَجْعَلَ اللهُ لَهُنَّ سَبیلاً شد [و دیگر عمل به آیه‌ی منسوخ لازم نیست]».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۸۴
بحارالأنوار، ج۷۶، ص۳۴
۶
(نساء/ ۱۵)

الباقر (علیه السلام)- سُورَهًُْ النُّورِ أُنْزِلَتْ بَعْدَ سُورَهًِْ النِّسَاءِ وَ تَصْدِیقُ ذَلِکَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْزَلَ عَلَیْهِ فِی سُورَهًِْ النِّسَاءِ وَ اللَّاتِی یَأْتِینَ الْفاحِشَةَ مِنْ نِسائِکُمْ فَاسْتَشْهِدُوا عَلَیْهِنَّ أَرْبَعَةً مِنْکُمْ فَإِنْ شَهِدُوا فَأَمْسِکُوهُنَ فِی الْبُیُوتِ حَتَّی یَتَوَفَّاهُنَ الْمَوْتُ أَوْ یَجْعَلَ اللَّهُ لَهُنَّ سَبِیلًا وَ السَّبِیلُ الَّذِی قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ سُورَةٌ أَنْزَلْناها وَ فَرَضْناها وَ أَنْزَلْنا فِیها آیاتٍ بَیِّناتٍ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ الزَّانِیَةُ وَ الزَّانِی فَاجْلِدُوا کُلَّ واحِدٍ مِنْهُما مِائَةَ جَلْدَةٍ وَ لا تَأْخُذْکُمْ بِهِما رَأْفَةٌ فِی دِینِ اللهِ إِنْ کُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ لْیَشْهَدْ عَذابَهُما طائِفَةٌ مِنَ الْمُؤْمِنِین.

امام باقر (علیه السلام)- تمام آیات سوره‌ی نور پس از سوره‌ی نساء نازل شد و مؤید این مطلب، این آیه‌ی شریفه سوره‌ی نساء می‌باشد: وَ اللاَّتِی یَأْتِینَ الْفَاحِشَةَ مِن نِّسَآئِکُمْ فَاسْتَشْهِدُواْ علَیْهِنَّ أَرْبَعةً مِّنکُمْ فَإِن شَهِدُواْ فَأَمْسِکُوهُنَّ فِی الْبُیُوتِ حَتَّیَ یَتَوَفَّاهُنَّ الْمَوْتُ أَوْ یَجْعلَ اللهُ لَهُنَّ سَبِیلاً. و راهی که خداوند به‌عنوان راه نجات برای آنان قرار داده در این آیه [از سوره‌ی نور] آمده است: [این] سوره‌ای است که آن را فرو فرستادیم، و [عمل به آن را] واجب نمودیم، و در آن آیات روشنی نازل کردیم، شاید شما متذکّر شوید! هریک از زن و مرد زناکار را صدتازیانه بزنید و نباید رأفت [و محبّت کاذب] نسبت به آن دو شما را از اجرای حکم الهی مانع شود، اگر به خدا و روز جزا ایمان دارید! و باید گروهی از مؤمنان مجازاتشان را مشاهده کنند!. (نور/۲۱)».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۸۴
الکافی، ج۲، ص۳۲/ البرهان
۷
(نساء/ ۱۵)

الباقر (علیه السلام)- فی قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ ... إِنَّ الَّذِینَ یَرْمُونَ الْمُحْصَناتِ الْغافِلاتِ الْمُؤْمِناتِ لُعِنُوا فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِیمٌ یَوْمَ تَشْهَدُ عَلَیْهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَ أَیْدِیهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ بِما کانُوا یَعْمَلُونَ لَیْسَتْ تَشْهَدُ الْجَوَارِحُ عَلَی مُؤْمِنٍ إِنَّمَا تَشْهَدُ عَلَی مَنْ حَقَّتْ عَلَیْهِ کَلِمَهًُْ الْعَذَابِ فَأَمَّا الْمُؤْمِنُ فَیُعْطَی کِتَابَهُ بِیَمِینِهِ وَ سُورَهًُْ النُّورِ أُنْزِلَتْ بَعْدَ سُورَهًِْ النِّسَاء وَ تَصْدِیقُ ذَلِکَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ أَنْزَلَ عَلَیْهِ فِی سُورَهًِْ النِّسَاءِ وَ اللَّاتِی یَأْتِینَ الْفاحِشَةَ مِنْ نِسائِکُمْ فَاسْتَشْهِدُوا عَلَیْهِنَّ أَرْبَعَةً مِنْکُمْ فَإِنْ شَهِدُوا فَأَمْسِکُوهُنَّ فِی الْبُیُوتِ حَتَّی یَتَوَفَّاهُنَّ الْمَوْتُ أَوْ یَجْعَلَ اللهُ لَهُنَّ سَبِیلًا وَ السَّبِیلُ الَّذِی قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ سُورَهًٌْ أَنْزَلْناها وَ فَرَضْناها وَ أَنْزَلْنا فِیها آیاتٍ بَیِّناتٍ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ الزَّانِیَةُ وَ الزَّانِی فَاجْلِدُوا کُلَّ واحِدٍ مِنْهُما مِائَةَ جَلْدَةٍ وَ لاتَأْخُذْکُمْ بِهِما رَأْفَةٌ فِی دِینِ اللهِ إِنْ کُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ لْیَشْهَدْ عَذابَهُما طائِفَةٌ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ.

