آیه ۲۶ - سوره نمل

آیه أَللهُ لا إِلهَ إِلّا هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ [26]

خداوند یگانه‌اى که معبودى جز او نیست و پروردگار عرش عظیم است.

۱
(نمل/ ۲۶)

الصّادق (علیه السلام)- حَنَانِ‌بْنِ‌سَدِیرٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) عَنِ الْعَرْشِ وَ الْکُرْسِیِّ فَقَالَ إِنَّ لِلْعَرْشِ صِفَاتٍ کَثِیرَهًًْ مُخْتَلِفَهًًْ لَهُ فِی کُلِّ سَبَبٍ وَ صُنْعٍ فِی الْقُرْآنِ صِفَهًٌْ عَلَی حِدَهًٍْ فَقَوْلُهُ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ یَقُولُ الْمُلْکُ الْعَظِیمُ وَ قَوْلُهُ الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی یَقُولُ عَلَی الْمُلْکِ احْتَوَی وَ هَذَا مُلْکُ الْکَیْفُوفِیَّهًِْ فِی الْأَشْیَاءِ ثُمَّ الْعَرْشُ فِی الْوَصْلِ مُفْرَدٌ مِنَ الْکُرْسِیِّ لِأَنَّهُمَا بَابَانِ مِنْ أَکْبَرِ أَبْوَابِ الْغُیُوبِ وَ هُمَا جَمِیعاً غَیْبَانِ وَ هُمَا فِی الْغَیْبِ مَقْرُونَانِ لِأَنَّ الْکُرْسِیَّ هُوَ الْبَابُ الظَّاهِرُ مِنَ الْغَیْبِ الَّذِی مِنْهُ مَطْلَعُ الْبِدَعِ وَ مِنْهَا الْأَشْیَاءُ کُلُّهَا وَ الْعَرْشُ هُوَ الْبَابُ الْبَاطِنُ الَّذِی یُوجَدُ فِیهِ عِلْمُ الْکَیْفِ وَ الْکَوْنِ وَ الْقَدْرِ وَ الْحَدِّ وَ الْأَیْنِ وَ الْمَشِیَّهًِْ وَ صِفَهًِْ الْإِرَادَهًِْ وَ عِلْمُ الْأَلْفَاظِ وَ الْحَرَکَاتِ وَ التَّرْکِ وَ عِلْمُ الْعَوْدِ وَ الْبَدَاءِ فَهُمَا فِی الْعِلْمِ بَابَانِ مَقْرُونَانِ لِأَنَّ مُلْکَ الْعَرْشِ سِوَی مُلْکِ الْکُرْسِیِّ وَ عِلْمَهُ أَغْیَبُ مِنْ عِلْمِ الْکُرْسِیِّ فَمِنْ ذَلِکَ قَالَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ أَیْ صِفَتُهُ أَعْظَمُ مِنْ صِفَهًِْ الْکُرْسِیِّ وَ هُمَا فِی ذَلِکَ مَقْرُونَان.

امام صادق (علیه السلام)- حَنّان‌بن‌سَدیر گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی عرش و کرسی پرسیدم. فرمود: «عرش دارای صفات بسیار و متفاوتی است، به‌گونه‌ای که به هر مناسبتی که قرآن آن را بکار برده، صفتی مستقل و متناسب با آن مناسبت را دارد. عرش در عبارت رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ به‌معنای المُلک العظیم است و در آیه‌ی: همان بخشنده‌ای که بر عرش مسلّط است. (طه/۵) مفهوم علی المُلک احتَوَی را می‌رساند و این نوع مالکیّت را مالکیّت کیفوفیّت [از مادّه‌ی کیف به‌معنای چگونگی] در اشیاء می‌نامند. از طرفی عرش در وصل، منفرد از کرسی است، زیرا هر دو، دو در از بزرگ‌ترین درهای غیب‌اند و کلّ این درها جزء امور غیبی است و در غیب، قرین یکدیگرند؛ زیرا کرسی درِ ظاهرِ غیبی است که محلّ برون آمدن امور بدیع (خلّاقیّت) همه‌ی اشیاء از آن است، می‌باشد. امّا عرش درِ باطنِ غیبی است که علوم کَیف، کَون، قَدَر، حَدّ و اَین، مشیّت، صفتِ اراده‌کردن، علم الفاظ و حرکات و تَرْک و علم عَوْد (بازگشت) و بَداء در آن است. این دو در، در علم، دو درِ مقرون‌اند، زیرا مُلک عرش متفاوت از مُلک کرسی است و علم آن غایب‌تر از علم کرسی است؛ از این رو خداوند فرموده است؛ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ چون صفتش بزرگ‌تر از صفت کرسی است. امّا به‌هرحال، این دو لفظ در غیب‌بودن، قرین یکدیگرند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۵۰
بحار الأنوار، ج۵۵، ص۳۰/ البرهان؛ «وضع» بدل «صنع» و «یوجب» بدل «یوجد»
بیشتر