امام باقر (علیه السلام)- در آیه: کسانی که زنان پاکدامن و بی‌خبر [از هرگونه آلودگی] و مؤمن را متّهم می‌سازند، در دنیا و آخرت از رحمت الهی بدورند و عذاب بزرگی برای آن‌هاست. در آن روز زبان‌ها و دست‌ها و پاهایشان برضدّ آن‌ها به اعمالی که مرتکب می‌شدند گواهی می‌دهد!. (نور/۲۴۲۳)، اعضاء و جوارح [در قیامت] برعلیه فرد مؤمن شهادت نمی‌دهند بلکه شهادت آنان بر علیه کسی است که مستحق عذاب الهی شده است. و نامه‌ی اعمال بنده‌ی مؤمن را به دست راستش می‌دهند. و سوره‌ی نور پس از سوره‌ی نساء نازل شده است؛ تأیید این مطلب آیاتی است که خداوند در سوره‌ی نساء نازل کرده که فرمود: وَ اللَّاتِی یَأْتِینَ الْفاحِشَةَ مِنْ نِسائِکُمْ فَاسْتَشْهِدُوا عَلَیْهِنَّ أَرْبَعَةً مِنْکُمْ فَإِنْ شَهِدُوا فَأَمْسِکُوهُنَّ فِی الْبُیُوتِ حَتَّی یَتَوَفَّاهُنَّ الْمَوْتُ أَوْ یَجْعَلَ اللهُِ لَهُنَّ سَبِیلًا و راهی که خداوند فرمود، این آیات است: [این] سوره‌ای است که آن را فرو فرستادیم، و [عمل به آن را] واجب نمودیم، و در آن آیات روشنی نازل کردیم، شاید شما متذکّر شوید! هریک از زن و مرد زناکار را صدتازیانه بزنید و نباید رأفت [و محبّت کاذب] نسبت به آن دو شما را از اجرای حکم الهی مانع شود، اگر به خدا و روز جزا ایمان دارید! و باید گروهی از مؤمنان مجازاتشان را مشاهده کنند!. (نور/۲۱)».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۸۴
الکافی، ج۲، ص۳۳/ بحارالأنوار، ج۶۶، ص۸۹
۸
(نساء/ ۱۵)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بَعَثَ رَسُولَهُ (صلی الله علیه و آله) بِالرَّأْفَهًِْ وَ الرَّحْمَهًِْ فَکَانَ مِنْ رَأْفَتِهِ وَ رَحْمَتِهِ أَنَّهُ لَمْ یَنْقُلْ قَوْمَهُ فِی أَوَّلِ نُبُوَّتِهِ عَنْ عَادَتِهِمْ حَتَّی اسْتَحْکَمَ الْإِسْلَامُ فِی قُلُوبِهِمْ وَ حَلَّتِ الشَّرِیعَهًُْ فِی صُدُورِهِمْ فَکَانَتْ مِنْ شَرِیعَتِهِمْ فِی الْجَاهِلِیَّهًِْ أَنَّ الْمَرْأَهًَْ إِذَا زَنَتْ حُبِسَتْ فِی بَیْتٍ وَ أُقِیمَ بِأَوَدِهَا حَتَّی یَأْتِیَ الْمَوْتُ وَ إِذَا زَنَی الرَّجُلُ نَفَوْهُ عَنْ مَجَالِسِهِمْ وَ شَتَمُوهُ وَ آذَوْهُ وَ عَیَّرُوهُ وَ لَمْ یَکُونُوا یَعْرِفُونَ غَیْرَ هَذَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی فِی أَوَّلِ الْإِسْلَامِ وَ اللَّاتِی یَأْتِینَ الْفاحِشَةَ مِنْ نِسائِکُمْ فَاسْتَشْهِدُوا عَلَیْهِنَّ أَرْبَعَةً مِنْکُمْ فَإِنْ شَهِدُوا فَأَمْسِکُوهُنَّ فِی الْبُیُوتِ حَتَّی یَتَوَفَّاهُنَّ الْمَوْتُ أَوْ یَجْعَلَ اللهُ لَهُنَّ سَبِیلًا وَ الَّذانِ یَأْتِیانِها مِنْکُمْ فَآذُوهُما فَإِنْ تابا وَ أَصْلَحا فَأَعْرِضُوا عَنْهُما إِنَّ اللهَ کانَ تَوَّاباً رَحِیماً فَلَمَّا کَثُرَ الْمُسْلِمُونَ وَ قَوِیَ الْإِسْلَامُ وَ اسْتَوْحَشُوا أُمُورَ الْجَاهِلِیَّهًِْ أَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی الزَّانِیَةُ وَ الزَّانِی فَاجْلِدُوا کُلَّ واحِدٍ مِنْهُما مِائَةَ جَلْدَةٍ ... فَنَسَخَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ آیَهًَْ الْحَبْسِ وَ الْأَذَی.

امام علی (علیه السلام)- خداوند تبارک‌وتعالی رسولش را با رأفت و رحمت]که در وجودش نهاده بود[مبعوث گردانید، از [مصادیق] رأفت و رحمت پیامبر (صلی الله علیه و آله) این بود که قومش را در آغاز نبوّتش از چیزی که به آن عادت داشتند مجبور به انتقال به احکام جدید] احکام اسلام[نکرد. تا اینکه اسلام در دل‌های آن‌ها مستحکم شد و شریعت و احکام آن در قلوب آن‌ها شیرین و گوارا شد. نمونه‌ای از احکام آن‌ها در زمان جاهلیّت این بود که زمانی‌که زنی زنا می‌کرد در خانه‌ی خودش محبوس می‌شد و معاش او برآورده می‌شد تا اینکه مرگ سراغ او بیاید و اگر مردی زنا می‌کرد او را از مجالس خودشان طرد می‌کردند و دشنام می‌دادند و اذیت می‌کردند و سرزنشش می‌کردند و کاری جز این بلد نبودند؛ بنابراین خداوند در ابتدای دین اسلام چنین حکم کرد: اللَّاتِی یَأْتِینَ الْفاحِشَةَ مِنْ نِسائِکُمْ فَاسْتَشْهِدُوا عَلَیْهِنَّ أَرْبَعَةً مِنْکُمْ فَإِنْ شَهِدُوا فَأَمْسِکُوهُنَّ فِی الْبُیُوتِ حَتَّی یَتَوَفَّاهُنَّ الْمَوْتُ أَوْ یَجْعَلَ اللهُ لَهُنَّ سَبِیلًا و الَّذانِ یَأْتِیانِها مِنْکُمْ فَآذُوهُما فَإِنْ تابا وَ أَصْلَحا فَأَعْرِضُوا عَنْهُما إِنَّ اللهَ کانَ تَوَّاباً رَحِیماً؛ پس در زمانی‌که تعداد مسلمانان زیاده شد و اسلام قوی گشت و مردم از امور و احکام و عادات جاهلیّت متنفر شده و وحشت داشتند، خداوند این آیه را نازل نمود: هریک از زن و مرد زناکار را صدتازیانه بزنید. (نور/۲). در آن هنگام آیه‌ی قبل یعنی آیه‌ی حبس و اذیت، نسخ شد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۸۴
بحارالأنوار، ج۹۰، ص۶/ وسایل الشیعهًْ، ج۲۸، ص۶۷
۹
(نساء/ ۱۵)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- أَوْ یَجْعَلَ اللهُ لَهُنَّ سَبِیلًا ... مَعْنَی السَّبِیلِ أَنَّهُ الْجَلْدُ لِلْبِکْرِ مِائَهًٌْ وَ لِلثَّیِّبِ الْمُحْصَنِ الرَّجْمُ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- أَوْ یَجْعَلَ اللهُ لَهُنَّ سَبِیلًا؛ منظور از سبیلاً این است که: مجازات زنا با دختر باکره که شوهر نکرده، شلّاق است و با زن شوهردار، سنگسار است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۸۶
فقه القرآن، ج۲، ص۳۶۸
بیشتر